పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ప్రథమాశ్వాసము)/పౌరకాంతల ముచ్చటలు
తెభా-10.1-1352-వ.
ఆ సమయంబునం బౌరకాంతలు మూఁకలు గట్టి వెచ్చనూర్చుచు ముచ్చటలకుం జొచ్చి తమలో నిట్లనిరి.
టీక:- ఆ = ఆ యొక్క; సమయంబునన్ = సమయము నందు; పౌర = పురమునందలి; కాంతలు = స్త్రీలు; మూకలు = గుంపులు; కట్టి = కూడి; వెచ్చనూర్చుచుచున్ = వెచ్చిన నిట్టూర్పులతో; ముచ్చటలు = కబుర్లాడుట; కున్ = కు; చొచ్చి = మొదలిడి; తమలోన్ = వారిలోవారు; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనిరి = పలికిరి.
భావము:- అలా బలరామకృష్ణులు మల్లులతో పోరాడుతున్న సమయంలో మధురలోని మగువలు గుంపులుగా చేరి, వేడి నిట్టూర్పులు విడుస్తూ తమలో తాము ఇలా ముచ్చటించుకున్నారు.
తెభా-10.1-1353-ఉ.
"మంచి కుమారులం గుసుమ మంజు శరీరులఁ దెచ్చి చెల్లరే
యంచిత వజ్రసారులు మహాద్రి కఠోరులు నైన మల్లురం
గ్రించులఁ బెట్టి రాజు పెనఁగించుచుఁ జూచుచు నున్నవాఁడు; మే
లించుకలేదు; మాను మనఁ డిట్టి దురాత్ముని మున్ను వింటిమే?
టీక:- మంచి = యోగ్యులైన; కుమారులన్ = పిల్లలను; కుసుమ = పూలవంటి; మంజు = కోమలమైన; శరీరులన్ = దేహములు కలవారిని; తెచ్చి = తీసుకు వచ్చి; చెల్లరే = అయ్యో; అంచిత = చక్కటి; వజ్ర = వజ్రాయుధమువంటి; సారులు = సత్త కలవారు; మహా = గొప్ప; అద్రి = కొండలవంటి; కఠోరులు = కఠినదేహము కలవారు; ఐన = అయినట్టి; మల్లురన్ = మల్లవీరులకు; క్రించులన్ = క్రూరులకు; పెట్టి = ఎదుట పెట్టి; రాజు = కంసుడు; పెనగించుచున్ = పోరాడించుచు; ఉన్నవాడు = ఉన్నాడు; మేలు = మంచితనము; ఇంచుకన్ = కొంచెముకూడ; లేదు = లేదు; మానుము = ఆపివేయండి; అనడు = అనుట లేదు; ఇట్టి = ఇలాంటి; దురాత్ముని = దుష్టుని; మును = ఇంతకుపూర్వ మున్నట్లు; వింటిమే = విన్నామా, లేదు.
భావము:- “ఔరా! పువ్వులలా సుకుమారమైన శరీరాలు కల ఈ చక్కటి బాలురను రప్పించి, వజ్రాయుధ మంత సత్తా కలవారూ, పర్వతా లంత కఠోరులు అయిన వీరులతో మల్లయుద్ధం చేయిస్తూ రాజు వినోదం చూస్తున్నాడు. ఇందులో ఏమాత్రం మంచితనం లేదు. ఈ రాజు పోరు ఆపమని అనడయ్యె. ఇలాంటి దుర్మార్గులను మునుపు ఎన్నడైనా విన్నామా కన్నామా?
తెభా-10.1-1354-క.
చూచెదరు గాని సభికులు
నీ చిన్నికుమారకులకు నీ మల్లురకు
న్నో చెల్ల! యీడు గాదని
సూచింపరు పతికిఁ దమకు శోకము గాదే?
