| శ్రీమద్భగవద్గీతా (మూల శ్లోకములు)
|
శ్రీ గీతామృత తరంగిణి(తెలుగు పద్యములు)
శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రి (1948-1952)
|
గీతా మకరందము(తెలుగు తాత్పర్యము)
శ్రీ విద్యాప్రకాశానందగిరి స్వామి, శ్రీ శుకబ్రహ్మాశ్రమము
కాళహస్తి(1979)
|
అనుష్టుప్ .
అర్జున ఉవాచ|
ప్రకృతిం పురుషం చైవ
క్షేత్రం క్షేత్రజ్ఞమేవ చ|
ఏతద్వేదితుమిచ్ఛామి
జ్ఞానం జ్ఞేయం చ కేశవ|| 13-1 ||
|
|
అర్జునుడు చెప్పెను .
ఓ కృష్ణా ! ప్రకృతిని , పురుషుని క్షేత్రమును , క్షేత్రజ్ఞుని , జ్ఞానమును , జ్ఞేయమును వీనినన్నిటినిగూర్చి నేను తెలిసికొనగోరుచున్నాను .
|
శ్రీభగవానువాచ|
అనుష్టుప్ .
ఇదం శరీరం కౌన్తేయ !
క్షేత్రమిత్యభిధీయతే|
ఏతద్యో వేత్తి తం ప్రాహుః
క్షేత్రజ్ఞ ఇతి తద్విదః|| 13-2 ||
|
కందము.
క్షేత్రమన శరీరంబగు ,
క్షేత్ర విధుల్ తెలియు వాఁడు క్షేత్రజ్ఞుండౌ ;
క్షేత్ర క్షేత్రజ్ఞ విధుల
సూత్రముల వచింతు రిటుల సూరివరేణ్యుల్ . ౨
|
శ్రీ భగవానుడు చెప్పెను .
కుంతీపుత్రుడవగు ఓ అర్జునా ! ఈ శరీరమే క్షేత్రమనబడుచున్నది . దానిని తెలిసికొనువాడు క్షేత్రజ్ఞుడని క్షేత్ర క్షేత్రజ్ఞుల నెఱిగినవారు చెప్పుదురు .
|
అ.
క్షేత్రజ్ఞం చాపి మాం విద్ధి
సర్వక్షేత్రేషు భారత|
క్షేత్రక్షేత్రజ్ఞయోర్జ్ఞానం
యత్తజ్జ్ఞానం మతం మమ|| 13-3 ||
|
కందము.
క్షేత్రమ్ములను వసించెడు
క్షేత్రజ్ఞుఁడ నేనటంచు స్థిరత నెఱుఁగుమా ;
క్షేత్ర క్షేత్రజ్ఞ విధుల
సూత్రముల నెఱిగి కొనుట సుజ్ఞానంబౌ . ౩
|
అర్జునా ! సమస్త క్షేత్రములందును ( శరీరములందును ) నన్ను క్షేత్రజ్ఞునిగగూడ నెఱుఁగుము . క్షేత్ర క్షేత్రజ్ఞులనిగూర్చిన జ్ఞానమేదికలదో , అదియే వాస్తవమగు జ్ఞానమని నా అభిప్రాయము .
|
అ.
తత్క్షేత్రం యచ్చ యాదృక్చ
యద్వికారి యతశ్చ యత్|
స చ యో యత్ప్రభావశ్చ
తత్సమాసేన మే శృణు|| 13-4 ||
|
కందము.
శారీర ధర్మములను , వి
కారమ్ముల విధము జన్మ కారకరీతుల్ ,
శారీరధారి విభవం
బారూఢముగాగఁ బలికె దాద్యంతమ్మున్ . ౪
|
ఆ క్షేత్రమేదియో , ఎటువంటిదో , ఎట్టి వికారములు కలదో , దేనినుండి యేరీతిగ నుత్పన్నమైనదో , ఆ క్షేత్రజ్ఞుడును ఎవడో , ఎట్టి ప్రభావము కలవాడో ఆ విషయములన్నింటిని సంక్షేపముగ నావలన వినుము .
|
అ.
ఋషిభిర్బహుధా గీతం
ఛన్దోభిర్వివిధైః పృథక్|
బ్రహ్మసూత్రపదైశ్చైవ
హేతుమద్భిర్వినిశ్చితైః|| 13-5 ||
|
కందము.
