ప్రభావతీప్రద్యుమ్నము/ప్రథమాశ్వాసము

శ్రీరస్తు

ప్రభావతీప్రద్యుమ్నము

ప్రథమాశ్వాసము



రమణీరమణీయమ
హోరస్స్థలుఁ డచ్యుతుఁడు సముజ్జ్వలమహిమన్
ద్వారక నుండఁగ నొకనాఁ
డారూఢాదరత నింద్రుఁ డవ్విభుకడకున్.

52


వ.

లోకహితకార్యపర్యాలోచనంబునకై చనుదెంచువాఁడు
నాకంబు వెడలి యాకసంబున నడతెంచుచున్న సమయంబున.

53


సీ.

ధాత్రీమహాదేవి తాల్చినమున్నీటి
             మొలనూలిరత్నంపుమొగ పనంగ
జలధిపేరిటిపాఁపతలచుట్టు గలధరి
             త్రీమూర్తిశివుచిత్రతిలక మనఁగ
నపరదిక్సతి కట్టినట్టిసాగర మను
             పుట్టంబుతుదివ్రాఁతమొగడ యనఁగ
వరుణగోపురబద్ధవార్ధితోరణమధ్య
             గుంభితనవపుష్పగుచ్ఛ మనఁగ


తే.

వివిధమణిమయగృహదీప్తివిసరవిసర
ణోపశోభిత మగుద్వారకాపురంబు

దవులఁ గాన్పించెఁ దనుఁజూడ దైవవిభుఁడు
వేయికన్నులుఁ జాలక వెఱఁగుపడఁగ.

54


వ.

ఇట్లు గనుపట్టు నాపట్టణంపుసొంపునకు శిరఃకంపంబు సేయు.
నిలింపవల్లభునింపు పెంపు పరికించి కించిదుల్లసితవిలోచనం
బుల నాసహస్రవిలోచను విలోకించి తదీయరథసూతుం
డగుమాతలి యిట్లనియె.

55


క.

ఏమీ యిది దేవరకను
దామరలకు నింతవెఱుఁగు దలకొలిపెడు నే
మే మనఁగ నహహ నాక
స్వామికి నబ్ర మగుప్రోలు వసుమతిఁ గలిగెన్.

56


క.

జడనిధి యను తెరమఱుఁ గటు
వెడలి నిలిచినట్టియాట వెలఁదియపోలెం
గడు నింపులు గులుకుచుఁ దన
రెడు నీపురలక్ష్మి యవధరించితే యధిపా.

57


క.

పడమట నంభోరాశియుఁ
గడమదిశల వనచయంబుఁ గప్పారఁగఁ దా
నడుమఁ బురలక్ష్మి గనుప
ట్టెడు హరియురమున సుఖించుఠీవి దలిర్పన్.

58


ఉ.

దోహదధూపధూమములతోఁ గనుపట్టెడుతత్పురీవన
వ్యూహము నోసమస్తవిబుధోత్తమ చూచితె యంబుపానకౌ
తూహలలంబమాననవతోయదరాజివిరాజితాబ్ధిసం
దేహనితాంతకందళనదీపితనైపుణి నేపుఁ జూపెడున్.

59


ఉ.

భోగపుఁజుట్లు కోటలుగ భూరికిరీటసముజ్జ్వలత్ఫణా
పూగము సౌధబృందముగ భోగికులేంద్రుఁ డుపేంద్రుఁ బాయలే

కీగతిఁ దాను వచ్చి భజియించెనొకో యవతార మంచుఁ జే
తోగతి నాకు నెంతయును దోఁచుచునున్నది నిర్జరేశ్వరా.

60


మ.

అవచూడోపలదీప్తిచిత్రితములై హర్మ్యాగ్రవిన్యస్తకే
తువులం దేర్పడ కొప్పె నప్పురము పైత్రోవన్ మొగు ళ్లేఁగి యిం
ద్ర విలోకించితె యెంతనేల చని యేర్పాటయ్యె హానమ్మరా
దవి కాలాగరుధూపధూమతతులో యభ్రంబులో యిప్పుడున్.

61


చ.

హరిహయ చూడుమా తెలియు టబ్రము డగ్గఱి చూచికాని యాం
గిరసుని కైన నల్లయది కెంపులమేడలతోడి విస్ఫుర
న్మరకతకుట్టిమస్థలియొ మవ్వపులేఁజిగురాకుకెంపు ము
మ్మరమునఁ దేజరిల్లు నెఱమామిడిమ్రాఁకులతోడితోఁటయో.

62


సీ.

కలధౌతకేళినగంబు గాఁబోలును
             దనరుచున్నది శంభుతనువులీల
ఘనపుష్పచాంపేయవనరాజి గాఁబోలు
             నేలుచున్నది పులితోలుసిరుల
హరినీలసోపానసరణి గాఁబోలును
             బగటుచున్నది నల్లపాఁపపేరుఁ
బవడంపుటలువసౌభాగ్యంబు గాఁబోలుఁ
             జాటుచున్నది జటాజూటరుచిని


తే.

సరసి గాఁబోలుఁ గ్రాలెడు సురనదిగతి
నోడ గాఁబోలుఁ బోలెడి నుడుపతికళ
ననిమిషాధిప చూచితే యల్లపసిఁడి
కోటనడిమిశృంగారపుఁదోఁటలోన.

63


సీ.

ఆలోలశైవాలజాలలాలిత్యంబు
             జంగమోద్యానవేషము వహింప

రంగదుత్తుంగతరంగసంఘాతంబు
             నడగోటలతెఱంగు నడుపుచుండ
డిండీరమండలాఖండసౌభాగ్యంబు
             చరసౌధచయవిలాసము భజింప
శ్రీకరశీకరాస్తోకప్రవర్షంబు
             కానుకముత్యాలకరణిఁ బరఁగ


తే.

