శృంగార శతకము

by భర్తృహరి

దేవతా స్తుతి

శంభు స్వయంభు హరయో హరిణేక్షణానాం

యేనాక్రియంత సతతం గృహకర్మదాసాః ।

వాచామగోచర చరిత్ర విచిత్రితాయ

తస్మై నమో భగవతే మకర ధ్వజాయ ॥ 1

స్త్రీప్రశంస

స్మితేన భావేన చ లజ్జయా భియా

పరాఙ్ముఖైరర్ధ కటాక్ష వీక్షణైః ।

వచోభిరీర్య్షా కలహేన లీలయా

సమస్త భావైః ఖలు బంధనం స్త్రియః ॥ 2

భ్రూచాతుర్యాత్ కుంచితాక్షాః కటాక్షాః

స్నిగ్ధా వాచో లజ్జితాంతాశ్చ హాసాః ।

లీలా మందం ప్రస్థితం చ స్థితం చ

స్త్రీణామేతద్భూషణం చాయుధం చ ॥ 3

క్వచిత్స భ్రూ భంగైః క్వచిదపి చ లజ్జా పరిగతైః

క్వచిద్భీతి త్రస్తైః క్వచిదపి చ లీలా విలసితైః ।

కుమారీణా మేతైర్మదనసుభగై ర్నేత్రవలితైః

స్ఫురన్నీలాబ్జానాం ప్రకర పరికీర్ణా ఇవ దిశః ॥ 4

వక్త్రం చంద్ర వికాసి పంకజ పరీహాస క్షమే లోచనే

వర్ణః స్వర్ణమపాకరిష్ణుః రలినీ జిష్ణుః కచానాం చయః ।

వక్షోజా విభకుంభ విభ్రమ హరౌ గుర్వీ నితంబ స్థలీ

వాచాం హారి చ మార్దవం యువతీషు స్వాభావికం మండనమ్॥ 5

స్మితం కించిన్ముగ్ధం సరళ తరళో దృష్టి విభవః

పరిస్పందో వాచామభినవ విలాసోక్తి సరసః ।

గతానామారంభః కిసలయిత లీలా పరికరః

స్పృశంత్యాస్తారుణ్యం కిమివ హి న రమ్యం మృగదృశః ॥ 6

ద్రష్టవ్యేషు కిముత్తమం? మృగదృశః ప్రేమ ప్రసన్నం ముఖం,

్రఫూతవ్యేష్వపి కిం? తదాస్య పవనః, శ్రావ్యేషు కిం? తద్వచః ।

కిం స్వాద్యేషు? తదోష్ఠ పల్లవ రసః, స్పృశ్యేషు కిం? తద్వపు,

ర్య్ధేయం కిం? నవ యౌవనే సహృదయైః సర్వత్ర తద్విభ్రమాః ॥ 7

ఏతాశ్చలద్వలయ సంహతి మేఖలోత్థ

ఝంకార నూపుర రవాహృత రాజ హంస్యః ।

కుర్వంతి కస్య న మనో వివశం తరుణ్యో

విత్రస్త ముగ్ధ హరిణీ సదృశైః కటాక్షైః ॥ 8

కుంకుమ పంక కళంకిత దేహా

గౌర పయోధర కంపిత హారా ।

నూపుర హంస రణత్పదపద్మా

కం న వశీకురుతే భువి రామా ॥ 9

నూనం హి తే కవివరా విపరీత వాచో

యే నిత్యమాహురబలా ఇతి కామినీ స్తాః ।

యాభిర్విలోలతర తారక దృష్టిపాతైః

శక్రాదయో-పి విజితాస్వ్తబలాః కథం తాః ॥ 10

నూనమాజ్ఞా కరస్తస్యాః సుభ్రువో మకర ధ్వజః ।

యతస్తన్నేత్ర సంచార సూచితేషు ప్రవర్తతే ॥ 11

కేశాః సంయమినః శ్రుతేరపి పరం పారంగతే లోచనే

అంతర్వక్త్రమపి స్వభావ శుచిభిః కీర్ణం ద్విజానాం గణైః ।

ముక్తానాం సతతాధివాస రుచిరౌ వక్షోజ కుంభావిమా

విత్థం తన్వి వపుః ప్రశాంతమపి తే రాగం కరోత్యేవ నః ॥ 12

ముగ్ధే ధానుష్కతా కేయమపూర్వా త్వయి దృశ్యతే ।

