పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ప్రథమాశ్వాసము)/శరద్రాత్రి గోపికలు జేరవచ్చుట
తెభా-10.1-964-చ.
కలువలమేలికందువలు, కాముని కయ్యపు నేలలున్, విర
క్తులు దలడించువేళలు, చకోరక పంక్తుల భోగకాలముల్,
చెలువలు సైరణల్ విడిచి చిక్కు తఱుల్, ఘనచంద్ర చంద్రికా
జ్వలిత దిశల్, శరన్నిశలు, జారక దుర్దశ లయ్యె నయ్యెడన్.
టీక:- కలువల = కలువపూలకు; మేలి = మంచి, అనుకూలమైన; కందువలు = ఋతువులు, సమయములు; కాముని = మన్మథుని; కయ్యపు = యుద్ధ; నేలలు = భూములు; విరక్తులు = వైరాగ్యమార్గులకు; తలడించు = జంకెడి; వేళలు = సమయములు; చకోరక = చకోర పక్షుల; పంక్తుల = బారులకు; భోగ = సుఖములు కలిగెడి; కాలముల్ = సమయములు; చెలువలు = స్త్రీలు; సైరణల్ = నిబ్బరములు; విడిచి = వదలివేసి; చిక్కు = ప్రియులకు చిక్కెడి; తఱుల్ = సమయములు; ఘన = చిక్కటి; చంద్ర = చంద్రుని; చంద్రికా = వెన్నెలలచేత; జ్వలిత = ప్రకాశింపజేయబడిన; దిశల్ = దిక్కులు కలవి; శరత్ = శరదృతువు నందలి; నిశల్ = రాత్రులు; జారక = వ్యభిచారులకు; దుర్దశలు = దురవస్థలు; అయ్యెన్ = కలిగెను; ఆ = ఆ; ఎడన్ = సమయము నందు.
భావము:- ఇంతలో శరత్కాలం వచ్చింది. శారదారాత్రులు కలువలకు పసందైన విందులు చేసే వేళలు; మదనుడు కదనానికై దండువిడిసే వేళలు; విరహులను భయపెట్టే వేళలు; చక్రవాకశ్రేణులకు భోగసమయాలు; యువతులు పంతములు మాని పతులకు లొంగే సుముహుర్తాలు; నిండు చంద్రుడి వెన్నెలతో దిక్కులను దీపింపచేస్తూ, జారులకు దుర్దశ ఘటించే వేళలు.
తెభా-10.1-965-ఆ.
కామతంత్రటీక, కలువల జోక, కం
దర్పు డాక, విటులతాల్మి పోక,
చకిత చక్రవాక, సంప్రీత జనలోక,
రాక వచ్చె మేలురాక యగుచు.
టీక:- కామతంత్ర = కామశాస్త్రమునకు; టీక = వ్యాఖ్యానము వంటిది; కలువల = కలువపూలను; జోక = వికసింపజేయునది; కందర్పు = మన్మథుని; డాక = విజృంభణము కలది; విటుల = జారుల యొక్క; తాల్మి = ఓర్పు; పోక = నశింపజేయునది; చకిత = భ్రమసంభ్రమముపొందిన; చక్రవాక = చక్రవాక పక్షులు కలది; సంప్రీత = సంతోషింపజేయబడిన; జన = ప్రజల; లోక = సమూహములు కలది; రాక = నిండుపున్నమి; వచ్చెన్ = వచ్చినది; మేలు = మంచి; రాక = కలుగుట; అగుచున్ = ఔతు.
భావము:- మదన శాస్త్రమునకు వివరణ అయినది; కలువలను వికసింప చేసేది; కామోద్దీపక మైనదీ; జారుల సహనం పోగొట్టేది; జక్కువ పిట్టలకు జంకు కలిగించేది; జనులకు సంతోషం సమకూర్చేది; తన రాకతో మేలు కలిగించేది; అయిన రాకాపూర్ణిమ వచ్చింది.
తెభా-10.1-966-క.
పతి తన కరముల కుంకుమ
సతి మొగమున నలఁదుభంగి సముదయ వేళాం
చిత కరరాగమున నిశా
పతి రంజించెన్ నరేంద్ర! ప్రాక్సతి మొగమున్.