నగడితలు తత్తదాశోపయాతవాత
వశతచేత నేతత్పురవర్యపర్యు
పాసనాశాసనానీతపరపురీప
రంపరాలీల నెఱపెడు నింపు మీఱి.

64


క.

పడమటియది సాగర మని
యెడు తజ్జ్ఞులమాటఁ దక్క నేతత్పురి న
నల్గడలందుఁ బరిఖ లెవ్వియొ
జడనిధి యెయ్యదియె తెలియ శక్యమె ప్రజకున్.

65


చ.

తను ధరణీతటిద్విహృతిధన్యవనావళి యింత మీఱుటల్
కనియును మేఘ మిచ్చటి కలజ్జతఁ జేరెడుఁగాక చేర కేఁ
గినను గొఱంత యేమి పురికిం బువుఁదేనియసోనకాలువల్
జనములపైరుపంటలకుఁ జాలవె యెన్నటికైన నెన్నఁగన్.

66


వ.

అని యివ్విధంబున రథికసారథులు తత్తద్వస్తుసందర్శనసమయ
సముచితవచోరచనల వినోదించుచుం గొంతదవ్వున నయ్యు
ర్వికి డిగ్గి యన్నగరంబు చేరం జనునంత నతనిరాక విని
వనజోదరుండు ప్రియసహోదరుం డగుసాత్యకిం బిలిపించి
యద్ధివిజవల్లభు నెదుర్కొని తోడి తెచ్చుటకు నియోగించిన
నతండు సముచితపరివారసమన్వితుండై యెదుర్కొని

తోడ్కొని చన వేడ్క లిగురొత్తుచిత్తంబున నద్దేవోత్త
ముండు నూత్నగారుత్మతస్తంభసంభృతభేదావలంబిరంభాతరు
విభూషితగోపురపార్శ్వభాగం బగుతత్పురంబు ప్రవేశించి
యుభయపార్శ్వసౌధవీథికాధిరూఢప్రౌఢవిలాసినీకటాక్షనివ
హబహుగుణీకృతమార్గతోరణుం డగుచు వారిజనాభుమం
దిరద్వారంబు చేర నరిగె నతండును నుగ్రసేనవసుదేవ
సంకర్షణగదాక్రూరప్రముఖులతోఁ గక్ష్యాంతరంబులు గడచి
యెదురు వచ్చి తత్ప్రవేశవిధానంబు యథోచితంబుగా నడపి
పరస్పరార్హసంభావనంబు లస్తంభసంభ్రమసంభృతంబు లై
జరగునంతఁ గుశలప్రశ్నంబుఁ గావించిన నద్దివిజనాయకుండు
జనార్దనున కిట్లనియె.

67


తే.

ఇపుడు నీదర్శనం బనియెడుకుశలము
కలిమి ప్రత్యక్షమే చెప్ప వలదు కృష్ణ
యటమటముగాక యట మునుపటికుశలము
నఖిలవిదుఁడ వీ వెఱుఁగనియదియుఁ గలదె.

68


క.

ఐనను నాచేతను వినఁ
గా నభిమత మయ్యెనేని కమలోదర నీ
కే నెఱిఁగించెద విను మవ
ధానముతో మన్మనోవ్యధాభర మెల్లన్.

69


చ.

తపమున వజ్రనాభుఁ డనుదైత్యుఁడు బ్రహ్మఁ బ్రసన్నుఁ జేసి వ
జ్రపురి యనంగ నొక్కనగరంబును మేరువుపొంత మారుతా
తపములకు న్నిజానుమతిఁ దక్కఁ బ్రవేశ మొనర్పరానియ
ట్టిపసఁ దనర్చుదానిని ఘటించి యతం డొసఁగన్ బ్రదీప్తుఁడై.

70


వ.

యథేష్టవైభవోపభోగంబులం బ్రవర్తించుచు.

71

ఉ.

ఆతఁడు మొన్న నున్నతమదాంధత దాడిగ నేఁగుదెంచి యా
పోతర మేమి చెప్ప ననుఁ బూరికిఁ గైకొన కప్సరోవధూ
వ్రాతనిశాతపాణిరుహవారిసలాలసనవ్యపల్లవం
బై తనరారునందనమహావనిలో విడియించె సేనలన్.

72


సీ.

దనుజాధిరోహతాడనభంజనాదుల
             కోర్చునే కల్పవృక్షోత్తమములు
శోష్యపర్యుషితమనుష్యమాంసంబులు
             పూనునట్టివియె సంతానకములు
దానవద్విపఘటాలానతాదురవస్థ
             సైరించునే హరిచందనములు
మనుజఖాదిస్వేదమలినవస్త్రాదులు
             దాల్పఁ బాలివియె మందారతరులు


తే.

నందనమునకును వజ్రనాభదైత్యుఁ
డపుడు చేసినకష్టపా టబ్జనాభ
యిపుడుఁ దలఁపునఁ బాఱిన హృదయమునకు
నధికతర మైనపరితాప మావహిల్లు.

73


తే.

వాని కెదిరించి పోర దేవతలలోన
నెవ్వరును జాల రిది బ్రహ్మ యిచ్చినట్టి
వరములోపలియదియ పంకరుహనాభ
మది కలఁకఁజేసి మును చెప్ప మఱచినాఁడ.

74


వ.

కావున వానిచేత లన్నియు నప్రతిహతంబు లయి సాగు
చుండె నంత నేనును బృహస్పతియును విచారించుకొని
యద్దురాత్మునకు.

75

తే.

అక్కసెలియండ్రసంతాన మైనయట్టి
మనకు మనలోన నింతదుర్మత్సరంబు
వలదు మాపల్కు నీవు నీపలుకు మేముఁ
జేసి బ్రదుకుట మేలంచుఁ జెప్పఁ బనిచి.

