పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/సాల్వుండు ద్వారక న్నిరోధించుట
సాల్వుండు ద్వారకన్నిరోధించుట
| ←సుయోధనుడు ద్రెళ్ళుట | తెలుగు భాగవతము (పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/సాల్వుండు ద్వారక న్నిరోధించుట) రచయిత: పోతన |
యదు సాల్వ యుద్ధంబు→ |
తెభా-10.2-831-సీ.
వసుధేశ! విను; మును వైదర్భి పరిణయ-
వేళ దుర్మద శిశుపాలభూమి
వరునకుఁ దోడ్పడ నరుదెంచి సైనికా-
వలితోడఁ దొడరి దోర్బలము దూలి
హరిచేత నిర్జితులైన రాజులలోనఁ-
జైద్యుని చెలికాఁడు సాల్వభూమి
పతి జరాసంధాది పార్థివప్రకరంబు-
విన మత్సరానల విపులశిఖల
తెభా-10.2-831.1-తే.
"ధాత్రి నిటమీఁద వీతయాదవము గాఁగఁ
గడఁగి సేయుదు"నని దురాగ్రహముతోడఁ
బంతములు పల్కి యటఁ జని భరితనిష్ఠఁ
దపము కావింపఁ బూని సుస్థలమునందు.
టీక:- వసుధేశ = రాజా; విను = వినుము; మును = మునుపు; వైదర్భి = రుక్మణిదేవి యొక్క {వైదర్భి - విదర్భదేశ రాకుమారి, భీమకుని పుత్రిక, రుక్మిణి}; పరిణయ = వివాహ; వేళన్ = సమయమునందు; దుర్మద = మిక్కిలి కొవ్వెక్కిన; శిశుపాల = శిశుపాలుడు అను; భూమివరున్ = రాజు; కున్ = కు; తోడ్పడన్ = సహాయపడుటకు; అరుదెంచి = వచ్చి; సైనిక = సైనికుల; ఆవలి = సమూహము; తోడన్ = తోటి; తొడరి = ఎదిరించి; దోర్బలము = బాహుబలము; తూలి = పోయి; హరి = కృష్ణుని; చేత = చేత; నిర్జితులు = చనిపోయిన; రాజులు = రాజులు; లోనన్ = అందలి; చైద్యుని = శిశుపాలుని; చెలికాడు = మిత్రుడు; సాల్వ = సాల్వ దేశమునకు; భూమిపతి = రాజు; జరాసంధ = జరాసంధుడు; ఆది = మున్నగు; పార్థివ = రాజుల; ప్రకరంబు = సమూహము; వినన్ = వినుచుండగా; మత్సర = క్రోధము అను; అనల = అగ్ని యొక్క; విపుల = విస్తారమైన; శిఖలన్ = మంటలతో; ధాత్రిన్ = భూమండలమునందు; ఇటమీద = ఇకపై; వీత = పోయిన; యాదవము = యాదవులు కలది; కాగన్ = అగునట్లు; కడగి = పూని; చేయుదును = చేసెదను; అని = అని; దురాగ్రహము = చెడ్డ కోపము; తోడన్ = తోటి; పంతములు = ప్రతిజ్ఞలు; పల్కి = పలికి; అటన్ = అక్కడనుండి; చని = వెళ్ళిపోయి; భరిత = పూర్ణ; నిష్ఠన్ = నిష్ఠతో; తపమున్ = తపస్సు; కావింపన్ = చేయవలెనని; పూని = మొదలిడి; సుస్థలమున్ = మంచిప్రదేశము; అందున్ = లో.
భావము:- ఓ రాజా! రుక్మిణీ స్వయంవర సమయంలో శిశుపాలుడికి సహాయంగా సైన్యంతో సహా వచ్చి, కృష్ణుడిని ఎదిరించి, అతని చేత చావుదెబ్బలు తిని పరాజితులైన రాజులలో సాల్వుడు అనే రాజు ఒకడు. అతడు విపరీతమైన కోపంతో, మొండిపట్టుదలతో “యాదవులను అందరిని నాశనం చేస్తాను” అని జరాసంధాది రాజుల ఎదురుగా ప్రతిజ్ఞ చేసాడు. అటుపిమ్మట అతడు అత్యంత నిష్ఠతో ఒక ప్రశాంత ప్రదేశంలో ఈశ్వరుడిని గురించి తపస్సు చేయటానికి ఉపక్రమించాడు.
