పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ప్రథమాశ్వాసము)/కువలయాపీడముతో బోరుట
తెభా-10.1-1320-క.
అంజక బాలకుఁ డనియునుఁ
గొంజక దయమాలి రాజకుంజర! యంతన్
గుంజరమును డీకొలిపెనుఁ
గుంజరపాలకుఁడు గోపకుంజరుమీఁదన్.
టీక:- అంజక = జంకకుండ; బాలకుడు = పిల్లవాడు; అనియునున్ = అని యైనను; కొంజకన్ =సంకోచింపకుండ; దయమాలి =జాలిచూపక; రాజకుంజర = రాజశ్రేష్ఠుడా; అంతన్ = అప్పుడు; కుంజరమును = ఏనుగును; డీకొలిపెన్ = డీకొట్టించెను; కుంజరపాలకుడు = మావటీడు {కుంజర పాలకుడు - ఏనుగు కావలివాడు, మావటి}; గోప = గోపకులలో; కుంజరు = శ్రేష్ఠుని; మీదన్ = మీదికి.
భావము:- ఓ రాజశేఖరా! కృష్ణుడు హెచ్చరించినా వెఱవక, ఆ మావటివాడు బాలుడని సంకోచ, దయాదాక్షిణ్యాలు లేకుండా, ఏనుగును “డీకొట్ట” మని గోపాలశ్రేష్ఠు డైన శ్రీకృష్ణుడి మీదకు పురికొల్పాడు.
తెభా-10.1-1321-వ.
మఱియు, న య్యనేకపం బనేకపపాలక ప్రేరితంబై, మహావాత సంఘాత సముద్ధూతంబగు విలయకాల కీలికేళిని బిట్టు మిట్టిపడి, మృత్యుదేవత యెత్తునం, గాలు పోలిక, శమను గమనిక నెదిరి మదసలిల పరిమళ లుబ్ధ పరిభ్రమదదభ్ర భ్రమర గాయక ఝంకృతు లహుంకృతి సొంపు సంపాదింపం, గులకుంభినీధర గుహాకుంభ గుంభనంబుగ ఘీంకరించి, రోషభీషణ శేషభోగిభోగ భయంకరంబగు కరంబున శౌరిం జీరి, చీరికిం గొనక, పట్టఁ నందుపట్టి యట్టిట్టు గెంటి, విధుంతుద వదన గహ్వరంబువలన విడివడి యుఱుకు తరణి కరణి దర్పించి, కుప్పించి, పాదమధ్యంబునకు నసాధ్యుండై దూఁటి, దాఁటి మాటుపడినం సింధురంబు గ్రోధబంధురంబై మహార్ణవమధ్య మంథాయమాన మందరమహీధరంబు కైవడి జిఱజిఱం దిరిగి కానక భయానకంబై కాలి వెరవునం గని, పొంగి, చెంగటం బ్రళయదండిదండ ప్రశస్తంబగు హస్తంబు వంచి వంచించి చుట్టిపట్టి పడవేయం గమకించినం జలింపక తెంపున హరి కరి పిఱింది కుఱికి మహారాహు వాలవల్లి కాకర్షణోదీర్ణుం డగు సుపర్ణు తెఱంగున నెగిరి శుండాలంబు వాలంబు లీలం గేల నొడిసిపట్టి జళిపించి పంచవింశతి బాణాసన ప్రమాణ దూరంబున జిఱజిఱం ద్రిప్పి వైవ, న వ్వారణంబు దుర్నివారణంబై రణంబున కోహటింపక సవ్యాపసవ్య పరిభ్రమణంబుల నవక్రంబై కవిసిన నపసవ్యసవ్యక్రమణంబులఁ దప్పించి రొప్పి కుప్పించి యెదుర్కొనినఁ గర్కశుండై మేచకాచలతుంగ శృంగ నిభంబగు కుంభికుంభంబు చక్కటి వ్రక్కలై చెక్కులెగయ దురంత కల్పాంత జీమూత ప్రభూత నిర్ఘాత నిష్ఠురంబగు ముష్టి సారించి