శృంగార శతకము
దేవతా స్తుతి మార్చు
శంభు స్వయంభు హరయో హరిణేక్షణానాం
యేనాక్రియంత సతతం గృహకర్మదాసాః ।
వాచామగోచర చరిత్ర విచిత్రితాయ
తస్మై నమో భగవతే మకర ధ్వజాయ ॥ 1
స్త్రీప్రశంస మార్చు
స్మితేన భావేన చ లజ్జయా భియా
పరాఙ్ముఖైరర్ధ కటాక్ష వీక్షణైః ।
వచోభిరీర్య్షా కలహేన లీలయా
సమస్త భావైః ఖలు బంధనం స్త్రియః ॥ 2
భ్రూచాతుర్యాత్ కుంచితాక్షాః కటాక్షాః
స్నిగ్ధా వాచో లజ్జితాంతాశ్చ హాసాః ।
లీలా మందం ప్రస్థితం చ స్థితం చ
స్త్రీణామేతద్భూషణం చాయుధం చ ॥ 3
క్వచిత్స భ్రూ భంగైః క్వచిదపి చ లజ్జా పరిగతైః
క్వచిద్భీతి త్రస్తైః క్వచిదపి చ లీలా విలసితైః ।
కుమారీణా మేతైర్మదనసుభగై ర్నేత్రవలితైః
స్ఫురన్నీలాబ్జానాం ప్రకర పరికీర్ణా ఇవ దిశః ॥ 4
వక్త్రం చంద్ర వికాసి పంకజ పరీహాస క్షమే లోచనే
వర్ణః స్వర్ణమపాకరిష్ణుః రలినీ జిష్ణుః కచానాం చయః ।
వక్షోజా విభకుంభ విభ్రమ హరౌ గుర్వీ నితంబ స్థలీ
వాచాం హారి చ మార్దవం యువతీషు స్వాభావికం మండనమ్॥ 5
స్మితం కించిన్ముగ్ధం సరళ తరళో దృష్టి విభవః
పరిస్పందో వాచామభినవ విలాసోక్తి సరసః ।
గతానామారంభః కిసలయిత లీలా పరికరః
స్పృశంత్యాస్తారుణ్యం కిమివ హి న రమ్యం మృగదృశః ॥ 6
ద్రష్టవ్యేషు కిముత్తమం? మృగదృశః ప్రేమ ప్రసన్నం ముఖం,
్రఫూతవ్యేష్వపి కిం? తదాస్య పవనః, శ్రావ్యేషు కిం? తద్వచః ।
కిం స్వాద్యేషు? తదోష్ఠ పల్లవ రసః, స్పృశ్యేషు కిం? తద్వపు,
ర్య్ధేయం కిం? నవ యౌవనే సహృదయైః సర్వత్ర తద్విభ్రమాః ॥ 7
ఏతాశ్చలద్వలయ సంహతి మేఖలోత్థ
ఝంకార నూపుర రవాహృత రాజ హంస్యః ।
కుర్వంతి కస్య న మనో వివశం తరుణ్యో
విత్రస్త ముగ్ధ హరిణీ సదృశైః కటాక్షైః ॥ 8
కుంకుమ పంక కళంకిత దేహా
గౌర పయోధర కంపిత హారా ।
నూపుర హంస రణత్పదపద్మా
కం న వశీకురుతే భువి రామా ॥ 9
నూనం హి తే కవివరా విపరీత వాచో
యే నిత్యమాహురబలా ఇతి కామినీ స్తాః ।
యాభిర్విలోలతర తారక దృష్టిపాతైః
శక్రాదయో-పి విజితాస్వ్తబలాః కథం తాః ॥ 10
నూనమాజ్ఞా కరస్తస్యాః సుభ్రువో మకర ధ్వజః ।
యతస్తన్నేత్ర సంచార సూచితేషు ప్రవర్తతే ॥ 11
కేశాః సంయమినః శ్రుతేరపి పరం పారంగతే లోచనే
అంతర్వక్త్రమపి స్వభావ శుచిభిః కీర్ణం ద్విజానాం గణైః ।
ముక్తానాం సతతాధివాస రుచిరౌ వక్షోజ కుంభావిమా
విత్థం తన్వి వపుః ప్రశాంతమపి తే రాగం కరోత్యేవ నః ॥ 12
ముగ్ధే ధానుష్కతా కేయమపూర్వా త్వయి దృశ్యతే ।