టీక:- చూచెదరు = చూస్తున్నారు; కాని = తప్పించి; సభికులున్ = సభలోని పెద్దలు; ఈ = ఇట్టి; చిన్ని = చిన్నవారైన; కుమారకుల్ = పిల్లల; కున్ = కు; ఈ = ఈ; మల్లుర్ = మల్లవీరుల; కున్ = కు; ఓచెల్ల = అయ్యో; ఈడు = సాటి; కాదు = కాదు; అని = అని; సూచింపరు = తెలియజేయరు; పతి = రాజున; కిన్ = కు; తమ = వారల; కున్ = కు; శోకము = దుఃఖము; కాదే = కలుగదా.
భావము:- సభాసదులైనా చూస్తున్నారే తప్ప; ఈ పసిపిల్లలకూ, ఈ మల్లయోధులకూ జోడు కుదరదని చెప్పరు. ఇది అధర్మం. ఇది వారికీ వారి రాజుకూ శోకం కలిగించదా?
తెభా-10.1-1355-సీ.
వేణునాళములమై వెలసిన మాధవుం-
డధరామృతము లిచ్చి యాదరించుఁ
బింఛదామములమై పెరిగిన వెన్నుండు-
మస్తకంబునఁ దాల్చి మైత్రి నెఱపుఁ
బీతాంబరములమై బెరిసిన గోవిందుఁ-
డంసభాగమునఁ బాయక ధరించు
వైజయంతికలమై వ్రాలినఁ గమలాక్షుఁ;-
డతి కుతూహలమున నఱుతఁ దాల్చుఁ
తెభా-10.1-1355.1-తే.
దనరు బృందావనంబునఁ దరులమైనఁ
గృష్ణుఁ డానందమునఁ జేరి క్రీడ సల్పు
నెట్టి నోముల నైన ము న్నిట్టి విధము
లేల కామైతిమో యమ్మ! యింక నెట్లు?
టీక:- వేణునాళములము = మురళీలము; ఐ = అయ్యి; వెలసిన = పుట్టినను; మాధవుండు = కృష్ణుడు; అధరామృతములున్ = ముద్దులను {అధరామృతములు - పెదవినుండి స్రవించెడి అమృతములు, ముద్దులు, ఉపదేశములు}; ఇచ్చి = ఇచ్చి; ఆదరించున్ = మన్నించును; పింఛ = నెమలిపింఛముల; దామములము = దండలము; ఐ = అయ్యి; పెరిగినన్ = వర్ధిల్లినచో; వెన్నుండు = కృష్ణుడు; మస్తకంబునన్ = తలపైన; తాల్చి = ధరించి; మైత్రి = స్నేహమును; నెఱపున్ = ప్రకటించును; పీతాంబరములము = పట్టువస్త్రములము; ఐ = అయ్యి; బెరిసినన్ = దరిచేరినచో; గోవిందుడు = కృష్ణుడు; అంసభాగములన్ = మూపులపై; పాయక = విడువకుండ; ధరించున్ = ధరించును; వైజయంతికలము = వైజయంతీ మాలికలము; ఐ = అయ్యి; వ్రాలినన్ = అతిశయించినచో; కమలాక్షుడు = పద్మాక్షుడు, కృష్ణుడు; అతి = మిక్కిలి; కుతూహలమునన్ = వేడుకతో; అఱుతన్ = కంఠమునందు; తాల్చున్ = ధరించును; తనరు = అతిశయించెడి.
బృందావనంబునన్ = బృందావనమునందు; తరులము = చెట్లము; ఐనన్ = అయినచో; కృష్ణుడు = కృష్ణుడు; ఆనందమునన్ = ఆనందముతో; చేరి = దగ్గరచేరి; క్రీడన్ = ఆటలాడుటను; సల్పున్ = చేయును; ఎట్టి = ఎటువంటి; నోములన్ = నోములునోచుటచే; ఐనన్ = అయినప్పటికి; మును = మునుపు; ఇట్టి = ఇలాంటి; విధములు = రీతులము; ఏలన్ = ఎందుకు; కామైతిమో = కాకపోతిమో; అమ్మ = తల్లి; ఇంకన్ = ఇక; ఎట్లు = ఏలానో.