యయా విధ్యసి చేతాంసి గుణైరేవ న సాయకైః ॥ 13

సతి ప్రదీపే సత్యగ్నౌ సత్సు తారారవీందుషు ।

వినా మే మృగశాబాక్ష్యా తమో భూతమిదం జగత్॥ 14

ఉద్వృత్తః స్తన భార ఏష తరళే నేత్రే చలే భ్రూలతే

రాగాధిష్ఠితమోష్ఠ పల్లవమిదం కుర్వంతు నామ వ్యథామ్ ।

సౌభాగ్యాక్షర పంక్తికేవ లిఖితా పుష్పాయుధేన స్వయం

మధ్యస్థా-పి కరోతి తాపమధికం రోమావళిః కేన సా ॥ 15

ముఖేన చంద్రకాంతేన మహానీలైః శిరోరుహైః ।

కరాభ్యాం పద్మరాగాభ్యాం రేజే రత్నమయీవ సా ॥ 16

గురుణా స్తన భారేణ ముఖ చంద్రేణ భాస్వతా ।

శనైశ్చరాభ్యాం పాదాభ్యాం రేజే గ్రహమయీవ సా ॥ 17

తస్యాః స్తనౌ యది ఘనౌ జఘనం చ హారి

వక్త్రం చ చారు తవ చిత్త కి మాకులత్వమ్ ।

పుణ్యం కురుష్వ యది తేషు తవాస్తి వాంఛా

పుణ్యైర్వినా న హి భవంతి సమీహితార్థాః ॥ 18

ఇమే తారుణ్య శ్రీ నవ పరిమళాః ప్రౌఢ సురత

ప్రతాప ప్రారంభాః స్మర విజయ దాన ప్రతిభువః ।

చిరం చేతశ్చోరా అభినవ వికారైక గురవో

విలాస వ్యాపారాః కిమపి విజయంతే మృగదృశామ్॥ 19

ప్రణయ మధురాః ప్రేమోద్గారా రసాశ్రయతాం గతాః

ఫణితి మధురా ముగ్ధ ప్రాయాః ప్రకాశిత సమ్మదాః ।

ప్రకృతి సుభగా విస్రంభార్ద్రాః స్మరోదయ దాయినో

రహసి కిమపి స్వైరాలాపా హరంతి మృగీదృశామ్॥ 20

సంభోగవర్ణనము

విశ్రమ్య విశ్రమ్య వనే ద్రుమాణాం

ఛాయాసు తన్వీ విచచార కాచిత్ ।

స్తనోత్తరీయేణ కరోద్ధృతేన

నివారయంతీ శశినో మయూఖాన్॥ 21

ఆదర్శనే దర్శన మాత్ర కామా

దృష్వ్టా పరిష్వంగ సుఖైక లోలాః ।

ఆలింగితాయాం పునరాయతాక్ష్యా

మాశాస్మహే విగ్రహయోరభేదమ్॥ 22

మాలతీ శిరసి జృంభణోన్ముఖీ

చందనం వపుషి కుంకుమావిలమ్ ।

వక్షసి ప్రియతమా మదాలసా

స్వర్గ ఏష పరిశిష్ట ఆగతః ॥ 23

ప్రాఙ్మామేతి మనాగనాగత రసం జాతాభిలాషం తతః

సవ్రీడం తదనుశ్లథీకృత తనుః ప్రధ్వస్త ధైర్యం పునః ।

ప్రేమార్ద్రం స్పృహణీయ నిర్భర రహః క్రీడా ప్రగల్భం తతో

నిస్సంగాంగ వికర్షణాధికసుఖం రమ్యం కులస్త్రీరతమ్॥ 24

ఉరసి నిపతితానాం స్రస్త ధమ్మిల్లకానాం

ముకుళిత నయనానాం కించిదున్మీలితానామ్ ।

ఉపరి సురత ఖేద స్విన్న గండ స్థలానాం

అధర మధు వధూనాం భాగ్యవంతః పిబంతి ॥ 25

ఆమీలిత నయనానాం యః

సురతరసో-ను సంవిదం భాతి ।

మిథునైర్మిథో-వధారిత

మవితథ మిదమేవ కామ నిర్వహణమ్॥ 26

ఇదమనుచిత మక్రమశ్చ పుంసాం

యదిహ జరాస్వపి మాన్మథా వికారాః ।

తదపి చ న కృతం నితంబినీనాం

స్తన పతనావధి జీవితం రతం వా ॥ 27

రాజన్ స్తృష్ణాంబురాశేర్న హి జగతి గతః కశ్చిదేవావసానం

