పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/పాండవులు శ్రీకృష్ణు నెదుర్కొనుట
పాండవులు శ్రీకృష్ణు నెదుర్కొనుట
| ←ధర్మజు రాజసూయారంభంబు | తెలుగు భాగవతము (పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/పాండవులు శ్రీకృష్ణు నెదుర్కొనుట) రచయిత: పోతన |
దిగ్విజయంబు→ |
తెభా-10.2-685-క.
హరిరాక యెఱిఁగి ధర్మజు
డఱలేని ముదంబుతోడ ననుజులు బంధుల్
గురుజన సచివ పురోహిత
పరిచారక కరి రథాశ్వ భటయుతుఁ డగుచున్.
టీక:- హరి = కృష్ణుడు; రాక = వచ్చుట; ఎఱిగి = తెలిసికొని; ధర్మజుడు = ధర్మరాజు; అఱలేని = అంతులేని; ముదంబు = సంతోషము; తోడన్ = తోటి; అనుజులు = సోదరులు, తమ్ముళ్ళు; బంధుల్ = బంధువులు; గురు = పెద్ద; జన = వారు; సచివ = మంత్రులు; పురోహిత = పురోహితులు; పరిచారక = సేవకులు; కరి = ఏనుగులు; రథ = రథములు; అశ్వ = గుఱ్ఱములు; భట = సైనికులుతో; యుతుడు = కూడినవాడు; అగుచున్ = ఔతు.
భావము:- శ్రీకృష్ణుడి ఆగమనం తెలుసుకునిన ధర్మరాజు అంతులేని సంతోషంతో సోదరులు, బంధువులు, గురువులు, మంత్రులు, పురోహితులు, సేవకులు మఱియు గజ, అశ్వ, రథ, భటాది చతురంగబలాల సమేతంగా బయలుదేరాడు.
తెభా-10.2-686-క.
చిందములు మొరయ గాయక
బృందంబుల నుతులు సెవుల బెరయఁగ భక్తిన్
డెందము దగులఁగఁ బరమా
నందంబున హరి నెదుర్కొనం జనుదెంచెన్.
టీక:- చిందములున్ = శంఖములు; మొరయన్ = మోగగా; గాయక = పాటలు పాడువారి; బృందంబుల = సమూహముల; నుతులు = కీర్తనలు; చెవులన్ = చెవులలో; బెరయగన్ = వ్యాపించగా; భక్తిన్ = భక్తితో; డెందము = హృదయము నందు; తగులన్ = కూడుకొనగా; పరమ = మిక్కుటమైన; ఆనందంబునన్ = ఆనందముతో; హరిన్ = కృష్ణుని; ఎదుర్కొనన్ = ఎదురువచ్చి తీసుకు వెళ్లుటకు; చనుదెంచెన్ = వచ్చెను.
భావము:- అలా బయలుదేరి నప్పుడు శంఖాలు ధ్వనిస్తుండగా, గాయకుల పొగడ్తలు వీనుల విందు చేస్తుండగా, ధర్మరాజు మిక్కిలి భక్తి, అనురక్తి నిండిన మనసుతో కృష్ణుడికి స్వాగతం చెప్పటానికి పరమ సంతోషంగా వచ్చాడు.
తెభా-10.2-687-వ.
ఇట్లు చనుదెంచి ధర్మనందనుండు సమాగతుండైన సరోజనాభునిం బెద్దతడవు గాఢాలింగనంబుచేసి రోమాంచకంచుకిత శరీరుండై యానందబాష్పధారాసిక్తకపోలుండై నిర్భరానంద కందళిత హృదయుండై బాహ్యంబు మఱచియుండె; నప్పుడు హరిని వాయునందన వాసవతనూభవులు గౌఁగిటం జేర్చి సమ్మదంబు నొందిరి; మాద్రేయులు దండప్రణామంబు లాచరించి; రంతఁ బుండరీకాక్షుఁడు విప్ర వృద్ధజనంబులకు నమస్కారంబులుచేసి, వారలు గావించు వివిధార్చనలం బరితుష్టుం డై కేకయ సృంజ యాది భూవిభుల మన్నించి సూత మాగధాదుల కనేక పదార్థంబు లొసంగి, చతురంగబలసమేతుండై వివిధ మణితోరణాది విచిత్రాలంకృతంబు నతివైభవోపేతంబునైన పురంబు ప్రవేశించి రాజమార్గంబునం జనుచుండఁ బౌరకామిను లట్టియెడ.