వేదశ్రుతులను , స్మృతులను ,
నాదట నాబ్రహ్మ సూత్రమందున దేవ
ర్ష్యాదులును , సహేతుక మను
వాదములుగ , ఛందమందు వలికిరి దీనిన్ . ౫
|
( ఆ క్షేత్ర క్షేత్రజ్ఞ జ్ఞానము ) ఋషులచే అనేక ప్రకారములుగా నానా విధములైన వేదములద్వారా వేఱు వేఱుగా ప్రతిపాదించబడినది మఱియు హేతువులతో ( యుక్తులతో ) గూడి బాగుగా నిశ్చయింపబడినట్టి బ్రహ్మసూత్రవాక్యములచేత గూడ నయ్యది చెప్పబడియున్నది .
|
అ.
మహాభూతాన్యహంకారో
బుద్ధిరవ్యక్తమేవ చ|
ఇన్ద్రియాణి దశైకం చ
పఞ్చ చేన్ద్రియగోచరాః|| 13-6
అ.
ఇచ్ఛా ద్వేషః సుఖం దుఃఖం
సంఘాతశ్చేతనా ధృతిః|
ఏతత్క్షేత్రం సమాసేన
సవికారముదాహృతమ్|| 13-7||
|
తేటగీతి.
అష్టవిధి ప్రకృతియు , నింద్రియములు పది , మ
నమును , నిచ్చయు , ద్వేషదుఃఖములు , సుఖము ,
దేహ సంహతి , చైతన్య , ధృతి , వికార
ములు , సముద్భవమౌ క్షేత్రములు కిరీటి !
|
పంచమహా భూతములు , అహంకారము , బుద్ధి , మూలప్రకృతి , పదునొకండు ఇంద్రియములు ( దశేంద్రియములు +మనస్సు ) , ఐదు ఇంద్రియ. విషయములు ( శబ్ద స్పర్శాదులు ) , కోరిక , ద్వేషము , సుఖము , దుఃఖము , దేహేంద్రియాదుల సముదాయము , తెలివి ( వృత్తి జ్ఞానము ) , ధైర్యము , అను వీని సముదాయమై , వికార సహితమైనట్టి క్షేత్రము సంక్షేపముగా చెప్పబడినది .
|
అ.
అమానిత్వమదమ్భిత్వ
మహింసా క్షాన్తిరార్జవమ్|
ఆచార్యోపాసనం శౌచం
స్థైర్యమాత్మవినిగ్రహః|| 13-8
అ.
ఇన్ద్రియార్థేషు వైరాగ్య
మనహంకార ఏవ చ|
జన్మమృత్యుజరావ్యాధి
దుఃఖదోషానుదర్శనమ్|| 13-9
అ.
అసక్తిరనభిష్వఙ్గః
పుత్రదారగృహాదిషు|
నిత్యం చ సమచిత్తత్వ
మిష్టానిష్టోపపత్తిషు|| 13-10
అ.
మయి చానన్యయోగేన
భక్తిరవ్యభిచారిణీ|
వివిక్తదేశసేవిత్వ
మరతిర్జనసంసది|| 13-11
అ.
అధ్యాత్మజ్ఞాననిత్యత్వం
తత్త్వజ్ఞానార్థదర్శనమ్|
ఏతజ్జ్ఞానమితి ప్రోక్త
మజ్ఞానం యదతోऽన్యథా|| 13-12 ||
|
తేటగీతి.
తన్ను దా నుతింపక యుంట , తన ప్రగల్భ
మును వచింపకనుంట, నెందును నహింస ,
కుటిలమును లేక యుంటయు , గురుని సేవ ,
యొరు లొనర్చు కీడుల నోర్చికొనుట . ౭
తేటగీతి.
స్థైర్య , మాత్మ వినిగ్రహ , శౌచ నియతి ,
ఇంద్రియ సుఖమ్ముల విరక్తి నెసగుటయు , న
హంకరణము సడల్చుట య్యఘము , మృత్యు
జననముల్ , జరావ్యాధి దోషముల నెల్ల . ౮
తేటగీతి.
నెఱిగి కొంట , విషయముల నేవగింపు ,
దార పుత్ర గృహాదుల దాసజనుల
పామరప్రీతి లేకుంట , సామరస్య
మొంది యుంట నిష్టానిష్టములకు నెపుడు , ౯
తేటగీతి.