కోవా-ర్థో-ర్థైః ప్రభూతైః స్వ వపుషి గళితే యౌవనే సానురాగే ।

గచ్ఛామః సద్మ యావద్వికసిత నయనేందీవరాలోకినీనా

మాక్రమ్యాక్రమ్య రూపం ఝటితి న జరయా లుప్యతే ప్రేయసీనామ్॥ 28

రాగస్యాగారమేకం నరకశత మహాదుఃఖ సంప్రాప్తి హేతు

ర్మోహస్యోత్పత్తి బీజం జలధర పటలం జ్ఞాన తారాధిపస్య ।

కందర్పస్యైక మిత్రం ప్రకటిత వివిధస్పష్టదోష ప్రబంధం

లోకే-స్మిన్న హ్యనర్థ వ్రజ కుల భవనం యౌవనాదన్యదస్తి ॥ 29

శృంగార ద్రుమ నీరదే ప్రసృమర క్రీడా రస స్రోతసి

ప్రద్యుమ్న ప్రియ బాంధవే చతుర వాఙ్ముక్తా ఫలోదన్వతి ।

తన్వీ నేత్ర చకోర పార్వణ విధౌ సౌభాగ్య లక్ష్మీ నిధౌ

ధన్యః కో-పి న విక్రియాం కలయతే ప్రాప్తే నవే యౌవనే ॥ 30

సంసారే-స్మిన్నసారే కునృపతి భవన ద్వార సేవా కళంక

వ్యాసంగ వ్యస్త ధైర్యం కథమమల ధియో మానసం సంనిదధ్యుః ।

యద్యేతాః ప్రోద్యదిందు ద్యుతి సిచయ భృతో నస్యు రంభోజ నేత్రాః

ప్రేంఖత్కాంచీ కలాపాః స్తన భర వినమన్మధ్య భాజస్తరుణ్యః ॥ 31

సిద్ధాధ్యాసిత కందరే హర వృష స్కంధావరుగ్ణ ద్రుమే

గంగా ధౌత శిలా తలే హిమవతః స్థానే స్థితే శ్రేయసి ।

కః కుర్వీత శిరః ప్రణామ మలినం మ్లానం మనస్వీ జనో

యద్విత్రస్త కురంగ శాబ నయనా న స్యుః స్మరాస్త్రం స్త్రియః ॥ 32

సంసార! తవ పర్యంత పదవీ న దవీయసీ ।

అంతరా దుస్తరా న స్యుర్యది తే మదిరేక్షణాః॥ 33

దిశ వన హరిణేభ్యో వంశ కాండ చ్ఛవీనాం

కబళముపల కోటి చ్ఛిన్న మూలం కుశానామ్ ।

శక యువతి కపోలాపాండుతాంబూల వల్లీ

దళమరుణ నఖాగ్రైః పాటితం వా వధూభ్యః ॥ 34

అసారాః సర్వే తే విరతి విరసాః పాప విషయా

జుగుప్స్యంతాం యద్వా నను సకల దోషాస్పదమితి ।

తథా-ప్యేతద్భూమౌ నహి పరహితా త్పుణ్యమధికం

న చాస్మిన్సంసారే కువలయ దృశో రమ్యమపరమ్॥ 35

మాత్సర్యముత్సార్య విచార్య కార్య

మార్యాః సమర్యాదమిదం వదంతు ।

సేవ్యా నితంబాః కిము భూధరాణా

ముత స్మర స్మేర విలాసినీనామ్॥ 36

సంసారే స్వప్నసారే పరిణతితరళే ద్వే గతీ పండితానాం

తత్వ్త జ్ఞానామృతౌఘప్లవ లలిత ధియాం యాతు కాలః కథంచిత్ ।

నో చేన్ముగ్ధాంగనానాం స్తన జఘన ఘనాభోగ సంభోగినీనాం

స్థూలోపస్థ స్థలీషు స్థగిత కరతల స్పర్శ లీలోద్యమానామ్॥ 37

ఆవాసః క్రియతాం గాంగే పాపహారిణి వారిణి ।

స్తనద్వయే తరుణ్యా వా మనోహారిణి హారిణి ॥ 38

కి మిహ బహుభిరుక్తై ర్యుక్తిశూన్యైః ప్రలాపై

ర్వ్దయమిహ పురుషాణాం సర్వదా సేవనీయమ్ ।

అభినవ మదలీలా లాలసం సుందరీణాం

స్తన భర పరిఖిన్నం యౌవనం వా వనం వా ॥ 39