టీక:- ఇట్లు = ఈ విధముగ; చనుదెంచి = వచ్చి; ధర్మనందనుండు = ధర్మరాజు {ధర్మనందనుడు - ధర్మరాజు యొక్క పుత్రుడు, ధర్మరాజు}; సమాగతుండు = వచ్చినవాడు; ఐన = అయిన; సరోజనాభునిన్ = కృష్ణుని; పెద్దతడవు = చాలాసేపు; గాఢ = గట్టిగా; ఆలింగనంబు = కౌగలించుకొనుట; చేసి = చేసి; రోమాంచ = గగుర్పాటుచెంది; కంచుకిత = కంచుకిత; శరీరుండు = దేహము కలవాడు; ఐ = అయ్యి; ఆనంద = ఆనందముతో; బాష్ప = కన్నీటి; ధారా = ధారలచే; సిక్త = తడపబడిన; కపోలుండు = చెక్కిళ్ళు కలవాడు; ఐ = అయ్యి; నిర్భర = భరింపరానంత; ఆనంద = ఆనందముచే; కందళిత = వికాసము నొందిన; హృదయుండు = మనస్సు కలవాడు; ఐ = అయ్యి; బాహ్యంబున్ = బయటి ప్రపంచమును; మఱచి = మరిచిపోయి; ఉండెను = ఉండెను; అప్పుడు = ఆ సమయము నందు; హరిని = కృష్ణుని; వాయునందన = భీముడు; వాసవతనూభవులు = అర్జునుడు; కౌగిటచేర్చి = ఆలింగనముచేసి; సమ్మదంబున్ = సంతోషమును; ఒందిరి = పొందిరి; మాద్రేయులు = నకుల సహదేవులు {మాద్రేయులు - మాద్రి యొక్క కొడుకులు, నకలుడు సహదేవుడు}; దండప్రణామంబులు = సాగిలపడి మొక్కుటలు; ఆచరించిరి = చేసిరి; అంతన్ = అంతట; పుండరీకాక్షుండు = కృష్ణుడు; విప్ర = బ్రాహ్మణులకు; వృద్ధ = పెద్ద; జనుల్ = వారి; కున్ = కి; నమస్కారంబులు = నమస్కారములు; చేసి = చేసి; వారలు = వారు; కావించు = చేసెడి; వివిధ = నానా విధములైన; అర్చనలన్ = మర్యాదలచే; పరితుష్టుండు = సంతోషించినవాడు; ఐ = అయ్యి; కేకయ = కేకయుడు; సృంజయ = సృంజయుడు; ఆది = మున్నగు; భూవిభులన్ = రాజులను; మన్నించి = గౌరవించి; సూత = వంది; మాగధ = మాగధులు; ఆదులు = మున్నగువారి; కిన్ = కి; అనేక = అనేకమైన; పదార్థంబుల్ = వస్తువులు; ఒసంగి = ఇచ్చి; చతురంగబల = చతురంగబలములతో {చతురంగ బలములు - హయబలము అశ్వబలము రథబలము కాల్బలము అను నాలుగు సైనిక విభాగములు}; సమేతుండు = కూడి ఉన్నవాడు; ఐ = అయ్యి; వివిధ = నానా విధములైన; మణి = రత్నాలు; తోరణా = తోరణములు; ఆది = మున్నగు; విచిత్ర = వింతవింతలైన; అలంకృతంబున్ = అలంకారములు చేయబడినది; అతి = మిక్కిలి; వైభవ = వైభవముతో; ఉపేతంబున్ = కూడినది; ఐన = అయిన; పురంబున్ = పట్టణము; ప్రవేశించి = లోనికి వెళ్ళి; రాజమార్గంబునన్ = పెద్దవీథిలో; చనుచుండన్ = వెళ్తుండగా; పౌరకామినులు = పురస్త్రీలు; అట్టి = ఆ; ఎడన్ = సమయము నందు.