76


వ.

కొంత శాంతసంరంభంబుగా మఱియు నప్పటితీఱమికొలంది
యెంచుకొని చుట్టఱికంబు నెరపుచుం బట్టణంబులోనికి
రప్పించి వానికి వానిసేనలకు ననూనంబుగా విడుదులు పాలు
పెట్టించితి మట్టిసమయంబున.

77


సీ.

తన కులుపా చాల దని మిట్టిపడఁగ న
             నామధేయపుదైత్యునకు నడంగి
తనవిడిదికి రంభ ననుపవై తని తిట్టు
             కిగ్గాడి యసురకుఁ గేలు మొగిచి
తనకుఁ బెద్దఱికంబు మును సేయ వని దూఱు
             నధమరాక్ష సునకు నర్చ లొసఁగి
తన కమృతముఁ బోసి యనుప వంచు నదల్పఁ
             బినుగురక్కసునకుఁ బ్రియము చెప్పి


తే.

పంకరుహనాభ యేఁబడ్డపాటు లరయ
నెందు నెవ్వరుఁ బడరు నీ కేమి చెప్ప
నెంతపాపంబు చేసినజంతువొక్కొ
యింద్రుఁ డగు నని యపు డాత్మ నెన్నుకొంటి.

78


ఉ.

వారిజనేత్ర యే నిపుడు వచ్చుచు నుండి యలౌకికాద్భుత
శ్రీరుచిరత్వదీయనగరీగరిమాతిశయావలోకలీ
లారసదూరధూతసకలవ్యధచిత్తుఁడ నై యథాపురా
కారత నీకుఁ దోఁచెదనొ కాని తనుద్యుతిఁ బాసితింజుమీ.

79

వ.

అది యట్లుండె నవ్విధంబున వివిధోపచారంబుల సంఘటింపఁ
బెంపునం బ్రవర్తిల్లుచుండు యాచండదానవుం డొకానొక
నాఁడు సకలసైనికసన్నాహసంపదం బొదలుచు గదలి
యేతెంచి మదీయమందిరద్వారంబునఁ దనబలంబుల నించి
నిలిచి మాటలాడఁ బని గలిగి వచ్చితి నని లోనికిం జెప్పి
యనుపుటయు నేనును దత్ప్రవేశంబు నడుపం దగువారి
నియమించితి నప్పుడు.

80


చ.

మెఱియల వంటిరక్కసులు మిక్కిలి లెక్కకు మీఱి క్రొవ్వు నే
డ్తెఱయుఁ దలిర్పఁగా వడివడిం దనవెంటనె ద్వారపాలురన్
నెఱి చెడమట్టికొంచుఁ జొర నిర్భరగర్వము నుబ్బుబింకముఁన్
మెఱయఁగ వచ్చి యాయసుర మించె మదగ్రమహాసనస్థితిన్.

81


చ.

బలిమిఁ దదీయు లప్పుడు సభామునిముఖ్యుల రెట్టఁబట్టి యా
తలఁ బడవైచుచుం దమకుఁ దామె యవారణం దత్తదాసనం
బులు గొని కూరుచుండిరి తపోధనులున్ సురలు న్వెడంగుపా
టొలయఁగ గ్రుక్కు మిక్కు మనకుండి రొదుంగుచు నక్కడక్కడన్.

82


ఉ.

యాదవసింహ నాతలఁపు నప్పుడు వారలపా టొకింత యౌఁ
గా దనుదాఁక లేదు గలఁకం బడఁ జొచ్చె ఖలుండు వీఁడు పెం
పేదఁగఁ జుట్టుముట్టి మము నిద్దఱఁ బట్టిన నేది దిక్కు ప్రా
మాదిక మైన మోస మిది మన్మతి కంచు జనించుశంకతోన్.

83


వ.

ఏ నప్పు డుప్పతిల్లెడుమదికలంక యెఱుకపడకుండ గాంభీ
ర్యంబుఁ దెచ్చుకొని తనకు వస్త్రాభరణాదిసంభావన లొనర్చు
టకు వారి వీరిం బిలిచి నియోగించుచు సంభ్రమించుటఁ

గనుంగొని యన్నియు వచ్చెం జాలు నిలు మని వారింపుచు
నిలింపద్వేషి యిట్లనియె.

84


ఆ.

వలసినట్లు దివ్యవస్తువు లెల్ల నా
యిచ్చ ననుభవించి వెచ్చపెట్టి
ప్రభుత నెఱప కకట పరుఁ డిచ్చునందాఁక
నెదురు చూచుదైన్య మేల నాకు.

85


క.

నీమంచితనపునటనల
నే మొగమోడుచు నెఱుంగ కిట్లుండితిఁ గా
నేమిటికి నాకు నీదువృ
ధామాధురి యొండు వినుము తగవరి వైనన్.

86


మత్తకోకిల.

ఎంతకాలము నీవు నాకము నేలి తిచ్చట నుండి నా
కంతకాలము నేలఁ బాడి బిడౌజ కశ్యపమౌనిరా
ట్సంతతిత్వము మీకు దానవజాతికి న్సరి గాదెనీ
వింతయుం గని రాజ్యహీనత నేఁగు మెచ్చటి కేనియున్.

87


ఆ.

ఇట్లు సేయ వేని యింద్ర మీ రెల్ల నా
చేతిలోనివార చెప్పనేల
యిపుడ పట్టి నిగ్రహించెద నావుడు
నేను నగుచు యాతుధానుతోడ.

88


ఆ.

నిగ్రహముల కేమి నీవును మేము న
న్యోన్యమైత్రిఁ బొదలునట్టితెఱఁగు
నడపవలయుఁ గాక యెడసి పోనాడుకోఁ
దడవె వేగిరింపఁ దగునె యనఘ.

