పదబంధ పారిజాతము/చూఱవట్టు

←పదబంధ పారిజాతము/చుట్టపువాడు

పదబంధ పారిజాతము (195) రచించినవారు నార్ల వెంకటేశ్వర్లు
పదబంధ పారిజాతము/చూఱవట్టు

పదబంధ పారిజాతము/చెప్పుకాలు→

చూఱకాడు

కొల్లగొనువాడు.

చూఱకారుడు

కొల్ల గొన్నవాడు.

చూఱకొను

కొల్లగొట్టు.

చూఱకోలు

కొల్లగొనుట.

చూఱకోలు గొను

చూఱ గొను.
"నా చిత్తము చూఱకోలు గొన రాగ వ్యక్తి పుట్టించెనే." దశ. 3. 63.

చూఱ గైకొను

చూఱగొను.

చూఱగొను

కొల్లగొను.

చూఱ దెచ్చు

కొల్ల గొట్టి తెచ్చు.
"కొట్టి సప్తాంగమున జూఱ దెచ్చెద." భార. విరా. 3. 199.

చూఱపట్టు

చూఱకొను.
"చెన్నలర మనోభవుండు విశిఖాహతి మానము చూఱపట్టె." శృంగా. శాకుం. 2. 156.

చూఱ పుచ్చు

చూఱ గొను, నశింప జేయు.
"చెఱకువిల్తునిఁ జూఱఁ బుచ్చిన దై." భీమ. 4. 123.

చూఱ పోను !

దొంగ లెత్తుకొని పోను!
"చూడరే శివభక్తి చూఱ వోను!" కా. మా. 4. 35.
వాడుకలో -
"నీ ఆట దొంగలు దోల ! అన్నానికి అయినా రండి రా." వా.
చూఱపోవుట దొంగలు దోచుటయే. దొంగలు దోల అనేదే నేటి వాడుకలో ఉన్నది.

చూఱపోవు

కొల్లబోవు.

చూఱ యిచ్చు

ఇష్టం వచ్చినట్టు అనుభవించుకో నిచ్చు.

చూఱలాడు

కొల్లలాడు. హర. 5. 53.

చూఱ లిచ్చు

చూ. చూఱ యిచ్చు.

చూఱలు కొను

చూ. చూఱకొను.

చూఱలు పట్టు

చూ. చూఱపట్టు.

చూఱలు వట్టు

చూఱపట్టు.

చూఱలు వుచ్చు

చూఱపుచ్చు.

చూఱలు సేయు

చూఱ యిచ్చు.

చూఱ లొసగు

దోచి యిచ్చు.
"పమ్మినబాళి నంటి యెలప్రాయము చూఱ లొసంగె వానికిన్." శుక. 2. 556.

చూఱవట్టు

చూఱపట్టు.

చూఱ విడుచు

వదలి వేయు, ఎవరికో అప్పగించు.

చూఱ వుచ్చు.

కొల్ల వుచ్చు.
దొంగలకు అప్పగించు. దొంగలకు కాక పోయినా సరే పరిపూర్తిగా వదలివేయు అని కూడా వాడుకలోనికి వచ్చినది.
"తన బండారువు నూఱవుచ్చె నొకొ కందర్పుండు." కుమా. 10. 32.

చూఱవోవు

కొల్లబోవు, నశించి పోవు.

చూఱాడు

అపహరించు.

చూలాలితనము

గర్భిణీత్వం. భాగ. 8. 502.

చూలుకొను

గర్భ మగు. కాశీ. 4. 60.

చూలు చేయు

గర్భము చేయు.
"తారకావల్లభుండు, చూలు చేసిన వాఁ డంచు సూక్ష్మఫణితి." కాళ. 4. 229.

చూలువడు

గర్భముతో నుండు. శ. ర.

చెంగ గొట్టు

ఓడించు.
"సింగపు గుంపులఁ జెంగగొట్టిన వాఁడు." భాను. 2. 209.

చెంగ గొను

దాటు; జయించు.
"లంకాప్రాకారంబు చెంగ గొని." భాస్క. యుద్ధ. 910.

చెంగలి గొను

చెంగలించు, ఎక్కు వగు. చెంగు చెంగున దాటుటలో వలె ధ్వన్యనుకరణ మై వచ్చి ఉంటుంది.
"చెరలాడు చెయ్వులు సెంగలి గొనఁగ." పండితా. ద్వితీ. మహి. పుట. 133.
చెంగలించు తప్ప, చెంగలి గొను కోశములలోనికి ఎక్క లేదు.

చెంగావి

ఒక రకమైన ఎరుపు.
"చెంగావి పంచలు నెల్లూరివా ళ్లెక్కువగా కడతారు." వా.

చెంగోలు

అధికార సూచక మగు దండము.
శెన్ కోల్ అని తమిళము.
"బంగారుచాయల బాగు మీఱిన యట్టి, చెంగోలు కెంగేలఁ జెలువుగాఁ బట్టి." హేమా. పు. 5.

చెండాడు

హింసించు.
"కఠోరసాయకములం జెండాడ." జైమి. 5. 191.

చెండి కొండలు వైచు

చించి చెండాడు వంటిది.
"కండలు చెండి కండలుగా వైచు." వీర. 4. 206.

