పోతన తెలుగు భాగవతము/అష్ఠమ స్కంధము/జంభాసురుని వృత్తాంతము

జంభాసురుని వృత్తాంతము

←హరి అసురులశిక్షించుట

తెలుగు భాగవతము (మూస:పోతన తెలుగు భాగవతము/అష్ఠమ స్కంధము/) రచయిత: పోతన

నముచివృత్తాంతము →

తెభా-8-359-క.
చెలికాని పాటుఁ గనుఁగొని
బలి సఖుఁడగు జంభుఁ డతుల బాహాశక్తిం
జెలితనము చాల నెఱపుచు
"నిలునిలు" మని వీఁకఁ దాఁకె నిర్జర నాథున్.
టీక:- చెలికాని = స్నేహితుని; పాటు = పడిపోవుటను; కనుగొని = చూసి; బలి = బలి యొక్క; సఖుడు = స్నేహితుడు; అగు = అయిన; జంభుడు = జంభుడు; అతుల = అధికమైన; బాహాశక్తిన్ = భుజబలముతో; చెలితనమున్ = స్నేహమును; చాలన్ = ఎక్కువగా; నెఱపుచున్ = చూపించుచూ; నిలునిలుము = ఆగుము; అని = అని; వీకన్ = విజృంభించి; తాకెన్ = ఎదుర్కొనె; నిర్జరనాథున్ = ఇంద్రుని.
భావము:- జంభుడు అనే రాక్షసుడు తన చెలికాడు అయిన బలిచక్రవర్తి పడిపోవడం చూసి; తన స్నేహాన్ని ప్రకటింపజేస్తూ సాటిలేని పరాక్రమంతో దేవతల ప్రభువు అయిన ఇంద్రుని “నిలు నిలు” అంటూ ఎదిరించాడు.

తెభా-8-360-క.
పంచానన వాహనుఁడై
చంచద్గద జంభుఁ డెత్తి శైలారిని దాఁ
కించి సురేభంబును నొ
ప్పించి విజృంభించి యార్చిపేర్చెం గడిమిన్.
టీక:- పంచానన = సింహమును; వాహనుడు = వాహనముగాగలవాడు; ఐ = అయ్యి; చంచత్ = మెరుపులాంటి; గదన్ = గదను; జంభుడు = జంభుడు; ఎత్తి = పైకెత్తి; శైలారినిన్ = ఇంద్రుని; తాకించి = ఎదిర్చి; సురేభంబును = ఐరావతమును; నొప్పించి = కొట్టి; విజృంభించి = విజృంభించి; ఆర్చి = కేకపెట్టి; పేర్చెన్ = అతిశయించెను; కడిమిన్ = పరాక్రమముతో.
భావము:- అలా సింహాన్ని వాహనంగా చేసుకుని వచ్చిన జంభాసురుడు గదను పైకెత్తి పరాక్రమంతో పర్వతాల గర్వం అణచిన ఇంద్రుని పైకి విజృంభించాడు. కేకలు వేస్తూ సురలోకపు గజేంద్రము అయిన ఐరావతాన్ని ఒక్క చరుపు చరిచి రెచ్చిపోయాడు.

తెభా-8-361-క.
వీఁక చెడి ఘనగదాహతిఁ
దోఁకయు గదలింపలేక దుస్సహపీడన్
మోఁకరిలఁ బడియె నేలను
సోఁ కోర్వక దిగ్గజంబు సుడిసుడి గొంచున్.
టీక:- వీకన్ = ఉత్సాహము; చెడి = కోల్పోయి; ఘన = మిక్కిలిపెద్ద; గదా = గద యొక్క; హతిన్ = దెబ్బకి; తోకయును = తోకకూడ; కదలింప = కదిలించుటకు; లేక = రాక; దుస్సహ = సహింపరాని; పీడన్ = బాధతో; మోకరిలపడియెన్ = మోకాళ్ళమీద కూలెను; నేలను = నేలమీద; సోకున్ = తాకిడిని; ఓర్వక = తట్టుకొనలేక; దిగ్గజంబు = ఐరావతము; సుడిసుడిగొంచున్ = గిరగిరతిరిగిపోతూ.
భావము:- జంబాసురుని ఆ క్రూరమైన గదాఘాతంతో ఐరావతం ఉత్సాహాం కోల్పోయింది. భరించ లేనంతటి బాధతో తిరిగి తోకను కూడా కదలించ లేక నేలపై ముందుకు వాలిపోయింది

తెభా-8-362-వ.
అయ్యెడ
టీక:- ఆ = ఆ; ఎడన్ = సమయమునందు.
భావము:- జంభాసురుని గదాఘాతానికి ఐరావతం నేలకు వాలిపోయిన ఆ సమయంలో . . .