భావము:- మనము వేణువలమై ఉండి ఉంటే వేణుమాధవుడు కెమ్మోవిసుధలు ఇచ్చి మన్నించేవాడు; నెమలిఈకల దండలమై ఉండి ఉంటే నల్లనయ్య నెత్తిపై పెట్టుకుని నెయ్యం నెరపేవాడు; పచ్చని పట్టుబట్టలమై ఉండి ఉంటే ఈ వల్లవుడు భుజాలపై విడువక ధరించి ఉండే వాడు. వనమాలికలమై ఉండి ఉంటే వనమాలి కృష్ణుడు మిక్కిలి ఆసక్తితో కంఠాన కైసేసి ఉండేవాడు. అందమైన బృందావనంలో వృక్షాలమై ఉండి ఉంటే కృష్ణుడు ఆనందముతో దరిచేరి క్రీడించేవాడు. ఓ యమ్మా! పూర్వజన్మలలో ఎంతటి కష్టమైన వ్రతాలనైనా ఆచరించి ఈలా కాలేకపోయాము కదా. హు!. . ఇపుడు ఇంకేమి చేయగలం.
తెభా-10.1-1356-ఉ.
పాపపు బ్రహ్మ; గోపకుల పల్లెలలోన సృజింపరాదె; ము
న్నీ పురిలోపలన్ మనల నేల సృజించె? నటైన నిచ్చలుం
జేపడుఁ గాదె; యీ సుభగుఁ జెందెడి భాగ్యము సంతతంబు నీ
గోపకుమారుఁ బొంద మును గోపకుమారిక లేమి నోఁచిరో?
టీక:- పాపపు = పాపరూపుడైన; బ్రహ్మ = బ్రహ్మదేవుడు; గోపకుల = గొల్లవారి; పల్లెల = ఊర్ల; లోనన్ = అందు; సృజింపరాదె = పుట్టించకూడదా; మున్ను = మునుపు; ఈ = ఈ యొక్క; పురి = పట్టణము; లోపలన్ = అందు; మనలన్ = మనలను; ఏలన్ = ఎందుకు; సృజించెన్ = పుట్టించెను; అటు = అలా; ఐనన్ = అయినచో; నిచ్చలున్ = ఎల్లప్పుడు; చేపడున్ = లభించును; కాదె = కాదా; ఈ = ఈ యొక్క; సుభగున్ = మనోహరుని; చెందెడి = పొందెడి; భాగ్యమున్ = అదృష్టమును; సంతతంబున్ = ఎల్లప్పుడు; ఈ = ఈ యొక్క; గోప = గొల్లవారి; కుమారున్ = పిల్లవానిని; పొందన్ = పొందుటకు; మును = మునుపు; గోప = గొల్ల; కుమారికలు = భామలు; ఏమి = ఎట్టి; నోచిరో = నోములు నోచితిరో కదా.
భావము:- ఈ పాపిష్టి బ్రహ్మదేవుడు మునుపే మనలను ఆ వ్రేపల్లెలో పుట్టించి ఉండకూడదా. ఈ మధురలో ఎందుకు పుట్టించాడో, ఆ గొల్లపల్లెలోనే పుట్టించి ఉంటే ఈ అందగాడిని పొందే సౌభాగ్యం, సంతోషం ఎల్లప్పుడూ మనకు సమకూడేవి కదా. ఈ గోపశేఖరుణ్ణి పొందడానికి ఆ గోపికలు పూర్వజన్మలలో ఎలాంటి నోములు నోచారో!
తెభా-10.1-1357-క.
గోపాలకృష్ణుతోడను
గోపాలన వేళలందుఁ గూడి తిరుగు నా
గోపాలు రెంత ధన్యులొ
గోపాలుర కైన నిట్టి గురురుచి గలదే?
టీక:- గోపాల = గోవులను పాలించెడి వాడైన; కృష్ణు = కృష్ణుని; తోడను = తోటి; గో = గోవులను; పాలన = కాచెడి; వేళలు = సమయములు; అందున్ = లో; కూడి = కూడుకొని; తిరుగున్ = మెలగును; ఆ = అట్టి; గోపాలురు = గొల్లవారు; ఎంత = ఎంత అధికముగ; ధన్యులొ = కృతార్థులో; గో = భూమిని; పాలురు = ఏలెడివారి; కైనన్ = అయినప్పటికి; ఇట్టి = ఇటువంటి; గురు = గొప్ప; రుచి = గౌరవము; కలదే = ఉన్నదా, లేదు.
