సంగ్రహ ఆంధ్ర విజ్ఞాన కోశము/మూడవ సంపుటము/గౌతమబుద్ధుడు

గౌతమబుద్ధుడు :

భారతదేశమునకు ఉత్తరమున నేపాళమునందు శాక్యనామక క్షత్రియవంశమున శుద్దోదనుడను రాజు ఉండెను. అతని రాజధాని కపిలవస్తునగరము. అతనిభార్య మాయాదేవి. ఆమె గర్భవతియై కపిలవస్తు పట్టణమునుండి పురిటికై పుట్టింటికి ప్రయాణము చేయుచుండెను. మార్గమధ్యమున లుంబిని యను ఆరామమునందు ఆమెకు ఒక మగశిశువు జనించెను. ఆ శిశువునకు సిద్ధార్థుడని నామకరణము చేయబడెను. ఈ శిశువే అనంతరము గౌతమ బుద్ధుడుగా ప్రసిద్దు డయ్యెను.

గౌతమబుద్ధుని జన్మసంవత్సరమును గూర్చి చారిత్రకులలో అభిప్రాయభేదము కలదు. కాని క్రీ. పూ. 563 సం. ప్రాంతమున అతడు జన్మించినట్లు పెక్కురు అంగీకరించిరి. అతడుపుట్టినపుడు వచ్చిన జ్యోతిష్కులు పరిపాలింప దలచినచో అతడు చక్రవర్తి కాగలడనియు, సన్యసించినచో జ్ఞానసిద్ధిని పొందగలడనియు తెలిపిరి. సిద్ధార్థుడు జన్మించిన వారమురోజులకే అతని జనని మాయాదేవి మరణించెను. అందుచేత శుద్దోదనుని రెండవభార్యయగు మహా ప్రజాపతి గౌతమి ఈ శిశువును వాత్సల్యముతో పెంచెను.

సిద్ధార్థుడు యౌవనమునందు యశోధర యను కన్యను వివాహమాడి, ఆ మెయందు రాహులుడను పుత్రుని బడసెను. సిద్ధార్థుడు చిన్ననాటి నుండియు ఇతర క్షత్రియ బాలురవలె క్రీడాసక్తుడుగాక నిరంతరము దీర్ఘాలోచనా నిమగ్నుడై యుండెడివాడు. అతని అట్టి విచిత్ర ప్రవర్తనమును గాంచి, అతడు విరాగి యగునేమో యని భీతిల్లి తండ్రియగు శుద్దోదనుడు అతని మనస్సును ప్రాపంచిక విషయములపై మరల్చుటకయి అనేకవిధముల యత్నించెను. అయినను, కారణజన్ముడైన సిద్ధార్థుని విషయ సుఖములు ఆకర్షింపజాలకుండెను.

సిద్ధార్థు డొకనాటి సాయంకాలము వాహ్యాళికై పురబాహ్య ప్రదేశమునకు వెడలెను. అచ్చటచ్చట త్రోవలో మున్ముందు కనిపించిన వృద్ధ, రోగి, శవ దృశ్యములవలన అతని హృదయము దుఃఖావిష్టమయ్యెను. పిదప నొక సన్యాసి కనిపించెను. సిద్ధార్థుడు సన్యాసిని పిలిచి యడుగగా ఆ సన్యాసి తాను మోక్షము కొరకు సన్యసించితి ననియు, ఆసన్యాసమే తన నిత్యతృప్తికి, నిత్య సంతోషమునకు కారణమైన దనియు చెప్పెను. ఆ సన్యాసి వృత్తాంతమును వినిన తోడనే సిద్ధార్థుడు దీర్ఘాలోచనా నిమగ్నుడై రథమును మరలించి స్వీయనగరము చేరెను.