యయా విధ్యసి చేతాంసి గుణైరేవ న సాయకైః ॥ 13
సతి ప్రదీపే సత్యగ్నౌ సత్సు తారారవీందుషు ।
వినా మే మృగశాబాక్ష్యా తమో భూతమిదం జగత్॥ 14
ఉద్వృత్తః స్తన భార ఏష తరళే నేత్రే చలే భ్రూలతే
రాగాధిష్ఠితమోష్ఠ పల్లవమిదం కుర్వంతు నామ వ్యథామ్ ।
సౌభాగ్యాక్షర పంక్తికేవ లిఖితా పుష్పాయుధేన స్వయం
మధ్యస్థా-పి కరోతి తాపమధికం రోమావళిః కేన సా ॥ 15
ముఖేన చంద్రకాంతేన మహానీలైః శిరోరుహైః ।
కరాభ్యాం పద్మరాగాభ్యాం రేజే రత్నమయీవ సా ॥ 16
గురుణా స్తన భారేణ ముఖ చంద్రేణ భాస్వతా ।
శనైశ్చరాభ్యాం పాదాభ్యాం రేజే గ్రహమయీవ సా ॥ 17
తస్యాః స్తనౌ యది ఘనౌ జఘనం చ హారి
వక్త్రం చ చారు తవ చిత్త కి మాకులత్వమ్ ।
పుణ్యం కురుష్వ యది తేషు తవాస్తి వాంఛా
పుణ్యైర్వినా న హి భవంతి సమీహితార్థాః ॥ 18
ఇమే తారుణ్య శ్రీ నవ పరిమళాః ప్రౌఢ సురత
ప్రతాప ప్రారంభాః స్మర విజయ దాన ప్రతిభువః ।
చిరం చేతశ్చోరా అభినవ వికారైక గురవో
విలాస వ్యాపారాః కిమపి విజయంతే మృగదృశామ్॥ 19
ప్రణయ మధురాః ప్రేమోద్గారా రసాశ్రయతాం గతాః
ఫణితి మధురా ముగ్ధ ప్రాయాః ప్రకాశిత సమ్మదాః ।
ప్రకృతి సుభగా విస్రంభార్ద్రాః స్మరోదయ దాయినో
రహసి కిమపి స్వైరాలాపా హరంతి మృగీదృశామ్॥ 20
సంభోగవర్ణనము మార్చు
విశ్రమ్య విశ్రమ్య వనే ద్రుమాణాం
ఛాయాసు తన్వీ విచచార కాచిత్ ।
స్తనోత్తరీయేణ కరోద్ధృతేన
నివారయంతీ శశినో మయూఖాన్॥ 21
ఆదర్శనే దర్శన మాత్ర కామా
దృష్వ్టా పరిష్వంగ సుఖైక లోలాః ।
ఆలింగితాయాం పునరాయతాక్ష్యా
మాశాస్మహే విగ్రహయోరభేదమ్॥ 22
మాలతీ శిరసి జృంభణోన్ముఖీ
చందనం వపుషి కుంకుమావిలమ్ ।
వక్షసి ప్రియతమా మదాలసా
స్వర్గ ఏష పరిశిష్ట ఆగతః ॥ 23
ప్రాఙ్మామేతి మనాగనాగత రసం జాతాభిలాషం తతః
సవ్రీడం తదనుశ్లథీకృత తనుః ప్రధ్వస్త ధైర్యం పునః ।
ప్రేమార్ద్రం స్పృహణీయ నిర్భర రహః క్రీడా ప్రగల్భం తతో
నిస్సంగాంగ వికర్షణాధికసుఖం రమ్యం కులస్త్రీరతమ్॥ 24
ఉరసి నిపతితానాం స్రస్త ధమ్మిల్లకానాం
ముకుళిత నయనానాం కించిదున్మీలితానామ్ ।
ఉపరి సురత ఖేద స్విన్న గండ స్థలానాం
అధర మధు వధూనాం భాగ్యవంతః పిబంతి ॥ 25
ఆమీలిత నయనానాం యః
సురతరసో-ను సంవిదం భాతి ।
మిథునైర్మిథో-వధారిత
మవితథ మిదమేవ కామ నిర్వహణమ్॥ 26
ఇదమనుచిత మక్రమశ్చ పుంసాం
యదిహ జరాస్వపి మాన్మథా వికారాః ।
తదపి చ న కృతం నితంబినీనాం
స్తన పతనావధి జీవితం రతం వా ॥ 27
