సంగ్రహ ఆంధ్ర విజ్ఞాన కోశము/మూడవ సంపుటము/చిలకమర్తి లక్ష్మీనరసింహము
చిలకమర్తి లక్ష్మీనరసింహము :
కవులకు కాణాచియైన రాజమహేంద్రవరమున 19, 20 శతాబ్దములలో నివసించి, ప్రజాదరము పొందిన కవిగా ప్రఖ్యాతిపొందిన చిలకమర్తి లక్ష్మీనరసింహము క్రీ. శ. 1867 సెప్టెంబరు 29 వ తేదీన పశ్చిమగోదావరి జిల్లాయందలి ఖండవల్లి గ్రామమున వారి మేనమామ యైన పురాణపండ మల్లయ్యశాస్త్రియింట జన్మించిరి. వీరు చిలకమర్తి వెంకన్న, వెంకటరత్నమ్మల ప్రథమ పుత్రులు. తలిదండ్రులు వీరికిపెట్టిన పేరు పున్నయ్య - తరువాత అంతర్వేది లక్ష్మీనరసింహస్వామి పేరుమీదుగా వీరు లక్ష్మీనరసింహము అని పిలువబడిరి.
బాల్యమున వీరి విద్యాభ్యాసము ముఖ్యముగ వీరి తండ్రిగారి వాసగ్రామమగు వీరవాసరమున జరిగినది. తరువాత వీరి మేనమామగారికి రాజమహేంద్రవరమునకు ఉద్యోగరీత్యాబదిలీకాగా, 1884 సం. న లక్ష్మీనరసింహము కూడా రాజమహేంద్రవరము వచ్చి అచ్చటి పాఠశాలలో స్కూలు ఫైనలు పరీక్షలో కడతేరునంతవరకు చదివిరి. వీరికి చిన్నతనము నుండియు కంటిచూపు తక్కువగుట చేతను, ముఖ్యముగ గణితశాస్త్రమున ప్రజ్ఞాపాటవములు తక్కువగా నుండుటచేతను, కళాశాలవిద్యకు వీరి కవకాశము లేకపోయెను. తరువాత తరువాత వీరికి చూపు బొత్తిగా పోయెను.
అయినను లక్ష్మీనరసింహము అత్యద్భుతమైన ప్రతిభ గలవాడగుటచేతను, అఖండమైన మేధావి యగుటచేతను, బాల్యమున నేర్చిన ఈమాత్రపు విద్యనే ఆధారముగా చేసికొని, ఇతరుల సాయమున అనేక సంస్కృతాంధ్ర గ్రంథములను చదివించుకొని విని, తనకుగల ఏకసంథాగ్రాహిత్వ శక్తిచే ధారణమొనర్చి పాండిత్యము సంపాదించుటయేకాక, రచనమున కుద్యమించి, నాటి మహాకవులలో నొకరుగ ప్రకాశించిరి.
వీరితండ్రి ఎక్కువ సంపన్నులు కానందున, వీరుకూడ బాల్యమునుండియు ఆర్థికముగ ఎన్నియో కష్టముల నెదుర్కొనవలసిన వారయిరి. అయితే, లక్ష్మీనరసింహము మిక్కిలి సమర్థులగుటచే, రాజమహేంద్రవరము చేరినది మొదలు మిక్కిలి పరిమితమైన తన సంపాదనతోడనే తాను తనకుటుంబమును పోషించుకొనుటయే కాక, తన బంధువర్గములవారి కుటుంబములను ఆదుకొనుచు, వీరవాసరమున నున్న తండ్రిగారి కుటుంబమునకు కూడ సాయపడుచు ఎన్నెన్నో మహా కార్యముల నొనర్చిరి.