ననె యనన్య భక్తి జలింపక నను భజించు
తీవ్రత , శుచి స్థలావాస దీక్ష , జన స
మూహమునఁ జరింప నేవఁ బొందుటయును ,
నాత్మనెఱిగెడి జ్ఞానమం దమరియుంట , ౧౦
తేటగీతి.
ఊర్ధ్వ గతి సమాలోచన మొందు చుంట ;
నీ నియమ విధానము లెల్ల జ్ఞానమగును ;
దానను విరుద్ధ గతుల వ్ధాన మెల్ల ,
తామసంబగు నజ్ఞాన తమస మగును . ౧౧
|
తన్ను తాను పొగడుకొనకుండుట , డంబము లేకుండుట , మనోవాక్కాయములచే పరప్రాణులను బాధింపకుండుట , ఓర్పుగలిగియుండుట , ఋజుత్వము ( శుద్ధి ) గలిగియుండుట ( సన్మార్గమున , మోక్షమార్గమున ) స్థిరముగా నిలబడుట , మనస్సును బాగుగ నిగ్రహించుట , ఇంద్రియవిషయములను శబ్దస్పర్శాదులందు విరక్తి గలిగి యుండుట , అహంకారము లేకుండుట , పుట్టుక , చావు , ముసలితనము , రోగము - అను వానివలన కలుగు దుఃఖమును , దోషమును , మాటిమాటికి స్మరించుట , కొడుకులు ( సంతానము ) , భార్య , యిల్లు మున్నగువానియందు ఆశక్తి లేకుండుట మఱియు వానియందు తగులము లేకుండుట ( వారికి కలుగు సుఖదుఃఖములు తనకే కలిగినట్లు అభిమానింపకుండుట ) , ఇష్టానిష్టములు ( శుభాశుభములు ) సంప్రాప్తించినపుడెల్లపుడును సమబుద్ధి గలిగియుండుట ,నాయందు ( భగవంతునియందు ) అనన్యమైన ( నిశ్చల ) భక్తి గలిగియుండుట , ఏకాంతప్రదేశమును ( ప్రతిబంధమును లేనిచోటును ) ఆశ్రయించుట , జనసమూహమునందు ప్రీతిలేకుండుట , అధ్యాత్మజ్ఞానము ( ఆత్మనిష్ఠ ) నిరంతరము గలిగియుండుట , తత్వజ్ఞానముయొక్క గొప్పప్రయోజనమును తెలిసికొనుట అను నిదియంతయు జ్ఞానమని చెప్పబడును . దీనికి వ్యతిరేకమైనది అజ్ఞానము ( అని తెలియునది ) .
|
అ.
జ్ఞేయం యత్తత్ప్రవక్ష్యామి
యజ్జ్ఞాత్వామృతమశ్నుతే|
అనాదిమత్పరం బ్రహ్మం
న సత్తన్నాసదుచ్యతే|| 13-13 ||
|
కందము.
ఎది తెలియు పిదప నమృతమొ ,
యది తెలిపెద విను , కిరీటి ! ఆద్యంతము లే
నిది , సదసత్తుల కెడమగు
నదియె , పరబ్రహ్మమనుదు , రదె జ్ఞేయమ్మౌ . ౧౨
|
ఏది తెలియదగిన బ్రహ్మస్వరూపమో , దేనిని తెలిసికొని మనుజుడు అమృతస్వరూపమగు మోక్షమును పొందుచున్నాడో అద్దానిని బాగుగ చెప్పబోవుచున్నాను . అదిలేనట్టి పరబ్రహ్మమనబడు అయ్యది సత్తనిగాని ( ఉన్నదని గాని ) అసత్తని గాని ( లేదని గాని ) చెప్పబడదు .
|
అ.
సర్వతః పాణిపాదం
తత్సర్వతోऽక్షిశిరోముఖమ్|
సర్వతః శ్రుతిమల్లోకే
సర్వమావృత్య తిష్ఠతి|| 13-14 ||
|
కందము.
సర్వత్ర పాణిపాదము ,
సర్వత్ర శిరోముఖమ్ము , చక్షులు , మఱియున్
సర్వత్ర కర్ణ యుగళము ,
సర్వత్రను నిండి యుండు జగముల లోనన్ . ౧౩
|
అది ( ఆ బ్రహ్మము , ఆత్మ ) అంతటను చేతులు , కాళ్ళు గలదియు , అంతటను కన్నులు , తలలు , ముఖములు గలదియు , అంతటను చెవులు గలదియు నయి ప్రపంచమునందు సమస్తమును ఆవరించి ( వ్యాపించుకొని ) యున్నది .
|
అ.