టీక:- పతి = భర్త; తన = తన యొక్క; కరములన్ = చేతులతో; కుంకుమ = కుంకుమమును; సతి = భార్య యొక్క; మొగమునన్ = ముఖము నందు; అలదు = రాసెడి, అద్దెడి; భంగిన్ = విధమున; సముదయ = చక్కగా ఉదయించెడి; వేళ = సమయము నందలి; అంచిత = చక్కటి; కర = కిరణముల; రాగమునన్ = ఎఱ్ఱదనముతో; నిశాపతి = చంద్రుడు {నిశాపతి - రాత్రికాలమునకు అధిపతి, చంద్రుడు}; రంజించెన్ = ఎఱ్ఱగా చేసెను; నరేంద్ర = రాజా; ప్రాక్ = తూర్పుదిక్కు అనెడి; సతిన్ = స్త్రీ యొక్క; మొగమున్ = ముఖమును.
భావము:- ఓ పరీక్షన్మహారాజా! ప్రియుడు తన హస్తాలతో ప్రియురాలి ముఖమున కుంకుమ అద్దుతున్నాడా అన్నట్లు, ఉదయించే సమయంలో చంద్రుడు ఒప్పిదమైన కిరణాల అరుణిమతో తూర్పుదిక్కు అనే వనిత వదనం రంజింప చేసాడు.
తెభా-10.1-967-సీ.
విటసేనపై దండువెడలెడు వలఱేని-
గొల్లెనపై హేమకుంభ మనఁగఁ
గాముకధృతి వల్లికలు ద్రెంపనెత్తిన-
శంబరాంతకు చేతి చక్ర మనఁగ
మారుండు పాంథుల మానాటవుల గాల్పఁ-
గూర్చిన నిప్పుల కుప్ప యనఁగ
విరహిమృగమ్ముల వేటాడ మదనుండు-
దెచ్చిన మోహన దీమ మనఁగ
తెభా-10.1-967.1-ఆ.
వింతనునుపు గల్గి వృత్తమై యరుణమై
కాంతితోఁ జకోరగణము లుబ్బఁ
బొడుపుకొండ చక్కిఁ బొడిచె రాకాచంద్ర
మండలంబు గగనమండలమున.
టీక:- విట = వ్యభిచారుల; సేన = దండు, సమూహము; పై = మీద; దండు = దండెత్తి; వెడలెడు = పోయెడి; వలఱేని = మన్మథుని {వలఱేడు - రతిపతి, మన్మథుడు}; గొల్లెన = గుడారము; పై = మీది; హేమ = బంగారపు; కుంభము = కలశము; అనగన్ = అనునట్లు; కాముక = కాముకుల యొక్క; ధృతి = ధైర్యము అనెడి; వల్లికలున్ = తీగలను; తెంపన్ = తెగగొట్టుటకు; ఎత్తిన = సంధించిన; శంబరాంతకు = మన్మథుని {శంబరాంతకుడు - శంబరాసురుని సంహరించిన వాడు, మన్మథుడు}; చేతి = చేతిలో ధరించిన; చక్రము = చక్రాయుధము; అనగన్ = అనునట్లు; మారుండు = మన్మథుడు {మారుడు - విరహిజనులను మరణింప చేయువాడు, మన్మథుడు}; పాంథుడు = బాటసారుల {పాంథుడు - పథమున పోవువాడు, బాటసారి}; మాన = మానములు అనెడి; అటవులన్ = ఆడవులను; కాల్పన్ = కాల్చివేయుటకు; కూర్చిన = ఏర్పరచిన; నిప్పుల = నిప్పుల యొక్క; కుప్ప = రాశి; అనగన్ = అనునట్లు; విరహిణీ = విరహమునున్నస్త్రీ లనెడి; మృగములన్ = జంతువులను; వేటాడన్ = వేటాడుటకు; మదనుండు = మన్మథుడు {మదనుడు - మదింపజేయువాడు, మన్మథుడు}; తెచ్చిన = తీసుకు వచ్చిన; మోహన = మోహము పుట్టించెడి; దీమము = పెంపుడుజంతువు {దీమము - పశుపక్షులను పట్టుటకు పెంచిన సజాతీయ పశుపక్షులు, పెంపుడుజంతువు}; అనగన్ = అనునట్లు.
