పీఠిక
రంగశాయిశతకము మిగులప్రౌఢముగ నిర్దుష్టముగ నున్నది. ఇందలిపద్యములు చాలచోటులఁ బ్రాతపఠనీయములుగ నున్నవి. ప్రతిపద్యమునందును నిరాఘాటమగుధారయు మనోహరమగు పదకల్పనము సరళమగుభావ ముంటచే నీశతకము ప్రశస్తతర మనుటలో సంశయము లేదు. ఉపలభ్యమగు నీశతకప్రతియందు 101 పద్యముమాత్ర ముంటవలనను సాధారణముగ 108 పద్యములతో శతకము లుంటవలనను కవివృత్తాంతము దెలుపుపద్యములు కానరాకపోవుటవలనను ఇంకను గొన్నిపద్యములు లభింపవలసియుండునని తలంచుచున్నాము. వ్రాతప్రతులున్నవారు మిగిలినపద్యములకై ప్రయత్నించిరేని శతకము సంపూర్ణము కాఁగలదు.
కవిజీవితము దెలుపుపద్యములను వ్రాసికొనక కథాంశములను వ్రాసికొను నాచారము లేఖకులందును ముద్రణకర్తలయందుఁ గలదు. అందుచే
రంగశాయిశతకము రచించినకవి యెవఁడో యేకాలముననుండెనో తెలిసికొననగు నాధారములు లేవు. ధారాసౌష్ఠవము భావవిస్తృతిఁ బట్టిచూడఁ గవి నూటయేబదిసంవత్సరముల కీవలివాఁడు గాఁడని తోచును. ఇందులకు ఈశతకపుఁ బ్రాచీనలిఖితప్రతులు సాక్ష్యముగాఁ గలవు. కవి పుణ్యనదులఁ బేర్కొనుచు మలాపహారిణిని బేర్కొనెను. ఇది గుడివాడతాలూకాలోని కాలువ గాన నాప్రాంతవాసి యని దేశోద్ధారకులు వ్రాసిరిగాని మలాపహారిణి "పాపనాశని” యని మాతలంపు. ఇది తిరుపతిలోని యొకజలపాతము. సుప్రసిద్ధము లగుపుణ్యనదుల నెన్నింటినో పేర్కొనుచు వ్యాప్తి లేని యొక చిన్నకాలువను బ్రశంసించెననుట పొసఁగదు. ఛంద
ఈశతకకర్త శ్రీవైష్ణవుఁడై యుండును. శ్రీభగవద్రామానుజుని నివాసస్థలమగుటవలనను వైష్ణపమతప్రచారమునకుఁ బ్రధానస్థాన మగుటవలన శ్రీరంగమునెడ రంగనాయకునియెడ వైష్ణవులకు భక్తిప్రపత్తులు మెండు. చోళులకాలమున శ్రీరంగము మిగుల సంపదలతోఁ దులతూఁగెను. రంగనాయకులు విప్రనారాయణ యనుతొండరడిపొడియాళ్వారు (భక్తాంఘ్రిరేణువు)నకు మోక్ష మొసంగిన కథాంశము శతకమునందలి 86 వ పద్యమునందుఁ గలదు. ఈశతకము ప్రతిపద్యమునందును భక్తిభావమును బ్రకటించుచున్నది. దీనిని బట్టి చూచినను శతకకర్త వైష్ణవుఁడని విశ్వసింపవచ్చును.
కవి యీశతకమును బ్రౌఢవయస్సులో వ్రాసి యుండును. కాననే యమకము అంత్యనియమము.
రంగశాయిశతకము
ఉ.
శ్రీమహిళావరుండు సరసీరుహసంభవముఖ్యదేవతా
1
ఉ.
శ్రీలలనాకుచస్థలపరిస్ఫుటకుంకునుగంధసారజం
2
శ్రీయువతీకళత్రుఁడు నృసింహకిశోరకమూర్తి యాదినా
3
ఉ.
శ్రీమహిళామణీవిమలచిత్తచకోరకసోముఁ డంబుద
ద్దాముఁడు కోటిసూర్యనిభధాముఁడు భక్తహృదంతరస్ఫుర
4
ఉ.
శ్రీరమణుండు దేవకులశేఖరుఁ డాశ్రితపారిజాత మం
5
ఉ.