తెభా-8-363-క.
సారథి వేయు హయంబుల
తే రాయిత పఱచి తేర దేవేంద్రుఁడు దా
నారోహించెను దైత్యుఁడు
దారత మాతలిని శూలధారం బొడిచెన్.
టీక:- సారథిన్ = సారథి; వేయు = వెయ్యి (1,000); హయంబులన్ = గుఱ్ఱములను; తేరు = రథమును; ఆయిత = సిద్ధము; పఱచి = చేసి; తేర = తీసుకురాగా; దేవేంద్రుడు = ఇంద్రుడు; తాన్ = అతను; ఆరోహించెను = ఎక్కెను; దైత్యుడు = రాక్షసుడు; ఉదారతన్ = గట్టిగా; మాతలిని = సారథిని; శూల = శూలము యొక్క; ధారన్ = వాడిదనముతో; పొడిచెన్ = పొడిచెను.
భావము:- ఇంద్రుని సారథి అయిన మాతలి, వెయ్యి (1000) గుఱ్ఱాలను పూన్చిన రథాన్ని సిద్ధం చేసి తెచ్చాడు. ఇంద్రుడు అధిరోహించాడు. అప్పుడు ఆ జంభాసురుడు వాడియైన బల్లెంతో మాతలిని గట్టిగా పొడిచాడు,

తెభా-8-364-ఆ.
శూల నిహతి నొంది స్రుక్కక యార్చిన
సూతు వెఱకు మంచు సురవిభుండు
వాని శిరముఁ దునిమె వజ్రఘాతంబున
దైత్య సేన లెల్ల దల్ల డిల్ల.
టీక:- శూల = బల్లెము; నిహతిన్ = దెబ్బ; ఒంది = పొందినను; స్రుక్కక = తల్లడిల్లకుండగ; ఆర్చిన = కేకలువేయగ; సూతున్ = రథసారథిని; వెఱకుము = బెదిరిపోకుము; అంచున్ = అనుచు; సురవిభుండు = ఇంద్రుడు; వాని = అతని; శిరమున్ = తలను; తునిమెన్ = ఖండించెను, నరికెను; వజ్ర = వజ్రము యొక్క; ఘాతంబునన్ = దెబ్బతో; దైత్య = రాక్షస; సేనన్ = సైన్యములు; ఎల్లన్ = అన్ని; తల్లడిల్ల = చెల్లాచెదురుకాగా.
భావము:- జంభాసురుని బల్లెపు దెబ్బతిని, తల్లడిల్లకుండా మాతలి గట్టిగా కేకలు వేసాడు. అతనిని భయపడవద్దని చెప్పి, ఇంద్రుడు వజ్రాయుధంకో జంభుని తల నరికాడు. అది చూసి, రాక్షస సైన్యాలు చెల్లాచెదురు అయ్యాయి.