వింత = కొత్తగానున్న; నునుపు = స్నిగ్ధత్వము; కల్గి = కలిగి ఉండి; వృత్తము = గుండ్రముగా నున్నది; ఐ = అయ్యి; అరుణము = ఎఱ్ఱఱ్ఱదనము కలది; ఐ = అయ్యి; కాంతి = ప్రకాశము; తోన్ = తోటి; చకోర = చకోర పక్షుల; గణములు = సమూహములు; ఉబ్బన్ = ఉప్పొంగగా; పొడుపుకొండ = ఉదయపర్వతము; చక్కిన్ = వైపు; పొడిచె = ఉదయించెను; రాకా = నిండుపున్నమినాటి; చంద్ర = చంద్రుని; మండలంబు = బింబము; గగన = ఆకాశ; మండలమునన్ = భాగమునందు.
భావము:- గుండ్రంగా ఉండి, చిత్రమైన స్నిగ్ధత కలిగిన ఎఱ్ఱటి తన కాంతితో చక్రవాక పక్షులకు ఆనందం కలిగిస్తూ పూర్ణిమ నాటి చంద్రబింబం గగనవీధిలో ఉదయ పర్వతం వైపు ఉదయించింది; అది జారులనే సైన్యం పైకి దండెత్తు వలపుల అధిపతి మన్మథుడి శిబిరం మీది బంగారు కలశం వలె భాసిల్లింది; మరులుగొన్నవారి ధైర్య మనే తీవలు త్రుంచడానికి శంబరాసురుని త్రుంచిన మన్మథుడు ధరించిన చక్రమా అన్నట్లు అందగించింది; విరహుల అభిమానమనే అరణ్యాలను దహించడానికి మదనుడు ప్రోగుచేసిన నిప్పులకుప్పలా నివ్వటిల్లింది. జంతువులను వేటాడడానికి వాడే అదే జాతి పెంపుడు జంతువులను మోహదీమము అని పిలుస్తారు కదా. శారద పౌర్ణమి, అలా వియోగులనే జంతువులను వేటాడుట కోసం మన్మథుడు తెచ్చిన మోహదీమంలా దీపించింది.
తెభా-10.1-968-వ.
ఇట్లు పొడమిన నవకుంకుమాంకిత రమా ముఖమండలంబునుం బోలె నఖండంబైన చంద్రమండలంబుం పొడగని పుండరీకనయనుండు యమునాతట వనంబున జగన్మోహనంబుగ నొక్క గీతంబు పాడిన విని, తదాయత్తచిత్తలై తత్తఱంబున వ్రేత లే పనులకుం జేతు లాడకయు, గోవులకుం గ్రేపుల విడువకయు విడిచి విడిచి యీడకయు నీడి యీడియు, నీడినపాలు కాఁపకయుఁ గాఁచి కాఁచియుఁ, గాఁగిన పాలు డింపకయు డించి డించియు, డించినపాలు బాలురకుఁ బోయకయుఁ బోసి పోసియుఁ, బతులకుఁ బరిచర్యలు చేయకయుఁ జేసి చేసియు, నశనంబులు గుడువకయుఁ గుడిచి కుడిచియుఁ, గుసుమంబులు ముడువకయు ముడిచి ముడిచియుఁ, దొడవులు దొడగకయు దొడిగి తొడిగియు, గోష్ఠంబుల పట్టుల నుండకయుఁ, బాయసంబులు నెఱయ వండకయు, నయ్యైయెడల నిలువం బడకయుఁ, గాటుకలు సూటినిడకయుఁ, గురులు చక్కనొత్తకయుఁ, గుచంబుల గంధంబులు కలయ మెత్తకయుఁ, బయ్యెదలు విప్పి కప్పకయు, సఖులకుం జెప్పకయు, సహోదరులు మగలు మామలు మఱందులు బిడ్డలు నడ్డంబుచని నివారింపం దలారింపక సంచలించి, పంచభల్లుని భల్లంబుల మొల్లంపు జల్లుల పెల్లునం దల్లడిల్లి డిల్లపడి, మొగిళ్ళగమి వెలువడి; యుల్లసిల్లు తటిల్లతల పొందున మందగమన లమందగమనంబుల మంద వెలువడి గోవింద సందర్శనంబునకుం జని; రప్పుడు.