ముంగిటివేల్పు లోకములఁ బ్రోచినప్రోడ మృణాంతరంగుఁడున్
6
ఉ.
అంగభవాదిదేవతలకన్నను జక్కనివాఁడు సర్వదా
7
చ.
యతులతపఃఫలంబు విబుధావళి కెల్లను రక్ష గోపికా
8
చ.
కలువలరాజు తమ్ములవికాసము జేసిన వేల్పుకన్నులుం
9
ఉ.
కొంగున నున్నమానికము కోరిక లిచ్చుసురద్రుమంబు సా
10
ఉ.
క్రొన్నెలవంకనామమును గొప్పగు కౌస్తుభదివ్యరత్నముల్
11
ఉ.
దానవనాథుసంతతి సుదర్శనధారను నుగ్గునుగ్గుగాఁ
12
చ.
గరుడుఁడు వాహనంబు శితికంఠుఁడు నెచ్చెలికాఁడు భూరమా
స్థిరతనయుల్ చెలంగ సతసీకుసుమాభశరీరశోభతోఁ
13
ఉ.
మౌళిమయూరపింఛమును మన్మథకోటివిలాసరూపమున్
14
చ.
క్షితిని ననేకమార్గములఁ జెందక మర్త్యుఁ డెఱింగి నీవే నా
15
ఉ.
భీతయు వీతవస్త్రయును భిన్నపచస్విని యైనద్రౌపదిన్
16
ఉ.
వేలుపుఱేఁడు వచ్చి వనవీథుల దూడలఁ బిన్నపాపలన్
17
ఉ.
ఆలమునందు నిల్చి నరకాసురు రూపఱఁ జేసి గోపికా
18
ఉ.
నీలపయోదసన్నిభవినిర్మలమూర్తిని దాల్చి దైత్యులం
19
ఉ.
గంగఁ బదంబునందుఁ బొసఁగం గనినట్టి మహానుభావుఁ డ
20
చ.
ఇరవుగ మత్స్య కచ్ఛప కిటీంద్ర నృసింహ వటు త్రిరామ భాసు
21
చ.
శరచరరూపధారియయి సాగర ముద్ధతిఁ జొచ్చి సోమకా
వరునకు నిచ్చి ముజ్జగమువారలఁ బ్రోచినయట్టి కౌస్తుభా
22
చ.
ఉరవడి దేవదైత్యులు పయోనిధిఁ ద్రచ్చఁగ మందరాచలం
23
చ.
ధరణిని జుట్టి చంక నిడి దాఁగినయట్టి హిరణ్యనేత్రునిం
24
ఉ.
పొంగుచు నాహిరణ్యకశిపున్ నఖపంక్తిని జీఱి వానిసూ
25
ఉ.
గోలతనంబునం బలిని గోరినయట్టి పదత్రయంబు నా
26
చ.
పరుపడిఁ గార్తవీర్యపరిపంథినృపాలు సహస్రబాహువుల్
సరక వధించి రాముఁ డన సంస్తుతి కెక్కినబాహుశాలి స
27
ఉ.
హాళిని దాటకం దునిమి యాగముఁ గాచి యహల్యఁ బ్రోచి సీ
28
చ.
చలమున రాసభాసురునిఁ జంపి ప్రలంబుని నొంచి మర్కటున్
29
ఉ.
వృద్ధమునీంద్రవేషమును వేసుక దండకమండలంబు చే
30
చ.
అరయుచు లోకముల్ కలియుగాంతమునందు సమస్తపాతకో
కరగతిఁ గల్కిరూపముఁ దగ ధరియించి కలిప్రహారుఁడై
31
ఉ.
కంధి సుకన్యకాహృదయకంజదివాకరుఁ డార్తలోకసం
32
ఉ.
ధీరుఁడు కౌస్తుభాదివరదివ్యవిభూషణశంఖచక్రశృం
33
ఉ.
వ్యాసశుకాంబరీషసనకార్జును లాది మునీంద్రసంఘముల్
34
ఉ.
రాక్షసవైరి హాటకధరాధరధీరుఁ డనేకకోటిహ
35
ఉ.
శ్రీలుఁడు దివ్యహేమమయచేలుఁడు పుణ్యఫలప్రదానదృ
హేలుఁడు సత్కృపాలుఁడు సురేశ్వరభక్తవిలోలుఁ డాదిగో
36
చ.
