పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/కృష్ణ సాళ్వ యుద్ధంబు
కృష్ణ సాళ్వ యుద్ధంబు
| ←యదు సాల్వ యుద్ధంబు | తెలుగు భాగవతము (పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/కృష్ణ సాళ్వ యుద్ధంబు) రచయిత: పోతన |
సాళ్వుని వధించుట→ |
తెభా-10.2-887-శా.
"కంటే దారుక! దుర్నిమిత్తము లనేకంబుల్‌ మహాభీలముల్‌
మింటన్ మేదినిఁ దోఁచుచున్నయవి; నెమ్మిన్ ఖాండవప్రస్థ మే
నుంటం జైద్యహితక్షితీశ్వరులు మాయోపాయులై మత్పురిం
గెంటింపం జనుదేరఁ బోలుదురు; పోనీ తేరు వేగంబునన్."
టీక:- కంటే = చూసావా; దారుక = దారుకుడా; దుర్నిమిత్తములు = అపశకునములు; అనేకంబుల్ = పెక్కులు; మహా = మిక్కిలి; ఆభీలముల్ = భయము పుట్టించునవి; మింటన్ = ఆకాశము నందు; మేదినిన్ = నేలపైన; తోచుచున్నయవి = కనబడుతున్నాయి; నెమ్మిన్ = ప్రీతితో; ఖాండవప్రస్థమున్ = ఖాండవప్రస్థవనమున; ఏను = నేను; ఉంటన్ = ఉండుటను; చైద్య = శిశుపాలుని; హిత = ఆప్తులైన; క్షితీశ్వరులు = రాజులు; మాయా = కపట; ఉపాయులు = ఉపాయముపన్నినవారు; ఐ = అయ్యి; మత్ = నా యొక్క; పురిన్ = పట్టణమును; గెంటింపన్ = పడగొట్టుటకు; చనుదేరబోలుదురు = బయలుదేరి ఉంటారు; పోనీ = తోలుము; తేరు = రథమును; వేగంబునన్ = వేగముగా, తొందరగా.
భావము:- చూడు దారుకా! అపశకునాలు ఆకాశంలోను, భూమి మీద అతిభీకరంగా కనబడుతున్నాయి. నేను ఇంద్రప్రస్థంలో ఉన్న విషయం తెలుసుకొని శిశుపాలుడి మిత్రులైన రాజులు మన పట్టణం మీద యుద్ధానికి తలపడినట్లు తోస్తున్నది. రథాన్ని వేగంగా పోనియ్యి.
తెభా-10.2-888-వ.
అని యతిత్వరితగతిం జనుదెంచి తత్పురంబు డగ్గఱి మహాబల పరాక్రమంబులం బ్రతిపక్షబలంబులతోడం దలపడి పోరు యదు బలంబులును నభోవీథి నభేద్య మాయా విడంబనంబునం బ్రతివీరు లెంతకాలంబునకు నే యుపాయంబునను సాధింప నలవి గాని సౌభకవిమానంబు నందున్న సాల్వునిం గని తద్విమానంబు డాయం దన తేరు దోల సారథిని నియమించి కదియంజను మురాంతకుని వీక్షించి యదు సైనిక ప్రకరంబులు పరమానందంబునం బొందిరి; మృతప్రాయంబులై యున్న సైన్యంబులం గనుంగొని సౌభకపతి విక్రమక్రియాకలాపుం డగుచు నురవడించి.
టీక:- అని = అని; అతి = మిక్కిలి; త్వరిత = వేగవంతమైన; గతిన్ = గమనముతో; చనుదెంచి = వచ్చి; తత్ = అతని; పురంబున్ = పట్టణమును; డగ్గఱి = సమీపించి; మహా = గొప్ప; బల = సైన్యముల; పరాక్రమంబులన్ = పరాక్రమముతో; ప్రతిపక్ష = శత్రువుల పక్షపు; బలంబులన్ = సైన్యముల; తోడన్ = తోటి; తలబడి = ఎదిరించి; పోరు = పోరుతున్న; యదు = యాదవ; బలంబులును = సేనలు; నభః = ఆకాశ; వీథిన్ = మార్గము నందు; అభేద్య = భేదింపరాని; మాయా = మాయలను; విడంబనంబున్ = ప్రయోగించుటచేత; ప్రతి = శత్రుపక్షపు; వీరులు = శూరులు; ఎంత = ఎంతోఎక్కువ; కాలంబున్ = కాలమున; కున్ = కి; ఏ = ఎట్టి; ఉపాయంబుననున్ = యుక్తిచేతను; సాధింపన్ = గెలువ; అలవిగాని = వీలుకానట్టి; సౌభక = సౌభకము అను; విమానంబునన్ = విమానము; అందు = లోపల; ఉన్న = ఉన్నట్టి; సాల్వునిన్ = సాల్వుడిని; కని = చూసి; తత్ = ఆ; విమానంబున్ = విమానమును; డాయన్ = దరిచేరుటకు; తన = తన యొక్క; తేరున్ = రథమును; తోలన్ = నడుపుటకు; సారథిన్ = రథసారథికి; నియమించి = ఆజ్ఞాపించి; కదియన్ = తాకుటకు; చను = వెళ్ళెడి; మురాంతకునిన్ = కృష్ణుని; వీక్షించి = చూసి; యదు = యాదవ; సైనిక = సేనల; ప్రకరంబులున్ = సమూహములు; పరమ = మిక్కిలి; ఆనందంబునన్ = ఆనందమును; పొందిరి = పొందారు; మృత = చచ్చినవారితో; ప్రాయంబులు = సమానమైనవి; ఐ = అయ్యి; ఉన్న = ఉన్నట్టి; సైన్యంబులన్ = సేనలను; కనుంగొని = చూసి; సౌభకపతి = సాల్వుడు {సౌభకపతి - సౌభక విమానమునకు పతి, సాల్వుడు}; విక్రమ = పరాక్రమమును చూపు; క్రియాకలాపుండు = పనులు చేయువాడు; అగుచున్ = ఔతు; ఉరవడించి = త్వరపడి.