సర్వేన్ద్రియగుణాభాసం
సర్వేన్ద్రియవివర్జితమ్|
అసక్తం సర్వభృచ్చైవ
నిర్గుణం గుణభోక్తృ చ|| 13-15
అ.
బహిరన్తశ్చ భూతానా
మచరం చరమేవ చ|
సూక్ష్మత్వాత్తదవిజ్ఞేయం
దూరస్థం చాన్తికే చ తత్|| 13-16
అ.
అవిభక్తం చ భూతేషు
విభక్తమివ చ స్థితమ్|
భూతభర్తృ చ తజ్జ్ఞేయం
గ్రసిష్ణు ప్రభవిష్ణు చ|| 13-17
అ.
జ్యోతిషామపి తజ్జ్యోతి
స్తమసః పరముచ్యతే|
జ్ఞానం జ్ఞేయం జ్ఞానగమ్యం
హృది సర్వస్య విష్ఠితమ్|| 13-18 ||
|
ఆట వెలది .
ఇంద్రియములు లేక నింద్రియ గుణములఁ
గానుపింపఁ గలుగు గాజురీతి ;
నిర్వికారి యయ్యు , నుర్వినిం ధరియించు
నిర్గుణమయి , సాక్షి నియతి నుండు . ౧౪
చంపకమాల.
వెలుపల , లోప లెల్లెడల వెల్గు చరాచర భూతకోటులన్ ,
అలుసున కల్ప సూక్ష్మమయి , యంతటనిండు జగంబు లెల్లెడన్ ,
దెలియకనుండు గొందఱకు , దివ్య విభాసము కొందఱున్ గనన్ ,
గలుగుదు రంతికమ్మున నె గద్దగు దూరమగు న్నెఱుంగమిన్ . ౧౫
ఉత్పలమాల .
భిన్నముఁ గాక నుండియు విభిన్న గతిం గనుపించుచుండు , సృ
ష్టి న్నెఱపున్ , లయం బొనరఁ జేసి , గ్రసించును , భూతకోటులన్ ,
గ్రన్నన సంతరిం , చిటు లఖండ మహత్తరమైన సత్త్వ సం
పన్నిలయమ్ము బ్రహ్మమని , ఫల్గున ! దీని నెఱుంగు మియ్యెడన్ . ౧౬
కందము.
రవి తేజమునకు తేజం
బవు నా తేజంబు , తమము నంటక యుండున్ ;
వివృత జ్ఞానము , జ్ఞేయం ,
బవలన్ ఫలితంబు కూడ నదియె కిరీటీ ! ౧౭
|
( జ్ఞేయస్వరూపమగు ) ఆ బ్రహ్మము సమస్తములైన ఇంద్రియములయొక్క గుణములను ప్రకాశింపజేయునదియు , సమస్తేంద్రియములు లేనిదియు , దేనిని అంటనిదియు , సమస్తమును భరించునదియు , ( సత్త్వరజస్తమో ) గుణరహితమైనదియు , గుణముల ననుభవించునదియు , ప్రాణులయొక్క వెలుపలను , లోపలను ఉండునదియు , కదలనిదియు , కదలునదియు , అతిసూక్ష్మమై యుండుటవలన ( అజ్ఞానులకు ) తెలియఁబడనిదియు , దూరముగనుండునదియు , దగ్గరగా కూడ నుండునదియు , విభజింపబడనిదియైనను , ప్రాణులందు విభజింపబడినదానివలె నున్నదియు , ప్రాణులను సృష్టించునదియు , పోషించునదియు , లయింప జేయునదియు అని తెలిసికొనదగినది . మఱియు నది ప్రకాశించెడు సూర్యచంద్రాగ్న్యాది పదార్థములకు గూడ ప్రకాశము నిచ్చునదియు , తమస్సు ( అజ్ఞానము ) కంటె వేఱైనదియు ( లేక అతీతమైనదియు ) జ్ఞానస్వరూపమైనదియు ( చిన్మయ రూపమును ) , తెలియదగినదియు , ( అమానిత్వాది ) జ్ఞానగుణములచే బొందదగినదియు , సమస్త ప్రాణులయొక్క హృదయమునందు విశేషించి యున్నదియు నని చెప్పబడుచున్నది .
|
అ.
ఇతి క్షేత్రం తథా జ్ఞానం
జ్ఞేయం చోక్తం సమాసతః|
మద్భక్త ఏతద్విజ్ఞాయ
మద్భావాయోపపద్యతే|| 13-19 ||
|
తేటగీతి.