రాజన్ స్తృష్ణాంబురాశేర్న హి జగతి గతః కశ్చిదేవావసానం
కోవా-ర్థో-ర్థైః ప్రభూతైః స్వ వపుషి గళితే యౌవనే సానురాగే ।
గచ్ఛామః సద్మ యావద్వికసిత నయనేందీవరాలోకినీనా
మాక్రమ్యాక్రమ్య రూపం ఝటితి న జరయా లుప్యతే ప్రేయసీనామ్॥ 28
రాగస్యాగారమేకం నరకశత మహాదుఃఖ సంప్రాప్తి హేతు
ర్మోహస్యోత్పత్తి బీజం జలధర పటలం జ్ఞాన తారాధిపస్య ।
కందర్పస్యైక మిత్రం ప్రకటిత వివిధస్పష్టదోష ప్రబంధం
లోకే-స్మిన్న హ్యనర్థ వ్రజ కుల భవనం యౌవనాదన్యదస్తి ॥ 29
శృంగార ద్రుమ నీరదే ప్రసృమర క్రీడా రస స్రోతసి
ప్రద్యుమ్న ప్రియ బాంధవే చతుర వాఙ్ముక్తా ఫలోదన్వతి ।
తన్వీ నేత్ర చకోర పార్వణ విధౌ సౌభాగ్య లక్ష్మీ నిధౌ
ధన్యః కో-పి న విక్రియాం కలయతే ప్రాప్తే నవే యౌవనే ॥ 30
సంసారే-స్మిన్నసారే కునృపతి భవన ద్వార సేవా కళంక
వ్యాసంగ వ్యస్త ధైర్యం కథమమల ధియో మానసం సంనిదధ్యుః ।
యద్యేతాః ప్రోద్యదిందు ద్యుతి సిచయ భృతో నస్యు రంభోజ నేత్రాః
ప్రేంఖత్కాంచీ కలాపాః స్తన భర వినమన్మధ్య భాజస్తరుణ్యః ॥ 31
సిద్ధాధ్యాసిత కందరే హర వృష స్కంధావరుగ్ణ ద్రుమే
గంగా ధౌత శిలా తలే హిమవతః స్థానే స్థితే శ్రేయసి ।
కః కుర్వీత శిరః ప్రణామ మలినం మ్లానం మనస్వీ జనో
యద్విత్రస్త కురంగ శాబ నయనా న స్యుః స్మరాస్త్రం స్త్రియః ॥ 32
సంసార! తవ పర్యంత పదవీ న దవీయసీ ।
అంతరా దుస్తరా న స్యుర్యది తే మదిరేక్షణాః॥ 33
దిశ వన హరిణేభ్యో వంశ కాండ చ్ఛవీనాం
కబళముపల కోటి చ్ఛిన్న మూలం కుశానామ్ ।
శక యువతి కపోలాపాండుతాంబూల వల్లీ
దళమరుణ నఖాగ్రైః పాటితం వా వధూభ్యః ॥ 34
అసారాః సర్వే తే విరతి విరసాః పాప విషయా
జుగుప్స్యంతాం యద్వా నను సకల దోషాస్పదమితి ।
తథా-ప్యేతద్భూమౌ నహి పరహితా త్పుణ్యమధికం
న చాస్మిన్సంసారే కువలయ దృశో రమ్యమపరమ్॥ 35
మాత్సర్యముత్సార్య విచార్య కార్య
మార్యాః సమర్యాదమిదం వదంతు ।
సేవ్యా నితంబాః కిము భూధరాణా
ముత స్మర స్మేర విలాసినీనామ్॥ 36
సంసారే స్వప్నసారే పరిణతితరళే ద్వే గతీ పండితానాం
తత్వ్త జ్ఞానామృతౌఘప్లవ లలిత ధియాం యాతు కాలః కథంచిత్ ।
నో చేన్ముగ్ధాంగనానాం స్తన జఘన ఘనాభోగ సంభోగినీనాం
స్థూలోపస్థ స్థలీషు స్థగిత కరతల స్పర్శ లీలోద్యమానామ్॥ 37
ఆవాసః క్రియతాం గాంగే పాపహారిణి వారిణి ।
స్తనద్వయే తరుణ్యా వా మనోహారిణి హారిణి ॥ 38
కి మిహ బహుభిరుక్తై ర్యుక్తిశూన్యైః ప్రలాపై
