పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ప్రథమాశ్వాసము)/తృణావర్తుడు కొనిపోవుట
తెభా-10.1-263-వ.
అప్పుడు.
టీక:- అప్పుడు = ఆ సమయము నందు.
భావము:- అప్పుడు అలా బరువెక్కిన చంటిపిల్లవానిని తల్లి కింద పెట్టి వెళ్ళినప్పుడు.
తెభా-10.1-264-క.
ఖరుఁ డగు కంసుని పంపున
నరిగి తృణావర్తుఁ డవని కవచాటముగాఁ
సురకరువలి యై బిసబిస
నరు దరు దన ముసరి విసరి హరిఁ గొనిపోయెన్.
టీక:- ఖరుడు = కఠినుడు; అగు = ఐన; కంసుని = కంసుని యొక్క; పంపునన్ = ఆజ్ఞానుసారము; అరిగి = వెళ్ళి; తృణావర్తుడు = తృణావర్తుడను రాక్షసుడు; అవని = లోకుల; కిన్ = కి; అవచాటముగా = అకస్మాత్తుగా; సురకరువలి = సుడిగాలి {సురకరువలి – వ్యు. సుర (పెను) కరువలి (వాయువు), పెనుగాలి, సుడిగాలి}; ఐ = అయ్యి; బిసబిస = వేగముగా; అరుదు = వింతలలో, అశక్యములలో; అరుదు = వింత, అపూర్వము; అనన్ = అనుచుండగ; ముసరి = ఆవరించి; విసిరి = బలంగావీచి; హరిన్ = కృష్ణుని; కొనిపోయెన్ = తీసుకుపోయెను.
భావము:- కఠినాత్ముడైన కంసుడు పంపిన తృణావర్తుడనే రాక్షసుడు అకస్మాత్తు నేల మీదకి వచ్చాడు. ఆ రావటం రావటం సుడిగాలి రూపంలో “రయ్” “రయ్” మంటు అందరు ఆశ్చర్యపోయేలా మిక్కిలి వడితో కమ్ముకుంటు వచ్చి, ఒక్క విసురుతో కృష్ణబాలకుని పైకి ఎత్తుకుపోయాడు.
తెభా-10.1-265-క.
సుడి యెఱుఁగని హరి సుడివడ
సుడిగాలి తెఱంగు రక్కసుఁడు విసరెడి యా
సుడిగాలి ధూళి గన్నుల
సుడిసిన గోపకులు బెగడి సుడివడి రధిపా!
టీక:- సుడి = చలింపజేయబడుట అన్నది; ఎఱుగని = తెలియని; హరిన్ = విష్ణుమూర్తి; సుడివడన్ = చుట్టబెట్టికొనిపోవలె నని; సుడిగాలి = సుడిగాలి; తెఱంగు = వంటి; రక్కసుండు = రాక్షసుడు; విసరెడి = బలంగా వీస్తున్న; ఆ = ఆ; సుడిగాలి = సుడిగాలి యొక్క; ధూళిన్ = దుమ్ము; కన్నులన్ = కళ్ళలో; సుడిసినన్ = చుట్టుముట్టగా; గోపకులు = యాదవులు; బెగడి = భయపడిపోయి; సుడువడిరి = చుట్టచుట్టుకుపోయిరి; అధిపా = రాజా.
భావము:- కష్టం అంటే తెలియని చంటిపిల్లాడు కృష్ణుడుని చిక్కుపడేయాలని తృణావర్తుడనే రాక్షసుడు సుడిగాలి రేపాడు. ఆ విసురుకి లేస్తున్న దుమ్ముకు కళ్ళు కమ్ముకోగా గోపకులు బెదిరి గాబరా పడ్డారు.
సుడి సుడి అని ఏడుసార్లు ప్రయోగించి. ఎంతో చమత్కారం చూపారు పొతన్న గారు.
తెభా-10.1-266-వ.