ప్రాణి కోటుల పృదయాంతరముల వెలుగు
నది , పరబ్రహ్మమని తెలియంగ వినుము ;
క్షేత్రమును , జ్ఞానమును ,జ్ఞేయసూత్రములను
తెలిసి కొనువాఁడు మద్భావ కలిమిఁ జెలఁగు. ౧౮
|
ఈ ప్రకారము క్షేత్రము , అట్లే జ్ఞానము , జ్ఞేయముకూడ సంక్షేపముగ చెప్పబడినవి . నా భక్తుడు ( నా యందు భక్తిగలవాడు ) వీనినెఱింగి నాస్వరూపమును ( మోక్షమును భగవద్వైక్యమును ) బొందుట కర్హుడగుచున్నాడు .
|
అ.
ప్రకృతిం పురుషం చైవ
విద్ధ్యనాదీ ఉభావపి|
వికారాంశ్చ గుణాంశ్చైవ
విద్ధి ప్రకృతిసమ్భవాన్|| 13-20 ||
|
తేటగీతి.
అల ప్రకృతి , పురుషు లనాదులౌ , కిరీటి !
ఈ పరాపరప్రకృతి మదీయ మాయ
గా నెఱుగుము ; గుణములు వికారములును
మాయనె జనించునని యెంచుమా కిరీటి ! ౧9
|
( ఓ అర్జునా ! ) ప్రకృతిని , పురుషుని ఉభయులను ఆదిలేనివారినిగ నెఱుఁగుము . ( మనోబుద్ధీంద్రియాదుల ) వికారములను , ( సత్త్వరజోస్తమో ) గుణములను ప్రకృతివలన గలిగినవిగా నెఱుఁగుము .
|
అ.
కార్యకారణకర్తృత్వే
హేతుః ప్రకృతిరుచ్యతే|
పురుషః సుఖదుఃఖానాం
భోక్తృత్వే హేతురుచ్యతే|| 13-21 ||
|
తేటగీతి.
కార్య కరణ కర్తృత్వంబు , కాయనియతి ,
సుఖము , దుఃఖము ననుభవించునది దేహి ;
ప్రకృతిని సముద్భవంబులౌ వికృతిలివ్వి ;
ఆత్మ విర్వికారము , ఫల్గునా ! నిజమ్ము . ౨౦
|
కార్యకారణములను గలుగజేయుటయందు ప్రకృతి హేతువనియు , సుఖదుఃఖముల ననుభవించుటయందు పురుషుడే హేతువనియు చెప్పబడుచున్నది .
|
అ.
పురుషః ప్రకృతిస్థో హి
భుఙ్క్తే ప్రకృతిజాన్గుణాన్|
కారణం గుణసఙ్గోऽస్య
సదసద్యోనిజన్మసు|| 13-22 ||
|
కందము.
ప్రకృతి కధీనమ్మగు , నీ
వికృతుల పురుషుండె యనుభవించుచు , గుణక
ర్మ కృతమున జన్మ లొందును ,
స్వకీయ గుణకర్మ ఫలిత సదసద్యోనిన్ . ౨౧
|
ప్రకృతియందున్నవాడై పురుషుడు ( జీవుడు ) ప్రకృతివలన బుట్టిన ( సుఖదుఃఖాది ) గుణములను అనుభవించుచున్నాడు . ఆయా గుణములతోడి కూడికయే ఈ జీవునకు ఉత్తమ నికృష్టజన్మము లెత్తుటయందు హేతువై యున్నది .
|
అ.
ఉపద్రష్టానుమన్తా చ
భర్తా భోక్తా మహేశ్వరః|
పరమాత్మేతి చాప్యుక్తో
దేహేऽస్మిన్పురుషః పరః|| 13-23 ||
|
కందము.
పురుషునకుఁ బరంబగు , నా
పరమాత్మ తటస్థుడౌచుఁ బరికించు , మహే
శ్వరుఁ డతఁడె , భర్త , భోక్తయుఁ ;
బరమ రహస్యమ్ముఁ దెలియఁ బలికితి పార్థా ! ౨౨
|
పురుషుడు ( ఆత్మ ) ఈ శరీరమందున్నప్పటికి శరీరముకంటె వేఱైనవాడును , సాక్షిభూతుడును , అనుమతించువాడును , భరించువాడును , అనుభవించువాడును , పరమేశ్వరుడును ( గొప్ప ప్రభువు , నియామకుడును ) , పరమాత్మయు అని చెప్పబడుచున్నాడు .
|
అ.