ర్వ్దయమిహ పురుషాణాం సర్వదా సేవనీయమ్ ।
అభినవ మదలీలా లాలసం సుందరీణాం
స్తన భర పరిఖిన్నం యౌవనం వా వనం వా ॥ 39
సత్యం జనా వచ్మి న పక్షపాతా
ల్లోకేషు సప్తస్వపి తథ్యమేతత్ ।
నాన్యన్మనోహారి నితంబినీభ్యో
దుఃఖైక హేతుర్న చ కశ్చిదన్యః ॥ 40
కామినీగర్హణము మార్చు
కాంతేత్యుత్పల లోచనేతి విపుల శ్రోణీ భరేత్యున్నమత్
పీనోత్తుంగ పయోధరేతి సముఖాంభోజేతి సుభ్రూరితి ।
దృష్వ్టా ముహ్యతి మోదతే-భిరమతే ప్రస్తౌతి విద్వానపి
ప్రత్యక్షాశుచి భస్త్రికాం స్త్రియమహో మోహస్య దుశ్చేష్టితమ్॥ 41
స్మృతా భవతి తాపాయ దృష్టా చోన్మాదకారిణీ ।
స్పృష్టా భవతి మోహాయ సా నామ దయితా కథమ్॥ 42
తావదేవామృతమయీ యావల్లోచన గోచరా ।
చక్షుష్పథాదతీతా తు విషాదప్యతిరిచ్యతే ॥ 43
నామృతం న విషం కించిదేకాం ముక్వ్తా నితంబినీమ్ ।
సైవామృతలతా యుక్తా వియుక్తా విష వల్లరీ ॥ 44
ఆవర్తః సంశయానా మవినయభువనం పట్టణం సాహసానాం
దోషాణాం సన్నిధానం కపటశతమయం క్షేత్రమప్రత్యయానామ్ ।
స్వర్గద్వారస్య విఘ్నో నరకపురముఖం సర్వమాయాకరండం
స్త్రీ యంత్రం కేన సృష్టం విషమమృతమయం ప్రాణి లోకస్య పాశః ॥ 45
నో సత్యేన మృగాంక ఏష వదనీ భూతో న చేందీవర
ద్వంద్వం లోచనతాం గతం న కనకైరప్యంగ యష్టిః కృతా ।
కింత్వేవం కవిభిః ప్రతారిత మనాస్తత్వ్తం విజానన్నపి
త్వఙ్మాంసాస్థిమయం వపు ర్మృగదృశాం మందో జనః సేవతే ॥ 46
లీలావతీనాం సహజా విలాసా
స్త ఏవ మూఢస్య హృది స్ఫురంతి ।
రాగో నళిన్యా హి నిసర్గ సిద్ధ
స్తత్ర భ్రమత్యేవ వృథా షడ్రంఘిః ॥ 47
యదేత త్పూర్ణేందుద్యుతిహర ముదారాకృతి పరం
ముఖాబ్జం తన్వంగ్యాః కిల వసతి యత్రాధర మధు ।
ఇదం తత్కింపాక ద్రుమ ఫలమిదానీ మతిరసం
వ్యతీతే-స్మిన్కాలే విషమివ భవిష్యత్యసుఖదమ్॥ 48
ఉన్మీలత్త్రివళీ తరంగవలయా ప్రోత్తుంగ పీన స్తన
ద్వంద్వేనోద్గత చక్రవాక యుగళా వక్త్రాంబుజోద్భాసినీ ।
కాంతాకారధరా నదీయమభితః క్రూరాశయా నేష్యతే
సంసారార్ణవ మజ్జనం యది తదా దూరేణ సంత్యజ్యతామ్॥ 49
జల్పంతి సార్ధమన్యేన పశ్యంత్యన్యం సవిభ్రమాః ।
హృద్గతం చింతయంత్యన్యం ప్రియః కో నామ యోషితామ్॥ 50
అపసర సఖే దూరాదస్మాత్కటాక్ష విషానలాత్
ప్రకృతి విషమాద్యోషిత్సర్పా ద్విలాసఫణాభృతః ।
ఇతర ఫణినా దష్టః శక్యశ్చికిత్సితుమౌషధై
శ్చతుర్వనితాభోగి గ్రస్తం త్యజంతి హి మంత్రిణః ॥ 51
విస్తారితం మకర కేతన ధీవరేణ
స్త్రీ సంజ్ఞితం బడిశమత్ర భవాంబు రాశౌ ।