ధరణి రథంబు భాస్కరసుధాకరు లందు రథాంగముల్ చతు
37
ఉ.
కేశవుఁ డార్తరక్షకుఁడు కృష్ణుఁడు జిష్ణుఁడు కోటిసూర్యసం
38
ఉ.
మానిసితిండుల న్వెదకి మాపినయట్టివజీరు చిల్వమ
39
చ.
కలుములబోటి రాణి చలిగాడ్పులదిండియె దండిపాన్పు వే
40
ఉ.
తజ్జ్ఞమనోబ్జషట్పదము దాసులపాలిటివేల్పుటావు స
41
ఉ.
వెన్నుఁడు శౌర్యధైర్యపటువిక్రమనక్రమహోగ్రపీడనా
42
చ.
బిసరుహసంభవాండము గభీరమహత్త్వవిశేషవైఖరిన్
43
చ.
కలికియొయారి పాల్కడలి గాంచిన యొప్పులకుప్ప చంద్రు నె
44
ఉ.
కిన్నర సిద్ధకింపురుష ఖేచర సాధ్య పిశాచ గుహ్యకుల్
45
ఉ.
చైత్రుఁడు నైజభక్తజనజాలమహీజమహావనాళికిన్
46
ఉ.
అంగజుఁ గన్నతండ్రి కలశాంబుధి నిద్దురఁ జొక్కుసామి సా
47
ఉ.
చంగదనేకదివ్యశరజాలుఁ డుదాకకృపాంబురాశి సా
48
ఉ.
వారణదారుణారి మదవారణకారణుఁ డుగ్రదైత్యసం
49
చ.
ఘనుఁడు ఘనోపమాననవకాళిమవర్ణుఁడు మాననీయగో
50
ఉ.
గోప్యముగా నిశాటభటకోటులు కాపుగ నుండ నగ్నిసా
51
ఉ.
రంగనికేతనాంతరనిరంతరశేషసుఖోపవిష్టుఁడై
52
చ.
శ్రుతిచతురార్థవేద్యుఁడు యశోధనుఁ డాదిమశేషశాయి భా
53
ఉ.
బంగరుకొండ చాపముగఁ బట్టిన యోధకుఁ గూర్మిమామయై
54
చ.
అబలల వేలసంఖ్యల మహామహిమ న్వరియించి ద్వారకన్
55
ఉ.
ఆద్రుహిణేందుశేఖరుల కైన నగోచరుఁ డద్రిజాంగసౌ
56
ఉ.
ఆనళినోద్భవామరభయంకరనిత్యవిహారదుష్టలం
57
ఉ.
నల్లని మేనిచాయయును నల్లనికంఠము గల్గునల్లుఁడున్
58
చ.
చదువులప్రోడఁ గన్న యలచక్కనితండ్రి కృపాంబురాశి క్షు
59
చ.
అమరఁగఁ గాశికాపురి ప్రయాగ సిరంగము కాంచి చక్రతీ
ర్యము పురుషోత్తమంబు మొదలైన శుభస్థలులందు వైభవం
ఉ.
దీప్తి ననేకభాస్కరులతేజము నంది ప్రసిద్ధమంత్రభూ
61
చ.
శమనసహోదరీపలిలచారువిహారవినోదకేళికా
62
ఉ.
కామసుధేనువు న్విమలకల్పమహీరుహపంచకంబుఁ జిం
63
చ.
ఘనతరసూర్యవంశమున గల్గి ముదంబునఁ దండ్రిపంపునన్
64
ఉ.
కోరి తదీయనామ మొనఁగూర్చి జపించెడు వారికెల్ల భా
వేరి మలాపహారిణియు వేత్రవతీనది పెన్న గౌతమీ
65
ఉ.
బంధుకథానుసింధురబంధనటత్పరిపంథిరాట్ప్రజా
66
ఉ.
దక్షుఁడు ధేను కాక బనదానవశిక్షుఁడు సర్వయోగపా
67
ఉ.
వీరుఁడు మేరుధీరుఁడు వివేకవిచారుఁడు కోటిమన్మథా
68
ఉ.
సంగకరంగనిర్దళితశత్రుశుభాభ్రపతంగుఁ డంగనా
69
ఉ.
ఆయతచక్రనిర్జితనిశాటనికాయుఁడు నీలనీరద
చ్ఛాయుఁడు దివ్యకాయుఁడు విశాలపయోజభవాండభాండధౌ
70
చ.
