భమిడిపాటి కామేశ్వరరావు రచనలు
*మొదటి సంపుటం*
1
హాస్యవల్లరి
కాలక్షేపం * గుసగుస పెళ్ళి
విశాలాంధ్ర పబ్లిషింగ్ హౌస్
విజ్ఞాన్ భవన్. 4 - 1 - 435 బ్యాంక్ స్ట్రీట్
హైదరాబాద్. 500 001
పసిడిసాహితి స్రష్ట హాస్యబ్రహ్మ
ఆధునిక, అత్యంతాధునిక సాహితీవేత్తల రచనలను నేటితరం పాఠకులకందించే ఆశయం విశాలాంధ్ర ప్రచురణాలయంది. ప్రగతిశీల దృక్పధాన్నీ, శాస్త్రీయ ఆలోచనా విధానాన్నీ తమ రచనల ద్వారా - ఏమాత్రం – అందించే కృషి చేసిన రచయితలనైనా వెతికి ప్రజల ముందుంచాం. గురజాడ నుండి ఇప్పటి వరకూ మా రచయితలు వీరే! మా సంస్థకు పలుకుబడి వీరి రచనలే! పెట్టుబడి - అభ్యుదయ సాహిత్యాన్ని అన్నివేళలా ఆదరించే తత్వమున్న పాఠకులే!
హాస్యం ఆరోగ్యవర్ధకం. ఆరోగ్య భావ సంవర్ధకం. దీన్ని గమనించే....సామాజిక సమస్యలనూ - రాజకీయ అవకతవకలనూ, చాలా సీరియస్ విషయాలనూ కూడా హాస్యంలో రంగరించి గత శతాబ్దం - 3, 4 దశాబ్దాలలో తెలుగువాళ్ళ మెదళ్ళ కుదుళ్ళను కదలించాడు. నవ్వీ నవ్వీ కన్నీళ్ళొచ్చే పర్యంతం తన రచనలను చదివించాడు. తెలుగు జన హృదయ పీఠంలో “హస్యబ్రహ్మ'గా కీర్తిశేషుడయ్యాడు - భమిడిపాటి కామేశ్వర్రావు (1897 - 1958). విదేశీ నాటకాల మెలకువలనూ, హాస్య రసగుళికలనూ గోదావరీ తీర భాషలో ముంచి తెలుగు తల్లి కందిచ్చాడు. స్కెచ్, నవల, నాటకం, హాస్యంతునకలు, లఘు వ్యాసాలు, విమర్శ ఏవైనా - భమిడిపాటి ముద్రతో భాసించాయి.
తాము సీరియస్‌గా ఉంటూ - అలాంటి అతి సీరియస్ విషయాల అధ్యాపనంలో ఉంటూ - పాఠకుల పొట్టచెక్కలేసిన తెలుగు రచయితలు మునిమాణిక్యం - భమిడిపాటి. మిఠాయి దుకాణంవాడు దాన్ని అమ్ముతాడే కానీ తింటూ ఉండడుగా!
ఈ తరం వాళ్ళకు భమిడిపాటి వారి రచనలు చాలా వరకు తెలీవనచ్చు. అందుకే వారి రచనలను ప్రస్తుతం ఏడు సంపుటాలుగా మన పాఠకులకందించాలన్న పథకం రూపొందించాం. ఇటీవల కన్నుమూసిన వారి కుమారుడు, ప్రసిద్ధ నాటక రచయిత భమిడిపాటి రాధాకృష్ణగారు ఈ ప్రచురణల రూపకల్పనలో చివరి వరకూ మాకు తోడ్పడ్డారు. వారికీ, వారి కుటుంబ సభ్యులకూ మా కృతజ్ఞతలు. ప్రస్తుతం వెలువడుతున్న మొదటి సంపుటంలో “కాలక్షేపం - గుసగుస పెళ్ళి” ఉన్నాయి. క్రమంగా మిగిలినవీ ప్రచురితమవుతాయి. దీనికి ముందు మాట రాసిన ప్రసిద్ధ కవి, పత్రికా సంపాదకులు శ్రీ ఇంద్రగంటి శ్రీకాంత్‌శర్మగారికి మా ధన్యవాదాలు.
ఈ పథకంలో వెలువడే సంపుటాలను ఎప్పటిలాగే పాఠకులు ఆదరిస్తారని అశిస్తూ....
ఏటుకూరి ప్రసాద్
సంపాదకుడు.
విశాలాంధ్ర పబ్లిషింగ్ హౌస్
నవంబర్, 2008.