తెభా-10.2-832-క.
ధృతి వదలక యుగ్రస్థితిఁ
బ్రతిదినమునుఁ బిడికెఁ డవనిరజ మశనముగా
నతినియమముతో నా పశు
పతి, శంకరు, ఫాలనయను, భర్గు, నుమేశున్.
టీక:- ధృతిన్ = ధైర్యము; వదలక = విడువకుండ; ఉగ్ర = భయంకరమైన; స్థితిన్ = విధముగా; ప్రతిదినమునున్ = రోజుకి; పిడికెడు = గుప్పెడు; అవనిరజమున్ = దుమ్ము; అశనముగా = ఆహారముగా; అతి = అత్యంత; నియమము = నిష్ఠ; తోన్ = తోటి; ఆ = ఆ; పశుపతిన్ = శివుని {పశుపతి - సర్వ జీవులకు ప్రభువు, శివుడు}; శంకరున్ = శివుని {శంకరుడు - లోకములకు మేలు చేయువాడు, శివుడు}; ఫాలనయనున్ = శివుని {ఫాల నయనుడు - నుదుట కన్ను కలవాడు, శివుడు}; భర్గున్ = శివుని; ఉమేశున్‌ = శివుని {ఉమేశుడు - ఉమాదేవి భర్త, శివుడు}.
భావము:- అలా ఉపక్రమించిన సాల్వుడు ప్రతిదినం పిడికెడు దుమ్ము మాత్రం ఆహారంగా స్వీకరిస్తూ పట్టుదలగా పరమేశ్వరుని గురించి భీకర తపస్సు చేసాడు.
తెభా-10.2-833-క.
చెదరని నిజభక్తినిఁ ద
త్పదపద్మము లాత్మ నిలిపి పాయక యొక యేఁ
డుదితక్రియ భజియించిన
మదనారియు వాని భక్తి మహిమకు వశుఁడై.
టీక:- చెదరని = చలింపని; నిజ = తన; భక్తిని = భక్తితో; తత్ = అతని, ఆ శివుని; పద = పాదములు అను; పద్మములున్ = పద్మములను; ఆత్మన్ = మనసు నందు; నిలిపి = స్థిరపరచుకొని; పాయక = విడవకుండ; ఒక = ఒక; ఏడు = సంవత్సరకాలము; ఉదితక్రియన్ = పూనికతో; భజియించినన్ = ఉపాసించగా; మదనారియున్ = శివుడు; వాని = అతని; భక్తి = భక్తి యొక్క; మహిమ = గొప్పదనమున; కున్ = కు; వశుడు = లొంగినవాడు; ఐ = అయ్యి.
భావము:- చెదరని భక్తితో శంకరుని పాదాలపై మనస్సు నిలిపి ఒక సంవత్సరం అలా భీకర తపస్సు చేయగా. అతని భక్తికి పరమేశ్వరుడు సంతోషించాడు.
తెభా-10.2-834-క.
బోరనఁ బ్రత్యక్షంబై
కోరినవర మేమి యైనఁ గొసరక యిత్తున్
వారక వేఁడు మటన్నను
నా రాజతపోధనుండు హరునకుఁ బ్రీతిన్.
టీక:- బోరనన్ = శీఘ్రముగ; ప్రత్యక్షంబు = ప్రత్యక్షము; ఐ = అయ్యి; కోరిన = కోరుకొనెడి; వరము = కోరిక; ఏమియైనన్ = ఏదైనాసరే; కొసరక = సంకోచింపకుండా; ఇత్తున్ = ఇచ్చెదను; వారక = సంకోచింపకుండా; వేడుము = అడుగుము; అటన్ = అట; అన్ననున్ = అనగా; ఆ = ఆ; రాజ = రాజైన; తపః = తపస్సు అను; ధనుండు = ధనము కలవాడు; హరునకు = శివునికి; ప్రీతిన్ = మిక్కిలి ఇష్టముతో.
భావము:- అంతట, ఈశ్వరుడు ప్రత్యక్షమై “నీవు ఏ వరం కోరినా ఇస్తాను. కోరుకొమ్ము” అని సాల్వుడిని అనుగ్రహించాడు. సాల్వుడు పరమ ప్రీతితో శంకరుడికి...