శరనిధికన్యకామణి కుచద్వయచందనగంధలేపవి
71
ఉ.
మానితవాక్యసూనుఁడు సమంచితదానుఁడు రాజవంశ్యస
72
ఉ.
రుద్రసదృక్సుధీజనమరుద్ద్రుఁడు సత్కరుణాసముద్రుఁడున్
73
ఉ.
కాళీయభోగిమస్తకనికాయసముజ్జ్వలతాండవక్రియా
74
ఉ.
రంగదనంతభోగిపతి రమ్యశయానుఁడు భక్తిసారసా
రంగపురీనివాసుఁడు తరంగితసత్కరుణుండు నీరదా
75
ఉ.
వెన్నుఁ డపాంగవీక్షణనవీనదయామృతపూరతోషితా
76
ఉ.
పుణ్యుఁ డగణ్యపుణ్యమునిపుంజనికుంజకుటీరరక్షితా
77
చ.
కలువల నేలు డాలు తెరగంటిదొరన్ భరియించు మేలు దా
78
చ.
సిరి వెదచల్లుచూపు మదిఁ జిక్కఁగ దూరెడురూపు మార్తురం
79
చ.
కనుఁగొనలేనిసౌరు పెనుగాల జనించిననీరు భక్తులన్
న్నెనరువఁ దన్ను పేరు సిరినెయ్యముఁ బాయని పేరు గల్గు శో
80
ఉ.
వేలుపుఱేనిఁ గన్నయరవిందముపొక్కిటఁ జెన్ను మీఱఁగా
81
చ.
ఇనశశిభౌమసౌమ్యవిబుధేజ్యసురాహితమంత్రిసౌరులున్
82
ఉ.
సింధురరక్షణుండు దమఁ జిత్తములోనఁ దలంచువారికిన్
83
చ.
తనువు చరంబు పుత్రవసుదారధనాదుల నమ్మరాదు నె
84
చ.
గరుడునిఁ గన్నసర్పములకైవడి భానుమహోదయంబునం
స్మరణ యొనర్పఁ బాయుఁ గలుషంబులు నవ్విభుఁ డుల్లసత్కృపా
85
చ.
వలపులఁ జిక్కి లోవయినవాఁ డొకవారవధూటి కోరఁ గో
86
చ.
శరనిధి దాఁటి రావణు నిశాటుల నాజిని ద్రుంచి మౌనిశే
87
ఉ.
వెన్నెలపుల్గు పారణపువేలుపు ముఖ్యులకెల్ల ముఖ్యుఁడై
88
చ.
హరినివహంబుభాతి విశదాండజమండలిలీల దేవతా
89
చ.
మదనుఁడు పద్మగర్భుఁడు కుమారులుగాఁ గమలాధరాసతుల్
గదయును శంఖచక్రములు కంజము హస్తములందుఁ గల్గు సం
90
చ.
నరనర భీమభీమ హరి నందన నందన రాజరాజరాట్
91
ఉ.
సంగరరంగనిర్దళితశాత్రవుఁ డార్తజనైకరక్షణా
92
చ.
తిరముగ శంఖచక్రములు దిర్మణియున్ దిరుచూర్ణమున్ హరి
93
ఉ.
చారుతరోరుబాహుయుగసంభృతశంఖసుచక్రశోభనా
94
ఉ.
కన్నులపండుగై మృదువు గల్గిన మంచిమనోరథాన్నముల్
వెన్నెలవంటిమేల్ పెరుఁగు వేడుక దాసుల కిచ్చు నిత్యసం
95
చ.
ఉభయకవేరజాంబువుల నొయ్యనఁ దోఁగుచుఁ జూతమంజుకుం
96
చ.
కొలుచును జాలఁబాడియును గోఁకలు మేల్ గల యాలు రూకలున్
97
చ.
చతురవివేకభక్తి నతిసంభ్రమ మొప్పఁగ నోరు నొవ్వ నీ
98
ఉ.
సింగపుమోమువాఁడు తులసీదళదామమువాఁడు కామినీ
99
చ.
కరిపతిఁ గావఁడో దశముఖానుజు లంకకు రాజుఁ జేయఁడో
100
ఉ.
ఆలికి నల్లుఁడై పిదప నల్లునికిం దగఁ దానె యల్లుఁడై
101