89


వ.

దానవేంద్రా! నీపలికినట్ల మన మిరుదెగలవారముం గశ్యపు
సంతానం బగుటంజేసి మనయెల్లవివాదంబులు నతండ తీర్ప

నర్హుండు గావున నమ్మహామునీంద్రుకడకు నరిగి యతని
యెఱుకమీఁద నీకు నాకాధిపత్యంబు నొసంగవలసిన నొసం
గెదఁ దొలుత మదీయవచనంబులు విని యిట్టిసైరణ వహించి
తది తుదముట్ట నడపక విడిచి పెట్టుట నీయట్టిగట్టిదొరకు
నుచితంబే తియ్యనినోరం జేఁదు మేయుట నాయంబుగా
దని మఱియు ననేకప్రకారంబుల నొడంబఱిచి యతని
యతివ్యగ్రతకుం బ్రతివిధానంబు గానక యేనపుడు యప్పటికి
దొరకినబృహస్పతిప్రముఖులు సహాయులుగా నమ్మహా
దైత్యువెంటం గశ్యపుపాలి కేఁగితి నప్పు డప్పరమతపోధ
నుండు యజ్ఞదీక్షితుండై యున్నవాఁడు. గావున మావివా
దంబులు నిజయజనావసానంబునందు విని తీర్చుటకు నియ
మంబు చేసి యాసురవిరోధిని యథార్హసాంత్వనాలాపం
బుల శాంతుం జేసి యిప్పుడు నీవు నీవజ్రపురంబునకు జను
మని యాజ్ఞాపించిన.

90


ఉ.

ఇం బడరంగ నియ్యకొనియెన్ రజనీచరుఁ డేమిభాగ్య మో
యంబుజనాభ యప్పటికి నమ్మునిసత్కృప నేము నేమి చె
ప్పం బులినోరికండ విడి పడ్డగతిం దలపట్టి చూచుకొం
చుం బెనుచేటు దప్పె ననుచుం దివి కేఁగితి మొయ్య నొయ్యనన్.

91


చ.

అడరి మదోద్ధతత్వమున నద్దనుజుం డెపు డేమఱించి పైఁ
బడునో యెఱుంగరాదు సురపట్టణరాజ్యసుఖాశ యేర్పడ
న్విడిచితి నింక నీవు తల నిండఁగ నర్థము వోసితేని నే
నడు గటు పెట్టఁగా వెఱతు నచ్యుత నిన్నునె కొల్చియుండెదన్.

92

వ.

అనుటయుఁ గర్ణంబులు మూసికొని వాసుదేవుండు.

93


ఉ.

పాడిఁ దొఱంగఁ జన్నె యొకపట్టునఁ గొల్చెద నంచు నెంతమా
టాడితి సర్వదైవతకులాధిప యోడలు బండ్ల వచ్చు బం
డ్లోడల వచ్చు నొండొరుల కొక్కొకచో నను వైనతావులం
గూడుట యిష్టబంధులకుఁ క్రొత్తయె యిత్తఱి నింత యేటికిన్.

94


ఉ.

ఎన్నఁగఁ దొల్లి యీ కొలఁది యేబలురక్కసు లెంద ఱెంద ఱ
త్యున్నతిఁ గ్రొవ్వి తుళ్లరు బిడౌజ తుదిం జెడిపోరె వాండ్రు వీఁ
డు న్నిజనాశకాలము కడున్నికటం బగుడు న్నలంగఁజే
సె న్నిను నింత సత్పురుషచిత్తము నొచ్చిన రిత్త వోవునే.

95


మ.

వసుదేవుం డిపు డధ్వరం బొకటి నిర్వర్తింప నుద్యుక్తమా
ససుఁ డై నాఁ డదియున్ ద్వదర్థమకదా నాకేశ యాకార్య మె
ప్డు సమాప్తం బగు నంతనుండియు వరప్రోల్లాసి నాదుష్టరా
క్షసు సాధించుటకుం బ్రయత్నముఁ దగం గావింత మేకాగ్రతన్.

96


క.

నీవు నుపాయాన్వేషముఁ
గావింపుచు నుండు మల్పకార్యం బది గా
దేవెరవునఁ దత్పురి చొరఁ
గా వలయునొ యెవ్వ రోర్వఁగలరో వానిన్.

97


వ.

అని యింద్రు వీడ్కొలిపి వేడ్క భాసిల్ల వాసుదేవుండు
వసుదేవయజ్ఞనిర్వహణధూర్వహుం డయ్యె నంత.

98


సీ.

నిఖిల దేశాయాతనృపతిభూషాకర్ష
             రేణుసంపోషితక్షోణికంబు
మహితాపభృథలాభమహిమధన్యత్వభా
             గ్జలదర్శితాపూర్వసౌష్ఠవంబు

వరమంత్రతంత్రహవ్యద్రవ్యషాడ్గుణ్య
             సంభృతానలనవౌజ్జ్వల్యకంబు
సన్నుతసాన్నాయ్యసౌరభ్యసంపదా
             ఢ్యంభవిష్ణుప్రపూతానిలంబు


తే.

హోమధూమాసురంజితద్యోతలంబు
నగుచు వసుదేవునధ్వర మతిశయిల్లె
భవ్యలీలామహాభూతపంచకమున
కొక్కొకవిశేష మొసఁగుచు నొప్పు మీఱి.

99


శా.

అక్షయ్యం బగు పెంపుఁ దాల్చును దపోయజ్ఞక్రియాదుల్ తదీ
యక్షేమంకరనామసంస్మరణపుణ్యావాప్తి నాపుండరీ
కాక్షుం డచ్యుతుఁ డాదిపూరుషుఁడు ప్రత్యకృతిం దానె సం
రక్షింపం బెనుపొందుయజ్ఞమునకున్ బ్రాశస్త్య మింకే మనన్.