యూఁచి పొడిచినం దద్వికీర్ణపూర్ణ రక్తసిక్త మౌక్తికంబులు వసుంధరకు సంధ్యారాగ రక్త తారకాచ్ఛన్నం బగు మిన్ను చెన్నల వరింప నిలువరింపక మ్రొగ్గి మోఁకరిలి మ్రొగ్గక దిగ్గన న గ్గజంబు లేచి చూచి త్రోచి నడచి, సంహారసమయ సముద్ర సంఘాత సంభూత సముత్తుంగ భంగ సంఘటితం బగు కులాచలంబుక్రియఁ గ్రమ్మఱ న మ్మహాభుజుని భుజాదండంబువలన ఘట్టితంబై, కట్టలుక ముట్టి నెట్టి డీకొని ముమ్మరమ్ముగం గొమ్ములం జిమ్మిన న మ్మేటి చేసూటి మెఱసి హస్తాహస్తి సంగరంబునఁ గరంబొప్పి దప్పింబడ నొప్పించిన నకుంఠిత కాలకంఠ కఠోర భల్లభగ్నం బగు పురంబు పగిది జలధిం జటుల ఝంఝానిల వికలంబగు కలంబు కైవడి న మ్మదకలభంబు బలంబు దక్కి చిక్కి స్రుక్కిపడి, లోభికరంబునుంబోలె దానసలిలధారావిరహితంబై, విరహి తలంపునుం బోలె నిరంతర చిత్తజాతజనక నిగ్రహంబై, గ్రహణకాలంబును బోలెఁ బరాధీనఖరకరంబై, ఖరకరోదయంబునుం బోలె భిన్నపుష్కరంబై, పుష్కరవైరి విలసనంబునుం బోలె నభాసిత పద్మకంబై యున్న సమయంబున.
టీక:- మఱియున్ = అంతేకాక; ఆ = ఆ యొక్క; అనేకపంబు = ఏనుగు; అనేకపపాలక = మావటివానిచే; ప్రేరితంబు = పురిగొల్పబడినది; ఐ = అయ్యి; మహా = గొప్ప; వాత = గాలిచేత; సంఘాత = సమూహముచేత; సమూద్ధూతంబు = ఎగురకొట్టబడినది; అగు = ఐన; విలయ = ప్రళయ; కాల = సమయపు; కీలి = అగ్ని; కేళిని = వలె; బిట్టు = మిక్కిలి; మిట్టిపడి = ఎగిరిపడి; మృత్యుదేవత = యముని; యెత్తునన్ = వలె; కాలు = కాలపురుషుని; పోలికన్ = వలె; శమను = యముని; గమనికన్ = తీరున; ఎదిరి = ఎదిరించి; మద = మదపు; సలిల = జలము; పరిమళ = సువాసనలచే; లుబ్ధ = ఆసక్తి కలిగి; పరిభ్రమత్ = తిరుగుచున్న; అదభ్ర = మెండైన; భ్రమర = తుమ్మెదలు అనెడి; గాయక = పాఠకుల; ఝంకృతులన్ = ఝంకార రూప మైన; హుంకృతి = హుంకారము; సొంపు = చక్కదనము; సంపాదింపన్ = కలుగజేయగా; కులకుంభినీధర = కులపర్వతముల; గుహా = బిలము లనెడి; కుంభ = కుండ యందు; గుంభనంబుగన్ =రీతి, కూర్పున (ఆంధ్ర శబ్ద రత్నాకరము); ఘీంకరించి = గీకపెట్టి; రోష = కోపముచే; భీషణ = భయంకరమైన; శేష = ఆదిశేషు డనెడి; భోగి = సర్పము యొక్క; భోగ = దేహమువలె; భయంకరంబు = వెరపు పుట్టించెడిది; అగు = ఐన; కరంబునన్ = తొండముచేత; శౌరిన్ = కృష్ణుని {శౌరి - శూరుని మనుమడు, కృష్ణుడు}; చీరి = తాకి; చీరికింగొనక = లక్ష్యపెట్టకుండ; పట్టన్ = పట్టుకొనగా; నందుపట్టిన్ = కృష్ణుని {నందుపట్టి - నందుని పుత్రుడు, కృష్ణుడు}; అట్టిట్టున్ = అటునిటు; గెంటి = తోసి; విధుంతుద = రాహువు యొక్క; వదన = నోరు అనెడి; గహ్వరంబు = గుహ; వలన = నుండి; విడివడి = విడిపించుకొని; ఉఱుకు = గెంతెడి; తరణి = సూర్యుని {తరణి - చీకటినుండి తరింపజేయువాడు, సూర్యుడు}; కరణిన్ = వలె; దర్పించి = అహంకరించి; కుప్పించి = గెంతి; పాద = కాళ్ళ; మధ్యంబున్ = నడిమి; కున్ = కి; అసాధ్యుండు = అందనివాడు; ఐ = అయ్యి; దూటి = ధిక్కరించి; దాటి = దూకి; మాటుపడినన్ = దాగికొనగ; సింధురంబు = ఏనుగు; క్రోధ = కోపముతో; బంధురంబు = ఒప్పినది; ఐ = అయ్యి; మహా = మహా; ఆర్ణవ = సముద్రము; మధ్యన్ = నడిమి యందు; మంథాయమాన = కవ్వముగా చేయబడిన; మందర = మందర; మహీధరంబు = పర్వతము {మహీధరము - మహిని ధరించునది, పర్వతము}; కైవడిన్ = వలె; జిఱజిఱన్ = గిరగిర; తిరిగి = తిరిగి; కానక = చూడలేక; భయానకంబు = భీకరమైనది; ఐ = అయ్యి; కాలి = కాలికి; వెరవునన్ =వైపు; కని = చూసి; పొంగి = ఉప్పొంగి; చెంగటన్ = సమీపము నందు; ప్రళయ = ప్రళయకాలము నందలి; దండి = యముని యొక్క; దండ = దండమువలె; ప్రశస్తంబు = గొప్పది; అగు = ఐన; హస్తంబున్ = తొండమును; వంచి = వంచేసి; వంచించి = ఏమార్చి; చుట్టిపట్టి = ఒడిసిపట్టుకొని; పడవేయన్ = పడేయుటకు; గమకించినన్ = సిద్ధపడగ; చలింపకన్ = బెదరకుండా; తెంపునన్ = తెగువతో; హరి = కృష్ణుడు; కరి = ఏనుగు; పిఱింది = వెనుక; కున్ = కి; ఉఱికి = దూకి; మహా = గొప్ప; రాహు = రాహువు అనెడి పాము; వాల = తోక అనెడి; వల్లికా = తీగను; ఆకర్షణా = పట్టిలాగుట యందు; ఉదీర్ణుండు = అధికుడు, గొప్పవాడు; అగు = ఐన; సుపర్ణు = గరుత్మంతుని; తెఱంగునన్ = వలె; ఎగిరి = గెంతి; శుండాలంబు = ఏనుగు {శుండాలము - తొండముతో నీరు గ్రహించునది, ఏనుగు}; వాలంబు = తోకను; లీలన్ = విలాసముగా; కేలన్ = చేతితో; ఒడిసి = ఒడుపుగా; పట్టి = పట్టుకొని; జళిపించి = కుదిపి; పంచవింశతి = ఇరవైయైదు (25); బాణాసన = విల్లుల; ప్రమాణ = పొడుగు; దూరంబునన్ = దూరమునకు; జిఱజిఱన్ = గిరగిర; త్రిప్పి = తిప్పి; వైవన్ = విసిరివేయగా; ఆ = ఆ యొక్క; వారణంబు = ఏనుగు {వారణము - శత్రువు బలమును వారించునది, ఏనుగు}; దుర్నివారణంబు = నివారింపరానిది; ఐ = అయ్యి; రణంబున్ = యుద్ధమున; కున్ = కు; ఓహటింపక = వెనుదీయకుండా; సవ్యాపసవ్య = కుడి యెడమల; పరిభ్రమణంబులు = తిరుగుట లందు; అవక్రంబు = తిరుగులేనివి; ఐ = కాగ; కవిసినన్ = ఆక్రమింపగా; అపసవ్యసవ్య = ఎడమ కుడి యందు; క్రమణంబులన్ = దాటుటచే; తప్పించి = తప్పించుకొని; రొప్పి = తఱిమి, అదలించి; కుప్పించి = దూకి; ఎదుర్కొని = ఎదిరించి; కర్కశుండు = కఠినత్వము కలవాడు; ఐ = అయ్యి; మేచక = నల్లని; అచల = కొండ యొక్క; తుంగ = పెద్దదైన; శృంగ = శిఖరము; నిభంబు = వంటిది; అగు = ఐన; కుంభి = ఏనుగు యొక్క {కుంభి - కుంభస్థలము కలది, ఏనుగు}; కుంభంబు = కుంభస్థల; చక్కటి = ప్రదేశమును; వ్రక్కలు = ముక్కలు; ఐ = అయిపోయి; చెక్కులు = ముక్కలు; ఎగయన్ = లేవగా; దురంత = మేరలేని; కల్పాంత = ప్రళయకాలపు; జీమూత = మేఘములందు; ప్రభూత = పుట్టిన; నిర్ఘాత = పిడుగువలె; నిష్ఠుంరంబు = కఠినము; అగు = ఐన; ముష్టి = పిడికిలి; సారించి = చాచిపెట్టి; ఊచి = ఊపి; పొడిచినన్ = పొడవగా; తత్ = దానినుండి; వికీర్ణ = జారిపడి; పూర్ణ = పూర్తిగా; రక్త = రక్తముచేత; సిక్త = తడసిన; మౌక్తికంబులు = ముత్యములు; వసుంధర = భూమి {వసుంధర - ధనాదికమును ధరించునది, భూమి}; కున్ = కి; సంధ్యా = సంధ్యాకాలము నందలి; రాగ = ఎరుపుకాంతివలన; రక్త = ఎరుపు రంగుతో; తారకా = నక్షత్రములచేత; చన్నంబు = కప్పబడినది; అగు = ఐన; మిన్ను = ఆకాశము; చెన్ను = అందమును; అలవరింప = అందుకొనగా; నిలువరింపకన్ = ఆపుకొనలేక; మ్రొగ్గి = ముందుకు వంగిపోయి; మోకరిలి = మోకాళ్ళమీద పడిపోయి; మ్రొగ్గకన్ = వంగి ఉండకుండా, తత్తరపడకుండా; దిగ్గనన్ = తటాలున; ఆ = ఆ యొక్క; దిగ్గజంబు = గొప్ప ఏనుగు; లేచి = పైకి లేచి; చూచి = చూసి; త్రోచి = నెట్టుకొని; నడచి = వచ్చి; సంహార = ప్రళయ; సమయ = కాలము నందలి; సముద్ర = సముద్రముల; సంఘాత = సమూహమునందు; సంభూత = పుట్టిన; సముత్తుంగ = మిక్కిలి ఎత్తైన; భంగ = అలలచేత; సంఘటితంబు = కొట్టబడినది; అగు = ఐన; కులాచలంబు = కులపర్వతముల; క్రియన్ = వలె; క్రమ్మఱన్ = మరల; ఆ = ఆ యొక్క; మహాభుజుని = కృష్ణుని {మహాభుజుడు - గొప్ప భుజబలము కలవాడు, కృష్ణుడు}; భుజా = చేయి అనెడి; దండంబు = కఱ్ఱ; వలన = వలన; ఘట్టితంబు = కొట్టబడినది; ఐ = అయ్యి; కట్ట = మిక్కిలి; అలుకన్ = కోపముతో; ముట్టి = తాకి, కదిసి; నెట్టి = తోసి; డీకొని = డీకొని; ముమ్మరమ్ముగన్ = అధికముగా; కొమ్ములన్ = దంతములతో; జిమ్మినన్ = విసిరివేయగా; ఆ = ఆ యొక్క; మేటి = శూరుడు; చే = చేతి యొక్క; సూటి = గురి; మెఱసి = ప్రకాశింపజేసి; హస్తాహస్తి = హస్తముతో హస్తముపట్టు, ముష్టాముష్టి, ద్వంద్వ యుద్ధము; సంగరంబునన్ = యుద్ధమునందు; కరంబున్ = మిక్కిలి; ఒప్పి = చక్కనై; దప్పింబడన్ = బడలునట్లుగా; నొప్పించినన్ = కొట్టగా; అకుంఠిత = మొక్కపోని; కాలకంఠ = శివుని యొక్క {కాలకంఠుడు - నల్లని కంఠము కలవాడు, పరమేశ్వరుడు}; కఠోర = కరుకైన; భల్ల = బాణములచే; భగ్నంబు = చెడినది; అగు = ఐన; పురంబున్ = త్రిపురాసురులపట్టణముల; పగిదిన్ = వలె; జలధిన్ = సముద్రమునందు {జలధి - జలమునకునిధి, కడలి}; చటుల = ఊపేస్తున్న; ఝంఝా = గాలివాన {వాయువునందలి భేదములు - 1గోగంధనము (ఎదురు గాలి) 2వాసంతము (తెమ్మెర) 3చారము (వడగాలి) 4కించులుకము (మీదిగాలి) 5ఇరింగణము (వడిగాలి) 6ఝంఝ (గాలివాన) 7చూషకము (సరిగాలి) 8వాత్య (సుడిగాలి)}; అనిల = గాలిచేత; వికలంబు = పగిలిపోయెడి; కలంబు = ఓడ; కైవడిన్ = వలె; ఆ = ఆ యొక్క; మద = మదపు; కలభంబు = ఏనుగు; బలంబు = శక్తి; దక్కి = క్షీణించి; చిక్కి = నీరసించి; స్రుక్కి = తెలివితప్పి; పడి = పడిపోయి; లోభి = లుబ్దుని, పిసినిగొట్టు; కరంబునున్ = చేతుల; బోలె = వలె; దానసలిల = దానజల, మదజల; ధారా = ధారలు; విరహితంబు = లేనిది; ఐ = అయ్యి; విరహి = ఎడబాటు చెందిన ప్రియుల; తలంపునున్ = భావనల; బోలె = వలె; నిరంతర = ఎడతెగని; చిత్తజాతజనక = కృష్ణుని, కోరిక {చిత్తజాతజనకుడు - చిత్తజాత (మన్మథుని) జనకుడు, కృష్ణుడు}; నిగ్రహంబు = తిరస్కారముకలది {చిత్తజాతజనకము - చిత్తజాత (మన్మథుని) జనకము, కోరిక}; ఐ = అయ్యి; గ్రహణకాలంబునున్ = గ్రహణము పట్టుకాలము; బోలెన్ = వలె; పరాధీన = పగవారికి అధీనమైన, స్వాధీనముతప్పిన; ఖరకరంబు = సూర్యుడు కలది, గట్టి తొండము కలది {ఖరకరుడు - తీక్ష్ణమైన కిరణములు కలవాడు, సూర్యుడు}; ఐ = అయ్యి; ఖరకరోదయంబునుం = సూర్యోదయమును; బోలె = వలె; భిన్న = విరిసిన, తెగిన; పుష్కరంబు = తామరలు కలది, తొండాగ్రము కలది; ఐ = అయ్యి; పుష్కరవైరి = చంద్రుని {పుష్కరవైరి - తామరల శత్రువు, చంద్రుడు}; విలసనంబునున్ = కాంతి; బోలెన్ = వలె; అభాసిత = వికసింపని, ప్రకాశింపని; పద్మకంబు = పద్మములు కలది, ఏనుగు మొగము నందలి బొట్లు కలది; ఐ = అయ్యి; ఉన్న = ఉన్నట్టి; సమయంబునన్ = సమయము నందు.