భావము:- ఈ విధంగా శ్రీకృష్ణుడు పలుకగా, దారుకుడు మిక్కిలి వేగంతో రథం పోనిచ్చాడు. అలా శీఘ్రమే ద్వారకను సమీపించి, వాసుదేవుడు బలపరాక్రమాలతో శత్రుసైన్యంతో తలపడి యుద్ధం చేసే యాదవసైన్యాన్ని, ఆకాశమార్గంలో మాయాప్రభావంతో మోసం చేస్తూ యాదవవీరులను; ఎంత కాలానికి భేదింప సాధ్యం కాకుండా తిరుగుతున్న సౌభక విమానాన్నీ, అందులో ఉన్న సాల్వుడిని చూసాడు. వాని సమీపానికి రథాన్ని తోలించాడు. శ్రీకృష్ణుడిని వీక్షించిన యదుసైన్యాలు పరమానందం పొందాయి. చైతన్యం కోల్పోయి దైన్యంగా ఉన్న తన సైన్యాన్ని చూసి సాల్వుడు పరాక్రమించాడు.
తెభా-10.2-889-చ.
మిణుఁగుఱు లెల్లెడం జెదర; మింటను మంటలు పర్వ; ఘంటికా
ఘణఘణ భూరినిస్వన నికాయమునన్ హరిదంతరాళముల్
వణఁక; మహోగ్రశక్తిఁ గొని వారక దారుకుమీఁద వైవ దా
రుణగతి నింగినుండి నిజరోచులతోఁ బడు చుక్కకైవడిన్.
టీక:- మిణుగుఱులున్ = నిప్పురవ్వలు; ఎల్లెడలన్ = ప్రతిచోట, అంతట; చెదరన్ = రాలగా; మింటను = ఆకాశము నందు; మంటలు = మంటలు; పర్వన్ = వ్యాపించగా; ఘంటికా = గంటల; ఘణఘణ = గణగణ మనెడి; భూరి = అతి బిగ్గరయైన; నిస్వన = ధ్వనుల; నికాయమునన్ = సమూహములతో; హరిదంతరాళముల్ = దిక్కుల మధ్య స్థలములు; వణకన్ = వణికిపోగా; మహా = మిక్కిలి; ఉగ్ర = భీకరమైన; శక్తిన్ = శక్తిని; కొని = చేపట్టి; వారక = వెనుదీయకుండ; దారుకున్ = దారుకుని; మీదన్ = పైన; వైవన్ = వేయగా; దారుణ = భయంకరమైన; గతిన్ = విధముగా; నింగి = ఆకాశము; నుండి = నుండి; నిజ = తన యొక్క; రోచుల్ = కాంతుల; తోన్ = తోటి; పడు = పడెడి; చుక్క = ఉల్క, నక్షత్రము; కైవడిన్ = వలె.
భావము:- నిప్పురవ్వలు అంతటా చెదరిపడేలా; అకాశం అంతా మంటలు వ్యాపించేలా; గంటలశబ్దంతో దిగ్గజాలు వణికేలా; సాల్వుడు భయంకరమైన శక్తి అనే ఆయుధాన్ని కృష్ణుడి రథసారథి అయిన దారుకుడి మీద ప్రయోగించాడు. అది ఆకాశం నుండి రాలిపడే కాంతిమంతమైన నక్షత్రంలా దూసుకు వస్తోంది...
తెభా-10.2-890-క.
వడిఁ జనుదేరఁగఁ గని య
ప్పుడు నగధరుఁ డలతి లీలఁ బోలెన్ దానిం
బొడిపొడియై ధరఁ దొరఁగఁగఁ
నడుమన వెసఁ ద్రుంచె నొక్క నారాచమునన్.
టీక:- వడిన్ = వేగముగా; చనుదేరగన్ = రాగా; కని = చూసి; అప్పుడు = అప్పుడు; నగధరుడు = కృష్ణుడు; అలతి = అల్పమైన; లీలన్ = మాయ; పోలెన్ = వలె; దానిన్ = దానిని; పొడిపొడి = పొడిపొడిగా; ఐ = అయ్యి; ధరన్ = నేలపై; తొరగగన్ = రాలిపోవునట్లుగ; నడుమన = మధ్యలోనే; వెసన్ = వేగముగా; త్రుంచెన్ = ఖండించెను; ఒక్క = ఒక; నారాచమునన్ = బాణముతో.
భావము:- అలా నింగినుండి దూసుకు వస్తున్న ఆ శక్తి ఆయుధాన్ని శ్రీకృష్ణుడు ఒక్క బాణంతో మార్గం మధ్యలోనే పొడిపొడి చేసి నేలరాల్చాడు.