భావము:- ఇలా ధర్మరాజు వచ్చి శ్రీకృష్ణుడిని దర్శించాడు. గట్టిగా కౌగలించుకుని పులకితశరీరుడై, ఆనందబాష్పాలు చెక్కిళ్ళను తడుపుతుండగా, ఆనందపారవశ్యంతో ధర్మజుడు ప్రపంచాన్ని మరచిపోయీడు. వాయుసుత, ఇంద్రసుతులైన భీమార్జునులు వనమాలిని ఆలింగనం చేసుకుని ఆనందించారు. మాద్రి పుత్రులు ఐన నకులసహదేవులు నళిననాభునికి నమస్కారం చేసారు. అటుపిమ్మట, శ్రీకృష్ణుడు బ్రాహ్మణులకు పెద్దలకూ వందనం చేసి, వారు చేసిన పూజలకు సంతోషించాడు. కేకయ సృంజయాది రాజులను మన్నించాడు. వందిమాగధులకు అనేక బహుమతులు ఇచ్చాడు. అనంతరం చతురంగబలసమేతుడై మణితోరణాలతో అలంకృతమై అత్యంత వైభవోపేతమైన ఇంద్రప్రస్థ పట్టణంలోనికి ప్రవేశించాడు. అలా పరమ వైభవంగా రాజమార్గము వెంట వెళుతున్న శ్రీకృష్ణుడిని నగరకాంతలు....
తెభా-10.2-688-సీ.
కొఱనెలపైఁ దోచు నిరులు నాఁ జెలువొంది-
నొసలిపైఁ గురులు తుంపెసలు గునియ
హాటకమణిమయ తాటంకరోచులు-
గండభాగంబుల గంతులిడఁగ
స్ఫురిత విద్రుమనిభాధరబింబరుచితోడ-
దరహాసచంద్రిక సరసమాడ
నొండొంటితో రాయు నుత్తంగ కుచకుంభ-
ములు మొగంబులకును బుటము లెగయ
తెభా-10.2-688.1-తే.
బడుగునడుములు వడఁకంగ నడుగు లిడఁగ
రవళిమట్టెలు మణినూపురములు మొరయఁ
బొలుచు కచబంధములు భుజంబుల నటింపఁ
బయ్యెదలు వీడి యాడ సంభ్రమముతోడ.
టీక:- కొఱనెల = అర్ధచంద్రుని; పైన్ = మీద; తోచు = కనబడెడి; ఇరులున్ = చీకట్లు; నాన్ = అన్నట్లు; చెలువొంది = అందగించి; నొసలి = నుదుటి; పైన్ = మీద; కురులు = శిరోజములు; తుంపెసలుగునియన్ = ఊగాడుతుండగా; హాటక = బంగారు; మణి = రత్నాలు; మయ = పొదిగిన; తాటంక = చెవిదుద్దుల; రోచులు = కాంతులు; గండభాగంబులన్ = చెక్కిటి ప్రదేశములందు; గంతులిడగన్ = తళతళలాడుచుండగా; స్పురిత = ప్రకాశించునట్టి; విద్రుమ = పగడమును; నిభ = పోలు; అధర = కిందిపెదవి అను; బింబ = దొండపండు; రుచి = ప్రకాశము; తోడన్ = తోటి; దరహాస = చిరునవ్వు అను; చంద్రిక = వెన్నెల; సరసము = వినోదములు; ఆడన్ = చేయగా; ఒండొంటితో = ఒకదానితో నొకటి; రాయు = ఒరుసుకుంటున్న; ఉత్తుంగ = ఎత్తైన; కుచ = స్తనములు అను; కుంభములు = కుంభములు; మొగంబుల్ = ముఖములవైపున; కునున్ = కు; పుటములు = పూలచెండ్లవలె; ఎగయన్ = ఎగురుతుండగా; బడుగు = బలహీనమైన; నడుములు = నడుములు; వడకన్ = వణుకుతుండగా; అడుగులు = అడుగులు; ఇడగన్ = వెయుచు; రవళి = గజ్జల; మట్టెలు = కాలివేళ్ళ మట్టెలు; మణి = రత్నాల; నూపురములు = కాలి అందెలు; మొరయన్ = మోగుచుండగా; పొలుచు = ఒప్పునట్టి; కచబంధములున్ = జుట్టుముడులు, కొప్పులు; భుజంబులన్ = భుజములపై; నటింపన్ = నాట్యమాడుతుండగా; పయ్యెదలు = పైటలు; వీడి = జారిపోయి; ఆడన్ = వేలాడగా; సంభ్రమము = తొందరల; తోడన్ = తోటి.