రాజమహేంద్రవరమున ఉన్నత విద్యార్జనకై వచ్చిన ఒక సామాన్య కుటుంబ బాలుడుగాజీవిత ప్రారంభ మొనర్చిన లక్ష్మీనరసింహము తరుణ వయస్సువచ్చుసరికే ప్రజారంజకమగు పవిత్ర వర్తనము కలవారై, గొప్ప ప్రతిష్ఠకల జీవితము గడపి, ప్రసిద్ధివహించి, రాజమహేంద్రవర చరిత్రలో ఒక ఉన్నత పురుషులుగా పరిగణింపబడిరి. వారి నైతిక శీలము, వారి నిరాడంబర స్వభావమే దీనికి కారణము. సరళ వర్తనము, సంఘసేవాభిరతి, ప్రజానుకూల హృదయ ప్రకృతి, సర్వంకష ప్రజ్ఞయుకూడ కారణము.
కవిగా, మహావక్తగా, పండితుడుగా, పత్రికాధిపతిగా, సంఘ సంస్కారాభిమానిగా, ఆత్మాభిమానము కల సంఘ సేవకుడుగా, దేశభక్తుడుగా చిలకమర్తి లక్ష్మీనరసింహము జీవితమున పేరుపొందియుండిరి.
చిత్రము - 205
కళాప్రపూర్ణ చిలకమర్తి లక్ష్మీనరసింహము
కవిగా లక్ష్మీనరసింహము ముఖ్యముగా ఆంధ్ర సారస్వతమున కొనర్చిన సేవ మిక్కిలి ప్రశంసాపాత్రము. వీరి ఇరువదవ సంవత్సరము నుండియు, వీరి సారస్వతజీవితము ప్రారంభమైనదని చెప్పవచ్చును. 1887 వ సంవత్సరమున జరిగిన విక్టోరియా రాణి జూబిలీ పరిపాలనోత్సవమునకై ప్రప్రథమమున వీరు పద్యములు రచించిరి. కాని జంకుచే ఆ పద్యములను వా రపుడు సభలో చదువలేదు. తరువాత తరువాత వీరు పాల్గొనిన ప్రతి ఉత్సవము నందును. ప్రతిసభా సమావేశము నందును పద్యములను వ్రాసి చదువుటయు, ఆశువుగా చెప్పుటయు వారి జీవితములో నొక యాచారమైపోయినది. కాని ఆ పద్యములను భద్రపరచుట యందు శ్రద్ధవహించకపోవుటచే అవి చాలవరకు ఖిలమై పోయినవి. ఇవికాక పృథ్వీరాజీయము, కాదంబరి (అనువాదము), రామచరిత్ర (వాల్మీకి రామాయణము నందలి ముఖ్య కథాఘట్టమును మాత్రము వివరించు శ్లోకములకు అనువాదము) అను పద్యకావ్యములను వీరు రచించిరి. కాని ఇందలి ప్రథమ గ్రంథములు రెండును రచనా మధ్యముననే సంపూర్ణముకాక ఆగి పోయినవి. ఇట్లీ కావ్యరచన చాలవరకు అసమగ్రముగా నిలిచిపోవుట వలనను, వీరి నవలలు, నాటకములు ప్రసిద్ధిలోనికి వచ్చుట వలనను సారస్వతేయులలో వీరికి నవలా, నాటక కర్తగనే ఎక్కువ ప్రఖ్యాతి కల్గెను.