సిద్ధార్థునకు ప్రపంచమున సర్వత్ర దుఃఖమే కనిపించెను. ప్రజల దుఃఖమును నివారించి వారుశాశ్వతమైన ఆనందమును పొందుటకై మార్గమును అన్వేషించుటకు అతడు నిశ్చయించుకొనెను. తోడనేఅతనికి ఇంద్రియ భోగములపై ఏవగింపును, ప్రాణి వర్గముపై అపారమైన దయయు, సంసారమును పరిత్యజింప తలంపును కలిగెను. ఆ పరిత్యాగము స్వీయ మోక్షమునకై

చిత్రము - 131

పటము - 1

గౌతమబుద్దుడు

చిత్రము - 132

పటము - 2

గౌతమబుద్ధుడు

కాదు. దుఃఖభూయిష్ఠమైన జీవితమును గడపుచున్న మానవులకు దుఃఖములేని శాశ్వతానంద పదవికి మార్గమును చూపించుట కొరకు సిద్ధార్థునకు కాంక్ష కలిగెను. అట్టి నిశ్చయముతో అతడు ఒకనాటి అర్ధరాత్రమున నిద్రామగ్నులయిన దార సుతాదులను విడచి, రథారూఢుడై వెడలిపోయెను. పురమునకు కొంత దూరముననున్న అరణ్యములో రథము దిగి తన దుకూలములను, భూషణములను రథసారథియగు ఛన్నున కిచ్చియతనినిపంపివేసెను. దీనిని మహాభి నిష్క్రమణ మందురు. పిదప భిక్షు వస్త్రములను ధరించి అతడు ఏకాకియై తిరుగజొచ్చెను. అప్పుడు సిద్ధార్థుని వయసు 29 సంవత్సరములు.

సిద్ధార్థుడు ప్రప్రథమమున ఆలారకాలముడు, ఉద్దక రామపుత్రుడు అను నిరువురుయోగులవద్ద ఉపదేశమును పొందెను. కాని అతనికి తృప్తి కలుగలేదు. అంతట వారిని విడచి మగధరాజ్యమును దాటి ఉరువేల యను పట్టణము చేరెను. అచ్చట ఒక తోట యందు ఆహారము మాని అనేక కాయక్లేశములను సహించి తపస్సుచేసెను. కాని జ్ఞానోదయము కాలేదు. అంతట అతడు భయమును, భోగవాంఛను జయించి మనస్సును నిగ్రహించెను. కాని సమాధి సిద్ధింపలేదు- ఈ సమాధి ప్రాప్త్యభావమునకు కారణము తాను ఆహారమును మాని కాయక్లేశము సహించుటయని తలంచెను. అతడు మరల ఆహారమును భుజించుటకు ఉద్యమించెను. అంతటితో శిష్యులయిన సన్యాసులు ఆతనిని విడిచి పోయిరి. క్షుధార్తుడయిన అతడు సుజాతయను నొక వణిక్పుంగవుని కుమార్తె యిచ్చిన పాయసాన్నము తిని స్వస్థపడెను. పిదప సమాధి స్థితిని పొందనిదే అచటినుండి పదచలనము చేయ రాదను దృఢనిశ్చయముతో అతడు ఒక వృక్షముక్రింద పద్మాసన స్థితుడయ్యెను. అది వైశాఖ పూర్ణిమానిశి. అప్పు డాతని వయస్సు 35 సంవత్సరములు.

సిద్ధార్థుడు క్రమముగా నాలుగు విధములైన ధ్యానావస్థలను దాటి ప్రశాంతమైన ధ్యానమునందు నిమగ్ను డాయెను. ఇట్లు ధ్యానస్థితుడయిన అతనికి తన పూర్వ జన్మములు, తత్కారణములు అన్నియు గోచరించెను. ధ్యానము క్రమముగా గాఢతరముకాగా, సమాధిప్రాప్తి కల్గెను. సమాధిప్రాప్తిచే ఆజ్ఞానము నశించి జ్ఞానోదయము అయ్యెను. అతడు బుద్ధు డాయెను. బుద్ధత్వమునకు కారణమయిన ఆ ఆశ్వత్థ వృక్షము క్రిందనే ఆతడు వారము దినము లుండెను. ఆ అశ్వత్థ వృక్షము బోధివృక్షముగా పేరొందెను.

బుద్ధుడు తాను కనుగొనిన ధర్మములను మానవులందరికినిబోధించుటకు నిశ్చయించుకొనెను. అతడు కాశీ పురమునకు పోయెను. అచ్చట ఇశిపట్టణము అనుచోట (సారనాథము) ఒక తోటయందు పూర్వశిష్యులగు ఐదుగురను జూచెను. వారును అతనితో మైత్రిగావించిరి అంత బుద్ధుడు తనకు కలిగిన జ్ఞానోదయమును గూర్చి వారికి తెలిపెను. వారును మిక్కిలి సంతసించిరి.