100


వ.

అది యట్లుండె నతండు యాగసమాప్తిసమయంబున సమస్త
దేశాయాతు లైనబంధుమిత్రాదులం దత్తదర్హసంభావనల
చేతం బ్రీతులం జేయుచున్న యత్తఱి భద్రుం డనునటుం
డచ్చటికి వచ్చి యత్యద్భుతం బగునర్తనప్రవర్తనంబునం
బరితోషంబు నొందించి సభాసదు లయిన మునులచేత
వివిధంబు లైనవరంబులు నితరులచేతం బారితోషికంబు
లైన యంబరాభరణముఖ్యంబులుఁ గైకొనుచు వారిని
వేఱువేఱ యనేకప్రకారంబులం బొగడుచుం బ్రవర్థిల్లు
చున్నంత.

101


చ.

కలికిపిసాళినవ్వు లెసఁగ న్వటుధూర్తులు గొంద ఱొండొరుం
దలకొన నెచ్చరించి తమదండపుఁగోలల నున్నమాఱుగో

చులు వెసఁ బుచ్చివైచి కడుసొంపులు గాఁ బొగడించుకోఁజుమీ
తలఁపఁగ నిప్పు డింత తెగుదారుల మైతిమి భద్ర నావుడున్.

102


క.

ఎలన వ్వొలయఁగ నాతఁడు
కలయఁగ నవి చుట్టి పట్టి గంభీరపుఁబే
రెలుఁ గొప్ప నొహోహో యని
పలుమఱు నెగురంగ వైచి పట్టుచు వేడ్కన్.

103


సీ.

వేదసౌరభములు వెదచల్లఁ గలశుచి
             బ్రాహ్మణజాతికోరకములార
పరిశుద్ధి పెంపొందు బ్రహ్మవర్చసపావ
             కస్ఫూర్జితస్ఫులింగంబులార
యరయ నట్టిక సీలలంత లయ్యును బింక
             మున బ్రహ్మశిఖి ముట్టు ప్రోడలార
దంటమాటలకు ధౌర్త్యమునకు నానతి
             పడిపట్టినట్టి సత్ప్రాజ్ఞులార


ఆ.

చిన్నవడుగులార వెన్నునివామన
త్వంబు నభినయించుతండ్రులార
మీప్రసాద మిది సమృద్ధికారణము మా
కఖిలకార్యముల మహాత్ములార.

104


వ.

అని పొగడిన నవ్వి యవ్వటువులు దుండగంబున.

105


ఆ.

ఓరియాటకాఁడ యీరీతియఱపులా
పొగడు టనఁగ మెచ్చు పుట్ట దిందు
మగుడఁ బుచ్చుకొనఁగఁ దగదు నీవంటిన
గోఁచు లిపుడు పుచ్చుకొనక చనము.

106

వ.

అనుచుఁ దలంగి పోక యిట్టు నట్టుం జుట్టు మెట్టాడుచిట్టివడు
గుల నానట్టు నగవునుం గోపంబుఁ గదుర నదలించుచుం
దనమేళగాండ్ర నాలోకించి యిబ్బాలకులు మనవాలకపు
సొమ్ములందు నేమేనియు నవహరించుటకు నఱ్ఱాడుచున్న
వారు మీర లీమ్రుచ్చుల నెచ్చరికం గనిపట్టుకొని యుండుఁ
డనుటయు నుదరిపడుచు నప్పడుచులు గడుసుఁదనంబునఁ
నతని నధిక్షేపించి.

107


సీ.

ఏము మ్రుచ్చులమె యూహింప మ్రుచ్చుఁదనాల
             పుట్టినయిండ్లు మీబోంట్లె కాక
యాటవాండ్రని నమ్మి యనుమతింపఁగ నెట్టి
             పుర మైన నశ్రమంబునను జొచ్చి
పగలెల్ల నాటల బ్రమయించుచును సందు
             గొందులెల్ల నెఱింగికొనుచు రేలు
కన్నగాం డ్రగుచు నగళ్ళు ప్రవేశించి
             యందు నెంతటివార లడ్డ మైనఁ


ఆ.

జక్కడఁచుచుఁ బేను గ్రుక్కినపాటిగా
నిష్ట మైనయర్థ మెల్లఁ బడసి
బ్రతుకు చునికి మీస్వభావ మింతయును ద
ప్పదు యథార్థ మనుచుఁ బలుకుటయును.

108


మ.

వనజాక్షుం డపు డింద్రకార్యముదెస న్వర్థిల్లుచిత్తంబుతో
ననికి న్వజ్రపురంబుఁ జొచ్చుట కుపాయాన్వేషియై యున్కిఁ జే
సి నిజాపేక్షకు నుత్తరంబుగ గ్రహించె న్విప్రవాక్యం జనా
ర్దన యన్మాట యథార్థ మై పరఁగఁ దద్వాక్యక్రమం బంతయున్.

109

వ.

ఇవ్విధంబున విశ్వంభరుండు వటువచనంబు లుపశ్రుతిగం
జేకొని తదనుసారంబున వజ్రపురప్రవేశంబును వజ్రనాభ
వినాశంబును నతిసుకరంబులుగా మనంబున నిశ్చయించుకొని
తత్ప్రయోజనంబునకు నరుగ నర్హుం డెవ్వఁడో యను
విచారంబునం బ్రవర్తిల్లె నటమున్న యమరనాయకుండు
దనుజాపాయంబునకు నుపాయంబు భావించి దేవశైవలినీ
విహారమహారసతరంగితాంతరంబు లగుచక్రాంగంబుల రా
వించి సగౌరవంబుగా నిట్లనియె.