భావము:- అంతే కాకుండా ఇంకా చాలా మంది మావటులు చేరి ఆ ఏనుగు కువలయాపీడమును పురికొల్పారు. ఆ మదగజం త్రుళ్లిపడుతూ, పెనుగాలులకు పైకెగసిన ప్రళయకాలం లోని అగ్నిజ్వాలల వలె, మృత్యుదేవత మాదిరి, కాలపురుషుని కైవడి, యముని తీరున కృష్ణుడిని ఎదుర్కొంది; తన మదజల వాసన మీది ఆశతో చుట్టూ తిరుగుతున్న తుమ్మెదలనే గాయకుల ఝుంకారంతో ఆ గజం హూంకరించింది; అది కులపర్వతాల గుహల వంటి కుంభాలను తన ఘీంకారంతో పూరించింది; ఆగ్రహోదగ్రుడైన ఆదిశేషుని పడగ వలె భయంగొలిపే తన తొండంతో నిర్లక్ష్యంగా శౌరిని పట్టుకుంది. అప్పుడు అసాధ్యుడైన హరి అటు ఇటు గింజుకుని రాహువు నోట్లోంచి తప్పించుకుని వెలికురికే భాస్కరుడి వలె; చెంగున ఎగిరి దాని కాళ్ళ నడుమ దూరి దాగుకొన్నాడు. కృష్ణుడు కనిపించక పోయేసరికి కువలయాపీడానికి క్రోధం పెల్లుబికింది. మహాసాగర మధ్యంలో పరిభ్రమించే మందరగిరి లాగ, అది గిరగిర తిరుగాడింది; వాసన పసికట్టి కృష్ణుడున్న చోటు తెలుసుకుని ఉప్పొంగి పోయింది; ప్రళయకాలంలోని యమదండం లాంటి ప్రచండమైన తన తొండాన్ని క్రిందికి వంచి అది పద్మాక్షుని వంచించి చుట్టిపట్టి పడవేద్దామని ప్రయత్నించింది; మాధవుడు చలింపక తెంపుతో దాని వెనుకవైపునకు ఉరికాడు. రాహువు తోకను పట్టిలాగే జగజెట్టి గరుడుని చందంగా శ్రీకృష్ణుడు ఒక్క ఎగురు ఎగిరి ఆ ఏనుగు తోకను చేతితో ఒడిసిపట్టుకొని, మించిన పరాక్రమంతో వందమూరల దూరానికి దానిని గిరగిర త్రిప్పి విసరికొట్టాడు. ఆ మత్తేభం అడ్డుకోలేని అవక్రపరాక్రమంతో, పోరాడటానికి వెనుదీయక కుడిఎడమలుగా తిరుగుతూ మళ్ళీ మాధవుడి మీదకి ఉరికింది. అప్పుడు కృష్ణుడు కుంజరం కుడిప్రక్కకు తిరిగినప్పుడు తాను ఎడమప్రక్కకు, ఆ ఏనుగు ఎడమ వైపుకు తిరిగినపుడు తాను కుడి వైపుకు తిరుగుతూ దానికి బాగా రొప్పు తెప్పించాడు. అతడు కాఠిన్యం వహించి దాని పైకి చెంగలించాడు. ప్రళయకాల మేఘాల నుండి పడిన కఠోరమైన పిడుగులాంటి తన పిడికిలి బిగించి ఈడ్చిపెట్టి దాని కుంభస్థలాన్ని గ్రుద్దాడు. ఎత్తయిన అంజనగిరి శిఖరం లాంటి దాని కుంభస్థలం పగిలి ముక్కచెక్కలై ఎగిరిపడింది. ఆ కుంభస్థలం నుంచి నెత్తుటితో తడిసి చెదరి నేలరాలిన ముత్యాలు సంజకెంజాయలో ఎఱ్ఱటి నక్షత్రాలతో కప్పబడిన ఆకాశం అందాన్ని ధరణికి సంతరించాయి. ఆ ఏనుగు అంతటితో ఆగక మ్రొగ్గి మోకరిల్లి సంబాళించుకుని వెంటనే లేచింది. అటు ఇటు చూసి, ముందుకు