ఆషాఢశుద్ధ పౌర్ణమినాటిరాత్రి అతడు ఆతోటయందు తన మిత్రులకు ప్రథమబోధ గావించెను “మోక్షమార్గము ఇంద్రియార్థ సేవనమందుగాని, శరీర శోషణమందుగాని లేదు, ఈ రెండింటికిని మధ్యమార్గమే ఉత్తమము. అదియే మధ్యేమార్గము" ఇది ప్రథమబోధన సారాంశము. పిదప అతడు నాల్గు దివ్యసత్యములను ప్రతిపాదించెను. అవి (1) ప్రపంచము దుఃఖభూయిష్ఠము. (2) ఈ దుఃఖమునకు కారణము కలదు. (3) ఈ దుఃఖమును నివారింపవలెను. (4) ఈ దుఃఖమును నివారించుటకు ఉపాయము అష్టాంగ సాధనావిధానము అనునది. ఆ సన్యాసులకు నాయకుడైన కొండవ ఈ యుపదేశముల అంతరార్థము గ్రహించి బుద్ధుని ప్రథమశిష్యుడాయెను. తరువాత మిగిలిన నలువురు గూడ బుద్ధునిచే ఉపదిష్టమయినట్టి ధర్మమును గ్రహించి ఆతనికి శిష్యులైరి. పిదప బుద్ధుడు తన ద్వితీయోపదేశమును చేసెను.

కాలక్రమమున బుద్ధుని శిష్యసంఖ్య పెరిగెను. మానవజాతికి ఈ ధర్మమును బోధించుటకై బుద్ధుడు తన శిష్యులను నలుమూలలకు పంపెను. తాను తిరిగి ఉరువేలకు వచ్చుచు మార్గమధ్యమున ముప్పదిమంది యువకులను జూచెను. వారచట తమ భార్యలతో సరససల్లాపములు చేయుచుండిరి. వారిలో ఒకనికి భార్య లేకుండుటచే అతడు ఒక స్త్రీని తనవెంట గొనివచ్చెను. ఆమె అచటి వస్తువులను అపహరించి పారిపోయెను. ఆమెకై వెదకుచు ఆ యువకుడు బుద్ధునిజూచి ఆమె జాడనుగూర్చి ప్రశ్నించెను. అందులకు బుద్ధుడు "ఓయీ ! ఆ స్త్రీకొరకు వెదకుట నీకు శ్రేయస్కరమో, ఆత్మకొరకు వెదకుట నీకు శ్రేయస్కరమో నీవే నిశ్చయించుకొనుము" అనెను. అందుల కాతడు సిగ్గుపడి వెడలిపోయెను. బుద్ధుడు ప్రప్రథమమున ఆత్మనుగూర్చి ప్రసంగించినది ఇచ్చటనే.

ఉరువేలయందు బుద్ధుడు కశ్యపుడను అగ్ని దేవతారాధకుని గలిసెను. అతనికి అగ్నినిగూర్చి ఇట్లు ఉపదేశించెను. "అన్నియు అగ్నిచే మండుచున్నవి. కామక్రోధము లనెడు అగ్నిచే సర్వమును అగ్నిమయమగు చున్నవి. వీనిచే ఇంద్రియములును అగ్నిమయములగు చున్నవి. కావున బుద్ధిమంతుడయినవాడు ఇంద్రియ సుఖములందు వై రాగ్యమును, కోరికలవిషయమున ఏవగింపును అలవరచుకొనినచో, హృదయమునందలి బాధకు గల కారణములను తీసివేసినవా డగును." అంతట కశ్యపుడుకూడ తన శిష్యులతో బుద్ధునికి శిష్యుడాయెను.

పిమ్మట అటనుండి బుద్దుడు రాజగృహమను పట్టణ మునకు పోయెను. అచ్చట బింబిసారుడను రాజు బౌద్ధ ధర్మమును స్వీకరించుటయేగాక బౌద్ధసంఘమునకు ఒక ఆరామముకూడ దానముచేసెను. అచ్చట నే శారీపుత్రుఁడు, మౌద్గలాయనుడు అను ఇరువురు బుద్ధునిచే ఉపదిష్టులై అతనికి ప్రముఖశిష్యులై వరలిరి.