110


తే.

హంసవరులార మా కొక్కయవసరంబు
పిలిపించితిమి మీరు గలుగుటకును
ఫలము మీచేత నైనయీపని కొదవుట
గావున వినుండు వివరింతుఁ కార్యసరణి.

111


క.

మము వజ్రనాభుఁ డనియెడు
నమరరిపుఁడు పఱచినట్టియాపాట్లు సమ
స్తము మీ రెఱుఁగుదురే కద
క్రమమున నవి చెప్పనేల ఖగవరులారా.

112


ఆ.

మాకు నిపుడు వాని మర్దించుయత్నంబు
గలిగి యున్నయది ప్రకాశ మైన
నెగ్గు పుట్టుఁగాన నీరహస్యంబు మీ
మనసునందె పెట్టుకొనఁగ వలయు.

113


క.

మాకంటె వాఁడు మునుపుగ
నేకార్యము సేయఁగలఁడొ యెఱుఁగము మీరల్
జోకగఁ దత్పురి మెలఁగుచు
నా కేదొకపనికి వేగు నడపఁగ వలయున్.

114

చ.

ప్రతిదినసంబు వానినగరంబునఁ బుట్టువిశేషము ల్భవ
స్మృతిపస నన్నియుం దెలిసి మా కెఱిఁగించుట మీప్రయోజనం
బితరులచేతఁ గా దిది తదిష్టము లేక చొరంగ రాదు మా
రుతమునకైనఁ దత్పుర మొరు ల్పొరఁజాలమి చెప్ప నేటికిన్.

115


క.

మీరాకపోక లింపు సు
రాతికిఁ గేళిదీర్ఘికాదులకు నలం
కారములు మీవిహారము
లారయ నేరికి నతిప్రియంబులు కావే.

116


వ.

అనుటయు నాపులోమజావల్లభునకు శుచిముఖీవల్లభుండను
మరాళతల్లజుం దుల్లసితవదనుం డగుచు నెదుర నిలిచి
దేవా యీవేళ కావజ్రనాభుండు ప్రాభవాభిమానంబునఁ
గన్నుఁగానమిఁ దన్నుఁ దా నెఱుంగకున్నవాఁడు నాకుఁ
జూడ నిప్పటికి కా దెప్పటికి నప్పరమతామసుం డింక నీవం
కకుం గదలిరా నెఱుంగఁడని తోఁచుచున్నయది యైనను
మానసంబున దేవర దేవకార్యం బేమియు నేమఱకుండు
నది యిదియంతయు నింతకుమున్ను వజ్రపురినుండి యేము
గొందఱము వచ్చితిమి గానఁ గానంబడిన యర్థంబు విన్న
వించితి నెంచి చూడం గించిదూనంబుగా వానిరాజ్య
సంపదయుఁ దుదకు వచ్చినది యిది మదీయజాయవలన వినం
బడియెఁ దద్విశేషంబును దానిచేత విన్నపంబు చేయించెదనని
తనచెలువం బిలిపించి బలరిపుం గనిపించి నీవు నాకు వినిపించిన
వజ్రనాభు రాజ్యావసానసామీప్యంబు స్వామికి నేమియుం
గొఱంత పెట్టక విన్నవింపు మనుటయు నాశుచిముఖి శత
మఖున కభిముఖియై యిట్లనియె.

117

చ.

తడవులఁ బట్టి యేము సతతంబును బోదుము వానివీటికిన్
గడు మతి చాలమిం గడుపుఁగక్కుఱితి న్సురలోకనాథ మా
యెడఁ గలయట్టిత ప్పిది సహింపుము పక్షులమౌట నొక్కవెం
బడి నిది చెల్లెఁగాక రిపుప్రాంతము చేరెడువార లాప్తులే.

118


వ.

ఏమునుం బోక మానెద మని తలంతు మేని.

119


సీ.

గగనస్రవంతిలోఁ గలసువర్ణాబ్జంబు
             లందు మేలేర్చి తా నపహరించి
మానసంబు శఠాత్ముమానసంబును బోలె
             నిస్సారసత్వంబు నెరయఁ జేసి
బిందుసరంబులోఁ గుందనపుందమ్మి
             పేరు లే కుండంగఁ బెల్లగించి
సౌగంధికాఖ్యకాసారంబు జలమాత్ర
             శేష మై దీనతఁ జెందఁ జేసి


తే.

మఱియుఁ గలదివ్యసరసులు నెఱయఁ జెఱిచి
తనదు కేలిదీర్ఘికలందుఁ గనకనలిన
జాతు లెల్ల నాటించినాఁ డాతఁ డింద్ర
యటు చనక మేఁత నడుచునే హంసములకు.

120


వ.

అది యట్లుండె నట్లు వజ్రపురంబునం గలకొలంకులం
దటాకంబులం గేళాకూళుల బొడ్డనబావుల నడ్డపెట్టు లేక
విహరించుటకు వజ్రనాభుముదల యడిగి తజ్జలాశయంబు
లన్నింటికి నస్మదీయసంక్రీడనంబుకలిమి యలంకారం
బగుట యెంచి యతం డంగీకరింప యథేష్టవిహరణంబుల
నహరహంబునుం బ్రవర్తిల్లుచున్న యేము నిన్నఁ గన్య
కాంతఃపురంబున నొక్కసరోవరంబునం బరఁగుతఱి

సామ్రాజ్యలక్ష్మీసాక్షత్కారానుకారిణియైన యొక్కకన్య
కామణి తనచెలికత్తియతోడం దత్తటంబునం గ్రొత్తవిరిగుత్తి
మొత్తంబుల నత్యంతంబు చెలువొందు గురివిందపొదరింట
నొంటినుండి యవ్వాలుఁగంటితోడ.

121


చ.