తెభా-8-365-చ.
చని సురనాథుచేఁ గలన జంభుఁడు చచ్చుట నారదుండు చె
ప్పిన విని వాని భ్రాతలు గభీర బలాధికుఁ లా బలుండు పా
కనముచు లా పురందరునిఁ గాంచి ఖరోక్తులఁ దూలనాడుచున్
ఘనజలధారలన్ నగముఁ గప్పిన చాడ్పునఁ గప్పి రమ్ములన్.
టీక:- చని = వెళ్ళి; సురనాథు = ఇంద్రుని; చేన్ = వలన; కలనన్ = యుద్ధభూమిలో; జంభుడు = జంభాసురుడు; చచ్చుట = మరణించుట; నారదుండు = నారదుడు; చెప్పినన్ = తెలియజెప్పగా; విని = విని; వాని = అతని; భ్రాతలు = సోదరులు; గభీర = గంభీరమైన; బల = బలముతో; అధికులు = గొప్పవారు; ఆ = ఆ; బలుండు = బలుడు; పాక = పాకుడు; నముచులు = నముచిలు; ఆ = ఆ; పురందరుడు = ఇంద్రుని; కాంచి = చూసి; ఖర = వాడియైన; ఉక్తులన్ = పలుకులు; ఆడుచున్ = పలుకుతూ; ఘన = మేఘములయొక్క; జల = నీటి; ధారలన్ = ధారలతో; నగమున్ = కొండను; కప్పిన = కప్పివేసిన; చాడ్పునన్ = విధముగ; కప్పిరి = కప్పివేసిరి; అమ్ములన్ = బాణములతో.
భావము:- నారదుని ద్వారా మహా బలవంతులైన జంభాసురుని సోదరులు బలుడు, పాకుడు, నముచి, తమ సోదరుడు యుద్ధంలో చనిపోయాడని తెలుసుకొని, రణరంగంలోకి దుమికారు. శత్రుపురాలను వ్రక్కలించు వాడైన ఇంద్రుని సూటిపోటి మాటలతో నిందించారు. మేఘాలు వర్షధారలతో కొండను కప్పేసినట్లు, తమ బాణాలతో ఇంద్రుని కప్పి వేసారు.

తెభా-8-366-సీ.
విబుధలోకేంద్రుని వేయుగుఱ్ఱంబుల-
  నన్ని కోలల బలుఁ డదర నేసె
నిన్నూట మాతలి నిన్నూట రథమును-
  నా రీతి నింద్రు ప్రత్యంగకమును
వేధించెఁ; బాకుండు వింట వాఁ డస్త్రంబు-
  లేయుటఁ దొడుగుట యెఱుఁగరాదు;
కనక పుంఖంబుల కాండంబు లొక పది-
  యేనింట నముచియు నేసి యార్చె;

తెభా-8-366.1-ఆ.
బలిమి నిట్లు ముగురు పగవాని రథ సూత
సహితు ముంచి రస్త్ర జాలములను
వనజలోక సఖుని వాన కాలంబున
మొగిలు గములు మునుఁగ మూఁగినట్లు.
టీక:- విబుధలోకేంద్రుని = ఇంద్రుని; వేయు = వెయ్యి (1,000); గుఱ్ఱంబులన్ = గుఱ్ఱములను; అన్ని = అన్ని; కోలలన్ = బాణములతో; బలుడు = బలుడు; అదరన్ = అదిరిపోవునట్లు; ఏసెన్ = కొట్టెను; ఇన్నూటన్ = రెండునూర్లతో; మాతలిన్ = సారథిని; ఇన్నూటన్ = రెండునూర్లతో; రథమును = రథముతో; ఆరీతిన్ = ఆదేవిధముగ; ఇంద్రున్ = ఇంద్రుని యొక్క; ప్రతి = ప్రతియొక్క; అంగకమున్ = సేనాభాగమును; వేధించెన్ = బాధించెను; పాకుండు = పాకుడు; వింటన్ = ధనుస్సునందు; వాడు = అతడు; అస్త్రంబున్ = బాణములను; ఏయుటన్ = వేయుట; తొడగుట = సంధించుట; ఎఱుగన్ = తెలియుట; రాదు = వీలుకాదు; కనక = బంగారు; పుంఖంబులన్ = బాణముపింజలుగల; కాండంబుల్ = బాణములను; ఒక = ఒక; పదియేనింటన్ = పదిహేనింటిని (15); నముచియున్ = నముచ; ఏసి = వేసి; ఆర్చెన్ = కేకలువేసెను.
బలిమిన్ = బలవంతముగ; ఇట్లు = ఇలా; ముగురు = ముగ్గురు (3); పగవానిన్ = శత్రువును; రథ = రథమును; సూత = సారథితో; సహితున్ = కూడినవానిని; ముంచిరి = కప్పివేసిరి; అస్త్ర = బాణముల; జాలములనున్ = సమూహములతో; వనజలోకసఖునిన్ = సూర్యుని; వానాకాలంబునన్ = వానాకాలమునందు; మొగిలి = మబ్బుల; గములు = గుంపులు; మునుగన్ = కనపడకుండగా; మూగినట్లు = మూసేసినవిధముగ.
భావము:- దేవేంద్రుని వేయి (1000) గుఱ్ఱాలనూ బలాసురుడు వెయ్యి (1000) బాణాలతో అదగొట్టాడు. మాతలినీ, రథాన్నీ, ఇంద్రుడి ప్రతి అవయవాన్నీ రెండువందల (200) బాణాలతో బాధించాడు. పాకుడు ధనుస్సుకు బాణాన్ని సంధించడం కానీ, ప్రయోగించడం కానీ తెలియనంత వేగంగా యుద్ధం చేసాడు. నముచి 15 పదునైన బంగారు పిడులు కలిగిన బాణాలను వేసి కేకలు పెట్టాడు. ఇలా వానాకాలంలో మేఘాలు సూర్యుని కప్పేసిన విధంగా, బలవంతులైన ఆ ముగ్గురూ (3) ఇంద్రుడినీ, అతని రథాన్నీ, సారథినీ, అమ్ముల సమూహాలతో ముంచివేశారు.