భావము:- అలా పురుషోత్తముడిని దర్శించడానికి పురస్త్రీలు మేడలపై గుమికూడారు. అర్థచంద్రునిమీద మబ్బులు క్రమ్ముకొన్నాయా అన్నట్లు నెన్నుదుటిమీద ముంగురులు మూగుతున్నాయి; బంగారు కర్ణాభరణాల కాంతులు చెక్కిళ్ళ మీద గంతులు వేస్తున్నాయి; పగడపుకాంతిని తిరస్కరించే దొండపండు అధరాల కాంతులు, చిరునవ్వులు వెన్నెలలతో సరసమాడుతున్నాయి; ఒకదానికొకటి ఒరుసుకుంటున్న ఉన్నతమైన స్తనాలు ఉత్సాహంతో ఉబుకుతున్నాయి; సన్నని నడుములు వణుకుతున్నాయి నడచేటప్పుడు మెట్టెలూ అందెలూ గల్లుగల్లున మ్రోగుతున్నాయి; జుట్టుముడులు వీడి భుజాలపై నాట్యంచేస్తున్నాయి; పైటలు జారిపోతున్నాయి.
తెభా-10.2-689-వ.
ఇట్లు కృష్ణసందర్శన కుతూహల పరస్పరాహూయమానలై గురు పతి సుత బంధు జనంబులు వారింప నతిక్రమించి సమున్నత భర్మహర్మ్య శిఖాగ్రంబు లెక్కి కృష్ణుం జూచి తమలో నిట్లనిరి.
టీక:- ఇట్లు = ఇలా; కృష్ణ = కృష్ణుని; సందర్శన = చూడవలె ననెడి; కుతూహల = ఆసక్తితో; పరస్పర = ఒకరినొకరు; ఆహూయమానలు = పిలువబడినవారు; ఐ = అయ్యి; గురు = తల్లిదండ్రులు; పతి = భర్త; సుత = కొడుకులు; బంధు = బంధువులు; జనంబులు = జనులు; వారింపన్ = వద్దు అనుచుండగా; అతిక్రమించి = మీరి, తోసిపుచ్చి; సమున్నత = ఎత్తైన; భర్మ = బంగారు; హర్మ్య = భవనముల; శిఖా = పైభాగముల; అగ్రంబులున్ = మీదికి; ఎక్కి = ఎక్కి; కృష్ణున్ = కృష్ణుని; చూచి = చూసి; తమలోన్ = వారివారు; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనిరి = పలికిరి.
భావము:- ఇలా మనోహరంగా బయలుదేరి, పౌరకాంతలు కృష్ణుడిని దర్శించాలనే కుతూహలంతో, ఒకరి నొకరు పిలుచుకుంటూ, పెద్దలూ ఇంటివారూ వద్దంటున్నా వినకుండా, ఎత్తైన మేడలు ఎక్కి, ముకుందుని దర్శించి తమలో తాము ఇలా అనుకున్నారు.
తెభా-10.2-690-సీ.
"విశ్వగర్భుండు నా వెలయు వే ల్పిల యశో-
దానందులకుఁ బ్రియసూనుఁ డయ్యె;
బ్రహ్మాది సురులకు భావింపఁగా రాని-
బ్రహ్మంబు గోపాలబాలుఁ డయ్యె;
వేదశాస్త్రంబులు వెదకి కానఁగలేని-
గట్టి వ్రేతల ఱోలఁ గట్టుపడియె;
దివిజుల కమృతంబు దవిలి యిచ్చిన భక్త-
సులభుండు నవనీత చోరుఁ డయ్యె
తెభా-10.2-690.1-తే.
నెనయఁ గమలాసతికిఁ జిత్త మీని వేల్పు
గొల్లయిల్లాండ్ర యుల్లముల్‌ పల్లవింపఁ
జేసె"నని కామినులు సౌధశిఖరములను
గూడి తమలోన ముచ్చట లాడి రధిప!