తెభా-10.2-891-చ.
గురుభుజుఁ డంతఁ బోవక యకుంఠిత శూరత శత్రుసైన్యముల్‌
దెరలఁగ నుగ్రతం గొఱవిఁ ద్రిప్పిన కైవడి మింట దిర్దిరం
దిరుగుచు దుర్నిరీక్ష్యమగు దీపితసౌభము సాల్వుఁ జండభా
స్కర కిరణాభ షోడశ నిశాతశరంబులఁ గాఁడ నేసినన్.
టీక:- గురుభుజుడు = కృష్ణుడు {గురుభుజుడు - అధికమైన భుజబలము కలవాడు, కృష్ణుడు}; అంతబోవక = అంతటితో విడువక; అకుంఠిత = మొక్కవోని; శూరతన్ = పరాక్రమముతో; శత్రు = శత్రువుల; సైన్యముల్ = సైన్యములను; తెరలన్ = కలత చెందునట్లు; ఉగ్రతన్ = భీకరత్వముతో; కొఱవిన్ = కొరకంచు కట్టెను; త్రిప్పిన = తిప్పెడు; కైవడిన్ = వలె; మింటన్ = ఆకాశమునందు; తిర్దిరన్ = గిరగిర; తిరుగుచున్ = తిరుగుతు; దుర్నిరీక్ష్యము = చూడశక్యము కానిది; అగు = ఐన; దీపిత = వెలిగిపోతున్న; సౌభమున్ = సౌభకమును; సాల్వున్ = సాల్వుని; చండ = తీక్షణమైన; భాస్కర = సూర్య; కిరణా = కిరణాల; ఆభ = వంటి; షోడశ = పదహారు (16); నిశాత = వాడియైన; శరంబులన్ = బాణములతో; కాడన్ = నాటునట్లు; ఏసినన్ = కొట్టగా.
భావము:- మహాభుజబల సంపన్నుడు, వీరాధివీరుడు అయిన కృష్ణుడు అంతటితో శాంతించకుండా మొక్కవోని పరాక్రమంతో కొఱవి త్రిప్పుతున్నట్లు ఆకాశంలో గిరగిర తిరుగుతూ దుర్నరీక్ష్యంగా ఉన్న ఆ సౌభకాన్నీ అందులోని సాల్వుడిని తీక్షణమైన సూర్యకిరణాలతో సమానమైన పదహారు బాణాలను గుప్పించి నొప్పించాడు.
తెభా-10.2-892-చ.
కడు వడి నల్గి వాఁడు నిజకార్ముకమున్ జలదస్వనంబుకై
వడి మొరయించుచున్ వెడఁద వాతి శరంబులఁ బద్మలోచను
న్నెడమభుజంబు గాఁడ వడి నేసినఁ దెంపఱి చేతి శార్ఙ్గమున్
విడిచె రథంబుపై గగనవీథి సురల్ భయమంది చూడఁగన్.
టీక:- కడు = మిక్కిలి; వడిన్ = వేగముగ; అల్గి = కోపించి; వాడు = అతడు; నిజ = తన; కార్ముకమున్ = విల్లును; జలదస్వనంబు = ఉరుముల శబ్దము; కైవడిన్ = వలె; మొరయించుచున్ = మోగిస్తూ; వెడద = వెడల్పైన; వాతి = వాడియైన; శరంబులన్ = బాణములతో; పద్మలోచనున్ = కృష్ణుని; ఎడమ = ఎడమవైపు; భుజంబున్ = భుజమును; కాడన్ = నాడునట్లు; వడిన్ = వేగముగా; ఏసినన్ = వేయగా; తెంపఱి = సాహసించి; చేతి = చేతిలోని; శార్ఙ్గమున్ = శార్ఙ్గము అను ధనుస్సును; విడిచెన్ = వదలిపెట్టెను; రథంబు = రథము; పైన్ = మీద; గగన = ఆకాశ; వీథిన్ = మార్గమున; సురల్ = దేవతలు; భయమంది = భయపడిపోయి; చూడగన్ = చూడగా.
భావము:- సాల్వుడు కోపంతో తన ధనుస్సును మేఘగర్జనలా మ్రోగిస్తూ కృష్ణుని ఎడమ భుజంలో దిగబడేలా వాడి బాణాలు వేసాడు. అ దెబ్బకు కృష్ణుడు శార్ఙ్గము అనే పేరు కల తన ధనుస్సును రథంమీద జారవిడిచాడు. ఆకాశంలో దేవతలు భయపడుతూ చూడసాగారు.
తెభా-10.2-893-క.
హాహా యని భూతావళి
హాహాకారములు సేయ నంతట దేఱ
న్నాహరిఁ గనుఁగొని యతఁ డు
త్సాహంబునఁ బలికె బాహుశౌర్యస్ఫూర్తిన్.
టీక:- హాహా = అయ్యో అయ్యో; అని = అని; భూతా = ప్రాణుల; ఆవళి = సమూహము; హాహాకారములు = హాహాకారములు; చేయన్ = చేయగా; అంతటన్ = పిమ్మట; తేఱన్ = తెప్పరిల్లగా; ఆ = ఆ; హరిన్ = కృష్ణుని; కనుగొని = చూసి; అతడు = అతడు; ఉత్సాహంబునన్ = ఉత్సాహముతో; పలికెన్ = అన్నాడు; బాహు = భుజబలము యొక్క; శౌర్య = పరాక్రమము; స్ఫూర్తిన్ = విశదపరచుచు.