తెభా-8-367-వ.
అయ్యవసరంబున.
టీక:- ఆ = ఆ; అవసరంబునన్ = సమయమునందు.
భావము:- అలా ఇంద్రుడు బాణాలచే కప్పబడిన సమయంలో . . .

తెభా-8-368-మ.
"అమరారాతుల బాణజాలముల పాలై పోయితే చెల్లరే!
యమరాధీశ్వర!" యంచు ఖిన్నతరులై యంభోధిలోఁ జంచల
త్వమునం గ్రుంకు వణిగ్జనంబుల క్రియన్ దైత్యాధిపవ్యూహ మ
ధ్యమునం జిక్కిరి వేల్పు లందఱు విపద్ధ్వానంబులం జేయుచున్.

---

 8-368/1-వ. 

అంత. 

- తంజనగరము తేవప్పెరుమాల్లయ్య వారి ప్రతి

---

టీక:- అమరారాతుల = రాక్షసుల; బాణ = బాణముల; జాలములన్ = సమూహముల; పాలైపోయితే = గురియైతివా; చెల్లరే = అయ్యో; అమరాధీశ్వర = ఇంద్రా; అంచున్ = అనుచు; ఖిన్నతరులు = మిక్కిలి దుఖితులు; ఐ = అయ్యి; అంభోధి = సముద్రము; లోన్ = మధ్యన; చంచలత్వమునన్ = తడబడబాటువలన; క్రుంకు = మునిగిపోయెడి; వణిక్ = వర్తక; జనంబుల = జనముల; క్రియన్ = వలె; దైత్య = రాక్షస; అధిప = రాజుల; వ్యూహము = సైనిక వ్యూహము; మధ్యమునన్ = నడుమనందు; చిక్కిరి = చిక్కుకొనిరి; వేల్పులు = దేవతలు; అందఱున్ = అందరును; విపద్ధ్వానంబులన్ = హాహాకారములను; చేయుచున్ = చేస్తూ.
భావము:- దేవతలందరూ “అయ్యో! స్వర్గాధిపతీ! అసురుల బాణాలకు గురి అయిపోయావా!” అంటూ ఆర్తనాదాలు చేశారు. ఆ రాక్షసరాజుల యుద్ధవ్యూహం మధ్యలో చిక్కుకుపోయారు. సముద్రం మధ్యలో అల్లల్లాడిపోతూ మునిగిపోతున్న పడవలోని వర్తకుల వలె హాహాకారాలు చేసారు.