కమలదళాక్షిరో వినవుగా కల యొక్కటి గంటి వేఁకువన్
సమధిక మైనయద్భుత మొనర్చుచు నున్నది యెన్నుకొన్న లో
కమునను గన్నవిన్నయది గా దది కొంతనిజంబు కొంత
స్వప్నము నని పల్కి సిగ్గుకతనన్ మఱి చెప్పక దాఁచె దాఁచినన్.

122


క.

ఒట్టిడుకొంటివి గద నీ
కెట్టిరహస్యంబు దాఁప నే నని మనలో
నిట్టివి గలవా యని చెలి
యట్టే తప్ప దన విరచితాంగీకృతి యై.

123


వ.

ఆకలకంఠి తనకల సకలంబు నకలంకసౌహార్దంబున నిట్లని
వినిపించె.

124


చ.

హిమగిరిరాజకన్య పరమేశ్వరి నాకల సుప్రసన్న యై
విమలదరస్మితామృతము వెల్లువ చెక్కులఁ బిక్కటిల్ల నన్
మమతను జేరఁగాఁ బిలిచి మక్కువచే నను నొక్కకేల మే
నిమురుచు నీకు నొక్కమగనిన్ ఘటియించితినంచుఁ బల్కుచున్.

125


సీ.

సంకల్పమాత్రతక్షణసన్నిధాపితం
             బగుచిత్రఫలకంబునందు నొక్క
పురుషు నత్యాశ్చర్యతరరూపలావణ్య
             గాంభీర్యశౌర్యాదిశుంభదఖిల

గుణములఁ గొమరొందు కొమరుఁబ్రాయపువాని
             వ్రాసి యితండ నీవల్లభుండు
ప్రద్యుమ్నుఁ డనియెడు ప్రభుకుమారుఁడు మీకు
             నిద్దఱకును జనియించినట్టి


తే.

పుత్త్రుఁ డీపురి యేలు నోపొలఁతి యనుచుఁ
బలికె నఁట నేను నచటిపెద్దలు గఱపఁగ
మ్రొక్కి యనిపితి నఁట యిందు నిక్క మగుచుఁ
బడఁతి యున్నది తచ్చిత్రఫలక మిపుడు.

126


మ.

అనుచు న్నెచ్చెలితోడ నచ్చెలువ య ట్లత్యద్భుతస్వప్నమున్
వినిపింప న్నికటంబున న్మెలఁగుచున్ వింటి న్సురాధీశ దా
నన యే నెన్నిక నిర్ణయించితి మదిం దథ్యంబుగా వజ్రనా
భునకుం గాలము చేరువౌట యిది నీబుద్ధి న్వివేకింపుమా.

127


సీ.

ఆయింతిఁ బ్రద్యుమ్నుజాయగాఁ బలికిన
             గౌరిమాటకు బొంకు గలుగ దనుము
దనుజవిరోధిపుత్త్రునకు నాదుష్టదై
             త్యుఁడు తనంతఁ దనూజ నొసఁగఁ డనుము
ప్రద్యుమ్నుఁ డట్లు ప్రభావతీపతి యైన
             దానవునకుఁ బోరు తప్ప దనుము
వజ్రపురము ప్రభావతికొడు కేలుట
             యసురకు జయ మైనఁ బొసఁగ దనుము


తే.

చిత్రఫలకంబు ప్రత్యక్షసిద్ధ మగుటఁ
జేసి యాకల యధికవిశ్వాసయోగ్య

మదియు వేకువఁ గావున నచిరభావి
ఫలము దేవేంద్ర నీ వెంచి తెలిసికొనుము.

128


వ.

ఆకన్నియపేరు ప్రభావతి యగుటయు నది వజ్రనాభుని
కూఁతు రగుటయుఁ దదీయస్వప్నకథనానంతరప్రవృత్తంబు
లయిన యమ్మత్తకాశినుల యుత్తరప్రత్యుత్తరంబులవెంబడి
నెఱుంగంబడియె నవియుం గొన్ని వివరించెద భవదీయ
కార్యోపకారి యైనయంశంబు గలిగిన గ్రహించునది యని
యాయంచగరిత యకించిదంచితసహజమాధురీధురీణవాణీ
రామణీయకంబు కార్యకామనీయకంబున నినుమడించి బిడౌ
జునిబిడౌజుం జేయుచుండ నిట్లనియె.

129


క.

విను మట్లు తనదుకల చె
ప్పినయాయమఁ జూచి దానిప్రియసఖి యనయం
బును వెఱఁగందుచు మెచ్చుచు
వనితా నీ వెంతభాగ్యవతివే యనుచున్.

130


వ.

శిరఃకంపం బొనర్చి.

131


తే.

మునుపు గౌరివరంబుచేతనే జనించి
తబల నీవె నిన్గన్న మీయమ్మ నేమ
మట్టి దిట్టిది నాఁ జన్నె యగజ నీవు
నింత మెప్పించుకొంటి నీ కెవ్వ రీడు.

132


చ.

వలిమలయాఁడుబిడ్డ కల వచ్చి యనుగ్రహ మెంతయేనియుం
గలుగక యిట్లు చిత్రఫలకంబున నీకు లిఖించి యిచ్చునే
చెలువుని నింతదృష్టముగఁ జెప్పెద నొండొకపోఁతుటీఁగకున్
బొలయఁగ రానిచోట నిది పుట్టుట నె గ్గగు నీదుతండ్రిచేన్.

133

ఆ.

చిచ్చు లేక చిముడుమచ్చరీఁ డీసుద్ది
వజ్రనాభుఁ డోర్చువాఁడె యకట
యగజపేరు పెట్టి యతివ యెవ్వతొ యింత
చేసె ననుచు మమ్ముఁ జెండుఁ దొలుత.

134


క.