సత్యం జనా వచ్మి న పక్షపాతా

ల్లోకేషు సప్తస్వపి తథ్యమేతత్ ।

నాన్యన్మనోహారి నితంబినీభ్యో

దుఃఖైక హేతుర్న చ కశ్చిదన్యః ॥ 40

కామినీగర్హణము

కాంతేత్యుత్పల లోచనేతి విపుల శ్రోణీ భరేత్యున్నమత్

పీనోత్తుంగ పయోధరేతి సముఖాంభోజేతి సుభ్రూరితి ।

దృష్వ్టా ముహ్యతి మోదతే-భిరమతే ప్రస్తౌతి విద్వానపి

ప్రత్యక్షాశుచి భస్త్రికాం స్త్రియమహో మోహస్య దుశ్చేష్టితమ్॥ 41

స్మృతా భవతి తాపాయ దృష్టా చోన్మాదకారిణీ ।

స్పృష్టా భవతి మోహాయ సా నామ దయితా కథమ్॥ 42

తావదేవామృతమయీ యావల్లోచన గోచరా ।

చక్షుష్పథాదతీతా తు విషాదప్యతిరిచ్యతే ॥ 43

నామృతం న విషం కించిదేకాం ముక్వ్తా నితంబినీమ్ ।

సైవామృతలతా యుక్తా వియుక్తా విష వల్లరీ ॥ 44

ఆవర్తః సంశయానా మవినయభువనం పట్టణం సాహసానాం

దోషాణాం సన్నిధానం కపటశతమయం క్షేత్రమప్రత్యయానామ్ ।

స్వర్గద్వారస్య విఘ్నో నరకపురముఖం సర్వమాయాకరండం

స్త్రీ యంత్రం కేన సృష్టం విషమమృతమయం ప్రాణి లోకస్య పాశః ॥ 45

నో సత్యేన మృగాంక ఏష వదనీ భూతో న చేందీవర

ద్వంద్వం లోచనతాం గతం న కనకైరప్యంగ యష్టిః కృతా ।

కింత్వేవం కవిభిః ప్రతారిత మనాస్తత్వ్తం విజానన్నపి

త్వఙ్మాంసాస్థిమయం వపు ర్మృగదృశాం మందో జనః సేవతే ॥ 46

లీలావతీనాం సహజా విలాసా

స్త ఏవ మూఢస్య హృది స్ఫురంతి ।

రాగో నళిన్యా హి నిసర్గ సిద్ధ

స్తత్ర భ్రమత్యేవ వృథా షడ్రంఘిః ॥ 47

యదేత త్పూర్ణేందుద్యుతిహర ముదారాకృతి పరం

ముఖాబ్జం తన్వంగ్యాః కిల వసతి యత్రాధర మధు ।

ఇదం తత్కింపాక ద్రుమ ఫలమిదానీ మతిరసం

వ్యతీతే-స్మిన్కాలే విషమివ భవిష్యత్యసుఖదమ్॥ 48

ఉన్మీలత్త్రివళీ తరంగవలయా ప్రోత్తుంగ పీన స్తన

ద్వంద్వేనోద్గత చక్రవాక యుగళా వక్త్రాంబుజోద్భాసినీ ।

కాంతాకారధరా నదీయమభితః క్రూరాశయా నేష్యతే

సంసారార్ణవ మజ్జనం యది తదా దూరేణ సంత్యజ్యతామ్॥ 49

జల్పంతి సార్ధమన్యేన పశ్యంత్యన్యం సవిభ్రమాః ।

హృద్గతం చింతయంత్యన్యం ప్రియః కో నామ యోషితామ్॥ 50

అపసర సఖే దూరాదస్మాత్కటాక్ష విషానలాత్

ప్రకృతి విషమాద్యోషిత్సర్పా ద్విలాసఫణాభృతః ।

ఇతర ఫణినా దష్టః శక్యశ్చికిత్సితుమౌషధై

శ్చతుర్వనితాభోగి గ్రస్తం త్యజంతి హి మంత్రిణః ॥ 51

విస్తారితం మకర కేతన ధీవరేణ

స్త్రీ సంజ్ఞితం బడిశమత్ర భవాంబు రాశౌ ।

యేనాచిరాత్తదధరామిష లోల మర్య్త

మత్స్యాన్వికృష్య విపచత్యనురాగ వహ్నౌ ॥ 52

కామినీ కాయ కాంతారే కుచ పర్వత దుర్గమే ।