తెభా-8-369-శా.
"ఓహో! దేవతలార! కుయ్యిడకుఁ; డే నున్నాఁడ "నం చంబుభృ
ద్వాహుం డా శరబద్ధ పంజరము నంతం జించి తేజంబునన్
వాహోపేత రథంబుతోడ వెలికిన్ వచ్చెన్ నిశాంతోల్ల స
న్మాహాత్మ్యంబునఁ దూర్పునం బొడుచు నా మార్తాండు చందంబునన్.
టీక:- ఓహో = ఓ; దేవతలారా = దేవతలు; కుయ్యిడకుడు = భయపడకండి; ఏన్ = నేను; ఉన్నాడను = ఉన్నాను; అంచున్ = అనుచు; అంబుభృద్వాహుండు = ఇంద్రుడు, {అంబుభృద్వాహుడు – అంబుభృత్ (మేఘము) వాహుడు (వహించువాడు), ఇంద్రుడు}; ఆ = ఆ; శర = బాణములచే; బద్ధ = కట్టబడిన; పంజరమున్ = పంజరమును; అంతన్ = అంతటిని; చించి = చీల్చివేసి; తేజంబునన్ = ప్రకాశముతో; వాహ = గుఱ్ఱముల; ఉపేత = సహితమైన; రథంబున్ = రథము; తోడన్ = తోపాటు; వెలికిన్ = బయటకు; వచ్చెన్ = వచ్చివేసెను; నిశాంత = ఉదయకాలమున; ఉల్లసత్ = ఉల్లాసముతోను; మహాత్మ్యంబునన్ = మహిమతోటి; తూర్పునన్ = తూర్పువైపున; పొడుచు = ఉదయించెడి; ఆ = ఆ; మార్తాండు = సూర్యుని; చందంబునన్ = వలె.
భావము:- ఇంతలో దేవేంద్రుడు “ఓ దేవతలారా! భయపడకండి. నేను ఇక్కడే ఉన్నాను.” అంటూ ఆ అమ్ముల పంజరాన్ని చీల్చుకుని గుఱ్ఱాలతో కూడిన రథం తోపాటు బయటికి వచ్చాడు. ఉల్లాసంతో మహిమతో ఉదయకాలంలో తూర్పున ఉదయించే సూర్యుడిలా ప్రకాశిస్తూ బయటకు వచ్చాడు.

తెభా-8-370-వ.
ఇట్లు వెలువడి.
టీక:- ఇట్లు = ఇలా; వెలువడి = బయటకు వచ్చి.
భావము:- ఇలా ఇంద్రుడు అసురుల అమ్ముల పంజరం నుండి వెలువడి. . .

తెభా-8-371-చ.
విఱిగిన సేనఁ గాంచి సురవీరుఁ "డొహో" యని బిట్టు చీరి క్ర
మ్మఱఁ బురికొల్పి పాకబల మస్తకముల్ నిశితాస్త్రధారలన్
నెఱసిన తీక్ష్ణవజ్రమున నేలకు వ్రాల్చెను వాని చుట్టముల్
వెఱచిరి; తచ్చమూపతులు విహ్వలులై చెడి పాఱి రార్తితోన్.
టీక:- విఱిగిన = కకావికలైన; సేనన్ = సైన్యమును; కాంచి = కనుగొని; సురవీరుడు = ఇంద్రుడు; ఓహో = ఓయ్; అని = అని; బిట్టు = గట్టిగా; చీరి = పిలిచి; క్రమ్మఱన్ = మరల; పురికొల్పి = ఉత్సాహపరచి; పాక = పాకుని; బల = బలుని; మస్తకముల్ = తలలను; నిశిత = వాడియైన; అస్త్ర = కత్తి; ధారలన్ = పదునులతో; నెఱసిన = నిండినట్టి; తీక్ష్ణ = అతితీవ్రమైన; వజ్రమునన్ = వజ్రాయుధముతో; నేల = భూమి; కున్ = కి; వ్రాల్చెను = కూల్చెను; వాని = అతని; చుట్టముల్ = బంధువులు; వెఱచిరి = బెదిరిపోయిరి; తత్ = అతని; చమూపతులున్ = సేనానాయకులు; విహ్వలుల = భయకంపితులు; ఐ = అయి; చెడి = చెదరి; పాఱిరి = పారిపోయిరి; ఆర్తి = దుఃఖము; తోన్ = తోటి.
భావము:- వెనుదిరిగి పారిపోతున్న తన సైన్యాన్ని ఓహో. . అంటూ గట్టిగా పిలిచాడు. సైనికులను యుద్ధానికి పురిగొల్పాడు. పాకుడి తలను వాడి బాణాలతోనూ, బలాసురుడి తలను వజ్రాయుధంతోనూ నేలకూల్చాడు. అది చూసి బలి బంధువులు భయపడిపోయారు. అతని సేనానాయకులు భయకంపితులై ఏడుస్తూ పారిపోసాగారు.