యేనాచిరాత్తదధరామిష లోల మర్య్త
మత్స్యాన్వికృష్య విపచత్యనురాగ వహ్నౌ ॥ 52
కామినీ కాయ కాంతారే కుచ పర్వత దుర్గమే ।
మా సంచర మనః పాంథ! తత్రాస్తే స్మర తస్కరః ॥ 53
వ్యాదీర్ఘేణ చలేన వక్త్ర గతినా తేజస్వినా భోగినా
నీలాబ్జ ద్యుతినాహినా వరమహం దష్టో న తచ్చక్షుషా ।
దష్టే సంతి చికిత్సకా దిశి దిశి ప్రాయేణ ధర్మార్థినో
ముగ్ధాక్షీక్షణ వీక్షితస్య న హి మే వైద్యో న చాప్యౌషధమ్॥ 54
ఇహ హి మధుర గీతం నృత్యమేతద్రసో-యం
స్ఫురతి పరిమళో-సౌ స్పర్శ ఏష స్తనానామ్ ।
ఇతి హత పరమార్థైరింద్రియైర్భ్రామ్యమాణః
స్వ హిత కరణ ధూర్తైః పంచభిర్వంచితో-స్మి ॥ 55
న గమ్యో మంత్రాణాం న చ భవతి భైషజ్య విషయో
న చాపి ప్రధ్వంసం వ్రజతి వివిధైః శాంతిక శతైః ।
భ్రమావేశాదంగే కమపి విదధద్భంగమసకృత్
స్మరాపస్మారో-యం భ్రమయతి దృశం ఘూర్ణయతి చ ॥ 56
జాత్యంధాయ చ దుర్ముఖాయ చ జరాజీర్ణాఖిలాంగాయ చ
గ్రామీణాయ చ దుష్కులాయ చ గళత్కుష్ఠాభిభూతాయ చ ।
యచ్ఛంతీషు మనోహరం నిజ వపుర్లక్ష్మీ లవ శ్రద్ధయా
పణ్య స్త్రీషు వివేక కల్ప లతికాశ స్త్రీషు రజ్యేత కః ॥ 57
వేశ్యాసౌ మదన జ్వాలా రూపే-ంధన వివర్ధితా ।
కామిభిర్యత్ర హూయంతే యౌవనాని ధనాని చ ॥ 58
కశ్చుంబతి కుల పురుషో వేశ్యాధర పల్లవం మనోజ్ఞమపి ।
చారభట చోర చేటక నట విట నిష్ఠీవన శరావమ్॥ 59
మధు తిష్ఠతి వాచి యోషితాం హృది హాలాహలమేవ కేవలమ్ ।
అతఏవ నిపీయతే-ధరో హృదయం ముష్టిభిరేవ తాడ్యతే ॥ 60
సువిరక్త పద్ధతి మార్చు
ధన్యాస్త ఏవ ధవళాయత లోచనానాం
తారుణ్య దర్ప ఘన పీన పయోధరాణామ్ ।
క్షామోదరోపరి లసత్త్రివళీ లతానాం
దృష్వ్టా--కృతిం వికృతిమేతి మనో న యేషామ్॥ 61
బాలే! లీలా ముకుళితమమీ మంథరా దృష్టి పాతాః
కిం క్షిప్యంతే విరమ విరమ వ్యర్థ ఏష శ్రమస్తే ।
సంప్రత్యన్యే వయ ముపరతం బాల్యమాస్థా వనాంతే
క్షీణో మోహ స్తృణమివ జగజ్జాలమాలోకయామః ॥ 62
ఇయం బాలా మాం ప్రత్యనవరతమిందీవర దళ
ప్రభా చోరం చక్షుః క్షిపతి కిమభిప్రేతమనయా ।
గతో మోహో-స్మాకం స్మర కుసుమ బాణ వ్యతికర
జ్వర జ్వాలా శాంతా తదపి న వరాకీ విరమతి ॥ 63
రే కందర్ప కరం కదర్థయసి కిం కోదండ టంకారితైః
రే రే కోకిల కోమలైః కలరవైః కిం వా వృథా జల్పసి ।
ముగ్ధే స్నిగ్ధ విదగ్ధ ముగ్ధ మధురైర్లోలైః కటాక్షైరలం
చేతశ్చుంబిత చంద్రచూడచరణ ధ్యానామృతం వర్తతే ॥ 64
విరహే-పి సంగమః ఖలు పరస్పరం సంగతం మనో యేషామ్ ।