ఇట్లుండ బుద్ధుడుగా సుప్రసిద్ధుడైన తన కుమారుని చూడగోరి శుద్దోదనుడు సందేశములు పంపదొడగెను. తుదకు బుద్ధుడు ఇష్టపడి ఒక వసంతకాలమున తన శిష్య వర్గముతో కపిలవస్తుపురమున కేగెను. ఇల్లు విడచిపోయిన పిదప మొదటి పర్యాయముగా అతడు తన తండ్రిని, భార్యాపుత్రులను చూచుట తటస్థించెను. అతడు నగరముయొక్క వాకిట నిలుచుండెను. యశోధర తనకుమారుడగు రాహులుని తండ్రియగు బుద్ధునికడకు పంపెను. రాహులుడు బుద్ధుని కడకు వచ్చి తన వారసత్వము తన కిమ్మని యాచించెను. బుద్ధుడు శారీపుత్రునివై పు తిరిగి రాహులుని సంఘమునందు చేర్చుకొమ్మని ఉత్తరువిచ్చెను. ఇట్లు బుద్ధుడు తన కుమారునకు భౌతిక రాజ్య వారసత్వము కంటె శ్రేష్ఠమగు ఆధ్యాత్మిక వారసత్వ మొసగెను.

అటనుండి బుద్ధుడు రాజగృహమునకు తిరిగి వచ్చెను. శ్రావస్తీ నగరమందు అనాథపిండికుడను వర్తకుడు ఆతని శిష్యు డయ్యెను. ఆ వర్తకుడు రాజగృహమునుండి శ్రావస్తి వరకు గల మార్గమున ప్రతి క్రోసు దూరమునను బౌద్ధసంఘమునకై విశ్రాంతి గృహములు కట్టించెను. శ్రావస్తీనగరమున జేతుడను నొక రాజకుమారుని ఆరామమును కొని బౌద్ధసంఘమున కొక సంఘారామమును కట్టించెను. దీనికి జేతవనమని పేరు. ఇది నాటి నుండి బుద్ధునకు తన ధర్మప్రచారమునకు కేంద్రస్థాన మాయెను. శ్రావస్తియందు మరియొక వణిక్పుంగవుని కుమార్తె విశాఖయను నామె బౌద్ధమతము స్వీకరించి తన అమూల్యాభరణములను సంఘమునకు దానమిచ్చెను. దీనిపై వచ్చు నాదాయముతో మరియొక సంఘారామము కట్టింపబడెను. బుద్ధుడు ఈ సమయముననే ఇరువురురాజుల మధ్య జరుగనున్న యుద్ధమును వారించెను. వారు బుద్ధుని ఉపదేశములను విని వాటి ననుసరించి వర్తించిరి.

ఇంతవరకును పురుషులే సంఘమునందు చేరుటకు అర్హులై యుండిరి. స్త్రీలకు ప్రవేశము లేకుండెను. శుద్ధోదనుని మరణానంతరము, మహాప్రజాపతి గౌతమి కాషాయాంబరములను ధరించి బుద్ధునికడకు వచ్చి సంఘమునందు చేర్చుకొమ్మని ఆతని నర్థించెను. బుద్ధుడు మొదట అంగీకరింపలేదు. కాని అతని శిష్యులలో ప్రముఖుడైన ఆనందుడు ఆమె పక్షము వహించి అనేక విధముల ప్రార్థించెను. బుద్ధు డామెకు ప్రవేశ మొసగెను. బుద్ధుడు స్త్రీలను సంఘమునందు చేర్చుకొనుటకు చాల విముఖుడై యున్నట్లు అత డేర్పరచిన కఠిన నియమముల వలన తెలియవచ్చుచున్నది.

అప్పటినుండి బుద్ధుడు నలుబదియైదు సంవత్సరములు ఈశాన్య భారతదేశమున పర్యటించుచు ధర్మచక్ర ప్రవర్తనము కావింపదొడగెను. తనకడకు వచ్చినవా రందరకును ధర్మమును బోధించుచుండెను. రాజాధిరాజుల నుండి అధమజాతివారి వరకు అందరును అతనికి శిష్యులై సేవ చేయుచుండిరి. బింబిసారుడు, అతని కుమారుడు, కోసల దేశాధీశుడైన ప్రసేనజిత్తు అతనికి శిష్యులైరి. ఆమ్రపాలియను వేశ్యగూడ బుద్ధుని ఆదరాభిమానములను పొందెను. ఆమె బౌద్ధసంఘమునకు సంఘారామములను, విహారములను దానముచేసెను.

