పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ప్రథమాశ్వాసము)/విల్లు విరుచుట
తెభా-10.1-1284-క.
సురరాజు వింటికైవడి
గురుతరమై భూరివీరగుప్తంబై దు
స్తరమైన విల్లు పొడగని
నరులు వల దనంగ బిట్టు నగి వికసితుఁడై.
టీక:- సురరాజు = ఇంద్రుని; వింటి = ధనుస్సు; కైవడి = వలె; గురుతరము = మిక్కిలి పెద్దది {గురుతము - గురుతరము - గురుతమము}; ఐ = అయ్యి; భూరి = అనేకులైన; వీర = శూరులచేత; గుప్తంబు = కాపాడబడుచున్నది; ఐ = అయ్యి; దుస్తరము = సాధించుటకు రానిది; ఐన = అయినట్టి; విల్లున్ = ధనుస్సును; పొడగని = కనుగొని, చూసి; నరులు = అక్కడివారు; వలదు = వద్దు; అనంగన్ = అని చెప్పుచుండగా; బిట్టు = గట్టిగా; నగి = నవ్వి; వికసితుడు = ఉల్లాసము కలవాడు; ఐ = అయ్యి.
భావము:- దేవేంద్రుడి ధనుస్సు వలె మిక్కిలి గొప్పదైనది. మేటి వీరులచే రక్షింపబడుతున్నది, పట్టరాని అయిన ఆ ధనుస్సును కృష్ణుడు చూసాడు. రక్షకులు వద్దంటుంటే విప్పారిన మోముతో పక్కున నవ్వి. . .
తెభా-10.1-1285-శా.
బంధుల్ మేలన వామహస్తమునఁ జాపం బెత్తి మౌర్వీలతా
సంధానం బొనరించి కొంచెపుఁదెగన్ శబ్దించుచున్ ధీరతా
సింధుం డా హరి దాని ఖండితముగాఁ జేసెన్ జనుల్ చూడగా
గంధేభంబు రసాలదండము నొగిన్ ఖండించు చందంబునన్.
టీక:- బంధుల్ = చుట్టములు; మేలు = బాగుబాగు; అనన్ = అనుచుండగ; వామ = ఎడమ; హస్తమునన్ = చేతితో; చాపంబున్ = ధనుస్సును; ఎత్తి = పైకిలేపి; మౌర్వీలత = అల్లెతాడును; సంధానంబు = కట్టుట; ఒనరించి = చేసి; కొంచెపు = మెల్లని తెగన్ = రీతిలో; శబ్దించుచున్ = మోగించుచు; ధీరతాసింధుండు = ధైర్యసముద్రుడు; ఆ = ఆ యొక్క; హరి = కృష్ణుడు; దానిన్ = దానిని; ఖండితము = విరిగిపోయినది; కాన్ = అగునట్లు; చేసెన్ = చేసెను; జనుల్ = ప్రజలు; చూడగా = చూచుచుండగా; గంధ = మదపు; ఇభంబు = ఏనుగు; రసాల = చెరుకు; దండమున్ = గడను; ఒగిన్ = చక్కగా; ఖండించు = విరగగొట్టు; చందంబునన్ = విధముగ.
భావము:- సముద్రమంత ధైర్యము కల శ్రీకృష్ణుడు తన చుట్టాలు మెచ్చుకునేలా, ఎడమచేత్తో ధనుస్సును పైకెత్తాడు. అల్లెత్రాడు తగిలించాడు. మెల్లగా నారిని మోగిస్తూ, మదపుటేనుగు చెరకుగడను విరిచినంత సుళువుగా జనులు అందరూ చూస్తుండగా దానిని విరిచేసాడు.
తెభా-10.1-1286-క.
కోదండభగ్ననిర్గత
నాదము వీనులకు భీషణం బై యాశా
రోదోంతరములు నిండుచు
భేదించెన్ భోజవిభుని బింకము నధిపా!
టీక:- కోదండ = విల్లు; భగ్న = విరుగుటచే; నిర్గత = వెలువడిన; నాదము = శబ్దము; వీనుల్ = చెవుల; కున్ = కు; భీషణంబు = భయంకరమైనది; ఐ = అయ్యి; ఆశా = దిక్కలు; రోదోంతరములు =ఆకాశము అంతయు; నిండుచున్ = వ్యాపించుచు; భేదించెన్ = బద్దలు చేసెను; భోజవిభుని = భోజవంశపురాజు, కంసుని; బింకమున్ = శౌర్యమును; అధిపా = రాజా.