య ఏవం వేత్తి పురుషం
ప్రకృతిం చ గుణైః సహ|
సర్వథా వర్తమానోऽపి
న స భూయోऽభిజాయతే|| 13-24 ||
|
తేటగీతి.
ప్రకృతి పురుషుల గుణవికారముల నెల్ల ,
బాగుగ నెఱింగి వర్తించు యోగి వరుఁడు ;
కర్మఁ జేసియు ఫల మందకయె మెలంగు ,
గిట్టినంతనె , తిరిగికఁ బుట్టకుండు . ౨౩
|
ఎవడీ ప్రకారముగ పురుషుని ( ఆత్మను ) , గుణములతో గూడిన ప్రకృతిని తెలిసికొనుచున్నాడో , అతఁ డేవిధముగ నున్నప్పటికిని మఱల జన్మింపడు .
|
అ.
ధ్యానేనాత్మని పశ్యన్తి
కేచిదాత్మానమాత్మనా|
అన్యే సాఙ్ఖ్యేన యోగేన
కర్మయోగేన చాపరే|| 13-25 ||
|
తేటగీతి.
ధ్యాన యోగమ్మునైనను , జ్ఞాన యోగ
కర్మ యోగమ్మునైన , నీ మర్మమెల్ల
నెఱిఁగి కొందురు మద్భక్తు , లీ తెఱఁగుల
నాత్మ తత్త్వమ్ము సర్వమ్ము నంద గలరు . ౨౪
|
ఆత్మను ( ప్రత్యగాత్మను లేక పరమాత్మను ) కొందఱు శుద్ధమగు మనస్సుచే ధ్యానయోగముద్వారా తనయందు గాంచుచున్నారు ( సాక్షాత్కరించుకొనుచున్నారు ) . అట్లే మఱికొందఱు సాంఖ్యయోగము చేతను , ఇంక కొందఱు కర్మయోగము చేతను చూచుచున్నారు ( అనుభూతమొనర్చుకొనుచున్నారు ) .
|
అ.
అన్యే త్వేవమజానన్తః
శ్రుత్వాన్యేభ్య ఉపాసతే|
తేऽపి చాతితరన్త్యేవ
మృత్యుం శ్రుతిపరాయణాః|| 13-26 ||
|
కందము.
తెర వెఱుఁగని వారలు స
ద్గురునిన్ సేవించి , తెలిసి కొనఁదగు దానిన్ ;
గుఱు తెఱిగి , యుపాసించిన ,
మరణము లే నట్టి మనికి మననౌ , తుదకున్ . ౨౫
|
మఱికొందఱైతే ఈ ప్రకారముగ ( ధ్యానసాంఖ్యకర్మయోగము వలన ) తెలిసికొనజాలని వారై ఇతరులవలన ( ఆ పరమాత్మను గూర్చి ) విని ఉపాసించుచున్నారు ( అనుష్ఠించుచున్నారు ) . శ్రవణతత్పరులగు వారున్ను మృత్యువును ( మృత్యురూపమగు ఈ సంసారమును ) తప్పక దాటుదురు .
|
అ.
యావత్సఞ్జాయతే కిఞ్చి
త్సత్త్వం స్థావరజఙ్గమమ్|
క్షేత్రక్షేత్రజ్ఞసంయోగా
త్తద్విద్ధి భరతర్షభ|| 13-27 ||
|
తేటగీతి.
ప్రకృతి పురుష సంయోగమే ప్రభవ కార
ణమ్మగు సమస్త భూత సంతతుల కెల్ల ;
నీ పరస్పర సంయోగ మే కిరీటి !
సృష్టికిని మూల కారణం , బెఱుఁగు మయ్య ! ౨౬
|
భరతవంశ శ్రేష్ఠుడవగు ఓ అర్జునా ! ఈ ప్రపంచమున స్థావరజంగమాత్మకమగు పదార్థమేది ఉన్నదో , అదియంతయు క్షేత్ర క్షేత్రజ్ఞుల కూడికవలననే కలుగుచున్నదని యెఱుఁగుము .
|
అ.
సమం సర్వేషు భూతేషు
తిష్ఠన్తం పరమేశ్వరమ్|
వినశ్యత్స్వవినశ్యన్తం
యః పశ్యతి స పశ్యతి|| 13-28 ||
|
తేటగీతి.