మఱియు న వ్వలయపవన దనుజుండు విలయపవనుని తెఱంగునం గసిమసంగి ముసరి మసరుకవిసి విసిరెడి సురకరువలిం బొడమిన పుడమిరజంబు వడి నెగసి గగనమున మెఱసి తరణి కిరణములకు మఱుఁగుపడిన నిబిడ మగు బెడిదంపు తిమిరమున దశదిశ లెఱుంగఁబడక గోకులం బాకులంబు నొంద నొండొరుల నెఱుంగక బెండుపడుచున్న జనంబుల మనంబుల ఘనంబగు భయంబు రయంబునం జెంద నదభ్రపరిభ్రమణ శబ్దంబున దిగంతంబులు చెవుడుపడి పరిభ్రాంతంబులుగ నొక్క ముహూర్తమాత్రంబున భువన భయంకరత్వంబు దోఁచె; నా సమయంబున.
టీక:- మఱియున్ = ఇంకను; మలయపవన = పైరగాలివంటి తృణావర్త; దనుజుండు = రాక్షసుడు; విలయ = ప్రళయకాలపు; పవను = వాయువుల; తెఱంగు = వలె; కసిమసంగి = రేగి; ముసరి = చుట్టుముట్టి; ముసరుకవిసి = ఆక్రమించి; విసిరెడి = వీచెడి; సురకరువలిన్ = సుడిగాలిని; పొడమినన్ = చూపట్టిన; పుడమి = నేలమీది; రజంబున్ = ధూళి; వడిన్ = వేగముగా; ఎగసి = ఎగిరివచ్చి; గగనమునన్ = ఆకాశమున; మెఱసి = అతిశయించి; తరణి = సూర్యుని; కిరణముల = కిరణముల; కున్ = కు; మఱుగుపడిన = కనబడకుండ చేసిన; నిబిడము = దట్టమైనది; అగు = ఐన; బెడిదంపు = భయంకరమైన; తిమిరమునన్ = చీకటి యందు; దశదిశలు = దిక్కు {దశదిశలు - దిక్కులు4 (1తూర్పు 2దక్షిణము 3పడమర 4ఉత్తరము) మూలలు4 (1ఈశాన్యము 2ఆగ్నేయము 3నైరృతి 4వాయవ్యము) మరియు పైనకింద2}; ఎఱుంగబడక = తోచక; గోకులంబున్ = వ్రేపల్లె; ఆకులంబున = కలతను; ఒందన్ = పొందగా; ఒండొరులన్ = ఒకరి నొకరు; ఎఱుంగక = చూడలేక; బెండుపడుచున్న = నిశ్చేష్టులు అగుచున్న; జనంబుల = వారి; మనంబులన్ = మనసు లందు; ఘనంబు = అత్యధికమైనది; అగు = ఐన; భయంబు = భయములు; రయంబునన్ = శీఘ్రముగ; చెందెన్ = కలిగినవి; అదభ్ర = తక్కువకాని, అధికమైన; పరిభ్రమణ = తిరుగటవలని; శబ్దంబునన్ = ధ్వనిచేత; దిగంతంబులున్ = దిక్కుల కడలను కూడ; చెవుడుపడి = చెవులు గళ్ళుపడి; పరిభ్రాంతంబులు = మిక్కిలి భ్రాంతిచెందినవారు; కన్ = అయిపోగ; ఒక్క = ఒకే ఒక; ముహూర్త = ముహూర్తపు; మాత్రంబునన్ = కాలములోనే; భువన = లోకములకు; భయంకరంబున్ = భీతిగొల్పెడిదిగా; తోచెన్ = కనబడెను; ఆ = ఆ; సమయంబునన్ = సమయము నందు.