భావము:- ఓ పరీక్షన్మహారాజా! ధనుస్సు విరిగినప్పుడు పుట్టిన ఆ చప్పుడు చెవులకు భీతిగొలుపుతూ దిగంతాలను నింపేస్తోంది. ఆ ధ్వనికి భోజరాజు కంసుడి ధైర్యం చెదిరిపోయింది.
తెభా-10.1-1287-వ.
అప్పుడు.
టీక:- అప్పుడు = ఆ సమయము నందు.
భావము:- అలా కృష్ణుడు ఆ ధనుస్సుని విరగొట్టగానే. .
తెభా-10.1-1288-ఉ.
"అద్దిర! రాచవిల్ విఱిచె నర్భకుఁ డింతయు శంకలేక నేఁ
డుద్దవిడిన్ సహింపఁ దగ దుగ్రతఁ బట్టుద"మంచుఁ గ్రుద్దులై
గ్రద్దన లేచి తద్ధనువు కావలివా రరుదేర వారి న
య్యిద్దఱుఁ గూడిఁబట్టి మడియించిరి కార్ముకఖండ హస్తులై.
టీక:- అద్దిర = ఔరౌరా; రాచవిల్లును = పెద్ద ధనుస్సును; విఱిచెన్ = విరగగొట్టెను; అర్భకుడు = పిల్లవాడు; ఇంతయున్ = కొంచెముకూడ; శంక = బెదురు, అనుమానము; లేక = లేకుండ; నేడు = ఇవాళ; ఉద్దవిడిన్ = గొబ్బున; సహింపన్ = తాళ; తగదు = రాదు; ఉగ్రతన్ = భీకరముగా; పట్టుదము = పట్టుకొనెదము; అంచున్ = అని; క్రుద్దులు = కోపించినవారు; ఐ = అయ్యి; గ్రద్దన = తటాలున; లేచి = లేచినిలబడి; తత్ = ఆ యొక్క; ధనువు = విల్లుకి; కావలివారు = కాపలాకాసెడివారు; అరుదేర = రాగా; వారిన్ = వారిని; ఆ = ఆ; ఇద్దఱున్ = ఇద్దరు; కూడి = కలిసి; పట్టి = పట్టుకొని; మడియించిర = సంహరించిరి; కార్ముక = వింటి; ఖండ = విరిగిన ముక్కలు; హస్తులు = చేతిలో కలవారు; ఐ = అయ్యి.
భావము:- ఆ ధనుస్సు కాపాలా కాస్తున్న వీరులు “ఆశ్చర్యం! ఏ మాత్రం సందేహించకుండా ఈ పిల్లాడు శౌర్యంతో ఇప్పుడు రాజుగారి ధనుస్సు గొబ్బున ఖండించాడు. ఇది సహింపరాని సాహస కార్యం. మనం పౌరుషం చూపి ఇతగాడి పని పట్టాలి” అంటూ కోపోద్రేకంతో చటుక్కున లేచి, అతడి మీదకి వచ్చారు. అంతట రామకృష్ణులు ఇద్దరూ కలిసి ఆ విరిగిన విల్లు ముక్కలను చేతులలోకి తీసుకుని, వారిని పట్టి కొట్టి మట్టుపెట్టారు.
తెభా-10.1-1289-వ.
ఇట్లు రామకృష్ణులు మథురాపురంబున విహరించి వెడలి విడిదులకుం జని; రంత.
టీక:- ఇట్లు = ఈ విధముగ; రామ = బలరామ; కృష్ణులు = కృష్ణుడులు; మథురా = మథుర అనెడి; పురంబున్ = నగరములో; విహరించి = సంచరించి; వెడలి = బయలుదేరి; విడిదుల్ = తాము దిగి ఉన్న చోటి; కున్ = కి; చనిరి = వెళ్ళిరి; అంత = ఆ తరువాత.
భావము:- అలా బలరామకృష్ణులు మధురానగరంలో విహారం చేసారు. అక్కడ నుండి బయలుదేరి తాము విడిది దిగిన తావులకు వెళ్ళిపోయారు.