తెభా-10.2-835-తే.
వందనం బాచరించి యానంద వికచ
వదనుఁడై నొస లంజలిఁ గదియఁ జేర్చి
"శ్రితదయాకార! నన్ను రక్షించెదేని
నెఱుఁగ వినిపింతు వినుము మదీప్సితంబు.
టీక:- వందనంబు = నమస్కారము; ఆచరించి = చేసి; ఆనంద = ఆనందముచే; వికచ = వికసించిన; వదనుడు = ముఖము కలవాడు; ఐ = అయ్యి; నొసలన్ = నుదుటి యందు; అంజలిన్ = జోడించిన చేతులను; కదియన్ = దగ్గరకు; చేర్చి = చేర్చి; శ్రిత = ఆశ్రితుల ఎడ; దయా = దయచూపెడి; ఆకారా = రూపము కలవాడా; నన్నున్ = నన్ను; రక్షించెదేని = కాపాడెడు పక్షమున; ఎఱుగన్ = తెలియ; వినిపింతున్ = చెప్పెదను; వినుము = వినుము; మత్ = నా యొక్క; ఈప్సితంబున్ = కోరికను.
భావము:- నమస్కారంచేసి, ఆనందంతో అంజలి నొసట ఘటించి ఇలా అన్నాడు “ఓ శివా! ఆశ్రితుల ఎడ కృప చూపు వాడా! నన్నురక్షించేటట్లయితే నా కోరిక ఏమిటో మనవి చేస్తాను. చిత్తగించు.
తెభా-10.2-836-తే.
గరుడ గంధర్వ యక్ష రాక్షస సురేంద్ర
వరులచే సాధ్యపడక నా వలయు నెడల
నభ్రపథమునఁ దిరిగెడు నట్టి మహిత
వాహనము నాకు దయసేయు వరద! యీశ! "
టీక:- గరుడ = గరుడులు; గంధర్వ = గంధర్వులు; యక్ష = యక్షులు; రాక్షస = రాక్షసులు; సురేంద్ర = దేవేంద్రుడు మున్నగు; వరులచేన్ = శ్రేష్ఠులచే కూడ; సాధ్యపడక = శక్యము కాకుండా; నా = నాకు; వలయున్ = అవసరమైన; ఎడలన్ = చోట్లలో సమయములలో; అభ్ర = ఆకాశ; పథమునన్ = మార్గమున; తిరిగెడునట్టి = పోవునట్టి; మహిత = మహిమ కల; వాహనము = వాహనమును; నా = నా; కున్ = కు; దయచేయు = ఇమ్ము; వరద = కోరినకోరిలిచ్చువాడ; ఈశ = ఈశ్వరుడ.
భావము:- ఓ ఈశ్వరా! వరదా! ప్రభూ! గరుడ, గంధర్వ, యక్ష, రాక్షస, దేవతాదులకు సాధ్యం కానట్టిది, నా కోరిక ప్రకారం అవసరమైనప్పుడు ఆకాశమార్గంలో సంచరించగలది అయిన అద్భుతమైన విమానాన్ని నాకు ప్రసాదించు.”
తెభా-10.2-837-వ.
అని అభ్యర్థించినం బ్రసన్నండై హరుండు వాని కోర్కి కనురూపం బైన పురంబు నిర్మింప మయుని నియోగించిన నతండును “నట్ల చేసెద” నని కామగమనంబును నతివిస్తృతంబునుగా లోహంబున నిర్మించి సౌభకంబను నామంబిడి సాల్వున కిచ్చిన వాఁడును బరమానందంబునం బొంది తద్విమానారూఢుండై యాదవుల వలని పూర్వవైరంబుఁ దలంచి దర్పాంధచేతస్కుండై ద్వారకానగరంబుపైఁజని నిజసేనాసమేతంబుగాఁ దత్పురంబు నిరోధించి.