భావము:- ఆ సుడిగాలి రాక్షసుడు ప్రళయకాల ప్రభంజనం వలె విజృంభించి రివ్వురివ్వున విసిరికొట్టాడు. ఆ గాలినుండి పుట్టిన దుమ్ము ధూళి ఉవ్వెత్తుగా లేచింది. ఆ ధూళి ఆకాశమంతా ఆవరించి సూర్యుని కిరణాలకు అడ్డుపడింది. అప్పుడు భయంకరమైన చీకటి ఆకాశమంతా దట్టంగా ఆవరించింది. గోపకులు దిక్కు తెలియక అల్లాడిపోయారు, ఎవ రెక్కడ ఉన్నారో తెలియకుండ పోయింది. దానితో నిశ్చేష్టులైన వారి కందరికి గొప్పభయం పుట్టి మనస్సుల నిండా నిండిపోయింది. ఆ సుడిగాలి వేగానికి ఆ భయంకర ధ్వనికి దిక్కులు దద్దరిల్లాయి. జగమంత గిఱ్ఱున తిరుగుతున్నట్లు తోచింది. అలా ఒక్క ముహూర్తం పాటు లోకా లన్నిటికి భయంకరమైన స్థితి ఏర్పడింది.
కసిమసగు, ముసురు, మసరుకవియు, చెవుడుపడు వంటి జాతీయాలు ప్రయోగం వచనానికి ఎంతో అందాన్నిచ్చాయి.
తెభా-10.1-267-ఉ.
పాపనిఁ జూడఁ గానక విపద్దశ నొంది కలంగి తల్లి "యో
పాపఁడ! బాలసూర్యనిభ! బాలశిరోమణి! నేడు గాలికిం
జేపడిపోయితే"యనుచుఁ జీరుచు దైవముఁ జాల దూఱుచుం
దాపము నొంది నెవ్వగల డయ్యుచుఁ గుందుచు బిట్టు గూయుచున్
టీక:- పాపని = శిశువును; చూడన్ = చూచుటకు; కానక = కనబడని; విపత్ = ఆపదల; దశన్ = స్థితిని; ఒంది = పొంది; కలంగి = కలతచెంది; తల్లి = తల్లి; ఓ = ఓయీ; పాపడ = బిడ్డడ; బాలసూర్య = ఉదయిస్తున్న సూర్యుని; నిభ = సరిపోలువాడ; బాల = శిశువులలో; శిరోమణి = శ్రేష్ఠుడా; నేడు = ఇవాళ; గాలి = వాయువుల; కిన్ = కి; చేపడిపోయితే = చిక్కుపడిపోతివా; అనుచున్ = అనుచు; చీరుచున్ = పిలుచుచు; దైవమున్ = దేవుడిని; చాలన్ = ఎక్కువగా; దూఱుచున్ = తిడుతూ; తాపమున్ = బాధ; ఒంది = పడి; నెవ్వ = అధికమైన; వగలన్ = విచారములచేత; డయ్యుచున్ = కుంగిపోతూ; కుందుచున్ = దుఃఖించుచు; బిట్టు = బిగ్గరగా; కూయుచున్ = ఏడ్చుచు.
భావము:- తన చంటిబిడ్డ కృష్ణుడు కనబడకపోడం అనే విపత్తులో పడి కొట్టుకుంటున్న యశోదాదేవి ఎంతో కలత చెందింది. “ఓ నా చిట్టితండ్రీ! ఉదయించే సూర్యుని లాంటి ప్రకాశం కలవాడవు కదా నువ్వు. బాలలలో వరేణ్యుడవుకదా. ఇదేమిటయ్యా, ఇలా సుడిగాలి బారిన పడిపోయావు” అని పిలుస్తూ విలపించింది. ఇలాటి విపద్దశ కలిగించిన దేవుణ్ణి అనేక రకాలుగా నిందించింది. ఎఁతో బాధ పడింది. బాధతో కుంగిపోతు విలపించసాగింది.
తెభా-10.1-268-క.