అనయ మీ భూతములు నశించినను , సర్వ
భూత సంస్థితు నన్ను సనాతనుండ ,
నవ్యయును గాగ సమదృష్టి నఱయు నతఁడె ,
పండితుండు సమ్యగ్దర్శనుండు , వాఁడె . ౨౭
|
సమస్త ప్రాణులందును సమముగ నున్నట్టి పరమాత్మను , ఆయా ప్రాణుల దేహాదులు నశించినను నశించినవానినిగ ఎవడు చూచుచున్నాడో , ( తెలిసికొనుచున్నాడో ) ఆతడే నిజముగ చూచువాడగును ( విజ్ఞుడని భావము ) .
|
అ.
సమం పశ్యన్హి సర్వత్ర
సమవస్థితమీశ్వరమ్|
న హినస్త్యాత్మనాత్మానం
తతో యాతి పరాం గతిమ్|| 13-29 ||
|
చంపకమాల .
ప్రకృతి చరాచరంబులఁ బరాత్పరు నన్నిటఁ జూడగల్గు , వా
నికె కనుపించు సర్వధరణీ తల , మాతడు నొక్కడంచు , ఘా
తుక మొనరింప నేర , డిక దుర్నయ కార్యముఁ జేయఁ డాత్మ , వం
చకుఁ డెటులౌను ; స్వీయ మని సర్వము నెంచు మహాత్ముఁ డెందులన్ . ౨౮
|
ఏలయనగా - సమస్తప్రాణులందును లెస్సగ వెలయుచున్నట్టి పరమాత్మను సమముగ వ్యాపించియున్నట్లు జూచుచు మనుజుడు తన ఆత్మను తాను హింసించికొనడు . కావున సర్వోత్తమగతిని ( మోక్షమును ) బొందుచున్నాడు .
|
అ.
ప్రకృత్యైవ చ కర్మాణి
క్రియమాణాని సర్వశః|
యః పశ్యతి తథాత్మాన
మకర్తారం స పశ్యతి|| 13-30 ||
|
చంపకమాల.
కర్మలనాచరించునది , కాయమటంచు దలంచి , నిత్యమున్
గర్మఫలమ్ము భుక్తిగొను కాయ మహంకృతులంచు నెంచి , యీ
నిర్మమకార మాత్మ కడు నిష్క్రియ నిర్గుణ నిర్వికారమౌ
మర్మ మెఱుంగఁ జాలిన సమమ్ముగఁ జూచునతండె , ఫల్గునా ! ౨౯
|
ఎవడు కర్మములను ప్రకృతిచేతనే సర్వవిధముల చేయబడుచున్నట్లుగను , అట్లే కర్తకానివానిగను చూచుచున్నాడో ( తెలిసికొనుచున్నాడో ) ఆతడే నిజముగ చూచుచున్నవాడగును .
|
అ.
యదా భూతపృథగ్భావ
మేకస్థమనుపశ్యతి|
తత ఏవ చ విస్తారం
బ్రహ్మ సమ్పద్యతే తదా|| 13-31 ||
|
చంపకమాల .
ఎవఁడు సమస్త భూతముల నెల్లెడలన్ దనరూపమున్ గనున్
వివిధములైన రూపముల విస్తృతమౌ పరమాత్మఁ జూచు , బ్ర
హ్మవిదుఁడు బ్రహ్మభావమలరారి విముక్తిని గాంచి , యాతఁడే
యవగతమై స్వరూపమున నంతయు నేకగతిన్ గనుంగొనున్ . ౩౦
|
ఎప్పుడు వేఱ్వేఱుగనున్న ఈ భూతప్రపంచమంతను ఒక్కదానియందు ( పరమాత్మయందు ) ఉన్నదానిగను , మఱియు దానినుండియే విస్తరించుచున్నదానినిగను వీక్షించునో , అపుడు ( మనుజుడు ) ూ్రహ్మమును పొందుచున్నాడు . ( లేక బ్రహ్మముగనే అగుచున్నాడు ) .
|
అ.
అనాదిత్వాన్నిర్గుణత్వా
త్పరమాత్మాయమవ్యయః|
శరీరస్థోऽపి కౌన్తేయ !
న కరోతి న లిప్యతే|| 13-32 ||
|
తేటగీతి .