టీక:- అని = అని; అభ్యర్థించినన్ = కోరగా; ప్రసన్నుండు = అనుగ్రహము కలవాడు; ఐ = అయ్యి; హరుండు = శివుడు; వాని = అతని; కోర్కి = కోరిక; కున్ = కు; అనురూపంబు = అనుగుణమైనది; ఐన = అయిన; పురంబున్ = నిర్మాణము; నిర్మింపన్ = తయారుచేయుటకు; మయుని = మయుడిని {మయుడు - దానవ శిల్పి}; నియోగించినన్ = నియమించగా; అతండును = అతను; అట్ల = ఆ విధముగా; చేసెదను = చేస్తాను; అని = అని; కామ = కోరినట్లు; గమనంబును = నడచుట; అతి = మిక్కిలి; విస్తృతంబునున్ = పెద్దది; కాన్ = అగునట్లు; లోహంబునన్ = ఇనుముతో; నిర్మించి = తయారుచేసి; సౌభకంబు = సౌభకము; అను = అనెడి; నామంబున్ = పేరు; ఇడి = పెట్టి; సాల్వున్ = సాల్వున; కున్ = కు; ఇచ్చినన్ = ఇవ్వగా; వాడును = అతను; పరమ = మిక్కుటమైన; ఆనందంబునన్ = ఆనందమును; ఒంది = పొంది; తత్ = ఆ; విమాన = విమానము నందు; ఆరూఢుండు = ఎక్కినవాడు; ఐ = అయ్యి; యాదవుల = యాదవుల; వలని = అందలి; పూర్వ = పూర్వపు; వైరంబున్ = పగను; తలంచి = గుర్తుచేసుకొని; దర్ప = గర్వముచేత; అంధ = కళ్ళు కనిపించని; చేతస్కుండు = మనస్సు కలవాడు; ఐ = అయ్యి; ద్వారకా = ద్వారకా; నగరంబున్ = పట్టణము; పైన్ = మీదకి; చని = దండెత్తి వెళ్ళి; నిజ = తన; సేనా = సైన్యాల; సమేతంబుగా = సహా; తత్ = ఆ; పురంబున్ = పట్టణమును; నిరోధించి = ముట్టడించి.
భావము:- అలా సాల్వుడు కోరిన విధమైన విమానాన్ని ఈశ్వరుడు “అతడి కోరికకు తగిన పురము నిర్మించి యి” మ్మని మయుడిని ఆదేశించాడు. అతడు చిత్తమని కామగమనమూ మిక్కిలి వెడల్పూ పొడవూ కలిగి లోహమయమైన ఒక విమానాన్ని నిర్మించి దానికి “సౌభకము” అని పేరుపెట్టి సాల్వుడికి ఇచ్చాడు. వాడు పరమానందంతో దానిని ఎక్కి యాదవుల మీద తనకు ఉన్న పూర్వ శత్రుత్వం గుర్తుచేసుకుని గర్వంతో కన్నుమిన్ను గానక తన సేనలతో వెళ్ళి ద్వారకాపట్టణాన్ని ముట్టడించాడు.
తెభా-10.2-838-సీ.
సరిదుపవన సరోవరములు మాయించి-
బావులు గలఁచి కూపములు సెఱిచి
కోటలు వెస వీటతాటముల్ గావించి-
పరిఖలు పూడ్చి వప్రములు ద్రొబ్బి
యట్టళ్లు ధరఁ గూల్చి యంత్రముల్ దునుమాడి-
కాంచనధ్వజపతాకములు నఱకి
భాసుర గోపుర ప్రాసాదహర్మ్యేందు-
శాలాంగణములు భస్మములు చేసి
తెభా-10.2-838.1-తే.
విమల కాంచనరత్నాది వివిధవస్తు
కోటి నెల్లను నందంద కొల్లపుచ్చి
ప్రజలఁ జెఱపట్టి దొరలను భంగపెట్టి
తఱిమి యిబ్భంగిఁ బెక్కుబాధల నలంచి.