హృదయమపి విఘటితం చేత్ సంగో విరహం విశేషయతి ॥ 65
కిం గతేన యది సా న జీవతి ప్రాణితి ప్రియతమా తథా-పి కిమ్ ।
ఇత్యుదీక్ష్య నవమేఘమాలికాం న ప్రయాతి పథికః స్వ మందిరమ్॥ 66
విరమత బుధా యోషిత్సంగౌత్సుఖాత్క్షణ భంగురాత్
కురుత కరుణా మైత్రీ ప్రజ్ఞా వధూజనసంగమమ్ ।
న ఖలు నరకే హారాక్రాంతం ఘనస్తనమండలం
శరణమథవా శ్రోణీబింబం రణన్మణి మేఖలమ్॥ 67
యదా యోగాభ్యాస వ్యసన కృశయోరాత్మ మనసో
రవిచ్ఛిన్నా మైత్రీ స్ఫురతి కృతిన స్తస్య కిము తైః ।
ప్రియాణా మాలాపై రధర మధుభిర్వక్త్ర విధుభిః
సనిశ్వాసామోదైః సకుచ కలశాశ్లేష సురతైః ॥ 68
యదాసీదజ్ఞానం స్మర తిమిర సంచార జనితం
తదా దృష్టం నారీ మయమిదమశేషం జగదితి ।
ఇదానీ మస్మాకం పటుతర వివేకాంజన జుషాం
సమీభూతా దృష్టిస్త్రిభువనమపి బ్రహ్మ మనుతే ॥ 69
దుర్విరక్త పద్ధతి మార్చు
తావదేవ కృతినామపి స్ఫుర త్యేష నిర్మల వివేక దీపకః ।
యావదేవ న కురంగ చక్షుషాం తాడ్యతే చటుల లోచనాంచలైః ॥ 70
వచసి భవతి సంగ త్యాగముద్దిశ్య వార్తా
శ్రుతి ముఖర ముఖానాం కేవలం పండితానామ్ ।
జఘనమరుణ రత్న గ్రంథికాంచీకలాపం
కువలయ నయనానాం కో విహాతుం సమర్థః ॥ 71
స్వ పర ప్రతారకో-సౌ నిందతి యో-ళీక పండితో యువతీః ।
యస్మాత్తపసో-పి ఫలం స్వర్గః స్వర్గే-పి చాప్సరసః ॥ 72
మత్తేభ కుంభ దళనే భువి సంతి ధీరాః
కేచిత్ప్రచండ మృగరాజ వధే-పి దక్షాః ।
కింతు బ్రవీమి బలినాం పురతః ప్రసహ్య
కందర్ప దర్ప దళనే విరళా మనుష్యాః ॥ 73
సన్మార్గే తావదాస్తే ప్రభవతి చ నరస్తావ దే వేంద్రియాణాం
లజ్జాం తావద్విధత్తే వినయమపి సమాలంబతే తావదేవ ।
భ్రూ చాపాకృష్ట ముక్తాః శ్రవణ పథ గతా నీల పక్ష్మాణ ఏతే
యావల్లీలావతీనాం హృది న ధృతిముషో దృష్టి బాణాః పతంతి ॥ 74
ఉన్మత్త ప్రేమ సంరంభాదారభంతే యదంగనాః ।
తత్ర ప్రత్యూహమాధాతుం బ్రహ్మాపి ఖలు కాతరః ॥ 75
తావన్మహత్వ్తం పాండిత్యం కులీనత్వం వివేకితా ।
యావజ్వ్జలతి నాంగేషు హతః పంచేషు పావకః ॥ 76
శాస్త్రజ్ఞో-పి ప్రగుణితనయో-ప్యాత్త బోధో-పి బాఢం
సంసారే-స్మిన్భవతి విరళో భాజనం సద్గతీనామ్ ।
యేనైతస్మి న్నిరయ నగర ద్వారముద్ఘాటయంతీ
వామాక్షీణాం భవతి కుటిలా భ్రూలతా కుంచికేవ ॥ 77
కృశః కాణః ఖంజః శ్రవణ రహితః పుచ్ఛ వికలో
వ్రణీ పూయ క్లిన్నః కృమి కులశతై రావృతతనుః ।
క్షుధా క్షామో జీర్ణః పిఠరక కపాలార్పిత గళః
శునీమన్వేతి శ్వా హతమపి చ హంత్యేవ మదనః ॥ 78