టీక:- విశ్వగర్భుండున్ = జగత్తు కడుపులో నున్న వాడు; నాన్ = అనగా; వెలయు = ప్రసిద్ధినొందు; వేల్పు = దేవుడు; ఇలన్ = భూమి యందు; యశోదా = యశోదాదేవి; నందులు = నందుల; కున్ = కు; ప్రియ = ప్రియమైన; సూనుడు = కొడుకు; అయ్యెన్ = అయినాడు; బ్రహ్మా = బ్రహ్మదేవుడు; ఆది = మున్నగు; సురల్ = దేవుళ్ళ; కున్ = కుకూడ; భావింపగాన్ = తెలిసికొనుటకు; రాని = శక్యముకాని; బ్రహ్మంబు = పరబ్రహ్మము; గోపాల = గొల్ల; బాలుడు = పిల్లవాడు; అయ్యెన్ = అయినాడు; వేద = వేదములు; శాస్త్రంబులున్ = శాస్త్రములు; వెదకి = అన్వేషించి; కానగన్ = కనుగొన; లోని = వీలుకాని; గట్టి = దృఢమైన దేవుడు; వ్రేతల = గొల్ల స్త్రీల, గోపికల; ఱోలన్ = రోటికి; కట్టుబడియె = కట్టివేయబడెను; దివిజులు = దేవతల; కున్ = కు; అమృతంబున్ = అమృతమును; తవిలి = ప్రయత్నపడి; ఇచ్చిన = ఇచ్చినట్టి; భక్త = భక్తులకు; సులభుండు = సులభముగా లభించు వాడు; నవనీత = వెన్న; చోరుడు = దొంగ; అయ్యెన్ = అయినాడు; ఎనయగన్ = విచారించగా; కమలాసతి = లక్ష్మీదేవి; కిన్ = కిని; చిత్తమున్ = మనస్సును; ఈని = ఇవ్వని; వేల్పు = దేవుడు; గొల్ల = గోపికా; ఇల్లాండ్ర = స్త్రీల; ఉల్లముల్ = మనసులు; పల్లవింపన్ = చిగురించగా; చేసెన్ = చేసెను; అని = అని; కామినులు = స్త్రీలు; సౌధ = మేడల; శిఖరములను = మీద; కూడి = గుంపులుకట్టి; తమలోనన్ = వారిలోవారు; ముచ్చటలాడిరి = కబుర్లుచెప్పుకొనిరి; అధిప = రాజా.
భావము:- పరీక్షిన్మహారాజా! “జగత్తునే కడుపులో ఉంచుకొనే ఈ దేవుడు, అవనిపై యశోదానందులకు ముద్దుల తనయుడు అయ్యాడు; బ్రహ్మాది దేవతలకుకూడా భావింప సాధ్యంకాని పరబ్రహ్మస్వరూపం, గోవులను పాలించే గొల్లపిల్లవాడు అయ్యాడు; వేదశాస్త్రాలు వెదకినా కనుగొనలేని ఘనుడు, వ్రేపల్లెలో రోటికి కట్టుబడ్డాడు; వేల్పులకు అమృతం పంచిన పరాత్పరుడు, వెన్నదొంగ అయ్యాడు; శ్రీమహాలక్ష్మికిసైతం మనసు ఇవ్వని భగవానుడు, గొల్లపడచుల హృదయాలను కొల్లగొట్టాడు” అంటూ పురస్త్రీలు మేడలపై గుంపులు గూడి కృష్ణుడిని గురించి పరస్పరం ముచ్చటించుకున్నారు.
తెభా-10.2-691-వ.
మఱియును.
టీక:- మఱియును = ఇంకను.
భావము:- అంతేకాకుండ....
తెభా-10.2-692-సీ.
"గోపాలబాలురఁ గూడి యాడెడి నాఁడు-
వ్రేపల్లె లోపల నేపు రేఁగి
చల్ల లమ్మగఁ బోవు సతుల కొంగులు పట్టి-
మెఱుఁగుఁ జెక్కిళ్ళను మీటిమీటి
కలికియై ముద్దాడఁ గౌఁగిటఁ జేర్చిన-
పూఁబోఁడి కుచములు పుణికిపుణికి
పాయని యనురక్తి డాయఁ జీరిన యింతి-
యధరసుధారసం బానియాని
తెభా-10.2-692.1-తే.
యురుసమాధిపరాష్టాంగయోగ యుక్తు
లైన యోగీశ్వరులు గాననట్టి జెట్టి
వల్లవీజన వన కల్పవల్లి యయ్యె"
ననుచుఁ బొగడిరి కృష్ణు నయ్యబ్జముఖులు.