ఆచిత్ర ఫలక మెవ్వరు
చూచిన వెలివిసరి యపుడు సుబ్బెడు నది నీ
వే చూచు పేను జూచుట
యోచంచలనయన యింతయు నెఱుంగుదువే.

135


చ.

ఇతరులు రాకమున్న యది యెక్కడఁ బెట్టినదానవో సుశీ
ఘ్రతఁ గొనితెమ్ము తల్లిఖితుఁ గన్నులఁ జూచినదాఁక నామనం
బతిముదితంబు గా దగజ యారసి యెవ్వని వ్రాసెనో సురూ
పతపస నీకు జోడయినభవ్యుఁడు దుర్లభుఁ డెల్లసృష్టిలోన్.

136


వ.

అనవుడు నక్కాంత యిక్కడ నొక్కచిగురుంబొదరుటీఱమి
నిడినదాన నని యాక్షణంబ తెచ్చి నెచ్చెలియుం దాను
నప్పలకకప్పుఁబావడ యెడలించి.

137


చ.

కలకల నవ్వినట్ల తెలికన్నుల నిక్కమ చూచినట్ల తోఁ
బలుకఁ గడంగినట్ల కడుభావగభీరత లబ్బినట్ల పెం
పొలయఁ దనర్చి జీవకళ యుట్టిపడన్ శివ వ్రాసినట్టియా
చెలువున కాభిముఖ్యము భజింపఁదలంకెను దాను బోటియున్.

138


ఉ.

చిత్తరు వన్న నిశ్చయముచే నెదురుండి మొగంబు చూడ మో
మెత్తును సత్యపుంభ్రమసమృద్ధిని గ్రమ్మఱుఁ దత్క్షణంబ లో
నొత్తుచుఁ దత్తఱంబుఁ ద్రపయున్ మగుడంగ నిరీక్షణేచ్ఛఁ బో

మొత్తును భర్తచూపు దనుమోచుట దోఁచిన నోసరిల్లుచున్.

139


తే.

వెఱయుఁ ద్రపయు లోనుగఁ గలవిఘ్నసమితిఁ
గడుఁ గలఁగి పోక యుండఁ దా నడుమ నడఁచు
నేచి చిత్రతానిశ్చయ మెచ్చరింప
నింతి క్రమమునఁ బ్రియునిరూ పెల్లఁ జూచు.

140


వ.

అత్తలోదరిచెలికత్తెయు నత్యంతవిస్మయాయత్తచిత్త యై
యొక్కింతతడవు చూచి యి ట్లనియె.

141


ఉ.

ఇంతబెడంగు లోకమున కెవ్వరి కున్నది యంబ తా నిజా
త్యంతికనైపుణీమహిమ మంచన వ్రాసెనొ యేమొ కాక యా
చింతయుఁ గూడ దీతని సృజించియె జోడుగఁ గోరి సుమ్ము దా
నెంతయు నేర్పు మీఱు నజుఁ డిట్లు సృజించె నినుం బ్రభావతీ.

142


వ.

అనుటయు నక్కాంతాతిలకంబు.

143


ఉ.

ఇచ్చక మాడుమాట లివి యెల్ల నటుండఁగ నిచ్చి నీకు నీ
నెచ్చెలితోడు సుమ్ము సఖి నిక్కము చెప్పుము వ్రాఁతనేర్పు గా
కిచ్చెలువంబు గల్గుఘనుఁ డెక్కడ నే నొకఁ డుండె నేని నేఁ
దచ్చరణద్వయంబునకు దాస్య మొనర్పఁగ నైన నర్హనే.

144


వ.

అని మఱియుఁ బెక్కుచందంబులం గందర్పరాగంబు తేట
పఱుచుమాటలం దనబోటితోడం దడవు సంభాషించుచుండె
నవియుఁ బదిలంబుగాఁ దెలిసిన నమ్ముద్దియ ప్రద్యుమ్ను
శీఘ్రానయనంబునకు నుద్యోగంబు తద్దయుం జేయుట
సంభావితంబు గావున దేవకార్యంబునకు నుపకారంబు వోలెఁ

దోఁచుచున్నది యని చెప్పుటయు నవహితమానసుండై
యాకర్ణించి.

145


శా.

ధారుణ్యాభరణాయమానబుధతాధారుండు భూమోల్లస
త్కారుణ్యామృతశైత్యనిత్యదృగలంకారుండు నేత్రాంతగా
హారుణ్యాంకురకల్పితారిమదసంహారుండు కీర్త్యంగనా
తారుణ్యాంగళనౌషధాభిజనవిస్తారుండు శూరుం డనిన్.

146


క.

సారతరవైదికసమా
చారుఁడు బహునృపకృతోపచారుఁడు నిరహం
కారుఁడు సాంగానంగా
కారుఁడు సన్నుతపచఃప్రకారుఁడు సభలన్.

147


కవిరాజవిరాజితము.

జలధిగభీరుఁడు శాంతవికారుఁడు శాస్త్రవిహారుఁడు సౌమనసా
చలవరధీరుఁడు శశ్వదుదారుఁడు సంహృతవైరుఁడు శంభుపదా
చలితవిచారుఁడు సాదిమసారుఁడు సత్పరివారుఁడు సర్వనుతో
జ్జ్వలగుణవారుఁడు సంవిదగారుఁడు సంశయదూరుఁడు సద్విధులన్.

148


గద్యము.

ఇది నిఖిలసూరిలోకాంగీకారతరంగితకవిత్వవైభవ
పింగళియమరనార్యతనూభవ సౌజన్యజేయ సూరయనామ
ధేయ ప్రణీతంబైన ప్రభావతీప్రద్యుమ్నం బనుమహాప్రబం
ధంబునందుఁ బ్రథమాశ్వాసము.