ధర్మప్రచారార్థము పర్యటించుచు బుద్దుడు 'పావా' యను పట్టణమునకు బోయెను. అచ్చట కుందుడను కమ్మర వాని యింట భోజనము గావించెను. ఆహారపదార్ధములు జీర్ణముకాకపోవుటచే బుద్ధుడు మరణించె నని చెప్పుదురు. కాని ఇది సత్యదూరముగా కాన్పించుచున్నది. భోజనా నంతరము బుద్ధుడు సాలవనమునకు పోయి తాను బడలిక చెందితి ననియు, తనకు శయ్య సిద్ధము చేయుమనియు ఆనందునితో చెప్పెను. భిక్షువులు బుద్ధుని అవసానము సమీపించె నని తెలిసికొని చుట్టును చేరిరి. అత్యల్పకాలములో బుద్ధుని అవసానదశను గూర్చిన సమాచారము పరిసర గ్రామవాసులకు తెలిసెను. ఆ గ్రామవాసులందరు వచ్చిరి. బుద్ధుడు అందరకును ధర్మము నుపదేశించెను. అతడు దుఃఖాక్రాంతుడైన తన ముఖ్య శిష్యుడగు ఆనందుని పిలిచి అతనిని ఓదార్చెను. అందరకును “మీ ఆత్మ యందే శరణుపొందుడు. ధర్మమునే ఆశ్రయింపుడు. భిక్షుకులారా ! మీరందరును కష్టించి ముక్తిని సాధించు కొనుడు" అని బోధించెను. ఇవి బుద్దుని తుది వాక్యములు. ఇట్లు బోధించి అతడు కన్నులు మూసికొనెను. క్రమ క్రమముగా అతని మనస్సు గాఢసమాధి గతమయ్యెను. అనంతరము అతని ఆత్మశరీరమునువీడి ఊర్ధ్వలోకమునకు పోయెను. గౌతమబుద్ధుడు తథాగతుడై నిర్వాణము చెందెను. దీనిని మహాపరినిర్వాణ మందురు. అప్పుడు అతని వయస్సు ఎనుబది సంవత్సరములు. ఈ నిర్వాణకాలము క్రీ. పూ. 483 వ సం. అని చారిత్రకు లంగీకరించిరి. నిర్వాణానంతరము వారముదినముల పిదప బుద్ధుని శరీరమునకు అంత్య సంస్కారములు చేయబడెను. బుద్ధుని చితిభస్మము పదిభాగములుగా చేయబడెను. అది అతడు పర్యటించిన దేశములకు అందజేయబడెను. ఆ బూదిపై స్తూపములు నిర్మింపబడెను.