వంగవోలు నుండి రాజమహేంద్రవరమునకు వచ్చి నాటకములను ప్రదర్శించుచు, నాటక కళయందు మిక్కిలి ఆదరాసక్తులు కల ఇమ్మానేని హనుమంతరావు నాయుడి కోరికపై లక్ష్మీనరసింహము ప్రప్రథమముగా 1899 వ సం. న కీచకవధను వచన నాటకముగా రచిం చిరి. అది మిక్కిలిగా ప్రజల మన్ననకు పాత్రమగుటచే ఇమ్మానేని హనుమంతరావు వీరిని మరలమరల నాటక రచనకై ప్రోత్సహించుచువచ్చిరి. ఇట్లు నాయుడుగారి కోరికపైననే వరుసగా ద్రౌపదీకల్యాణము, గయోపాఖ్యానము, రామజననము, పారిజాతాపహరణము, నలచరిత్రము, సీతాకల్యాణము అను నాటకములను రచించిరి. ఇందు చాలవరకు వచన నాటకములే. కాని తరువాత ఈ నాటకములను ముద్రించి ప్రకటించినపుడు పద్యములను వ్రాసి ముద్రించిరి. తరువాత ప్రసన్న యాదవ నాటకము విరచింపబడియెను. వీరి నాటకము లన్నింటిలో గయోపాఖ్యానము మిక్కిలి విశ్రుతమై, ప్రజాదరణకు పాత్రమై, ఎన్నియో ముద్రణములందెను. లక్షలకొలది ప్రతు లమ్ముడువోయెను. ఆంధ్రులలో ఆ నాటకమునందలి పద్యములు రానివారు - ముఖ్యముగా 'అల్లుడారమ్మని' అను పద్యము - ఒక్కరుకూడ లేరనిన అతిశయోక్తి కానేరదు. ఇట్లీ నాటకము ఆబాలగోపాలము ఆకర్షకమైనది. వీరి తొమ్మిదవ నాటకము చతుర చంద్రహాసము. పార్వతీ పరిణయమను వీరి నాటకము సంస్కృత నాటకమునకు ఆంధ్రీకరణము.
వీరి సారస్వత సేవా కలాపము నందలి ఇంకొక ముఖ్యాంశము నవలారచనము. వీరేశలింగముగారి రాజశేఖర చరిత్రతో ప్రారంభమైన నవల వీరి హస్తమున మంచి పరిణతినొందినది. ప్రసిద్ధ ఆంధ్రవాఙ్మయపోషకు లైన న్యాపతి సుబ్బారావు పెట్టిన పోటీ పరీక్షల కొరకై మొదటగా లక్ష్మీనరసింహము 1894 లో రామచంద్ర విజయ మను నవలను రచించిరి. తరువాత క్రమముగా వీరు హేమలత, అహల్యాబాయి, సౌందర్యతిలక, కర్పూర మంజరి, సుధాశరశ్చంద్రము, కృష్ణవేణి, మణిమంజరి, గణపతి యను నవలలను రచించిరి. ఈ నవలలలో కొన్ని పౌరాణికములు, కొన్ని సాంఘికములు . సాంఘిక నవలలలో ఆనాటి సాంఘిక వృత్తము అనేక విధముల చక్కగా చిత్రింపబడెను. అందును వీరి 'గణపతి' మిక్కిలి ప్రసిద్ధినొందినది. ఇది వ్యంగ్యప్రధానమగు సాంఘిక నవల. ఆనాటి బ్రాహ్మణసంఘమున ప్రబలియున్న మూఢాచారములను రూపుమాపుటకై ఉద్దేశింపబడిన నవలా రాజమిది.
ఇవి గాక రాజస్థాన కథావళి, మహాపురుష జీవిత చరిత్ర, భారత కథామంజరి, ధర్మవిజయము, మహాపురుష జీవితముక్తావళి మున్నగు వచన రచనలు, ప్రహసనములు, వినోదములు మున్నగునవియు, ఇంకెన్నియో రచనములును కలవు. ముఖ్యముగ వీరి రచనము లన్నియు సరళ సుందరములు, ప్రసన్నములు నగుట యొక విశేషము. 1928 లో జరిగిన వీరి షష్టిపూర్త్యుత్సవమునకు వీరి రచనము లన్నియు చక్కని సంపుటములుగా నచ్చొత్తింప బడెను.