భావము:- సకల భూతాలు హాహాకారాలు చేసాయి. అ సమయంలో రథంలోని కృష్ణుడు తెప్పరిల్లడం చూసి, బాహుబలశాలి సాల్వుడు ఉత్సాహంతో ఇలా అన్నాడు.
తెభా-10.2-894-చ.
"నళినదళాక్ష! మత్సఖుఁడు నాఁ దగు చైద్యుఁడు గోరినట్టి కో
మలి నవినీతిమైఁ దగవుమాలి వరించితి; వంతఁ బోక దో
ర్బలమున ధర్మనందును సభాస్థలి నేమఱి యున్న వాని న
చ్చలమునఁ జంపి తట్టి కలుషంబున నేఁడు రణాంగణంబునన్.
టీక:- నళినదళాక్షా = కృష్ణా; మత్ = నా; సఖుడు = స్నేహితుడు; నాన్ = అనగా; తగు = తగినవాడు; చైద్యుడు = శిశుపాలుడు; కోరినట్టి = అపేక్షించిన; కోమలిన్ = యువతిని; అవినీతిమై = అవినీతితో; తగవుమాలి = న్యాయముతప్పి; వరించితివి = పెండ్లాడితివి; అంతన్ = అంతటితో; పోక = విడిచిపెట్టకుండ; దోర్బలమున్ = భుజబలమున; ధర్మనందను = ధర్మరాజు; సభాస్థలిన్ = సభా యందు; ఏమఱి = పరాకుగా; ఉన్న = ఉన్నట్టి; వానిని = వాడిని; అచ్చలమునన్ = పట్టుదలతో పూని; చంపితి = చంపావు; అట్టి = అలాంటి; కలుషంబునన్ = తప్పువలన; నేడు = ఇవాళ; రణ = యుద్ధ; అంగణంబునన్ = భూమి యందు.
భావము:- “ఓ పద్మాక్షా! కృష్ణా! నా మిత్రుడు నా వాడు అయిన చైద్యరాజు శిశుపాలుడు కోరుకున్న కన్యకను నీవు నీతిహీనుడవు అయి పరిగ్రహించావు. అది చాలక ధర్మరాజు యాగ సభలో ఏమరుపాటుగా ఉన్న అతడిని పగబట్టి చంపావు. అంతటి తప్పుచేసిన నీవు ఇప్పుడు రణరంగంలో..
తెభా-10.2-895-క.
తల చెడి పాఱక బాహా
బల మొప్పఁగ నాదు దృష్టిపథమున ధృతితో
నిలిచిన నిష్ఠుర విశిఖా
ర్చుల ముంచి మదీయసఖుని సూ డిటు దీర్తున్. "
టీక:- తలచెడి = భయపడి, కలవరపడి; పాఱక = పారిపోకుండ; బాహాబలమున్ = భుజబలము; ఒప్పగన్ = కలిగి ఉండి; నాదు = నా యొక్క; దృష్టిపథమునన్ = కంటికెదురుగా; ధృతి = ధైర్యము; తోన్ = తోటి; నిలిచినన్ = నిలబడినచో; నిష్ఠుర = కరకు, కఠినమైన; విశిఖా = బాణములు అను; అర్చులన్ = అగ్నులతో; ముంచి = ముంచేసి; మదీయ = నా యొక్క; సఖుని = మిత్రుని; సూడు = పగను; ఇటు = ఇట్లు; తీర్తున్ = తీర్చెదను.
భావము:- బెదిరి పారిపోకుండా నా ఎదుట ధైర్యంగా నిలబడితే నా మిత్రుడిని చంపిన పాపానికి ప్రాయశ్చిత్తంగా నిన్ను నా కర్కశ బాణాగ్ని జ్వాలలలో ముంచి పగతీర్చుకుంటాను."
తెభా-10.2-896-చ.
అనిన మురాంతకుండు దరహాసము మోమునఁ దొంగలింప సా
ల్వునిఁ గని "యోరి! లావు బలుపుంగల పోటరి వోలెఁ బ్రేలె దే
మనినను బాటు సన్నిహితమౌట యెఱుంగవు మూఢచిత్త! వొ
"మ్మని గదఁ గేలఁ ద్రిప్పి యభియాతిని శత్రుని వ్రేసె నుద్ధతిన్.
టీక:- అనినన్ = అనగా; మురాంతకుండు = కృష్ణుడు; దరహాసము = చిరునవ్వు; మోమునన్ = ముఖము నందు; తొంగలింపన్ = తొంగిచూడగా; సాల్వుని = సాల్వుని; కని = చూసి; ఓరి = ఓరే; లావు = బలము; బలుపున్ = పరాక్రమములు; కల = ఉన్నట్టి; పోటరివి = వీరుడివి; పోలెన్ = వలె; ప్రేలెదు = వదరుచున్నావు; ఏమి = ఏమి; అనిననున్ = చెప్పినను; పాటు = చావు; సన్నిహితము = సమీపించినది; ఔటన్ = అగుటచే; ఎఱుంగవు = తెలియకున్నావు; మూఢచిత్త = తెలివిమాలినవాడ; పొమ్ము = పో; అని = అని; గదన్ = గదను; కేలన్ = చేతితో; త్రిప్పి = తిప్పి; అభియాతిని = ఎదురుగా వచ్చుచున్న; శత్రుని = శత్రువుని; వ్రేసెన్ = కొట్టెను; ఉద్ధతిన్ = పెంపుతో.