మా సంచర మనః పాంథ! తత్రాస్తే స్మర తస్కరః ॥ 53

వ్యాదీర్ఘేణ చలేన వక్త్ర గతినా తేజస్వినా భోగినా

నీలాబ్జ ద్యుతినాహినా వరమహం దష్టో న తచ్చక్షుషా ।

దష్టే సంతి చికిత్సకా దిశి దిశి ప్రాయేణ ధర్మార్థినో

ముగ్ధాక్షీక్షణ వీక్షితస్య న హి మే వైద్యో న చాప్యౌషధమ్॥ 54

ఇహ హి మధుర గీతం నృత్యమేతద్రసో-యం

స్ఫురతి పరిమళో-సౌ స్పర్శ ఏష స్తనానామ్ ।

ఇతి హత పరమార్థైరింద్రియైర్భ్రామ్యమాణః

స్వ హిత కరణ ధూర్తైః పంచభిర్వంచితో-స్మి ॥ 55

న గమ్యో మంత్రాణాం న చ భవతి భైషజ్య విషయో

న చాపి ప్రధ్వంసం వ్రజతి వివిధైః శాంతిక శతైః ।

భ్రమావేశాదంగే కమపి విదధద్భంగమసకృత్

స్మరాపస్మారో-యం భ్రమయతి దృశం ఘూర్ణయతి చ ॥ 56

జాత్యంధాయ చ దుర్ముఖాయ చ జరాజీర్ణాఖిలాంగాయ చ

గ్రామీణాయ చ దుష్కులాయ చ గళత్కుష్ఠాభిభూతాయ చ ।

యచ్ఛంతీషు మనోహరం నిజ వపుర్లక్ష్మీ లవ శ్రద్ధయా

పణ్య స్త్రీషు వివేక కల్ప లతికాశ స్త్రీషు రజ్యేత కః ॥ 57

వేశ్యాసౌ మదన జ్వాలా రూపే-ంధన వివర్ధితా ।

కామిభిర్యత్ర హూయంతే యౌవనాని ధనాని చ ॥ 58

కశ్చుంబతి కుల పురుషో వేశ్యాధర పల్లవం మనోజ్ఞమపి ।

చారభట చోర చేటక నట విట నిష్ఠీవన శరావమ్॥ 59

మధు తిష్ఠతి వాచి యోషితాం హృది హాలాహలమేవ కేవలమ్ ।

అతఏవ నిపీయతే-ధరో హృదయం ముష్టిభిరేవ తాడ్యతే ॥ 60

సువిరక్త పద్ధతి

ధన్యాస్త ఏవ ధవళాయత లోచనానాం

తారుణ్య దర్ప ఘన పీన పయోధరాణామ్ ।

క్షామోదరోపరి లసత్త్రివళీ లతానాం

దృష్వ్టా--కృతిం వికృతిమేతి మనో న యేషామ్॥ 61

బాలే! లీలా ముకుళితమమీ మంథరా దృష్టి పాతాః

కిం క్షిప్యంతే విరమ విరమ వ్యర్థ ఏష శ్రమస్తే ।

సంప్రత్యన్యే వయ ముపరతం బాల్యమాస్థా వనాంతే

క్షీణో మోహ స్తృణమివ జగజ్జాలమాలోకయామః ॥ 62

ఇయం బాలా మాం ప్రత్యనవరతమిందీవర దళ

ప్రభా చోరం చక్షుః క్షిపతి కిమభిప్రేతమనయా ।

గతో మోహో-స్మాకం స్మర కుసుమ బాణ వ్యతికర

జ్వర జ్వాలా శాంతా తదపి న వరాకీ విరమతి ॥ 63

రే కందర్ప కరం కదర్థయసి కిం కోదండ టంకారితైః

రే రే కోకిల కోమలైః కలరవైః కిం వా వృథా జల్పసి ।

ముగ్ధే స్నిగ్ధ విదగ్ధ ముగ్ధ మధురైర్లోలైః కటాక్షైరలం

చేతశ్చుంబిత చంద్రచూడచరణ ధ్యానామృతం వర్తతే ॥ 64

విరహే-పి సంగమః ఖలు పరస్పరం సంగతం మనో యేషామ్ ।

హృదయమపి విఘటితం చేత్ సంగో విరహం విశేషయతి ॥ 65

కిం గతేన యది సా న జీవతి ప్రాణితి ప్రియతమా తథా-పి కిమ్ ।

ఇత్యుదీక్ష్య నవమేఘమాలికాం న ప్రయాతి పథికః స్వ మందిరమ్॥ 66