ప్రధానముగా లక్ష్మీనరసింహముగారు వృత్తిచేత ఉపాధ్యాయులుగా నుండి వారు స్వయముగ ఆర్జించినది చాల తక్కువయే. అయినను సాధుశీలమువలనను, నిష్కళంక మైన సంఘసేవారతివలనమ, ఎందరో ధనవంతుల యొక్క మెప్పుబడసి, వారల సహాయ సహకారములతో పాఠశాలలు నిర్వహించుట, పత్రికలు నడపుట, ప్రజాసేవా కార్యక్రమములు జరుపుట మున్నగు మిక్కిలి ధనసాధ్యములగు ఎన్నో దేశహితైక కార్యములను దీక్షగా కొనసాగించిరి.
వీరు స్థాపించిన హిందూ లోయర్ సెకండరీ స్కూలునే కందుకూరి వీరేశలింగము తీసికొనిరి. అదియే ఇప్పటి వీరేశలింగం హైస్కూలు. తరువాత 1909 లో 'రామమోహనరాయ్ పాఠశాల' యను పేరిట నిమ్నజాతులవారికి పాఠశాల పెట్టి ఉచిత విద్యా దానము చేసిరి. కొన్నాళ్ళు భీమవరములో నొక పాఠశాలను నడిపిరి. పాఠశాలా నిర్వహణమున అధికారులు చాల చిక్కులు కల్పించినను, ఆతడు చలింపక ఆత్మాభిమానము నేమాత్రమును వీడ కుండగనే దానిని నిర్వహించిరి.
లక్ష్మీనరసింహము, మనోరమ, దేశమాత, సరస్వతి, దేశ సేవ అను పత్రికలను నడపి, ఆనాటి సాంఘిక, రాజకీయ, సారస్వత వ్యవస్థల కెంతో సేవ సల్పిరి. సౌందర్యతిలక మున్నగు వీరి నవలలు, ప్రహసనములు వీరి పత్రికలలో ప్రచురింపబడినవే.
ఆనాటి మండల సభల యందును, 'హోమ్ రూల్', 'వందేమాతరం' ఉద్యమముల యందును ఆంధ్ర మహాసభల యందును, సంఘ సంస్కారోద్యమముల యందును, వేశ్యా బహిష్కారాది ఇతర దేశసేవా కార్యక్రమముల యందును, ఉపన్యాసకులుగను, అధ్యక్షులుగను పాల్గొనుటయే కాక వాటిని స్వయముగ నిర్వహించి మహోత్తమ వక్తగను, చిత్తశుద్ధి, అచంచల దీక్ష గల సంఘ సేవకుడుగను, నిర్వాహకుడుగను ఎన్నిక గనిరి.
1893 వ సంవత్సరమున పురాణపండ వేంకటదీక్షితులుగారి తనయ వెంకాయమ్మతో వీరికి వివాహమైనది. కాని సంతానము కలుగలేదు. అయితే, అప్పచెల్లెండ్ర యొక్కయు, తమ్ముని యొక్కయు సంసారములను వీరే నిర్వహించిరి.
వీరి స్వీయచరిత్రము కూడ ఇటీవలెనే ప్రచురింప బడినది.
“భరతఖండంబు చక్కని పాడియావు
హిందువులు లేగదూడలై ఏడ్చుచుండ
తెల్లవా రను గడుసరి గొల్లవారు
పిదుకుచున్నారు మూతులు బిగియగట్టి"
అను వీరి పద్యము వీరి జాతీయాభిమానమునకును, 'అల్లుడా రమ్మని ఆదరమ్మున బిల్వబంపు' అను పద్యము వీరి ఉజ్జ్వల నాటక రచనమునకును, 'ముదితల్ నేరగరాని విద్య కలదే ముద్దార నేర్పించినన్' అను పద్యము వీరి స్త్రీ విద్యాభిరతికిని పేరుబడసి ప్రజలలో మిక్కిలి ప్రచారము నొంది, వీరిని ప్రజా కవిగా తీర్చిదిద్దినవి.
ఈ మహావ్యక్తి 1947 సం. జూను 17 వ తేదీనాడస్తమించెను.
ఊ. ల.