భావము:- ఇలా అంటున్న సాల్వుడితో శ్రీకృష్ణుడు చిరునవ్వు నవ్వి ఇలా అన్నాడు. “ఓరోరి! మూర్ఖుడా! గొప్ప బలము, పరాక్రమం కల వీరుడిలా వాగుతున్నావు. నీకు చావు మూడిన సంగతిని గుర్తించలేకుండా ఉన్నావు.” అని పలికి తన గధాయుధాన్ని గిరగిర త్రిప్పి ఎదురుగా వస్తున్న సాల్వుడి మీదకు విసిరాడు.
తెభా-10.2-897-వ.
అట్లు వ్రేసిన.
టీక:- అట్లు = ఆ విధముగా; వ్రేసినన్ = కొట్టగా.
భావము:- అలా శ్రీకృష్ణుడు గదను వేయగా.....
తెభా-10.2-898-క.
పెనుమూర్ఛ నొంది వెస ము
క్కున వాతను నెత్తురొల్కఁ గొంతవడికి నొ
య్యన తెలిసి నిలువరింపక
చనె వాఁడు నదృశ్యుఁ డగుచు సౌభముఁ దానున్.
టీక:- పెనుమూర్ఛన్ = బాగా స్మృతి తప్పుటను; ఒంది = పొంది ; వెసన్ = వెంటనే; ముక్కునన్ = ముక్కునుండి; వాతను = నోటినుండి; నెత్తురు = రక్తములు; ఒల్కన్ = కారగా; కొంత = కొంత; వడి = సమయమున; కిన్ = కు; ఒయ్యనన్ = క్రమముగా; తెలిసి = స్మృతి తెలిసి; నిలువరింపకన్ = ఎదిరించకుండ; చనెన్ = వెళ్ళిపోయెను; వాడు = అతడు; అదృశ్యుడు = కనబడనివాడు; అగుచున్ = ఔతు; సౌభమున్ = సౌభకము; తానున్ = అతను.
భావము:- శ్రీకృష్ణుని గదాఘాతంచేత సాల్వుడి నోటినుండి ముక్కునుండి రక్తం కారుతుండగా స్పృహ తప్పాడు. కొంతసేపటికి తేఱుకుని తెలివి తెచ్చుకున్నాడు. వెనువెంటనే సౌభకంతోపాటు అదృశ్యమయి.
తెభా-10.2-899-వ.
అయ్యవసరంబున.
టీక:- ఆ = ఆ; అవసరంబునన్ = సమయమున.
భావము:- అలా సౌభకంతో సాల్వుడు అదృశ్యమై మాయలు పన్నిన ఆ సమయంలో...
తెభా-10.2-900-తే.
గగన మందుండి యొకఁ డార్తుఁ డగుచు వచ్చి
నందనందను పాదారవిందములకు
వందనము సేసి యానకదుందుభిని మ
హోగ్రుఁడై పట్టితెచ్చె సాల్వుండు గడఁగి.
టీక:- గగనము = ఆకాశము; అందున్ = లో; నుండి = నుండి; ఒకడు = ఒకడు; ఆర్తుడు = దుఃఖిస్తున్నవాడు; అగుచున్ = ఔతు; వచ్చి = వచ్చి; నందనందనున్ = కృష్ణుని; పాద = పాదములు అను; అరవిందముల్ = పద్మముల; కున్ = కు; వందనము = నమస్కారము; చేసి = చేసి; ఆనకదుందుభిని = వసుదేవుని; మహా = మిక్కిలి; ఉగ్రుడు = భయంకరుడు; ఐ = అయ్యి; పట్టి = బంధించి; తెచ్చెన్ = తీసుకువచ్చెను; సాల్వుండు = సాల్వుడు; కడగి = పూని.
భావము:- ఒకడు ఆకాశంలో నుండి దుఃఖిస్తూ దిగి వచ్చి, ఆ నందుని నందనుడైన శ్రీకృష్ణుని పాదపద్మాలకు నమస్కరించి సాల్వుడు మహా ఉగ్రతతో పూని వచ్చి ఆనకదుందుభి అని పిలువబడే నందమహారాజుని బంధించి తెచ్చాడు.
తెభా-10.2-901-తే.
దేవ! మీ కెఱిఁగింపఁగాఁ దివిరి యిటకు
దేవకీదేవి నన్నుఁ బుత్తెంచె ననఁగ
విని సరోరుహనాభుఁడు ఘన విషాద
మగ్నుఁ డయ్యెను గురుమీఁది మమతఁ జేసి.
టీక:- దేవ = ప్రభువా; మీ = మీ; కున్ = కు; ఎఱిగింపగాన్ = తెలుపుటకు; తివిరి = యత్నించి, కష్టపడి; ఇట = ఇక్కడ; కున్ = కు; దేవకీదేవి = దేవకీదేవి; నన్నున్ = నన్ను; పుత్తెంచెను = పంపించెను; అనగన్ = అనుటతో; విని = విని; సరోరుహనాభుడు = కృష్ణుడు; ఘన = అత్యధికమైన; విషాద = విచారమున; మగ్నుడు = ములిగిన వాడు; అయ్యెను = అయ్యెను; గురు = తండ్రి; మీద = పైన ఉన్న; మమతన్ = ప్రేమ; చేసి = వలన.