విరమత బుధా యోషిత్సంగౌత్సుఖాత్క్షణ భంగురాత్

కురుత కరుణా మైత్రీ ప్రజ్ఞా వధూజనసంగమమ్ ।

న ఖలు నరకే హారాక్రాంతం ఘనస్తనమండలం

శరణమథవా శ్రోణీబింబం రణన్మణి మేఖలమ్॥ 67

యదా యోగాభ్యాస వ్యసన కృశయోరాత్మ మనసో

రవిచ్ఛిన్నా మైత్రీ స్ఫురతి కృతిన స్తస్య కిము తైః ।

ప్రియాణా మాలాపై రధర మధుభిర్వక్త్ర విధుభిః

సనిశ్వాసామోదైః సకుచ కలశాశ్లేష సురతైః ॥ 68

యదాసీదజ్ఞానం స్మర తిమిర సంచార జనితం

తదా దృష్టం నారీ మయమిదమశేషం జగదితి ।

ఇదానీ మస్మాకం పటుతర వివేకాంజన జుషాం

సమీభూతా దృష్టిస్త్రిభువనమపి బ్రహ్మ మనుతే ॥ 69

దుర్విరక్త పద్ధతి

తావదేవ కృతినామపి స్ఫుర త్యేష నిర్మల వివేక దీపకః ।

యావదేవ న కురంగ చక్షుషాం తాడ్యతే చటుల లోచనాంచలైః ॥ 70

వచసి భవతి సంగ త్యాగముద్దిశ్య వార్తా

శ్రుతి ముఖర ముఖానాం కేవలం పండితానామ్ ।

జఘనమరుణ రత్న గ్రంథికాంచీకలాపం

కువలయ నయనానాం కో విహాతుం సమర్థః ॥ 71

స్వ పర ప్రతారకో-సౌ నిందతి యో-ళీక పండితో యువతీః ।

యస్మాత్తపసో-పి ఫలం స్వర్గః స్వర్గే-పి చాప్సరసః ॥ 72

మత్తేభ కుంభ దళనే భువి సంతి ధీరాః

కేచిత్ప్రచండ మృగరాజ వధే-పి దక్షాః ।

కింతు బ్రవీమి బలినాం పురతః ప్రసహ్య

కందర్ప దర్ప దళనే విరళా మనుష్యాః ॥ 73

సన్మార్గే తావదాస్తే ప్రభవతి చ నరస్తావ దే వేంద్రియాణాం

లజ్జాం తావద్విధత్తే వినయమపి సమాలంబతే తావదేవ ।

భ్రూ చాపాకృష్ట ముక్తాః శ్రవణ పథ గతా నీల పక్ష్మాణ ఏతే

యావల్లీలావతీనాం హృది న ధృతిముషో దృష్టి బాణాః పతంతి ॥ 74

ఉన్మత్త ప్రేమ సంరంభాదారభంతే యదంగనాః ।

తత్ర ప్రత్యూహమాధాతుం బ్రహ్మాపి ఖలు కాతరః ॥ 75

తావన్మహత్వ్తం పాండిత్యం కులీనత్వం వివేకితా ।

యావజ్వ్జలతి నాంగేషు హతః పంచేషు పావకః ॥ 76

శాస్త్రజ్ఞో-పి ప్రగుణితనయో-ప్యాత్త బోధో-పి బాఢం

సంసారే-స్మిన్భవతి విరళో భాజనం సద్గతీనామ్ ।

యేనైతస్మి న్నిరయ నగర ద్వారముద్ఘాటయంతీ

వామాక్షీణాం భవతి కుటిలా భ్రూలతా కుంచికేవ ॥ 77

కృశః కాణః ఖంజః శ్రవణ రహితః పుచ్ఛ వికలో

వ్రణీ పూయ క్లిన్నః కృమి కులశతై రావృతతనుః ।

క్షుధా క్షామో జీర్ణః పిఠరక కపాలార్పిత గళః

శునీమన్వేతి శ్వా హతమపి చ హంత్యేవ మదనః ॥ 78

స్త్రీ ముద్రాం ఝషకేతనస్య పరమాం సర్వార్థ సంపత్కరీం

యే మూఢాః ప్రవిహాయ యాంతి కుధియో మిథ్యా ఫలాన్వేషిణః ।

తే తేనైవ నిహత్య నిర్దయతరం నగ్నీకృతా ముండితాః

కేచిత్పంచ శిఖీ కృతాశ్చ జటిలాః కాపాలికాశ్చాపరే ॥ 79