దూకింది. ప్రళయకాలంలో సముద్రాల సముత్తం తరంగాలచే కొట్టబడిన కులపర్వతం వలె అది మళ్ళీ భుజబలసమేతుడైన శ్రీకృష్ణునిచే కొట్టబడింది. మిక్కుటమైన క్రోధంతో కువలయాపీడం గోవిందుడిని ఒక్కుమ్మడిగా తన కొమ్ములతో చిమ్మింది. నందనందనుడు హస్తలాఘవం చూపి బాహబాహి యుద్ధంలో బాగా విజృంభించి దానిని తల్లడిల్ల చేసాడు. అప్పుడు ఆ మదగజం మొక్కవోని ముక్కంటి బల్లెముచే భగ్నమైన పురంలా; సముద్రంలో తీవ్రమైన ఝంఝూమారుతం వల్ల పాడైన ఓడలా శక్తి కోల్పోయింది; బక్కచిక్కి స్రుక్కిపోయింది; ఎన్నడూ దానాలు ధారపోయని పిసినారి చెయ్యి వలె, అది మదజలధారలు లేనిది అయింది; ఎడతెగని మదనుని పోరుగల వియోగి హృదయంలా ఎడతెగక మదిలో జనించిన విరోధం కలది అయింది; పరాధీనుడైన ప్రభాకరుడు కల గ్రహణవేళ వలె ఎండిన తొండము కలది అయింది; పూచిన తామరలు కల సూర్యోదయం లాగా చీలిన తొండపుకొన గలది అయింది; ప్రకాశింపని పద్మాలు కల చంద్రప్రకాశం వలె వెలవెల పోయింది. ఆ సమయంలో. . .
తెభా-10.1-1322-ఉ.
కాలం ద్రొక్కి సలీలుఁడై నగవుతోఁ గంఠీరవేంద్రాకృతిం
గేలన్ భీషణ దంతముల్ పెఱికి సంక్షీణంబుగా మొత్తి గో
పాలగ్రామణి వీరమౌళిమణియై ప్రాణంబులం బాపె నా
శైలేంద్రాభముఁ బ్రాణలోభము నుఁదంచత్సారగంధేభమున్.
టీక:- కాలన్ = కాలితో; త్రొక్కి = తొక్కి; సలీలుడు = విలాసముతో ఉన్నవాడు; ఐ = అయ్యి; నగవు = నవ్వు; తోన్ = తోటి; కంఠీరవ = సింహ; ఇంద్ర = శ్రేష్ఠము; ఆకృతిన్ = రూపుతో; కేలన్ = చేతితో; భీషణ = భయంకరమైన; దంతముల్ = దంతములను; పెఱికి = పీకివైసి; సక్షీణంబు = నశించిపోవుట; కాన్ = జరుగునట్లు; మొత్తి = కొట్టి; గోపాలగ్రామణి = కృష్ణుడు {గోపాల గ్రామణి - గోపాలురలో ముఖ్యుడు, కృష్ణుడు}; వీర = శూరులలో; మౌళిమణి = అతి శ్రేష్ఠుడు; ఐ = అయ్యి; ప్రాణంబులన్ = ప్రాణము; పాపెన్ = పోగొట్టెను; ఆ = ఆ యొక్క; శైల = పర్వత; ఇంద్ర = శ్రేష్ఠము; ఆభమున్ = పోలినది; ప్రాణ = ప్రాణముల యందు; లోభమున్ = అత్యాసక్తి కలదానిని; ఉత్ = మిక్కిలి; అంచత్ = చక్కనైన; సార = సత్తా కలిగిన; గంధ = మదపు; ఇభమున్ = ఏనుగును.
భావము:- గోపాలశేఖరుడూ వీరశిరోరత్నమూ అయిన శ్రీకృష్ణుడు ఒక మహా సింహం మాదిరి, మహా పర్వతంతో సమానమైనదీ ప్రాణాలపై భయంకలదీ అయిన ఆ మత్త గజాన్ని, సవిలాసంగా నవ్వుతూ కాలితో త్రొక్కిపెట్టి, చేతితో భయంకరమైన దాని దంతాలు ఊడబెరికి, కృశించి నశించేలా బాది ప్రాణాలు తీసాడు.