టీక:- సరిత్ = సెలయేర్లు; ఉపవన = ఉద్యానవనములు; సరోవరములున్ = చెరువులు; మాయించి = పాడుచేసి; బావులున్ = నడబావులను; కలచి = కలచేసి; కూపములున్ = నూతులను; చెఱచి = పాడుచేసి; కోటలున్ = కోటలను; వెసన్ = శీఘ్రముగ; వీటతాటముల్ = ఛిన్నాభిన్నము; కావించి = చేసి; పరిఖలు = అగడ్తలను; పూడ్చి = కప్పెట్టి; వప్రములున్ = కోట ప్రాకారములు; ద్రొబ్బి = పడగొట్టి; అట్టళ్ళున్ = బురుజులమీది ఇళ్ళను; ధరన్ = నేలమీదకి; కూల్చి = పడగొట్టి; యంత్రముల్ = కీలుగల సాధనములను; తునుమాడి = విరగగొట్టి; కాంచన = బంగారు; ధ్వజ = స్తంభములమీది; పతాకములున్ = జండాలను; నఱికి = కోసేసి; భాసుర = ప్రకాశవంతమైన; గోపుర = గోపురములు; ప్రాసాద = భవనములు; హర్మ్య = మేడలు; ఇందుశాలలు = చంద్రశాలలు; అంగణములు = ముంగిళ్ళు; భస్మములు = కాల్చి బూడిదగా; చేసి = చేసి; విమల = స్వచ్ఛమైన; కాంచన = బంగారు; రత్నా = మణులు; ఆది = మున్నగు; వివిధ = నానా విధములైన; వస్తు = వస్తువుల; కోటిన్ = సముదాయమును; ఎల్లనున్ = అంతటిని; అందంద = మరలమరల; కొల్లపుచ్చి = కొల్లగొట్టి; ప్రజలన్ = పురజనులను; చెఱపట్టి = బంధించి; దొరలను = ప్రభువులను; భంగపెట్టి = అవమానించి; తఱిమి = తరిమి; ఈ = ఈ; భంగిన్ = విధముగ; పెక్కు = అనేకములైన; బాధలన్ = బాధలతో; అలంచి = బాధించి.
భావము:- ద్వారకానగరంలోని సెలయేర్లను ఉపవనాలను ధ్వంసం చేయించాడు; చెఱువులు బావులు పూడిపించాడు; కోటలను ఛిన్నాభిన్నము చేయించాడు; అగడ్తలను పాడుచేసాడు; కోటగోడలను పడగొట్టించాడు; ప్రాకారాలు బురుజులు కూలదోయించాడు; యంత్రాలను ధ్వజపతాకాలనూ నరకించాడు; గోపురాలను మిద్దెలను మేడలను చంద్రశాలలను కాల్చి బూడిద చేసాడు; పట్టణంలోని బంగారాన్ని రత్నాలు మొదలైన వస్తువులను కొల్లగొట్టాడు; ప్రజలను చెఱపట్టాడు; అధికారులను అవమానించాడు; ఇలాగ సాల్వుడు ద్వారకలోని ప్రజలను పెక్కు బాధలకు గురిచేసాడు.
తెభా-10.2-839-చ.
మదమున నంతఁ బోవక విమానయుతంబుగ నభ్రవీథికిన్
గొదకొని యేపుమై నెగసి కొంకక శక్తి శిలా మహీరుహ
ప్రదరము లోలిమైఁ గురిసి బంధురభూమిపరాగ శర్కరల్‌
వదలక చల్లుచున్ వలయవాయువుచే దిశ లావరించుచున్.
టీక:- మదమునన్ = గర్వముతో; అంతబోవక = అంతటితో వెనుదిరుగక; విమాన = విమానముతో; యుతంబుగన్ = కూడినవాడిగా; అభ్ర = ఆకాశ; వీధి = మార్గమున; కిన్ = కి; గొదకొని = విజృంభించి; ఏపుమై = అహంకారముతో; ఎగిసి = ఎగిరిపడి; కొంకకన్ = బెదరకుడ; శక్తి = చర్నా(చిల్ల)కోల; శిలా = రాళ్ళు; మహీరుహ = చెట్లు; ప్రదరములు = బాణములు; ఓలిమైన్ = క్రమముగా; కురిసి = వానవలె వేసి; బంధుర = దట్టమైన; భూమిపరాగ = ధూళి; శర్కరలున్ = ఇసుక రేణువులు; వదలక = ఎడతెగకుండ; చల్లుచున్ = వేస్తూ; వలయవాయువు = సుడిగాలి; చేన్ = చేత; దిశలు = నలుదిక్కులు; ఆవరించుచున్ = కమ్మేస్తూ.