టీక:- ఇట్లు = ఈ విధముగ; పొడమిన = ఉదయించినట్టి; నవ = అప్పుడే పెట్టుకొన్న; కుంకుమ = కుంకుమ చేత; అంకిత = అలంకరింపబడిన; రమా = లక్ష్మీదేవి; ముఖమండలంబును = నుదిటి; బోలె = వలె; అఖండంబు = నిండు కళలు కలది; ఐన = అయిన; చంద్ర = చంద్రుని; మండలంబున్ = బింబమును; పొడగని = చూసి; పుండరీకనయనుండు = కృష్ణుడు {పుండరీకనయనుడు - తెల్లతామరల వంటి కన్నులు కలవాడు, విష్ణువు}; యమునా = యమునానదీ; తట = తీరము నందలి; వనంబునన్ = తోటలో; జగత్ = లోకము లన్నిటికి; మోహనంబుగన్ = మోహము పుట్టించు నట్లు; ఒక్క = ఒకానొక; గీతంబున్ = పాటను; పాడినన్ = పాడగా; విని = విని; తదాయత్త =అప్పుడే అధీన మైన; చిత్తలు = మనసు కలవారు; ఐ = అయ్యి; తత్తఱంబున్ = తొట్రుబాటుతో; వ్రేతలు = గొల్లభామలు; ఏ = ఎట్టి; పనుల్ = పనులు; కున్ = కు; చేతులాడకయున్ = తోచకుండా ఉండి; గోవుల్ = ఆవుల; కున్ = కు; క్రేపులను = దూడలను; విడువకయు = తాగుటకువదలకపోయి; విడిచి = వదలినచో; విడిచి = వదలినా; ఈడకయున్ = పితుకక పోయి; ఈడి = పితికినను; ఈడియున్ = మరల పితుకుతు; ఈడిన = పితికిన; పాలు = పాలను; కాపకయున్ = మరిగించక, కాగబెట్టపోయి; కాచి = మరిగించినచో; కాచియున్ = మరల మరిగించి; కాగిన = మరిగించబడిన; పాలు = పాలను; డింపకయున్ = పొయ్యిమీంచి దింపకపోయి; డించి = దించినను; డించియు = మరల దించుచు; డించిన = దించినట్టి; పాలున్ = పాలను; బాలుర = పిల్లల; కున్ = కు; పోయకయున్ = తాగుటకు ఇవ్వకపోయి; పోసి = ఇచ్చినచో; పోసియున్ = మరల ఇచ్చి; పతుల్ = భర్తల; కున్ = కు; పరిచర్యలు = సేవలు; చేయకయున్ = చేయకపోయి; చేసి = చేసినను; చేసియున్ = మరల చేయుచు; అశనంబులు = ఆహారములు; కుడువకయు = తినకపోయి; కుడిచి = తినినచో; కుడిచియు = మరల తినుచు; కుసుమంబులు = పూలను; ముడువకయున్ = తలలోపెట్టుకొనకపోయి; ముడిచి = పెట్టుకొనినచో; ముడిచియున్ = మరలపెట్టుకొనుచు; తొడవులు = ఆభరణములను; తొడగయున్ = ధరించకపోయి; తొడిగి = ధరించినచో; తొడగియున్ = మరల ధరించుచు; గోష్ఠంబుల = పశువులకొట్టముల; పట్టులన్ = తరిని; ఉండకయున్ = నిలువకపోయి; పాయసంబులు = పరవాన్నములు; నెఱయన్ = చక్కగా; వండకయున్ = వండకపోయి; అయ్యై = ఆయా; ఎడల = సమయము లందు; నిలువంబడకయున్ = ఆగకపోయి; కాటుకలు = కంటికి పెట్టుకొనెడి కాటుక; సూటిన్ = తిన్నగా; ఇడకయున్ = పెట్టుకొనకపోయి; కురులు = శిరోజములను; చక్కనొత్తకయున్ = దువ్వుకొనకపోయి; కుచంబులన్ = స్తనము లందు; గంధంబులు = చందనపుపూతలు; కలయన్ = ఖాళీలేకుండ కలియునట్లు; మెత్తకయు = పూసికొనకపోయి; పయ్యెదలు = పైటలు; విప్పి = విప్పుకొని; కప్పకయున్ = మరల కప్పుకొనకపోయి; సఖుల్ = స్నేహితుల; కున్ = కు; చెప్పకయు = చెప్పకుండ; సహోదరులు = అన్నదమ్ములు; మగలు = భర్త; మామలు = భర్త తండ్రులు; మఱందులు = భర్త తమ్ముళ్ళు; బిడ్డలు = పిల్లలు; అడ్డంబుచని = అడ్డముగావచ్చి; నివారింపన్ = ఆపుతుండగా; తలారింపక = వెనుదిరగక, మరలక; సంచలించి = మిక్కిలి కలతనొంది; పంచభల్లుని = మన్మథుని {పంచభల్లుడు - ఐదు (పూల) బాణములు కలవాడు, మన్మథుడు}; భల్లంబుల = బాణముల యొక్క; మొల్లంపు = అధికమైన; జల్లులన్ = వానలా పడుతుండగ; పెల్లున = అతిశయముచేత; తల్లడిల్లి = తత్తరపడి; డిల్లపడి = డీలాపడిపోయి; మొగిళ్ళ = మబ్బుల; గమి = సమూహమునుండి; వెలువడి = బయటపడి; ఉల్లసిల్లు = ప్రకాశించునట్టి; తటిల్లతల = మెరుపుతీగల; పొందున = వలె; మందగమనలు = స్త్రీలు {మందగమన - మెల్లిగా నడచునామె, స్త్రీ}; అమంద = వేగవంతమైన; గమనంబులన్ = నడగలతో; మందన్ = గొల్లపల్లెనుండి; వెలువడి = బయలుదేరి; గోవింద = కృష్ణుని; సందర్శనంబున్ = చూచుట; కున్ = కు; చనిరి = వెళ్ళిరి; అప్పుడు = అప్పుడు.