టీక:- గోపాల = గొల్ల; బాలురన్ = పిల్లవాళ్ళతో; కూడి = కలిసి; ఆడెడి = ఆడుకొనే; నాడు = రోజులలో; వ్రేపల్లె = గొల్లపల్లె; లోపలన్ = అందు; ఏపురేగి = మిక్కిలి చెలరేగి; చల్లలు = మజ్జిగలు; అమ్మగన్ = అమ్ముటకు; పోవు = వెళ్ళెడి; సతుల = స్త్రీల; కొంగులున్ = పైటచెంగులు; పట్టి = పట్టుకొని; మెఱుగు = మెరిసే, తళతళలాడే; చెక్కిళ్ళను = బుగ్గలను; మీటిమీటి = అధికముగా పుణికుచు; కలికి = నేర్పరి; ఐ = అయ్యి; ముద్దాడన్ = ముద్దాడుటకు; కౌగిటన్ = కౌగిట్లో; చేర్చిన = తీసుకొన్న; పూబోడి = యువతుల; కుచములున్ = స్తనములను; పుణికిపుణికి = అధికముగా నొక్కుచు; పాయని = విడువని; అనురక్తిన్ = ప్రీతితో; డాయన్ = దగ్గరకు; చీరిన = పిలిచిన; ఇంతి = స్త్రీ; అధర = పెదవి యందలి; సుధారసంబున్ = అమృతమును; ఆనియాని = మిక్కిలిగాతాగి; ఉరు = గొప్ప; సమాధిన్ = నిర్వికల్పాదిసమాధులతో; పర = మోక్షసంబంధ మైన; అష్టాంగయోగ = యమాది యోగములతో; యుక్తులు = కూడి ఉన్నవారు; ఐనన్ = అయినప్పటికి; యోగి = ఋషి; ఈశ్వరులు = ఉత్తములు; కానని = కనుగొనలేని; అట్టి = అటువంటి; జెట్టి = శూరుడు, గట్టివాడు; వల్లవీజన = గోపికాస్త్రీలు అను; వన = తోటకు; కల్పవల్లి = కల్పవృక్షము; అయ్యెన్ = అయినాడు; అనుచున్ = అంటు; పొగిడిరి = కీర్తించిరి; కృష్ణున్ = కృష్ణుడిని; ఆ = ఆ; అబ్జముఖులు = స్త్రీలు {అబ్జముఖులు - పద్మములవంటి మోములు కలవారు, స్త్రీలు}.
భావము:- “గొల్లపిల్లలతో కలసి గొల్లపల్లెలో ఆడుకున్నాడు; చల్లలు అమ్ముకోటానికి వెళ్ళే గోపికాకాంతల కొంగులుపట్టి సరసాలాడాడు; ముద్దుపెట్టుకోవాలని కౌగిట్లో చేర్చిన ముద్దుగుమ్మల రొమ్ములు స్పృశించాడు; ప్రేమతో దగ్గరకు రమ్మని పిలిచిన గొల్లపడతుల అధరామృతం పానం చేసాడు; సమాధినిష్ఠలో మునిగి అష్టాంగయోగంలో ఉన్నయోగీశ్వరులకు కూడా కనబడని వేలుపు యాదవ కన్నెల పాలిటి కల్పవల్లి అయ్యాడు” అంటూ పద్మం వంటి మోములు గల ప్రమదలు కృష్ణుడిని రకరకాలుగా స్తోత్రాలు చేశారు.
తెభా-10.2-693-మ.
అని యిబ్భంగి సరోజలోచనలు సౌధాగ్రంబు లందుండి య
వ్వనజాతాక్షుని దివ్యమూర్తిఁ దమభావం బందుఁ గీలించి సం
జనితానంద రసాబ్ధిమగ్న లగుచున్ సంప్రీతిఁ దద్భవ్య కీ
ర్తనలై చల్లిరి నవ్యలాజములు మందారప్రసూనావలుల్.
టీక:- అని = అని; ఇబ్భంగిన్ = ఈ విధముగా; సరోజలోచనలు = స్త్రీలు {సరోజలోచనలు - సరోజ (సరస్సున పుట్టు, పద్మముల)వంటి లోచనులు (కన్నులు కలవారు), స్త్రీలు}; సౌధ = మేడల; అగ్రంబుల్ = మీద; అందున్ = అందు; ఉండి = ఉండి; ఆ = ఆ; వనజాతాక్షుని = కృష్ణుని; దివ్య = దివ్యమైన; మూర్తిన్ = స్వరూపమును; తమ = వారి; భావంబు = మనస్సు; అందున్ = లో; కీలించి = చేర్చి; సంజనిత = కలిగిన; ఆనంద = ఆనంద; రస = రసమనెడి; అబ్ధి = సముద్రములో; మగ్నులు = మునిగినవారు; అగుచున్ = ఔతు; సంప్రీతిన్ = మిక్కిలి అనురాగముతో; తత్ = అతని; భవ్య = దివ్యమైన; కీర్తనలు = కీర్తనలు పాడువారు; ఐ = అయ్యి; చల్లిరి = చల్లారు; నవ్య = సరికొత్త; లాజములున్ = వరిపేలాలను; మందార = మందార; ప్రసూనా = పూల; ఆవలుల్ = సమూహములను.