స్త్రీ ముద్రాం ఝషకేతనస్య పరమాం సర్వార్థ సంపత్కరీం
యే మూఢాః ప్రవిహాయ యాంతి కుధియో మిథ్యా ఫలాన్వేషిణః ।
తే తేనైవ నిహత్య నిర్దయతరం నగ్నీకృతా ముండితాః
కేచిత్పంచ శిఖీ కృతాశ్చ జటిలాః కాపాలికాశ్చాపరే ॥ 79
విశ్వామిత్ర పరాశర ప్రభృతయో వాతాంబూ పర్ణాశనా
స్తే-పి స్త్రీ ముఖపంకజం సులలితం దృష్వ్టైవ మోహం గతాః ।
శాల్యన్నం స ఘృతం పయోదధియుతం యే భుంజతే మానవా
స్తేషామింద్రియ నిగ్రహో యది భవేద్వింధ్యః ప్లవేత్సాగరే ॥ 80
ఋతువర్ణన పద్ధతి మార్చు
పరిమళ భృతో వాతాః శాఖా నవాంకుర కోటయో
మధుర విధురోత్కంఠా భాజః ప్రియా పిక పక్షిణామ్ ।
విరళ విరళ స్వేదోద్గారా వధూ వదనేందవః
ప్రసరతి మధౌ ధాత్య్రాం జాతో న కస్య గుణోదయః ॥ 81
మధు రయం మధురైరపి కోకిలా
కలరవై ర్మలయస్య చ వాయుభిః ।
విరహిణః ప్రహిణస్తి శరీరిణో
విపది హంత సుధా-పి విషాయతే ॥ 82
ఆవాసః కిల కించితస్య దయితాః పార్శ్వే విలాసాలసాః
కర్ణే కోకిల కామినీ కల రవః స్మేరో లతా మంటపః ।
గోష్ఠీ సత్కవిభిః సమం కతిపయైః సేవ్యాః సితాంశోః కరాః
కేషాంచిత్సుఖయంత్యవేహి హృదయం చైత్రే విచిత్రాః క్షపాః ॥ 83
పాంథ స్త్రీ విరహానలాహుతి కలామాతన్వతీ మంజరీ
మాకందేషు పికాంగనాభిరధునా సోత్కంఠమాలోక్యతే ।
అప్యేతే నవ పాటలా పరిమళ ప్రాగ్భార పాటచ్చరా
వాంతి క్లాంతి వితాన తానవ కృతః శ్రీఖండ శైలానిలాః ॥ 84
ప్రథితః ప్రణయవతీనాం తావత్పదమాతనోతు హృది మానః ।
భవతి న యావచ్చందన తరు సురభిర్మలయ పవమానః ॥ 85
సహకార కుసుమ కేసర నికర భరామోద మూర్ఛిత దిగంతే ।
మధుర మధు విధుర మధుపే మధౌ భవేత్కస్య నోత్కంఠా ॥ 86
అచ్ఛాచ్ఛ చందన రసార్ద్రతరా మృగాక్ష్యో
ధారా గృహాణి కుసుమాని చ కౌముదీ చ ।
మందో మరుత్సుమనసః శుచి హర్మ్య పృష్ఠం
గ్రీష్మే మదం చ మదనం చ వివర్ధయంతి ॥ 87
స్రజో హృద్యామోదా వ్యజన పవనశ్చంద్ర కిరణాః
పరాగః కాసారో మలయజ రజః సీధు విశదమ్ ।
శుచిః సౌధోత్సంగః ప్రతను వసనం పంకజ దృశో
నిదాఫూర్తా వేతద్విలసతి లభంతే సుకృతినః ॥ 88
సుధా శుభ్రం ధామ స్ఫురదమల రశ్మిః శశధరః
ప్రియా వక్త్రాంభోజం మలయజ రసశ్చాతిసురభిః ।
స్రజో హృద్యామోదాస్తదిదమఖిలం రాగిణి జనే
కరోత్యంతః క్షోభం న తు విషయ సంసర్గ విముఖే ॥ 89
తరుణీ వైషా దీపితకామా వికసితజాతీ పుష్ప సుగంధిః ।
ఉన్నత పీన పయోధరభారా ప్రావృట్తనుతే కస్య న హర్షమ్॥ 90
వియదుపచిత మేఘం భూమయః కందళిన్యో