భావము:- ఇలా క్రొత్తకుంకమతో అలంకృతమైన లక్ష్మీదేవి వదన మండలం వలె, ఉదయించిన నిండైన చంద్రమండలాన్ని చూసి తెల్లతామరల వంటి కన్నులు కల శ్రీకృష్ణుడు యమునాతీరంలో బృందావనములో లోకమును సమ్మోహింప జేసే ఒక మోహనగీతము మురళిపై ఆలపించాడు. ఆ మధురగానానికి ఆధీనమైన చిత్తాలతో గొల్ల యువతులు తత్తరపాటు చెందారు. ఏ పనులు చేయడానికీ వారికి చేయాడ లేదు; వారు ఆవులకు దూడలను విడువటం మరిచారు; విడచి కూడా పాలుపితక లేదు; పిదికి కూడా, పిదికిన పాలు కాచలేదు; కాచి కూడ, కాగిన పాలు దించలేదు; దించి కూడా, దించిన పాలు పిల్లలకు పోయ లేదు; పోసి కూడా, భర్తలకు సేవ చేయ లేదు; చేసి కూడా, అన్నము ఆరగించ లేదు; ఆరగించి కూడా, పూలు ధరించ లేదు; ధరించి కూడా, సొమ్ములు ధరించ లేదు; ధరించి కూడా, గొల్లపల్లెలలో ఉండ లేదు; ఆ గొల్ల వనితలు పరమాన్నములు కలియ వండ లేదు; ఆయా నిలవవలసిన చోటులలో నిలబడటం లేదు; కాటుకలు చక్కగా దిద్దుకోటం లేదు; శిరోజాలు సవరించుకో లేదు; స్తనములపై చందనము అలందుకో లేదు; పైటలు విప్పి కప్పుకోలేదు; చెలికత్తెలకు చెప్పలేదు; తోబుట్టువులు పతులు మామలు మరుదులు పిల్లలు అడ్డము వచ్చి వద్దని వారించినా కూడ వెనుకకు మరలినవారు కారు; ఆ గొల్లభామలు మనసులు సంచలించి పంచబాణుని మిక్కుట మైన బాణవర్షపు దెబ్బలకు తల్లడిల్లి సొమ్మసిల్లారు; మబ్బుల గుంపు నుండి వెలువడి మెరిసే మెరుపుల వలె అ సుందరీమణులు తొందర తొందరగా నడచి గోకులము నుండి బయలుదేరి కృష్ణుడిని దర్శించుకోడానికి వెళ్ళారు.
తెభా-10.1-969-మ.