భావము:- అలా పొగడుతూ ఆ కలువ కన్నుల కోమలులు మేడలమీద నిలుచుండి, తామరరేకులవంటి కన్నులున్న శ్రీకృష్ణుడి దివ్యమంగళ విగ్రహాన్ని మనస్సులో నిలుపుకొన్నారు. దానితో కలిగిన ఆనంద సాగరంలో మునకలు వేస్తూ, సంతోషంతో అతనిపై కీర్తనులు పాడుతూ, మందారపుష్పాలూ, లాజలూ చల్లారు.
తెభా-10.2-694-వ.
తదనంతరంబ శోభనపదార్థంబులు కొనివచ్చి ధరామర ధరావర వణిక్పుంగవులు దామోదరునకు కానుక లిచ్చిరి; పుణ్యాంగనా జనంబులు పసిండిపళ్లెరంబులఁ గర్పూరనీరాజనంబులు నివాళింప నంతఃపురంబు సొత్తెంచె; నంతం గుంతిభోజనందనయుం గృష్ణునిం గని పర్యంకంబు డిగ్గి కౌఁగిలింప నా యదువల్లభుఁడు మేనత్తకుం బ్రణామం బాచరించెఁ; బాంచాలియు ముకుందునకు నభివందనం బొనరించి కుంతిపంపున గోవిందు భామినులగు రుక్మిణి మొదలగువారికి గంధాక్షత కుసుమ తాంబూలంబులిడి లలిత దుకూల మణి భూషణంబులం బూజించె; యుధిష్ఠిరుండును గమలనయనుని వధూజనుల ననుగత బంధుమిత్ర పుత్త్ర సచివ పురోహిత పరిచారక సముదయంబుల నుచితంబు లగు స్థలంబుల విడియింప నియమించి దినదినంబును నభినవంబు లగు వివిధోపచారంబులు గావించుచుండె.
టీక:- తదనంతరంబ = ఆ తరువాత; శోభన = మంగళ; పదార్థంబులున్ = ద్రవ్యములను; కొనివచ్చి = తీసుకొనివచ్చి; ధరామర = విప్రులు; ధరావర = రాజులు; వణిక్ = వ్యాపారములుచేయు; పుంగవులు = ఉత్తములు; దామోదరు = కృష్ణుని; కున్ = కి; కానుకలు = బహుమతులు; ఇచ్చిరి = ఇచ్చారు; పుణ్యాంగనా = ముత్తైదులల; జనంబులు = సమూహములు; పసిండి = బంగారు; పళ్ళెరంబులన్ = పళ్ళేలలో; కర్పూర = కర్పూరపు; నీరాజనంబులు = హారతులు; నివాళింపన్ = దిగదుడువగా; అంతఃపురంబున్ = అంతఃపురమును; చొత్తెంచెన్ = ప్రవేశించెను; అంతన్ = అంతట; కుంతిభోజనందనయున్ = కుంతీదేవి {కుంతిభోజనందన - కుంతిభోజుని కూతురు, కుంతీదేవి}; కృష్ణునిన్ = కృష్ణుడుని; కని = చూసి; పర్యంకంబున్ = మంచమును; డిగ్గి = దిగి; కౌగలింపన్ = ఆలింగనము చేసికొనగా; ఆ = ఆ; యదువల్లభుడు = కృష్ణుడు {యదువల్లభుడు - యాదవుల ప్రభువు, కృష్ణుడు}; మేనత్త = మేనత్త {మేనత్త - తండ్రికి చెల్లెలు}; కున్ = కు; ప్రణామంబులున్ = నమస్కారములు; ఆచరించెన్ = చేసెను; పాంచాలియున్ = ద్రౌపది {పాంచాలి - పాంచాల దేశ రాకుమారి, ద్రౌపది}; ముకుందున్ = కృష్ణుని; కున్ = కు; అభివందనంబున్ = నమస్కారము; ఒనరించి = చేసి; కుంతి = కుంతీదేవి; పంపునన్ = చెప్పినట్లు; గోవిందు = కృష్ణుని; భామినులు = భార్యలు; అగు = ఐన; రుక్మిణి = రుక్మిణీదేవి; మొదలగు = మొదలైన; వారి = వారల; కిన్ = కు; గంధ = చందనము; అక్షత = అక్షింతలు; కుసుమ = పూలు; తాంబూలంబులున్ = తాంబూలములు; ఇడి = ఇచ్చి; లలిత = చక్కటి; దుకూల = మంచిబట్టలు; మణి = రత్నాల; భూషణంబులన్ = అలంకారములతో; పూజించెన్ = సత్కరించెను; యుధిష్ఠిరుండును = ధర్మరాజు; కమలనయనుని = కృష్ణుని; వధూ = భార్యలు; జనులన్ = అందరను; అనుగత = కూడావచ్చిన; బంధు = బంధువులు; మిత్ర = మిత్రులు; పుత్ర = కొడుకులు; సచివ = మంత్రులు; పురోహిత = పురోహితులు; పరిచారక = సేవకురాళ్ళు; సముదయంబులను = సమూహములను; ఉచితంబులు = తగినట్టివి; అగు = ఐన; స్థలంబులన్ = తావులందు; విడియించి = విడిదులలో ఉండమని; నియమించి = ఆజ్ఞాపించి; దినదినంబును = ఏరోజు కారోజు; అభినవంబులు = సరికొత్తలైనవి; అగు = ఐన; వివిధ = నానారకముల; ఉపచారంబులున్ = సేవలు; కావించుచుండెన్ = చేయించసాగెను.