భావము:- ప్రభూ! శాల్వుడు మీతండ్రి వసుదేవుడిని బంధించి తెచ్చిన వార్త మీకు చెప్పవలసిందిగా దేవకీదేవి నన్ను మీ దగ్గరకు పంపించారు.” అది వినిన శ్రీకృష్ణుడు తండ్రిమీద ఉన్న మమకారం వలన విషాదంలో మునిగిపోయాడు.
తెభా-10.2-902-క.
నర గంధర్వ సురాసుర
వరులకు నిర్జింపరాని వాఁడు బలుం డే
మఱ కరయ హీనబలుచేఁ
బరికింపఁగ నెట్లు పట్టువడు నొకొ యనుచున్
టీక:- నర = మానవుల; గంధర్వ = గంధర్వుల; సుర = దేవతల; అసుర = రాక్షసుల; వరుల్ = శ్రేష్ఠుల; కున్ = కు; నిర్జింపరాని = ఓడించుటకు శక్యముకాని; వాడు = అతడు; బలుండు = బలరాముడు; ఏమరకన్ = ఏమరుపాటు లేకుండ; అరయన్ = చూసుకుంటుండగా; హీన = అల్పమైన; బలున్ = బలము కలవాని; చేన్ = చేత; పరికింపన్ = విచారించిన ఎడల; ఎట్లు = ఏ విధముగా; పట్టుబడునొకొ = పట్టుబడునోకదా; అనుచున్ = అని.
భావము:- “మానవ గంధర్వ దేవరాక్షసాదులకు అయినా జయింప సాధ్యం కాని బలరాముడు జాగరూకతతో రక్షిస్తూ ఉండగా, బలహీనుడైన సాల్వుడి చేత వసుదేవుడు ఎలా పట్టుబడతాడు.” అని శ్రీకృష్ణుడు భావించి...
తెభా-10.2-903-వ.
మఱియును.
టీక:- మఱియును = ఇంకను.
భావము:- ఇంకా...
తెభా-10.2-904-క.
భావంబు గలఁగ "నాహా!
దైవకృతం బెవ్వరికినిఁ దప్పింపఁగ రా
దే విధి నైనను" నని శో
కావిలమతిఁ బలుకుచున్న నత్తఱి వాఁడున్.
టీక:- భావంబు = మనసు, ఆలోచనలతో; కలగన్ = కలతచెందగా; ఆహా = ఔరా; దైవకృతంబున్ = దేవుడు చేసేదానిని; ఎవ్వరి = ఎవరి; కిన్ = కైనప్పటికి; తప్పింపరాదు = తప్పించుకొనుట శక్యము కాదు; ఏ = ఏ; విధిన్ = విధముగా; ఐననున్ = అయినను; అని = అని; శోక = శోకముచేత; ఆవిల = కలతచెందిన; మతిన్ = బుద్ధితో; పలుకుచున్న = మాట్లాడుతున్న; ఆ = ఆ; తఱిన్ = సమయమున; వాడున్ = అతడు, సాల్వుడు.
భావము:- ఇలా అనుకుంటూ మనస్సు వికలం అయి, “దైవనిర్ణయాన్ని తప్పించడం ఎవరికీ సాధ్యంకాదు కదా.” అని శ్రీకృష్ణుడు దుఃఖంతో బాధపడ్డాడు. ఇంతలో....
తెభా-10.2-905-వ.
తన మాయాబలంబునఁ గ్రమ్మఱం దోఁచి కృతక వసుదేవునిం గల్పించి యతనిం బంధించి కొనితెచ్చి “పుండరీకాక్ష! నిరీక్షింపు భవజ్జనకుండు వీఁడె; యిప్పుడు నీవు గనుంగొన వీని తలఁద్రుంతు నింక నెవ్వనికింగా మనియెదు? కావంగల శక్తిగలదేనిం గావు” మని దురాలాపంబు లాడుచు మృత్యుజిహ్వాకరాళంబైన కరవాలంబు గేలంబూని జళిపించుచు నమ్మాయావసుదేవుని శిరంబు దునిమి తన్మస్తకంబు గొని వియద్వర్తి యై చరియించు సౌభక విమానంబు సొచ్చె; నంత గోవిందుండు గొంతతడవు మనంబున ఘనంబగు శోకంబునం గుందుచుండి యాత్మసైనికులు దెలుపం దెలివొంది యది మయోదితంబైన సాల్వుని మాయోపాయం బని యెఱింగె; నంతం దనకు వసుదేవుండు పట్టువడె నని చెప్పిన దూతయు నమ్మాయాకళేబరంబును నా క్షణంబ విచిత్రంబుగా మాయంబై పోయె; ననంతరంబ.