నవ కుటజ కదంబామోదినో గంధవాహాః ।
శిఖికుల కల కేకారావ రమ్యావనాంతాః
సుఖిన మసుఖినం వా సర్వముత్కంఠయంతి ॥ 91
ఉపరి ఘనం ఘన పటలం తిర్యగ్గిరయో-పి నర్తిత మయూరాః ।
క్షితిరపి కందళ ధవళా దృష్టిం పథికః క్వ పాతయతి ॥ 92
ఇతో విద్యుద్వల్లీ విలసిత మితః కేతకి తరోః
స్ఫురన్గంధః ప్రోద్యజ్జలద నినద స్ఫూర్జితమితః ।
ఇతః కేకి క్రీడా కలకలరవః పక్ష్మల దృశాం
కథం యాస్యంత్యేతే విరహ దివసాః సంభృత రసాః ॥ 93
అసూచీ సంచారే తమసి నభసి ప్రౌఢ జలద
ధ్వని ప్రాజ్ఞమ్మన్యే పతతి పృషతానాం చ నిచయే ।
ఇదం సౌదామన్యాః కనక కమనీయం విలసితం
ముదం చ మ్లానిం చ ప్రథయతి పథి స్వైర సుదృశామ్॥ 94
ఆసారేణ న హర్మ్యతః ప్రియతమై ర్యాతుం బహిః శక్యతే
శీతోత్కంప నిమిత్తమాయత దృశా గాఢం సమాలింగ్యతే ।
జాతాః శీకర శీతలాశ్చ మరుతోరత్యంత ఖేద చ్ఛిదో
ధన్యానాం బత దుర్దినం సుదినతాం యాతి ప్రియా సంగమే ॥ 95
అర్ధం సుప్వ్తా నిశాయాః సరభస సురతాయాస సన్న శ్లథాంగః
ప్రోద్భూతాసహ్య తృష్ణో మధు మద నిరతో హర్మ్య పృష్ఠే వివిక్తే ।
సంభోగ క్లాంత కాంతా శిథిల భుజ లతా వర్జితం కర్కరీతో
జ్యోత్స్నాభిన్నాచ్ఛ ధారం పిబతి న సలిలం శారదం మంద పుణ్యః ॥ 96
హేమంతే దధి దుగ్ధ సర్పిరశనా మాంజిష్ఠ వాసో భృతః
కాశ్మీర ద్రవ సాంద్ర దిగ్ధ వపుషః ఖిన్నా విచిత్రై రతైః ।
వృత్తోరు స్తన కామినీజన కృతాశ్లేషా గృహాభ్యంతరే
తాంబూలీ దళ పూగ పూరిత ముఖా ధన్యాః సుఖం శేరతే ॥ 97
ప్రోద్యత్ప్రౌఢ ప్రియంగు ద్యుతి భృతి వికసత్కుంద మాద్యద్వ్దిరేఫే
కాలే ప్రాలేయ వాత ప్రచల విలసితోదార మందార ధామ్ని ।
యేషాం నో కంఠ లగ్నా క్షణమపి తుహిన క్షోద దక్షా మృగాక్షీ
తేషామాయామ యామా యమసదనసమా యామినీ యాతి యూనామ్॥ 98
చుంబంతో గండ భిత్తీ రలకవతి ముఖే సీత్కృతా న్యాదధానా
వక్షః సూత్కంచుకేషు స్తన భర పులకోద్భేదమాపాదయంతః ।
ఊరూ నాకంపయంతః పృథు జఘన తటాత్స్రంసయంతోం-శుకాని
వ్యక్తం కాంతా జనానాం విట చరిత భృతః శైశిరా వాంతి వాతాః ॥ 99
కేశానాకులయన్ దృశో ముకులయన్ వాసో బలాదాక్షిప
న్నాతన్వన్పులకోద్గమం ప్రకటయన్నంగేషు కంపం శనైః ।
వారం వారముదార సీత్కృత కృతో దంత చ్ఛదాన్ పీడయన్
ప్రాయః శైశిర ఏష సంప్రతి మరుత్కాంతాసు కాంతాయతే ॥ 100
వనరులు మార్చు
This work was published before January 1, 1929, and is in the public domain worldwide because the author died at least 100 years ago.