భావము:- అంతటితో వదలిపెట్టకుండ విమానం ఎక్కి సాల్వుడు ఆకాశంలోకి ఎగిరి అక్కడ నుండి చర్నా(చిల్ల)కోలల్లా ఉన్న తీగలు, గడ్డిపోచలు, చెట్లు, కొమ్మలు, రాళ్ళు, బాణాలు వరసపెట్టి కురిపిస్తూ ద్వారకావాసులను బాధించాడు. దట్టమైన దుమ్ము ధూళితో ఇసుకరేణువులతో కూడిన సుడిగాలులు విసురుతూ కల్లోలపరచాడు
తెభా-10.2-840-వ.
అట్టియెడ.
టీక:- అట్టి = అలాంటి; ఎడన్ = సమయము నందు.
భావము:- ఆ సమయంలో....
తెభా-10.2-841-క.
చటులపురత్రయదనుజో
త్కటదుస్తర బాధ్యమానధారుణిగతి న
ప్పుటభేదన మెంతయు వి
స్ఫుటపీడం జెంది వగల సుడివడుచుండన్.
టీక:- చటుల = తిరుగుతుండెడి; పురత్రయదనుజ = త్రిపురాసురల యొక్క; ఉత్కట = మదమువలని; దుస్తర = దాటరాని; బాధ్యమాన = బాధింపపడుతున్న; ధారుణి = భూలోకము; గతిన్ = విధముగ; ఆ = ఆ; పుటభేదనము = పట్టణము; ఎంతయు = ఎంతో ఎక్కువగా; విస్ఫుట = అధికమైన; పీడన్ = బాధను; చెంది = పొంది; వగలన్ = సంతాపములుతో; సుడివడుచున్ = గింగిరాలుపడుతు; ఉండెను = ఉండెను.
భావము:- త్రిపురాసురులవల్ల బాధపడిన భూలోకం లాగ ద్వారకానగరం సాల్వుడిచేత మిక్కిలి ఇక్కట్లపాలై దుఃఖంతో కలత చెందింది.
తెభా-10.2-842-చ.
కని భగవంతుఁడున్ రథిశిఖామణియున్నగు రౌక్మిణేయుఁ డ
జ్జనముల నోడకుండుఁ డని సంగరకౌతుక మొప్ప దివ్య సా
ధనములఁ బూని సైనిక కదంబము గొల్వ ననూన మీన కే
తన రుచి గ్రాల నున్నతరథస్థితుఁడై వెడలెన్ రణోర్వికిన్.
టీక:- కని = చూసి; భగవంతుడున్ = మహిమాన్వితుడు; రథి = రథి {రథి - రథమునెక్కి యుద్ధము చేయు యోధుడు, (మహారథుడు - పదకొండువేలమంది (11000) విలుకాండ్రతో పోరాడెడి యోధుడు, తనను సారథిని గుఱ్ఱములను కాపాడుకొనుచు పోరాడెడి యోధుడు 2)అతిరథుడు - పెక్కువిలుకాండ్రతో పోరాడెడి యొధుడు 3)సమరథుడు - ఒకవిలుకానితో సరిగనిలిచి పోరాడెడి యోధుడు 4)అర్ధరథుడు - ఒక్కవిలుకానితో పోరాడెడి యోధుడు)}; శిఖామణియున్ = ఉత్తముడు; అగు = ఐన; రౌక్మిణేయుడు = ప్రద్యుమ్నుడు {రౌక్మిణేయుడు - రుక్మిణి కొడుకు, ప్రద్యుమ్నుడు}; ఆ = ఆ; జనములన్ = ప్రజలను; ఓడక = భయపడకుండ; ఉండుడు = ఉండండి; అని = అని; సంగర = యుద్ధ; కౌతుకము = ఉత్సవము; ఒప్పన్ = కలుగగా; దివ్య = మహిమగల; సాధనములున్ = ఆయుధములను; పూని = ధరించి; సైనిక = సేనాజన; కదంబమున్ = సమూహము; కొల్వన్ = సేవించుచుండగా; అనూన = గొప్ప; మీన = చేపగుర్తుకల; కేతన = జండా యొక్క; రుచి = కాంతులు; క్రాలన్ = రెపరెపలాడుతుండగా; ఉన్నత = గొప్ప; రథ = రథము నందు; స్థితుడు = ఎక్కినవాడు; ఐ = అయ్యి; వెడలెన్ = బయలుదేరెను; రణ = యుద్ధ; ఉర్వి = భూమి; కిన్ = కి.