"సుడిగాలి వచ్చి నిన్నున్
సుడిగొని కొనిపోవ మింట సుడిసుడి గొనుచున్
బెడఁ గడరెడు నా ముద్దుల
కొడుకా! యే మంటి"వనుచు “ఘోరం” బనుచున్
టీక:- సుడిగాలి = సుడిగాలి; వచ్చి = వచ్చి; నిన్నున్ = నిన్ను; సుడిగొని = చుట్టుకొని; కొనిపోవన్ = తీసుకుపోగా; మింటన్ = ఆకాశమున; సుడిసుడిగొనుచున్ = మిక్కిలి బడలిక పడుతు; బెడగు = అధికముగ; అడరెడు = కష్టపడెడి; నా = నా యొక్క; ముద్దుల = గారాల; కొడుకా = పుత్రుడా; ఏమంటివి = ఏమంటున్నావు; అనుచున్ = అంటూ; ఘోరంబు = మిక్కిలి భయంకరము; అనుచున్ = అంటు.
భావము:- “ఓ నా ముద్దుల కొడుకా! అయ్యో సుడిగాలి వచ్చి ఎత్తుకుపోయిందా కొడుకా! ఆకాశంలో సుళ్ళు తిప్పేస్తుంటే ఎంతలా ఏడుస్తున్నావో ఏమిటో. ఎంతగా బెదిరి పోయావో ఏమిటో. మరీ ఇంత ఘోరమా” అంటు యశోద వాపోతోంది.
తెభా-10.1-269-ఉ.
"ఇక్కడఁ బెట్టితిం దనయుఁ డిక్కడ నాడుచు నుండె గాలి దా
నెక్కడ నుండి వచ్చె శిశు వెక్కడి మార్గము పట్టిపోయె నే
నెక్కడఁ జొత్తు"నంచుఁ గమలేక్షణ గ్రేపుఁ దొఱంగి ఖిన్నయై
పొక్కుచు వ్రాలు గోవు క్రియ భూస్థలి వ్రాలె దురంత చింతయై
టీక:- ఇక్కడన్ = ఈ ప్రదేశము నందే; పెట్టితిన్ = ఉంచాను; తనయుడు = కొడుకు; ఇక్కడన్ = ఈ ప్రదేశము నందే; ఆడుచుండెన్ = ఆడుకొనుచుండెను; గాలి = సుడిగాలి; తాన్ = అది; ఎక్కడ = ఎక్కడ; నుండి = నుండి; వచ్చెన్ = వచ్చినదో; శిశువున్ = పిల్లవాడు; ఎక్కడి = ఏ; మార్గమున్ = దారి; పట్టి = అమ్మట; పోయెన్ = వెళ్ళిపోయెనో; నేన్ = నేను; ఎక్కడన్ = ఎక్కడ; చొత్తును = శరణుపొందగలను; అని = అని; అంచున్ = అనుచు; కమలేక్షణ = సుందరి {కమలేక్షణ - కమలములవంటి కన్నులు కలామె, అందగత్తె, స్త్రీ}; క్రేపున్ = దూడను; తొఱంగి = ఎడబాసి; ఖిన్న = ఖేదముపొందిన ఆమె; ఐ = అయ్యి; పొక్కుచున్ = తపించుచు; వ్రాలు = నేలగూలెడి; గోవు = ఆవు; క్రియన్ = వలె; భూస్థలిన్ = నేలమీద; వ్రాలెన్ = పడెను; దురంత = అంతులేని; చింత = విచారము కలామె; ఐ = అయ్యి.
భావము:- “పిల్లాడ్ని ఇక్కడే ఇలా పడుకో బెట్టా. నా చిన్ని కన్నయ్య ఇక్కడే ఆడుతు ఉన్నాడు. ఇంతలో ఈ పాడు గాలి ఎక్కనుండి వచ్చిందో. నా పిల్లాడ్ని ఎక్కడకి ఎగరేసుకు పోతోందో. నా కొడుకు ఏమైపోతున్నాడో. అయ్యో నా కింకేం సాయం దొరుకుతుంది.” అంటూ ఆ కలువ కన్నుల కాంతామణి యశోద, లేగదూడ దూరమైన దుఃఖంతో అరుస్తు కూలే పాడి ఆవులా, భరించరాని దుఃఖంతో నేలమీద కుప్పకూలి పోయింది.