టీక:- తన = తన; మాయా = మాయల యొక్క; బలంబునన్ = సామర్థ్యముచేత; క్రమ్మఱన్ = మరల; తోచి = కనబడి; కృతక = కపట; వసుదేవునిన్ = వసుదేవుడిని; కల్పించి = సృష్టించి; అతనిన్ = అతనిని; బంధించి = కట్టేసి; కొనితెచ్చి = తీసుకువచ్చి; పుండరీకాక్ష = కృష్ణా; నిరీక్షింపు = చూడుము; భవత్ = నీ యొక్క; జనకుండు = తండ్రి; వీడె = ఇతడే; ఇప్పుడు = ఇప్పుడు; నీవున్ = నీవు; కనుంగొనన్ = చూస్తుండగా; వీని = ఇతని; తలన్ = తలకాయను; త్రుంతును = నరికివేసెదను; ఇంకన్ = ఇక; ఎవ్వని = ఎవరి; కింగా = కోసము; మనియెదు = బతుకుతావు; కావంగల = కాపాడగలిగెడి; శక్తి = సామర్థ్యము; కలదేనిన్ = ఉన్నచో; కావుము = కాపాడుము; అని = అని; దురాలాపంబులు = దుర్భాషలు; ఆడుచున్ = పలుకుచు; మృత్యు = మృత్యుదేవత; జిహ్వా = నాలుకవలె; కరాళంబు = భయంకరమైనది; ఐన = అయినట్టి; కరవాలంబున్ = కత్తిని; కేలన్ = చేతి యందు; పూని = పట్టుకొని; జళిపించుచున్ = కత్తిని ఆడించుచు; ఆ = ఆ; మాయా = కపట; వసుదేవునిన్ = వసుదేవుని యొక్క; శిరంబున్ = తలకాయను; తునిమి = నరికి; తత్ = ఆ; మస్తకంబున్ = తలను; కొని = తీసుకొని; వియత్ = ఆకాశమున; వర్తి = మెలగువాడు; ఐ = అయ్యి; చరియించుచున్ = తిరుగుతూ; సౌభక = సౌభక; విమానంబున్ = విమానమును; చొచ్చెన్ = ప్రవేశించెను; అంతన్ = అంతట; గోవిందుండు = కృష్ణుడు; కొంత = కొంత; తడవు = సమయము; మనంబునన్ = మనసు నందు; ఘనంబు = అధికమైనది; అగు = ఐన; శోకంబునన్ = దుఃఖము నందు; కుందుచుండి = విచారించుచు; ఆత్మ = తన; సైనికులు = సైనికులు; తెలుపన్ = చెప్పగా; తెలివిన్ = వికాసమును; ఒంది = పొంది; అది = అది; మాయా = మాయచేత; ఉదితంబు = పుట్టినది; ఐన = అయినట్టి; సాల్వుని = సాల్వుని యొక్క; మాయా = కపట; ఉపాయంబు = ఉపాయము; అని = అని; ఎఱింగెన్ = తెలిసికొనెను; అంతన్ = అతట; తన = తన; కిన్ = తోటి; వసుదేవుండు = వసుదేవుడు; పట్టుబడెను = పట్టుబడెను; అని = అని; చెప్పిన = తెలిపినట్టి; దూతయున్ = దూత; ఆ = ఆ; మాయా = కృత్రిమ; కళేబరంబున్ = శవము; ఆ = ఆ యొక్క; క్షణంబ = క్షణము నందే; విచిత్రంబుగా = వింతగా; మాయంబు = అదృశ్యము; ఐపోయెన్ = అయిపోయినది; అనంతరంబ = పిమ్మట.
భావము:- ఆ దూత మళ్ళీ కనిపించి మాయావసుదేవుడిని కల్పించి, అతనిని బంధించి తీసుకు వచ్చి “ఓ కృష్ణా! పుండరీకముల వంటి కన్నులు ఉన్నాయి కదా చూడు. వీడే నీ తండ్రి నీ కన్నుల ముందే వీడి తల నరికేస్తాను. ఇక ఎవరి కోసం బ్రతుకుతావు? ఇక చాతనైతే రక్షించుకో.” అని దుర్భాషలు పలుకుతూ, భీకరమైన పెద్ద కత్తి జళిపిస్తూ, ఆ మాయావసుదేవుడి తల తరిగి, ఆ శిరస్సు పట్టుకుని సౌభకవిమానం లోనికి వెళ్ళిపోయాడు. అది చూసిన శ్రీకృష్ణుడు కొంతసేపు బాగా దుఃఖంలో మునిగిపోయాడు. అప్పుడు తన సైనికులచే గుర్తు చేయబడి, అది సాల్వుడు ప్రయోగించిన మయ నిర్మిత మాయ అని కృష్ణుడు గ్రహించాడు. ఆ క్షణం లోనే వసుదేవుడు పట్టుబడ్డాడు అని చెప్పిన దూత, ఆ మాయాకళేబరం అదృశ్యం అయిపోయాయి. పిమ్మట....
తెభా-10.2-906-క.
మును లపుడు గొంద ఱచటికిఁ
జనుదెంచి విమోహియైన జలజదళాక్షుం
గనుఁగొని సమధికభక్తిన్
వినయంబునఁ బలికి రంత విష్ణున్ జిష్ణున్.