విశ్వామిత్ర పరాశర ప్రభృతయో వాతాంబూ పర్ణాశనా

స్తే-పి స్త్రీ ముఖపంకజం సులలితం దృష్వ్టైవ మోహం గతాః ।

శాల్యన్నం స ఘృతం పయోదధియుతం యే భుంజతే మానవా

స్తేషామింద్రియ నిగ్రహో యది భవేద్వింధ్యః ప్లవేత్సాగరే ॥ 80

ఋతువర్ణన పద్ధతి

పరిమళ భృతో వాతాః శాఖా నవాంకుర కోటయో

మధుర విధురోత్కంఠా భాజః ప్రియా పిక పక్షిణామ్ ।

విరళ విరళ స్వేదోద్గారా వధూ వదనేందవః

ప్రసరతి మధౌ ధాత్య్రాం జాతో న కస్య గుణోదయః ॥ 81

మధు రయం మధురైరపి కోకిలా

కలరవై ర్మలయస్య చ వాయుభిః ।

విరహిణః ప్రహిణస్తి శరీరిణో

విపది హంత సుధా-పి విషాయతే ॥ 82

ఆవాసః కిల కించితస్య దయితాః పార్శ్వే విలాసాలసాః

కర్ణే కోకిల కామినీ కల రవః స్మేరో లతా మంటపః ।

గోష్ఠీ సత్కవిభిః సమం కతిపయైః సేవ్యాః సితాంశోః కరాః

కేషాంచిత్సుఖయంత్యవేహి హృదయం చైత్రే విచిత్రాః క్షపాః ॥ 83

పాంథ స్త్రీ విరహానలాహుతి కలామాతన్వతీ మంజరీ

మాకందేషు పికాంగనాభిరధునా సోత్కంఠమాలోక్యతే ।

అప్యేతే నవ పాటలా పరిమళ ప్రాగ్భార పాటచ్చరా

వాంతి క్లాంతి వితాన తానవ కృతః శ్రీఖండ శైలానిలాః ॥ 84

ప్రథితః ప్రణయవతీనాం తావత్పదమాతనోతు హృది మానః ।

భవతి న యావచ్చందన తరు సురభిర్మలయ పవమానః ॥ 85

సహకార కుసుమ కేసర నికర భరామోద మూర్ఛిత దిగంతే ।

మధుర మధు విధుర మధుపే మధౌ భవేత్కస్య నోత్కంఠా ॥ 86

అచ్ఛాచ్ఛ చందన రసార్ద్రతరా మృగాక్ష్యో

ధారా గృహాణి కుసుమాని చ కౌముదీ చ ।

మందో మరుత్సుమనసః శుచి హర్మ్య పృష్ఠం

గ్రీష్మే మదం చ మదనం చ వివర్ధయంతి ॥ 87

స్రజో హృద్యామోదా వ్యజన పవనశ్చంద్ర కిరణాః

పరాగః కాసారో మలయజ రజః సీధు విశదమ్ ।

శుచిః సౌధోత్సంగః ప్రతను వసనం పంకజ దృశో

నిదాఫూర్తా వేతద్విలసతి లభంతే సుకృతినః ॥ 88

సుధా శుభ్రం ధామ స్ఫురదమల రశ్మిః శశధరః

ప్రియా వక్త్రాంభోజం మలయజ రసశ్చాతిసురభిః ।

స్రజో హృద్యామోదాస్తదిదమఖిలం రాగిణి జనే

కరోత్యంతః క్షోభం న తు విషయ సంసర్గ విముఖే ॥ 89

తరుణీ వైషా దీపితకామా వికసితజాతీ పుష్ప సుగంధిః ।

ఉన్నత పీన పయోధరభారా ప్రావృట్తనుతే కస్య న హర్షమ్॥ 90

వియదుపచిత మేఘం భూమయః కందళిన్యో

నవ కుటజ కదంబామోదినో గంధవాహాః ।

శిఖికుల కల కేకారావ రమ్యావనాంతాః

సుఖిన మసుఖినం వా సర్వముత్కంఠయంతి ॥ 91

ఉపరి ఘనం ఘన పటలం తిర్యగ్గిరయో-పి నర్తిత మయూరాః ।

క్షితిరపి కందళ ధవళా దృష్టిం పథికః క్వ పాతయతి ॥ 92

ఇతో విద్యుద్వల్లీ విలసిత మితః కేతకి తరోః