భావము:- అది చూసి మహాప్రభావశాలి రథికశ్రేష్ఠుడు అయిన రుక్మిణీ పుత్రుడు ప్రద్యుమ్నుడు ప్రజలకు ధైర్యం చెప్పి, మీనకేతనం ప్రకాశిస్తున్న ఉన్నతమైన రథం ఎక్కి, మహోత్సాహంతో అస్త్రశస్త్రాలను ధరించి, సైన్య సమేతంగా యుద్ధభూమికి బయలుదేరాడు.
తెభా-10.2-843-వ.
అయ్యవసరంబున.
టీక:- ఆ = ఆ; అవసరంబునన్ = సమయము నందు.
భావము:- ఆ సమయంలో....
తెభా-10.2-844-చ.
సమధిక బాహుశౌర్యజితచండవిరోధులు వెళ్లి రున్నత
క్షమ గద భానువింద శుక సాత్యకి సారణ చారుదేష్ణ సాం
బ మకరకేతనాత్మజ శ్వఫల్కతనూభవ తత్సహోదర
ప్రముఖ యదూత్తముల్‌ విమతభంజనులై కృతవర్మమున్నుగన్
టీక:- సమధిక = మిక్కిలి అధికమైన; బాహుశౌర్య = భుజబలముచేత; జిత = జయింపబడిన; చండ = భయంకరమైన; విరోధులు = శత్రువులు కలవారు; వెళ్ళిరి = వెళ్ళారు; ఉన్నత = మిక్కిలి; క్షమన్ = తాలిమితో; గద = గదుడు; భానువింద = భానువిందుడు; శుక = శుకుడు; సాత్యకి = సాత్యకి; సారణ = సారణుడు; చారుదేష్ణ = చారుదేష్ణుడు; సాంబ = సాంబుడు; మకరకేతనాత్మజ = అనిరుద్ధుడు {మకరకేతనాత్మజుడు - మకరకేతనుడు (మన్మథుడు) యొక్క ఆత్మజుడు (కొడుకు), అనిరుద్ధుడు}; శ్వఫల్కతనూభవ = అక్రూరుడు {శ్వఫల్కతనూభవుడు - శ్వఫల్కముని కొడుకు, అక్రూరుడు}; తత్ = అతని; సహోదర = తోడబుట్టినవారు; ప్రముఖ = మొదలైన; యదు = యదువంశ; ఉత్తముల్ = శ్రేష్ఠులు; విమత = శత్రువులను; భంజనులు = శిక్షించువారు; ఐ = అయ్యి; కృతవర్మ = కృతవర్మ; మున్నుగన్ = నాయకుడుగా.
భావము:- మహా భుజబల పరాక్రమవంతులైన గదుడు, భానువిందుడు, శుకుడు, సాత్యకి, సారణుడు, చారుదేష్ణుడు, సాంబుడు, ప్రద్యుమ్నుని నందననుడు అనిరుద్ధుడు, శఫల్కుని పుత్రుడు అక్రూరుడు మున్నగు యాదవవీరులందరూ కృతవర్మ నాయకత్వంతో యుద్ధభూమికి బయలుదేరారు.
తెభా-10.2-845-క.
వారణ వాజిస్యందన
వీరభటావలులు సనిరి విశ్వము వడఁకన్
ఘోరాకృతి వివిధాయుధ
భూరిద్యుతు లర్కబింబముం గబళింపన్.
టీక:- వారణ = ఏనుగులు; వాజి = గుఱ్ఱములు; స్యందన = రథములు; వీరభట = యోధులు; ఆవలులు = సమూహములు; చనిరి = వెళ్ళిరి; విశ్వము = లోకమంతా; వడకన్ = వణికిపొగా; ఘోర = భీకరమైన; ఆకృతి = రూపములు కల; వివిధ = నానా విధములైన; ఆయుధ = ఆయుధముల యొక్క; భూరి = మిక్కుటమైన; ద్యుతుల్ = కాంతులు; అర్క = సూర్య; బింబమున్ = బింబమును; కబళింపన్ = మింగివేయగా.
భావము:- యాదవవీరులు చతురంగబలసమేతులై జగత్తు కంపిస్తుండగా, తాము ధరించిన రకరకాల ఆయుధాల కాంతులు సూర్యబింబాన్ని కప్పివేస్తుండగా అరివీర భీకరంగా రణరంగానికి బయలుదేరారు.