తెభా-10.1-270-క.
పాపనికై యిటు పొగిలెడి
యా పాపని తల్లిఁ జూచి యారటపడుచున్
గోపాలసతులు బాష్పజ
లాపూరిత నయన లైరి యార్తిం బడుచున్
టీక:- పాపని = కొడుకు; కై = కోసము; ఇటు = ఈ విధముగ; పొగిలెడి = దుఃఖించెడి; ఆ = ఆ; పాపని = బిడ్డ; తల్లిన్ = తల్లిని; చూచి = చూసి; ఆరాటపడుచున్ = కంగారుపడుతు; గోపాల = యాదవుల; సతులు = ఇల్లాండ్రు; బాష్పజల = కన్నీళ్ళతో; ఆపూరిత = నిండిన; నయనలు = కన్నులు కలవారు; ఐరి = అయ్యారు; ఆర్తింబడుచున్ = దుఃఖపడుతు.
భావము:- సుడిగాలి ఎత్తుకుపోయిన తన కొడుకు కృష్ణుని కోసం ఇలా విలపిస్తున్న తల్లి యశోదాదేవిని చూసి, గోపికలు ఆరాటంతో కళ్ళనీళ్ళు పెట్టుకుని దుఃఖించసాగారు.
తెభా-10.1-271-శా.
ఆలోఁ జక్రసమీరదైత్యుఁడు మహాహంకారుఁడై మింటికిన్
బాలుం దోకొనిపోయి పోయి తుదిఁ దద్భారంబు మోవన్ బల
శ్రీ లేమిం బరిశాంత వేగుఁ డగుచుం జేష్టింపఁగా లేక ము
న్నీలా గర్భకుఁ జూడ నంచు నిటమీఁ దెట్లంచుఁ జింతించుచున్.
టీక:- ఆ = అంత; లోన్ = లోపల; చక్రసమీరదైత్యుడు = తృణావర్తుడు {చక్రసమీర దైత్యుడు - చక్రసమీర (సుడిగాలి) దైత్యుడు (రాక్షసుడు), తృణావర్తుడు}; మహా = మిక్కిలి; అహంకారుడు = అహంకారము కలవాడు; ఐ = అయ్యి; మింటి = ఆకాసమున; కిన్ = కు; బాలున్ = పిల్లవానిని; తోకొని = తీసుకొని; పోయిపోయి = చాలా దూరము పోయి; తుదిన్ = చివరకు; తత్ = అతని; భారంబున్ = బరువును; మోవన్ = మోయుటకు; బల = బలము; శ్రీ = కలిమి; లేమిన్ = లేకపోవుటచేత; పరి = మిక్కిలి; శాంత = తగ్గిన; వేగుడు = వేగము కలవాడు; అగుచున్ = ఔతూ; చేష్టింపగాలేక = కదలలేక మెదలలేక; మున్ను = ఇంతక్రితము ఎప్పుడును; ఇలాగు = ఇలా; అర్భకున్ = ఏ పిల్లవానిని; చూడన్ = చూడలేదు; అంచున్ = అనుచు; ఇటమీద = ఇకపై; ఎట్లు = ఎలాగ; అంచున్ = అనుచు; చింతించుచున్ = బాధపడుతు;
భావము:- ఈలోగా, ఆ సుడిగాలిరాక్షసుడు, తృణావర్తుడు మిక్కిలి అహంకారంతో బాలకృష్ణుని ఆకాశంలో ఎంతో ఎత్తుకి తీసుకుపోసాగాడు. అయితే కృష్ణుడు క్రమేపీ బరువెక్కి పోసాగాడు. క్రమేణా రాక్షసుడికి బాలుని బరువు భరించే శక్తి సామర్థ్యాలు సరిపోవటం లేదు. వాడి తిరిగే వేగం తగ్గిపోతోంది. కడకు కదలటం కూడ కష్టసాధ్యం అయిపోయింది. “ఇంతకు ముందు ఇలాంటి పిల్లాణ్ణి ఎక్కడా చూడలేదే, ఇంకెలా బతకను బాబోయ్” అని విచారించసాగాడు.