నిర్వికారుండు నిర్గుణ నియతిఁ గనుచు ,
నవ్యయుండగు నా పరమాత్మ భూత
తతి శరీరముల్ సతతమ్ముఁ గనుచు
కర్మ స్పృహలేక ఫలితమ్ముఁ గనక యుండు . ౩౧
|
ఓ అర్జునా ! ఆదిలేనివాడు ( కారణరహితుడు ) అగుటచేతను ( త్రి ) గుణరహితుడగుట వలనను , ఈ పరమాత్మ శరీరమందున్నప్పటికిని ఏమియు చెయకయు , దేనిచేతను అంటబడకయు నున్నాడు .
|
అ.
యథా సర్వగతం సౌక్ష్మ్యా
దాకాశం నోపలిప్యతే|
సర్వత్రావస్థితో దేహే
తథాత్మా నోపలిప్యతే|| 13-33 ||
|
కందము .
ఆకాశమెల్ల యెడలను
నే కరణిని వ్యాప్త మొంది , యిసుమంతయుఁ దా
దాకక , నంటక నుండెడు ;
నా కరణినె యాత్మ దేహ మంటక నుండున్ . ౩౨
|
సర్వత్ర వ్యాపించియున్న ఆకాశము సూక్ష్మమగుటవలన ఏప్రకారముగ ( ధూళిమున్నగువానిచే ) అంటబడదో , ఆప్రకారమే శరీరమందంతటను ( లేక ; సకలశరీరములందును ) వెలయుచున్న పరమాత్మ ( శరీర గుణదోషములచే ) అంటబడక యున్నాడు .
|
అ.
యథా ప్రకాశయత్యేకః
కృత్స్నం లోకమిమం రవిః|
క్షేత్రం క్షేత్రీ తథా కృత్స్నం
ప్రకాశయతి భారత|| 13-34 ||
|
కందము .
రవి యొక్కఁ డెటుల జగముల్
బ్రవిమల తేజమ్ము నెఱపి , భాసిలఁ జేయున్ ;
దవులకయె యాత్మ దేహము
ల , విభాసిలఁ జేయుఁ బుష్కలముగఁ , గిరీటీ ! ౩౩
|
ఓ అర్జునా ! సూర్యు డొక్కడే ఈ సమస్త లోకమును ఎట్లు ప్రకాశింప జేయుచున్నాడో , అట్లే పరమాత్మ ఈ సమస్త క్షేత్రమును ప్రకాశింప జేయుచున్నాడు .
|
అ.
క్షేత్రక్షేత్రజ్ఞయోరేవ
మన్తరం జ్ఞానచక్షుషా|
భూతప్రకృతిమోక్షం చ
యే విదుర్యాన్తి తే పరమ్|| 13-35 ||
|
తేటగీతి .
అల పరాపర ప్రకృతి రహస్యములను
భూత తతులఁ యవిద్య విముక్తి నెల్ల ,
జ్ఞాన చక్షులఁ దెలిసికోగల మహాత్ము ,
లంతటను బ్రహ్మభావమ్ము నందగలరు . ౩౪
|
ఎవరు జ్ఞానదృష్టిచేత ఈ ప్రకారముగ క్షేత్ర క్షేత్రజ్ఞులయొక్క భేదమును , భూతములకు సంబంధించియుండు ( లేక , కారణమైన ) ప్రకృతి ( అవిద్య ) నుండి విముక్తిని కలుగజేయు ఉపాయమును తెలిసికొందురో వారు పరమాత్మపదమును ( మోక్షమును ) బొందుదురు .
|
ఓం తత్సదితి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు
బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే
క్షేత్రక్షేత్రజ్ఞవిభాగయోగో నామ త్రయోదశోऽధ్యాయః|| 13 ||
|
ఓం తత్ సత్
శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రిచే యనువదింపబడిన
శ్రీ గీతామృత తరంగిణి యందలి
శ్రీ క్షేజ్ఞ క్షేత్రజ్ఞ విభాగ యోగము అను త్రయోదశతరంగము
సంపూర్ణం . శ్రీ కృష్ణపరబ్రహ్మార్పణమస్తు .
|
ఇది ఉపనిషత్ప్రతిపాదితమును , బ్రహ్మవిద్యయు ,
యోగశాస్త్రమును , శ్రీ కృష్ణార్జున సంవాదమునగు
శ్రీ భగవద్గీతలందు క్షేత్ర క్షేత్రజ్ఞ విభాగ యోగమను
పదుమూడవ అధ్యాయము సంపూర్ణము.
|