భావము:- అటు పిమ్మట బ్రాహ్మణ క్షత్రియ వైశ్యులు నుండి మంగళ పదార్థాలు కానుకలుగా స్వీకరించాడు. ముత్తైదువలు బంగారుపళ్ళెరాలతో కర్పూరహారతులు ఇస్తూ ఉండగా శ్రీకృష్ణుడు అంతఃపురం ప్రవేశించాడు. కుంతిభోజమహారాజు పుత్రిక, శ్రీకృష్ణుని మేనత్త అయిన కుంతీదేవి కృష్ణుడిని చూసి పాన్పుదిగి వచ్చి కౌగలించుకుంది. కృష్ణుడు ఆమెకు వందనం చేసాడు. ద్రౌపది పాంచాల రాకుమారి శ్రీకృష్ణుడికి నమస్కారం చేసి, కుంతీదేవి ఆజ్ఞ ప్రకారం కృష్ణుడి భార్యలైన రుక్మిణి మున్నగువారికి గంధాక్షతలూ, పువ్వులూ, తాంబూలాలూ, పట్టుచీరలూ, మణిభూషణాలు ఇచ్చి గౌరవించింది. ధర్మరాజు శ్రీకృష్ణుడికీ, ఆయన అంతఃపుర కాంతలకూ, పరివారానికీ అందరికీ వారి వారి యోగ్యతలకు అనుకూలమైన స్థలాలలో విడుదులు ఏర్పాటు చేయించి, సకల నవ్య సౌకర్యాలూ సమకూర్చాడు.
తెభా-10.2-695-క.
హరియు యుధిష్ఠిరు సముచిత
పరిచర్యల కాత్మ నలరి పార్థుఁడు దానున్
సరస విహారక్రియలను
సురుచిరగతిఁ గొన్ని నెలలు సుఖముండె నృపా!
టీక:- హరియున్ = కృష్ణుడు; యుధిష్ఠిరున్ = ధర్మరాజు యొక్క; సముచిత = తగిన; పరిచర్యలు = ఉపచారములు; కున్ = కు; ఆత్మన్ = మనసు నందు; అలరి = సంతోషించి; పార్థుడు = అర్జునుడు; తానునున్ = అతను; సరస = సరసములైన; విహార = సంచరించు; క్రియలను = పను లందు; సు = మిక్కిలి; రుచిర = చక్కని; గతిన్ = విధముగా; కొన్ని = కొద్ది; నెలలున్ = మాసములు; సుఖమున్ = సుఖముగా; ఉండెన్ = ఉండెను; నృపా = రాజా.
భావము:- ఓ రాజా! శ్రీకృష్ణుడు కూడ ధర్మరాజు ఏర్పాటు చేసిన సముచిత మర్యాదలకు సంతోషించి, అర్జునుడితో కలసి సరసవినోదవిహార కార్యక్రమాలతో కొన్నినెలలు సుఖంగా అక్కడ ఉన్నాడు.
తెభా-10.2-696-వ.
అంత.
టీక:- అంతన్ = పిమ్మట.
భావము:- ఇలా శ్రీకృష్ణుడు హస్తినలో ఉన్న కాలంలో..