తెభా-10.1-272-వ.
అట్లు దనుజుండు చింతించుచున్న సమయంబున.
టీక:- అట్లు = ఆ విధముగ; దనుజుండు = రాక్షసుడు; చింతించుచున్న = బాధపడుతున్న; సమయంబునన్ = సమయము నందు.
భావము:- అలా తృణావర్తుడు బాలుని బరువు మోయలేక ఆరాటపడుతున్నాడు. అప్పుడు
తెభా-10.1-273-క.
బాలద్విరద కరంబులఁ
బోలెడి కరములను దనుజు బొండుగు బిగియం
గీలించి వ్రేలఁ బడియెను
బాలకుఁ డొక కొండభంగి బరు వై యధిపా!
టీక:- బాల = పిల్ల, గున్న; ద్విరద = ఏనుగు; కరంబులన్ = తొండముల; పోలెడి = వంటి; కరములను = చేతులతో; దనుజున్ = రాక్షసుని; బొండుగున్ = మెడను; బిగియన్ = గట్టిగా; కీలించి = చేర్చిపట్టుకొని; వ్రేలబడియెను = వేలాడబడెను; బాలకుడు = పిల్లవాడు; ఒక = ఒక; కొండ = పర్వతము; భంగిన్ = వలె; బరువై = బరువెక్కినవాడయ్యి; అధిపా = రాజా.
భావము:- ఓ పరీక్షిన్మహారాజా! కృష్ణుడు గున్న ఏనుగు తొండాల్లాంటి తన రెండు చేతులు తృణావర్తుని కంఠానికి, శిక్షగావేసే బొండకొయ్యలా, మెలేసి బిగించాడు. పెద్ద కొండంత బరువై వాడి మెడగట్టిగా పట్టుకొని వేళ్ళాడసాగాడు.
రాజు శిక్షవేస్తేనే ఇక్కడ బాధపెట్టినా, పాప పరిహారం జరిగి నరకబాధలు తగ్గుతాయి. అలాగే భగవంతుడు వేసే శిక్షైనా అనుగ్రహమే. అందుకే అధిపా అని ప్రయోగించారేమో అనుకుంటాను.
తెభా-10.1-274-క.
మెడ బిగియఁ బట్టుకొని డిగఁ
బడియెడి బాలకునిచేతఁ బర్వతనిభుచే
విడివడఁజాలక వాఁ డురిఁ
బడి బెగడెడు ఖగము భంగి భయముం బొందెన్.
టీక:- మెడన్ = కంఠమును; బిగియన్ = బిగుతుగా; పట్టుకొని = పట్టుకొని; డిగబడియెడి = దిగలాగెడి; బాలకుని = పిల్లవాని; చేతన్ = వలన; పర్వత = పర్వతము; నిభున్ = వలె బరువైనవాని; చేన్ = వలన; విడివడజాలకన్ = వదిలించుకొనలేక; వాడున్ = అతను; ఉరిన్ = ఉచ్చు నందు; పడి = తగుల్కొని; బెగడెడు = వెఱచు నట్టి; ఖగము = పక్షి; భంగిన్ = వలె; భయమున్ = భీతిని; పొందెన్ = పొందెను.
భావము:- తన కంఠం బిగించి పట్టుకున్న పర్వతమంత బరువైన కృష్ణబాలకుని బరువు దిగలాగుతుంటే, ఆ పట్టు తప్పించుకోలేక తృణావర్తుడు ఉరిలో చిక్కుకొని కొట్టుకొనే పక్షిలాగ గిలగిలా కొట్టుకోసాగాడు.