భావము:- గోవులను మేపే సమయంలో గోపాలకృష్ణుడితో కలసిమెలసి తిరిగే ఆ గోపాలకు లెంత పుణ్యాత్ములో ఎంతటి ప్రభువులకైనా ఇంతటి గొప్ప అనుభవం దక్కదు కదా.
తెభా-10.1-1358-క.
శ్రమజలకణసిక్తంబై
కమలదళేక్షణుని వదనకమలము మెఱసెన్
హిమజలకణసిక్తంబై
కమనీయం బగుచు నున్న కమలము భంగిన్.
టీక:- శ్రమజల = చమటనీటి; కణ = బిందువులచే; సిక్తంబు = తడసినది; ఐ = అయ్యి; కమలదళేక్షణుని = కృష్ణుని {కమలదళేక్షణుడు - తామర రేకులవంటి కన్నులు కలవాడు, కృష్ణుడు}; వదన = మోము అనెడి; కమలము = పద్మము; మెఱసెన్ = ప్రకాశించెను; హిమ = మంచు; జల = నీటి; కణ = బిందువులచే; సిక్తంబు = తడసినది; ఐ = అయ్యి; కమనీయంబు = అందమైనది; అగుచున్ = అగుచు; ఉన్న = ఉన్నట్టి; కమలము = పద్మము; భంగిన్ = వలె.
భావము:- మంచునీటి చుక్కలతో తడిసి మనోహరంగా ఉండే పద్మం వలె కలువరేకుల వంటి కన్నులు కల కృష్ణుని ముఖకమలం చెమటబిందువులతో తడిసి ప్రకాశిస్తున్నది.
తెభా-10.1-1359-ఆ.
సభకుఁ బోవఁ జనదు; సభవారి దోషంబు
నెఱిఁగి యూరకున్ననెఱుఁగకున్న
నెఱిఁగి యుండియైన నిట్టట్టు పలికినఁ
బ్రాజ్ఞుఁ డైనఁ బొందుఁ బాపచయము."
టీక:- సభ = సభ {సభ - అనేకులు చేరిన కూటమి}; కున్ = కు; పోవన్ = వెళ్ళుట; చనదు = తగదు; సభ = సభలోని; వారి = వారి యొక్క; దోషంబున్ = తప్పులను; ఎఱిగి = తెలిసి; ఊరక = ఏమి అనకుండ; ఉన్నన్ = ఉండినను; ఎఱుగక = తెలియకుండ; ఉన్నన్ = ఉన్నప్పటికి; ఎఱిగి = తెలిసి; ఉండియైనన్ = ఉన్నను; ఇట్టట్టు = ఇటుఅటు; పలికినన్ = మాట్లాడినచో; ప్రాజ్ఞుడు = మిక్కిలి తెలివైనవాడు; ఐనన్ = అయినను; పొందు = చెందును; పాప = పాపముల; చయము = సమూహము;
భావము:- సభకు వెళ్ళరాదు. వెళితే సభలోనివారు చేసే దోషాలు తెలిసి ఉపేక్షించరాదు, ఆ దోషాలు తెలుసుకోలేకపోయినా, దోషాలు తెలిసి కూడా న్యాయవిరుద్ధంగా పలుకరాదు. లేకపోతే, ఎంతటి పండితుడి కైనా ఆ పాపం పట్టుకు తీరుతుంది.”
తెభా-10.1-1360-వ.
అని పెక్కండ్రు పెక్కువిధంబులం బలుకుచుండఁ దద్బాహు యుద్ధంబున.
టీక:- అని = అని; పెక్కండ్రు = అనేకులు; పెక్కు = అనేక; విధంబులన్ = విధములుగా; పలుకుచుండన్ = మాట్లాడుచుండగా; తత్ = ఆ యొక్క; బాహుయుద్ధంబునన్ = మల్లయుద్ధమునందు;
భావము:- ఇలా ఎందరో పురస్త్రీలు రకరకాలుగా పలుకుతుండగా ఆ ముష్టి యుద్ధంలో. . .