మనవి : భమిడిపాటి కామేశ్వరరావు - "ఈసఫ్ కథలు, చెప్పలేం, చంద్రుడికి, స్వరాజ్యం, నిజం కూడా అబద్దమే" రచనలు మాకు లభించలేదు. భమిడిపాటి కామేశ్వరరావుగారి మిత్రులు, అభిమానులు వారి వద్ద వుంటే పంపి సహకరించ ప్రార్థన. - ప్రకాశకులు.
హాస్యబ్రహ్మాస్త్రాలు
హాస్యానికీ, కవిత్వానికీ కూడా మాచెడ్డ ప్రమాదకరమైన పోలిక ఒకటుంది. పోడిమిచెడితే, పచ్చిసరుకులాగ వినియోగపడకుండా పోతుంది. అంతేకాదు; రచయిత సమకూర్చిన నేపథ్యం దాటుకుని - కాలం గడిచినా - నవకం చెడకుండా తరం నించి తరానికి బతకాలంటే, కేవల 'కాలిక' ఘటనలకే పరిమితం కాకుండా, మనిషిలోని అంతః కరణను శోధించగలగాలి. అదీ అసలు సంగతి!
తెలుగులో హాస్యం ప్రాచీనత గురించి వృధా చర్చలెందుకుగాని - కచ్చితంగా ఒక సంగతి మాత్రం నిజం. వీరేశలింగంగారి 'ప్రహసనాలు', చిలకమర్తివారి 'వినోదములు' గడిచి - హాస్యం సున్నితమైన మెళుకువలు అలవరచుకున్నది, ఆధునిక యుగంలో 1920 ల దశ నుంచే - మరీ ముఖ్యంగా ఈ పనికి తమ రచనా వ్యాసంగాన్ని మీదుకట్టుకున్న త్రయం - మొక్కపాటి నరసింహశాస్త్రి, మునిమాణిక్యం నరసింహారావు, భమిడిపాటి కామేశ్వరరావు.
భమిడిపాటివారు నిఖార్సయిన లెక్కల మేష్టారుగా జీవితం గడిపినవారు. సిసలైన గోదావరి జిల్లా మనిషి. హాస్యత్రయంలో మిగిలిన ఇద్దరి తీరువేరు. కామేశ్వరరావుగారి మార్గంవేరు. ఈయన తెలుగువాళ్ల మనస్తత్వంలోని రకరకాల ఛాయల్ని కాచివడబోసిన మనిషి.
కుళ్లుకునే గుణం, అనవసర దర్పం, అసహనం, కోతలు కొయ్యడం, ఉడుక్కోవడం, అతి తెలివి ప్రదర్శించడం, పని జరుపుకొనిపోవడానికి అబద్దాలల్లడం, అరుదైన అమాయకత్వం, ఆడవాళ్లలో కొందరి 'రాలుగాయి'తనం... వంటి గుణగణాల్ని మహ బాగా పట్టుకుని - ఛలోక్తులు చెప్పారు. కథలు కట్టారు వ్యాసాలుపన్యసించారు. నాటకాలు, నాటికలు నిర్వచించారు.
భమిడిపాటివారు రాసిన నాటకాలలో చాలా భాగం మోలియర్ రచనలకు అనుసరణలో, అనువాదాలో కావడం విశేషం. తేడా ఏమంటే; ఒకవేళ ఇతివృత్తం పరాయి నేలలో పుట్టిందనుకున్నా, తెలుగు వాతావరణంలోకి పొదగడం! - ఆయన రచనా స్వభావంలోనే ఒక 'సంభాషణా స్వభావం' వుంది. కథనం చేసే పద్ధతిలో, పరమ వ్యవహార భాషా వాక్య నిర్మాణం వుంది.
కామేశ్వరరావుగారి హాస్వంలో మోటుదనం వుందనుకునే వాళ్లున్నారు. వారికి సమాధానం ఒకటే. ఆ మోటుదనం పాత్రలది. మాటల్లో పెళుసు, లీగల్ పాయింట్లు వెదికే బుద్ధి. వీపుమీద చరిచినట్టు, సొంటి పిక్క పెట్టినట్టు, మొట్టికాయ ప్రసాదించినట్టు, వేపబెత్తం ఝళిపించినట్టు, ఆయనవాడే భాష, కొందరికి నొప్పిగా అనిపించవచ్చు. ఇది మిరపకాయ బజ్జీ తినడంలో మమకారం మాదిరి అనుకుంటే తీరిపోతుంది - క్లుప్తంగా ఎంచి చెపితే, భమిడిపాటివారి హాస్యంలో వెటకారం, వ్యంగ్యం, తూష్ణీంభావం ప్రధానమైన కలుపుడు దినుసులు.