తెభా-10.1-275-క.
హరి కరతల పీడనమునఁ
బరవశుఁడై ఱాలమీఁద భగ్నాంగకుఁ డై
సురవైరిభటుఁడు గూలెను
బురభంజను కోలఁ గూలు పురముం బోలెన్.
టీక:- హరి = బాలకృష్ణుని; కరతల = అరచేతుల; పీడనమునన్ = నొక్కబడుటచేత; పరవశుడు = స్వాధీనము తప్పినవాడు; ఐ = అయ్యి; ఱాల = రాళ్ళ; మీదన్ = పైన; భగ్నాంకుడు = విరిగిన అంగాలు కలవాడు; ఐ = అయ్యి; సురవైరి = కంసుని {సురవైరి - సురల (దేవతల) వైరి (శత్రువు), కంసుడు}; భటుడు = బంటు; కూలెన్ = పడిపోయెను; పురభంజను = పరమశివుని {పురభంజనుడు - త్రిపురసంహారుడు, శివుడు}; కోలన్ = బాణమునకు; కూలు = పడిపోయిన; పురమున్ = పురములు; పోలెన్ = వలె.
భావము:- అలా పాపాలు హరించేవాడైన శ్రీకృష్ణుడు చేతులుతో నొక్కుతున్న నొక్కుడుకి, స్వాధీనం తప్పి తృణావర్తుడు రాళ్ళమీద పడ్డాడు. అలా త్రిపురసంహారి శంకరుని బాణం దెబ్బకి పురము కూలినట్లు కూలి పడ్డ ఆ దేవతల శత్రువు అవయవాలు అన్నీ తుక్కు తుక్కుగా చితికిపోయాయి.
తెభా-10.1-276-వ.
అంత గోపకాంత లంతయుం గని రోదనంబులు మాని సమ్మోదంబున విక్కవిరిసి రక్కసుని యురంబున మురువు గలిగి బరువులేక వ్రేలు బాలునిం గొనివచ్చి ముచ్చిరుచున్న తల్లి కిచ్చి రప్పుడు గోపగోపికాజనంబు లందఱు దమలో నిట్లనిరి.
టీక:- అంతన్ = అప్పుడు; గోపకాంతలు = గోపికలు; అంతయున్ = ఇదంతా; కని = చూసి; రోదనంబులు = ఏడుపులు; మాని = మానేసి; సమ్మోదంబునన్ = మిక్కిలి ఆనందముతో; విక్కవిరిసి = విరిసివిరిసి; రక్కసుని = రాక్షసుని; ఉరమునన్ = వక్షస్థలమున; మురువు = మురిపము, విలాసముగ; కలిగి = ఉండి; బరువు = బరువుగా; లేక = ఉండకుండగ; వ్రేలు = వేలాడుచున్న; బాలునిన్ = పిల్లవానిని; కొనివచ్చి = తీసుకొని వచ్చి; ముచ్చిరుచున్న = చింతిల్లుచున్న; తల్లి = తల్లి; కిన్ = కి; ఇచ్చిరి = అందించారు; అప్పుడు = ఆ సమయము నందు; గోప = గోపకులు; గోపికా = గోపికలైన; జనంబులు = వారు; అందఱున్ = అందరు; తమలోన్ = వారిలోవారు; ఇట్లు = ఇలా; అనిరి = అనుకొనిరి.
భావము:- అలా తృణాసురుడు నేలకూలటం అంతా చూసిన గొల్లభామలు సంతోషంతో ఆ రాక్షసుడి గుండెల మీద బరువుగా ఉండటం మాని విలాసంగా ఆడుకుంటున్న కృష్ణబాలకుని తీసుకొని వచ్చి, తల్లి యశోదకు ఇచ్చారు. వాళ్ళు ఆశ్చర్యంతో ఇలా అనుకోసాగారు.
తెభా-10.1-277-క.