తరుణుల్ గొందఱు మూలగేహముల నుద్దండించి రారాక త
ద్విరహాగ్నిం బరితాప మొందుచు మనోవీధిన్ విభున్ మాధవుం
బరిరంభంబులు చేసి జారుఁ డనుచున్ భావించియుం జొక్కి పొం
దిరి ముక్తిన్ గుణదేహముల్ విడిచి ప్రీతిన్ బంధనిర్ముక్తలై. "
టీక:- తరుణుల్ = స్త్రీలు {తరుణులు - తరుణవయసు కత్తెలు, స్త్రీలు}; కొందఱు = కొంతమంది; మూలగేహములన్ = లోపలి ఇంటిని, నట్టింటిని; ఉద్దండించి = దాటి; రారాక = రాలేక; తత్ = అతనినుండి; విరహ = ఎడబాటు అనెడి; అగ్నిన్ = అగ్నిచేత; పరితాపము = సంతాపము, బాధలు; ఒందుచున్ = పొందుతు; మనోవీథిన్ = మనసు లందు; విభున్ = ప్రభువును; మాధవున్ = కృష్ణుని; పరిరంభంబులు = కౌగలించుకొనుటలు; చేసి = చేసి; జారుడు = వ్యభిచారి {జారుడు - పరస్త్రీ సంగమము చేయువాడు, వ్యభిచారి}; అనుచున్ = అని; భావించియున్ = అనుకొనినను; చొక్కి = పరవశలై; పొందిరి = పొందిరి; ముక్తిన్ = మోక్షమును; గుణ = త్రిగుణాత్మకమైన; దేహముల్ = శరీరములను; విడిచి = వదలిపెట్టి; ప్రీతిన్ = సంతోషముతో; బంధ = సంసారిక బంధముల నుండి; నిర్ముక్తులు = విముక్తులు; ఐ = అయ్యి.
భావము:- కొందరు మహిళలు నట్టిళ్ళను దాటుకుని ధైర్యంతో బైటకు రాలేకపోయారు; వారు కృష్ణవిరహాగ్నితో తపించిపోతూ; ప్రభువైన రమాపతిని ఉపపతిగా నెంచుకుని; తమ మనస్సీమలలోనే ఆలింగనం చేసుకుని పరవశించి పోయారు; ప్రారబ్ధ పుణ్యపాపాత్మకమైన సంసారబంధాల నుండి విడివడి; సత్త్వ రజస్తమో మయ మైన శరీరం వదలి ముక్తిని పొందారు.”
తెభా-10.1-970-వ.
అనిన నరేంద్రుం డిట్లనియె.
టీక:- అనినన్ = అనగా; నరేంద్రుండు = పరీక్షిన్మహారాజు; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = పలికెను.
భావము:- అలా గొల్లభామలు గురించి చెప్పిన మాటలు వినిన పరీక్షన్మహారాజు ఇలా అన్నాడు.
తెభా-10.1-971-క.
"జారుఁడని కాని కృష్ణుఁడు
భూరిపరబ్రహ్మ మనియు బుద్ధిఁ దలంపన్
నేరరు; గుణమయదేహము
లే రీతిన్ విడిచి రింతు? లెఱిఁగింపు శుకా!”
టీక:- జారుడు = విటుడు; అని = అని; కాని = తప్పించి; కృష్ణుడు = కృష్ణుడు; భూరి = అతిగొప్ప; పరబ్రహ్మము = పరమాత్మ; అనియున్ = అని; బుద్ధిన్ = మనసు నందు, తెలివితో; తలంపన్ = భావించుటకు; నేరరు = సమర్థులుకారు; గుణమయ = త్రిగుణవికారాత్మకమైన; దేహములు = శరీరములను; ఏరీతిన్ = ఏవిధముగా, ఎలా; విడిచితిరి = వదలిరి; ఇంతులు = స్త్రీలు; ఎఱిగింపు = తెలుపుము; శుకా = శుకమహర్షి.
భావము:- “ఓ శుకమహర్షీ! ఆ గోపికలు శ్రీకృష్ణుని కేవలం తమకు వన్నెకాని గానే భావించారు గానీ, గొప్ప పరబ్రహ్మ మని కాదు కదా. అలాంటి విషయాశక్తి గలవారు సత్త్వాది గుణమయా లైన కాయాలను ఎలా విడువగలిగారో నాకు తెలియజేయుము.”
తెభా-10.1-972-వ.
అనిన శుకుం డిట్లనియె.
టీక:- అనినన్ = అనగా; శుకుండు = శుకుడు; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = పలికెను.
భావము:- ఇలా అడిగిన పరీక్షిత్తుతో శుకబ్రహ్మ ఇలా చెప్పసాగాడు.
తెభా-10.1-973-మ.
“మును నేఁ జెప్పితిఁ జక్రికిం బగతుఁడై మూఢుండు చైద్యుండు పెం
పునఁ గైవల్యపదంబు నొందెఁ; బ్రియలై పొందంగ రాకున్నదే?