పాఠకులు ప్రధానంగా గుర్తించవలసినది : ఆయన హాస్యమంతా గోదావరి జిల్లాల్లో ఆయన కాలంనాటి మనుషుల తీరు నుంచీ, అక్కడి శుద్ద మాండలికం నుంచీ పుట్టింది. అంటే; దానికొక ఆవరణం, కాలం, వున్నాయి. ఈ గుర్తింపు ఈ తరహా హాస్యం ఆస్వాదించడానికి తొలిమెట్టు.
కామేశ్వరరావుగారి వాక్యాల్లో పదాల తీరు, ఉచ్చారణను బట్టి వుంటుంది. ఈ తీరు వ్యావహారికపు తెలుగును, కొంత వడిగా శ్రీపాద సుబ్రహ్మణ్యశాస్త్రిగారి రచనల్లో మాత్రమే చూస్తాం. మాట్లాడేటప్పుడు పదాల ఊనిక (Stress) బట్టి వాక్య నిర్మాణంలో సాగదీత, పదం విరుపు, వుండి - ఉద్దేశించిన భావానికి అదనపు బలాన్ని సమకూరుస్తాయి.
దీనికి తోడు - ఆయన తన పాత్రలకు పెట్టే పేర్లు - వనమయ్య, పనసయ్య, ధనాధన్, మిరియం, అలారం, లక్షారావు, శీనయ్య, పానకాలు, సివాలమ్మ - వంటివి చెప్పే విషయానికి అతికినట్టుంటాయి.
మరొక ముఖ్య విషయం; భమిడిపాటివారి రచనల కాలం, ప్రధానంగా 1920-1945 మధ్య. కనక - ఆ కాలంనాటి తెలుగు వ్యవహారంలోని నుడికారం ఎక్కువ. చాలా వరకు మనుషులు మధ్యతరగతికి చెందినవారైనా - వ్యవసాయం, ఇతర వృత్తులవాళ్లు, క్రింది తరగతివాళ్లు కూడా ప్రముఖంగా కనిపిస్తారు. తూర్పు గోదావరి మాండలికంలో వాడే కొన్ని పదాలు ఇవాళ పాతబడ్డాయి. అయితే - అవి సరఫరా చేసే హాస్యం దొడ్డది.
ప్రస్తుతం ఈ సంపుటంలో - 'కాలక్షేపం' పేరిట భమిడిపాటివారు సంకలనం చేసిన రెండు భాగాల ఛలోక్తులు (Jokes), గుసగుస పెళ్ళి - ఇతర కథల భాగం చేరాయి. కాలక్షేపం-1 అనే గ్రంథం తొలిసారిగా 1928 లో వెలువడగా-కాలక్షేపం-2 అనే గ్రంథం 1948 లో వెలువడింది. 'గుసగుస పెళ్ళి' పేరిట తొమ్మిది కథల సంపుటి తొలిసారి 1945 లో వచ్చింది.
'కాలక్షేపం' ఛలోక్తులు (Jokes) రెండు భాగాలు కలిపి మొత్తం - 480.
స్టూడెంట్ - టీచర్ సంబంధమైనవి, సంగీత సంబంధమైనవి, నాటకాలు - నటుల సంబంధమైనవి, భోజన సంబంధమైనవి, పెళ్లిళ్ల సంబంధమైనవి. వైదిక వృత్తిని, సైనిక సంబంధం గలవి - రకరకాల విన్యాసాలు చదువరిని పలకరించి - దరహాసం నుంచి అట్టహాసం వరకు అలరిస్తాయి.
కథల్లో - ఒక్క “జూదం - బ్రాకెట్” అనేది మినహా - అన్ని హాస్య "ఘన - జటలు” చూపించినవే - "దోమరాజా” అనేది కూడా వేరు తీరు.
భమిడిపాటివారి కథలశైలి “చెప్పే” తరహాది “వ్రాసే” తరహాది కాదు. అంటే, ఎవరైనా హాస్యస్ఫోరకంగా - ఆ - Tonal modulations - అర్థం చేసుకుని “వినిపిస్తే” ఎక్కువ రక్తికడతాయి -
మిగతా రచయితలందరికంటే, హాస్య రచయిత చూపు వేరుగా వుంటుంది. బాణాలు సంధించి విసిరినా, చదువరి గిలగిలలాడుతూనే, కిలకిలమంటాడు.
భమిడిపాటి కామేశ్వరరావుగారు ఈ విద్యలో ద్రోణాచార్యులు.
విశాలాంధ్రవారి పూనికకు నా అభినందనలు.
సికింద్రాబాద్,
02.11.2008, ఆదివారం
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . |
1
|
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . |
3
|
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . |
67
|
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . |
123
|
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . |
125
|
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . |
137
|
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . |
141
|
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . |
145
|
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . |
150
|
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . |
156
|
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . |
162
|
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . |
168
|
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . |
175
|