"రక్షణము లేక సాధుఁడు
రక్షితుఁ డగు సమతఁ జేసి రాయిడు లందున్
రక్షణములు వెయి గలిగిన
శిక్షితుఁ డగు ఖలుఁడు పాపచిత్తుం డగుటన్.
టీక:- రక్షణము = కాపుదలలు ఏమియు; లేక = లేకున్నను; సాధుడు = మంచివాడు; రక్షితుడు = కాపాడబడినవాడు; అగున్ = అగును; సమతన్ = సరియగు బుద్ధి; చేసి = వలన; రాయిడుల్ = సంకటములు కలిగిన; అందున్ = సమయ మందు; రక్షణములున్ = కాపుదలలు; వెయి = అనేకములు; కలిగినను = ఉన్నప్పటికిని; శిక్షితుడు = శిక్షింపబడినవాడు; అగున్ = అగును; ఖలుడు = దుర్జనుడు; పాప = పాపపు; చిత్తుండు = మనసు కలవాడు; అగుటన్ = అగుటవలన.
భావము:- మంచి వాడు తన మంచి బుద్ధి వలన, ఏ విధమైన రక్షణలు లేకపోయినా కాపాడబడుతూ ఉంటాడు. చెడ్డవాడు తన పాపాల ఫలితంగా, సంకటాలు కలిగినప్పుడు వేలకొద్దీ భటుల రక్షణలు ఏర్పాటు చేసినా శిక్షింపబడతాడు అంటారు ఇదే కాబోలు?
తెభా-10.1-278-మ.
గత జన్మంబుల నేమి నోఁచితిమొ? యాగశ్రేణు లేమేమి జే
సితిమో? యెవ్వరి కేమి పెట్టితిమొ? యే చింతారతిం బ్రొద్దు పు
చ్చితిమో? సత్యము లేమి పల్కితిమొ? యే సిద్ధప్రదేశంబుఁ ద్రొ
క్కితిమో? యిప్పుడు జూడఁగంటి మిచటం గృష్ణార్భకు న్నిర్భయున్."
టీక:- గత = పూర్వ; జన్మంబులన్ = జన్మలలో; ఏమి = ఏమి; నోచితిమో = నోమునోచితిమో; యాగ = యజ్ఞముల; శ్రేణులు = సముదాయములను; ఏమేమి = ఏమి ఏమి; చేసితిమో = ఆచరించితిమో; ఎవ్వరి = ఎవరి; కిన్ = కి; ఏమి = ఏమిటి; పెట్టితిమొ = దానము చేసితిమో; ఏ = ఎట్టి; చింత = విచారించుట ఎడలి; రతిన్ = ఆసక్తితో; ప్రొద్దున్ = కాలము; పుచ్చితిమో = గడపితిమో; సత్యముల్ = సత్యములను; ఏమి = వేటిని; పల్కితిమో = చెప్పామో; ఏ = ఎట్టి; సిద్ధ = పవిత్రమైన; ప్రదేశంబున్ = చోటును; త్రొక్కితిమో = దర్శించితిమో; ఇప్పుడున్ = ఈ సమయమున; చూడగంటిమి = చూచు భాగ్యము పొందితిమి; ఇచటన్ = ఇక్కడ; కృష్ణా = కృష్ణు డనెడి; అర్భకున్ = బాలుని; నిర్భయున్ = భయము లేని వానిని.
భావము:- పూర్వ జన్మలలో ఏమి పుణ్య చేశామో? ఏమి నోములు నోచామో? ఎంతటి దానాలు చేశామో? ఎంత గొప్ప తత్వ విచారాలు చేశామో? ఎంతటి సత్యాలు పలికామో? ఎలాంటి పుణ్యక్షేత్రాలు దర్శించామో కానీ? ఇవాళ ఈ చిన్ని కన్నయ్యన కృష్ణయ్యను మళ్ళా చూడగలిగాము. ఇదేం విచిత్రమూ ఈ చిన్ని పాపడికి భయం అన్నదే లేదు.