టీక:- మునులు = మునులు; అపుడు = అప్పుడు; కొందఱు = కొంతమంది; అచటి = అక్కడి; కిన్ = కి; చనుదెంచి = వచ్చి; విమోహి = మోహము నొందినవాడు; ఐన = అయిన; జలజదళాక్షున్ = కృష్ణుని; కనుంగొని = చూసి; సమధిక = మిక్కిలి అధికమైన; భక్తిన్ = భక్తితో; వినయంబునన్ = అణకువతో; పలికిరి = చెప్పరి; అంతన్ = అంతట; విష్ణున్ = కృష్ణునికి {విష్ణువు - విశ్వమంతా వ్యాపించు వాడు}; జిష్ణున్ = కృష్ణునికి {జిష్ణువు - జయించు శీలము కలవాడు, విష్ణువు}.
భావము:- ఆ సమయంలో, మునులు కొంతమంది వచ్చి, మాయా మోహితుడైన కృష్ణుడిని చూసి, చిక్కని భక్తితో వినయంగా సాక్షాత్తు విష్ణుమూర్తి అయిన వాడు, జయశీలుడు అయిన ఆయనతో ఇలా పలికారు.
తెభా-10.2-907-సీ.
“కమలాక్ష! సర్వలోకములందు సర్వ మా-
నవులు సంసార నానావిధైక
దుఃఖాబ్ధిమగ్నులై తుదిఁ జేరనేరక-
వికలత్వమునఁ బొందు వేళ నిన్నుఁ
దలఁచి దుఃఖంబులఁ దరియింతు రట్టి స-
ద్గుణనిధి వై దేవకోటికెల్లఁ
బట్టుగొమ్మై పరబ్రహ్మాఖ్యఁ బొగడొంది-
పరమయోగీశ్వర ప్రకరగూఢ
తెభా-10.2-907.1-తే.
పరచిదానంద దివ్యరూపమున వెలుఁగు
దనఘ! నీ వేడ? నీచజన్మాత్మ జనిత
ఘన భయస్నేహ మోహశోకంబు లేడ?"
ననుచు సంస్తుతి సేసి వారరిగి రంత.
టీక:- కమలాక్ష = కృష్ణా; సర్వ = సమస్తమైన; లోకములు = లోకములు; అందున్ = లోను; సర్వ = ఎల్ల; మానవులు = మానవులు; సంసార = సంసారికమైన; నానావిధ = పెక్కువిధముల; ఏక = అయినట్టి; దుఃఖ = దుఃఖము అను; అబ్ధి = సముద్రమునందు; మగ్నులు = మునిగినవారు; ఐ = అయ్యి; తుదిన్ = తరించిగట్టు; చేరనేరక = చేరలేక; వికలత్వమునన్ = చిత్తచాంచల్యమును; పొందు = పొందెడి; వేళ = సమయమున; నిన్నున్ = నిన్ను; తలచి = ధ్యానించి; దుఃఖములన్ = దుఃఖములను; తరియింతురు = దాటుదురు; అట్టి = అటువంటి; సద్గుణ = సుగుణములకు; నిధివి = ఉనికిపట్టయిన; ఐ = అయ్యి; దేవ = దేవతల; కోటి = సమూహము; ఎల్లన్ = అందరకు; పట్టుకొమ్మ = ఆధారభూతము; ఐ = అయ్యి; పరబ్రహ్మ = పరబ్రహ్మ; ఆఖ్యన్ = పేరుతో; పొగడొంది = శ్లాఘింపబడి; పరమ = ఉత్కృష్టమైన; యోగి = ఋషి; ఈశ్వర = ఉత్తముల; ప్రకర = సమూహమునందు; గూఢపర = రహస్యమైనట్టి; చిదానంద = జ్ఞానానందము అను; దివ్య = దివ్యమైన; రూపమునన్ = స్వరూపమునందు; వెలుగుదు = ప్రకాశించుతావు; అనఘ = పుణ్యా; నీవున్ = నీవు; ఏడన్ = ఎక్కడ; నీచ = నిమ్న, అధమ; జన్మ = పుట్టుకకలవారి; ఆత్మన్ = మనసులందు; జనిత = పుట్టిన; ఘన = అధికమైన; భయ = వెరపు; స్నేహ = చెలిమి; మోహ = మోహము; శోకంబులు = శోకములు; ఏడన్ = ఎక్కడ; అనుచున్ = అనుచు; సంస్తుతి = స్తోత్రములు; చేసి = చేసి; వారు = వారు; అరిగిరి = వెళ్ళిపోయిరి; అంతన్ = అటుతరువాత.
భావము:- “ఓ పుండరీకాక్షా! పురుషోత్తమా! సమస్తమైన లోకాలలో ఉన్న మానవులు అందరు రకరకాలుగా సంసారం అనే దుఃఖసముద్రంలో మునిగి దరి చేరలేక కొట్టుమిట్టాడుతున్న దశలో నిన్ను స్మరించి ఆ దుఃఖాలను పోగొట్టుకొంటారు. అలాంటి సద్గుణాలకు నిధివై; దేవతాసమూహానికి ఆధారభూతుడవై; పరబ్రహ్మ స్వరూపుడవై; పరమయోగీశ్వరులకు కూడా అందనివాడవై; చిదానందరూపంతో ప్రకాశించే నీ వెక్కడ? అజ్ఞాన సంజాతాలు అయిన శోక, మోహ, భయాదు లెక్కడ? అవి నిన్ను అంట లేవు.” అని ఈ విధంగా ప్రస్తుతించి ఆ మునీశ్వరులు వెళ్ళిపోయారు.