బుద్ధుని ఉపదేశములు : జ్ఞానోదయమైన పిదప బుద్ధుడు సారనాథమునందు ఉపదేశించిన ఈ క్రింది నాల్గు దివ్య సత్యములే బుద్ధునియొక్క మూలబోధనము లాయెను. (1) ప్రపంచము దుఃఖభూయిష్ఠము. (2) ఈ దుఃఖమునకు కారణముకలదు. (3) దీనిని నివారింపవలెను. (4) ఈ నివారణకు మార్గములు కలవు. జనన మరణములు, జరావ్యాధులు దుఃఖకారణములు. ప్రపంచమున ప్రతి విషయమునకు ఒక కారణము కలదు. ఆ కారణమునకు ఒక ఫలము కలదు. ఈ దుఃఖమునకు గూడ అట్లే కారణము కలదు. దీనికి “తన్హా” (తృష్ణ) అనునది కారణము. జీవింప వలయునను తృష్ణయే మానవుని దుఃఖమునకు కారణమగుచున్నది. ఈ తృష్ణకు అజ్ఞానము కారణము. అజ్ఞానము, తృష్ణ - ఈ రెండును జీవితమును దుఃఖముగా చేయుచున్నవి. ఈ అజ్ఞానమును నిర్మూలించుటకు శీలము, ప్రజ్ఞ అనగా సత్ప్రవర్తనము, సుబుద్ధి అవశ్యములు. దీనికై అష్టాంగసాధనా విధానము జనులు అభ్యసింపవలెను. (1) సుజ్ఞానము, (2) సద్భావన, (8) సువాక్కు, (4) సత్ప్రవర్తనము, (5) సుజీవితము, (6) సత్ప్రయత్నము, (7) సన్మనో నిగ్రహము, (8) సత్ ధ్యానము అనునవి అష్టాంగములు . దివ్యసత్యమును గూర్చిన సరియైన జ్ఞానమే సుజ్ఞానము. లోకులయందు ప్రేమ భావన, ద్వేష రాహిత్యము కలిసి రెండవ సాధనమైన సద్భావనమగుచున్నది. అనుద్వేగ కరమును, సత్యమును, ప్రియమునైన వాక్కు సువాక్కు. అహింసామయ ప్రవర్తనము, ఇంద్రియ లోలత్వ రాహిత్యము వీటి కలయిక సత్ప్రవర్తనమగు చున్నది. నిషిద్ధజీవిత విధానమును త్యజించుట సుజీవితము. దుర్వాంఛాస్థితులు లేకుండుట, ఉన్నచో అట్టివాటిని నిర్మూలించుట, సద్భావనలు కలిగియుండుట, మనస్సును సద్భావనాపూరితము చేయుటకు ప్రయత్నించుట వీటి సమాహారము సత్ప్రయత్నము. సరియైన విధమున మనస్సును నిగ్రహించుట సన్మనో నిగ్రహము. సరియైన విధమున ధ్యానము చేయుట సిద్ధ్యానము. ఈ అష్టాంగ మార్గానుష్ఠానము వలన క్రమముగా అజ్ఞానము, తృష్ణ, దుఃఖము నశించి, పిదప శాశ్వతమైన ఆనందమయమైన నిర్వాణము కలుగును. బుద్ధుడు ఈశ్వరుని గూర్చి ప్రశంస చేయలేదు. ఆత్మనుగూర్చి అచ్చటచ్చట ప్రశంస గావించెను. వేదములందలి కర్మకాండాది విశేషములను అతడు త్రోసి పుచ్చెను. జాతి, మత, వర్ణభేదరహితముగా ఎల్లరును, ఈనిర్వాణమును సాధించుటకు అర్హులని ఆతడుపదేశించెను.

స. శ్రీ. శ.

గౌతమీ గ్రంథాలయము :

గ్రంథాలయములన నెట్టివో జనసామాన్య మెరుగని కాలమది. 1898 వ సంవత్సరమున రాజమహేంద్రవరమున శ్రీ నాళము కృష్ణారావు అను ఒక సంపన్న యువకునకు గ్రంథాలయ స్థాపనోద్దేశము కలిగినది. అతడు కొన్నివందల పుస్తకములతో ఆతని కుటుంబమువారిచే కట్టింపబడిన “నాళమువారిసత్రము”న ఒక గ్రంథాలయమును నెలకొల్పెను. ఆతడును ఆతని ఈడువారును దాని అభివృద్ధికై కృషిచేయదొడగిరి. అప్పటికి దానికెట్టి పేరు పెట్టబడి యుండలేదు. తరువాత కొన్ని నెలలకు దానిని మరియొక ఇంటికి మార్చిరి. శ్రీ కృష్ణారావునకు అప్పటికి ఇరువదియేండ్ల వయస్సు. అతడు శ్రీ కందుకూరి వీరేశలింగము పంతులుగారికి ముఖ్యులయిన అనుచరులలో ఒకడు. పంతులుగారి ఎడల గల గౌరవము కారణముగా ఆ గ్రంథాలయమునకు 'శ్రీ వీరేశలింగ పుస్తక భాండాగారము' అని పేరు పెట్టబడెను. కొంతకాలమునకు ఆ గ్రంథాలయము శ్రీ పంతులుగారిచే స్థాపింపబడిన పురమందిరములోనికి మార్చబడినది. తరువాత 1914 వ సంవత్సరము నుండి గ్రంథాలయము “సర్వజన పుస్తక