స్ఫురన్గంధః ప్రోద్యజ్జలద నినద స్ఫూర్జితమితః ।

ఇతః కేకి క్రీడా కలకలరవః పక్ష్మల దృశాం

కథం యాస్యంత్యేతే విరహ దివసాః సంభృత రసాః ॥ 93

అసూచీ సంచారే తమసి నభసి ప్రౌఢ జలద

ధ్వని ప్రాజ్ఞమ్మన్యే పతతి పృషతానాం చ నిచయే ।

ఇదం సౌదామన్యాః కనక కమనీయం విలసితం

ముదం చ మ్లానిం చ ప్రథయతి పథి స్వైర సుదృశామ్॥ 94

ఆసారేణ న హర్మ్యతః ప్రియతమై ర్యాతుం బహిః శక్యతే

శీతోత్కంప నిమిత్తమాయత దృశా గాఢం సమాలింగ్యతే ।

జాతాః శీకర శీతలాశ్చ మరుతోరత్యంత ఖేద చ్ఛిదో

ధన్యానాం బత దుర్దినం సుదినతాం యాతి ప్రియా సంగమే ॥ 95

అర్ధం సుప్వ్తా నిశాయాః సరభస సురతాయాస సన్న శ్లథాంగః

ప్రోద్భూతాసహ్య తృష్ణో మధు మద నిరతో హర్మ్య పృష్ఠే వివిక్తే ।

సంభోగ క్లాంత కాంతా శిథిల భుజ లతా వర్జితం కర్కరీతో

జ్యోత్స్నాభిన్నాచ్ఛ ధారం పిబతి న సలిలం శారదం మంద పుణ్యః ॥ 96

హేమంతే దధి దుగ్ధ సర్పిరశనా మాంజిష్ఠ వాసో భృతః

కాశ్మీర ద్రవ సాంద్ర దిగ్ధ వపుషః ఖిన్నా విచిత్రై రతైః ।

వృత్తోరు స్తన కామినీజన కృతాశ్లేషా గృహాభ్యంతరే

తాంబూలీ దళ పూగ పూరిత ముఖా ధన్యాః సుఖం శేరతే ॥ 97

ప్రోద్యత్ప్రౌఢ ప్రియంగు ద్యుతి భృతి వికసత్కుంద మాద్యద్వ్దిరేఫే

కాలే ప్రాలేయ వాత ప్రచల విలసితోదార మందార ధామ్ని ।

యేషాం నో కంఠ లగ్నా క్షణమపి తుహిన క్షోద దక్షా మృగాక్షీ

తేషామాయామ యామా యమసదనసమా యామినీ యాతి యూనామ్॥ 98

చుంబంతో గండ భిత్తీ రలకవతి ముఖే సీత్కృతా న్యాదధానా

వక్షః సూత్కంచుకేషు స్తన భర పులకోద్భేదమాపాదయంతః ।

ఊరూ నాకంపయంతః పృథు జఘన తటాత్స్రంసయంతోం-శుకాని

వ్యక్తం కాంతా జనానాం విట చరిత భృతః శైశిరా వాంతి వాతాః ॥ 99

కేశానాకులయన్ దృశో ముకులయన్ వాసో బలాదాక్షిప

న్నాతన్వన్పులకోద్గమం ప్రకటయన్నంగేషు కంపం శనైః ।

వారం వారముదార సీత్కృత కృతో దంత చ్ఛదాన్ పీడయన్

ప్రాయః శైశిర ఏష సంప్రతి మరుత్కాంతాసు కాంతాయతే ॥ 100

వనరులు

శతకములు

శ్రీ కాళహస్తీశ్వర శతకము | వేమన శతకము | సుమతీ శతకము | దాశరథీ శతకము | భాస్కర శతకము | భర్తృహరి శతకములు | నారాయణ శతకము | కృష్ణ శతకము | ఆంధ్ర నాయక శతకము | నరసింహ శతకము | రామలింగేశ శతకము | వృషాధిప శతకము | మారుతి శతకము | దేవకీనందన శతకము | గువ్వలచెన్న శతకము | కుమార శతకము | కుమారీ శతకము | వేంకటేశ శతకము | సూర్య శతకము | సర్వేశ్వర శతకము | శ్రీ (అలమేలుమంగా) వేంకటేశ్వర శతకము | ధూర్తమానవా శతకము | కుప్పుసామి శతకము | కామేశ్వరీ శతకము