యనఘుం డవ్యయుఁ డప్రమేయుఁ డగుణుం డైనట్టి గోవిందమూ
ర్తి నరశ్రేణికి ముక్తిదాయిని సుమీ! తెల్లంబు భూవల్లభా!
టీక:- మును = ఇంతకు పూర్వము; నేన్ = నేను; చెప్పితిన్ = తెలిపితిని; చక్రి = కృష్ణునికి {చక్రి - చక్రాయుధము కలవాడు, కృష్ణుడు}; కిన్ = కి; పగతుడు = శత్రువు; ఐ = అయ్యి; మూఢుండు = తెలివిమాలినవాడు; చైద్యుండు = శిశుపాలుడు {చైద్యుడు - చేది దేశపు వాడు, శిశుపాలుడు}; పెంపునన్ = అతిశయముతో; కైవల్యపదంబున్ = పరమపదమును {కైవల్యపదముము - కేవలము తానే అగు స్థితి, పరమపదము, మోక్షము}; పొందెన్ = చెందెను; ప్రియలు = ప్రేమించినవారు; ఐ = అయ్యి; పొందన్ = పొందుట; రాకున్నదే = సాధ్యముకాదా, అవును; అనఘుండు = పాపరహితుడు; అవ్యయుడు = నాశరహితుడు; అప్రమేయుడు = ఊహకందనివాడు; అగుణుండు = త్రిగుణాతీతుడు, నిర్గుణుడు; ఐనట్టి = అయినటువంటి; గోవిందమూర్తి = కృష్ణమూర్తి {గోవిందమూర్తి - గో (గోవుల, గోపకుల, జీవుల)కు విందుడు (ఒడయుడు) అయిన వాడు, కృష్ణుడు}; నర = మానవుల; శ్రేణి = జాతి; కిన్ = కి; ముక్తిన్ = మోక్షమును; దాయిని = ఇచ్చువాడు; సుమీ = సుమా; తెల్లంబు = ఇది స్పష్టమైనది; భూవల్లభా = రాజా {భూవల్లభుడు - భూమి (రాజ్యమున)కు వల్లభుడు (భర్త), రాజు}.
భావము:- “రాజోత్తమా! ఇంతకు మునుపు నీకు చెప్పాను కదా. హరి విరోధి అయినప్పటికీ మూర్ఖుడైన శిశుపాలుడు మోక్షపదవి చూరగొన్నాడు అని. మరి నారాయణునకు ప్రియమైన వారు పొందరాని పదము ఉంటుందా. పాపరహితుడూ, అనంతుడూ, వాక్కులకు మనస్సులకు అగోచరుడూ, ప్రాకృత గుణ రహితుడూ, అయిన శ్రీకృష్ణుని అవతారం మానవులకు మోక్షప్రదాయకము అనటంలో ఏమాత్రం సందేహం లేదు. తెలుసుకొమ్ము.
తెభా-10.1-974-ఆ.
భాంధవమున నైనఁ బగనైన వగనైనఁ
బ్రీతినైనఁ బ్రాణభీతినైన
భక్తినైన హరికిఁ బరతంత్రులై యుండు
జనులు మోక్షమునకుఁ జనుదు రధిప!
టీక:- భాంధవమున = బంధుత్వముచేత; ఐనన్ = అయినను; పగన = శత్రుత్వముచేత; ఐనన్ = అయినను; వగన్ = చింతచేత; ఐనన్ = అయినను; ప్రీతిన్ = ప్రేమచేతను; ఐనన్ = అయినను; ప్రాణభీతి = అతి మిక్కిలి భయముచేత; ఐనన్ = అయినను; భక్తి = భక్తిచేతను; ఐనన్ = అయినను; హరి = విష్ణుమూర్తి; కిన్ = కి; పరతంత్రులు = లగ్నమైనవారు; ఐ = అయ్యి; ఉండు = ఉండెడి; జనులు = వారు; మోక్షము = ముక్తి; కున్ = కు; చనుదురు = వెళ్ళెదరు; అధిప = రాజా.
భావము:- రాజా! చుట్టరికంతో అయినా, విరోధంతో అయినా, కామంతో అయినా, సంతోషంతో అయినా, ప్రాణభయంతో అయినా, భక్తితో అయినా శ్రీహరి ఎడల ధ్యానపరతంత్రులై ఉండే జనులు తప్పక ముక్తిని పొందుతారు.