చెండి చెకపిక లాడు

చీల్చి చెండాడు.
"చెండి చెకపిక లాడమా యుండె నేని." సారం. 1. ఆ.

చెండిపోతు

గయ్యాళి, మాట విననిది.

చెండి వేయు

(కత్తితో) చెక్కి వేయు.
"కరవాలున మాంసము చెండివేయఁగన్." రుక్మాం. 2. 37.

చెండుగోరింపులు

ఒక బాల్యక్రీడ.
"పింపిళ్ళు చెండుగోరింపు లోమన గుంటలు." దశా. 8. 81.

చెండుదానిమ్మ

పూలు మాత్రం పూసే ఒక దానిమ్మ. శ. ర.

చెండు బెండాడు

చించి చెండాడు.
చెండ్లవలెను, బెండ్లవలెను ఎగురగొట్టు అనుట ద్వారా యేర్పడినది.
"చెండుబెం డాడి మెకముల బెండు పఱిచి, దేవరకు వేడ్క వుట్టింతు దేవు నాన." శుక. 1. 247.

చెండుబెం డొనర్చు

చెండు బెండాడు.
ఇలాగే చెండుబెండు కావించు. చెండుబెండు చేయు కూడా.
"చేగల మెకములఁ జెండు బెం డొనరించి, కాలరిపౌఁజుల నేలఁ జమిరి." అచ్చ. రా. సుంద.
చూ. చెండు బెండాడు.

చెండుమల్లె

ముద్దమల్లె, బంతిపూవు.

చెంప వేయు

చెంపదెబ్బ వేయు. బ్రౌన్.

చెందుగపులి

చిఱుత; సివంగి. బ్రౌన్.

చెందుప్పు

సైంధవలవణం.

చెంద్రకావి

సిందూరపు టెరుపు.
"కలయఁగఁ జెంద్రకావి ఱవికంబలె." విజ. 2. 92.

చెంద్రవంకలు

ఒక రకం ధాన్యం.

చెంపకల్లి

ఒక నగ.
"కెంపుల చెంపకల్లీరుచుల్ చిందు ద్రొక్క." కఱి. శ. 15.

చెంపకాయలు తిను

చెంపపెట్లు తిను. బాల. 177.

చెంపకు చేరెడు కండ్లు

విశాలము లయిన కండ్లు.
"కోడేరులాంటి ముక్కు, చెంపకు చేరెడు కండ్లు, భలే అందంగా ఉంటుంది లే ఆ పిల్ల." వా.

చెంపకొప్పు

కోరకొప్పు.
"ఒక వేళ చెంపకొ ప్పోరఁగఁ దిద్దు." వైజ. 2. 134.

చెంపగిల్లు

పెడదారి పట్టు; ప్రక్కకు తిరుగు. బ్రౌన్.

చెంపతల

దగ్గర.
"క్రూ,రోరగభంగిఁ జెంపతల నుండఁగ నెవ్విధి నిద్ర వచ్చు." వేం. పంచ. 3. 164.

చెంపపెట్టు

చెంపకాయ.

చెంపబిళ్ళ

ఒరుగుదిండు.

చెంపల గొట్టు

తిరస్కరించు.
"వెన్నం జెంపలఁ గొట్టు మైనునుపుతో." శ్రవ. 3. 59.

చెంపలు వేయు

చెంపమీద కొట్టు. కువల. 2. 110.

చెంపలు వేసుకొను

పశ్చాత్తాప పడు, తప్పు ఒప్పుకొను.
"వీనికి డబ్బివ్వడం తప్పని చెంపలు వేసుకొని వచ్చాను." వా.

చెంప వెట్టు

చెంపమీద కొట్టు, చపెటము నిచ్చు.
"నిబిరీసతతజటానికురంబకంబులు, చెదరి బ్రహ్మాండంబు చెంపవెట్ట." కాశీ. 5. 130.

చెంపశుద్ధిచేయు

చెంపదెబ్బ వేయు.
"ఓరీ! మమ్మా అనేది! చెంపశుద్ధి చేతుమో!" హేమా. పు. 84.

చెంపసరులు

ఒక నగ.

చెంబట్టు

ఎఱ్ఱపట్టు. విక్ర. 6. 67.

చెంబుతల

నున్నటి బోడితల. ఆము. 6. 19.

చెంబు పట్టుకొని వెళ్లు

దొడ్డికి వెళ్లు.
ఏ ప్రాంతంలో ఏ అలవాటు ఉంటుందో ఆరకంగా యీ పలుకుబడి మారుతూ ఉంటుంది.

ఏటికి వెళ్లు, కాలవకు వెళ్లు, గుంటకు వెళ్లు, బయటికి వెళ్లు, దొడ్డికి వెళ్లు, పెరటికి వెళ్లు, వెలపటికి వెళ్లు ఇత్యాదులు.

చెంబులో ధనము

కొంగుబంగారము. నానా. 68.

చెకపికగా

వేగముగా.
"....రావోయి! యో, యకలం కాత్మక! వైళ మన్నఁ ద్వరితుం డై నిండువెల్లిం జెకా, పికగాఁ గాల్నడ రాఁ గడంగుట కెదం బ్రీతిల్లువాఁ డెల్లి యౌ." శంకరవిజయకథా. 2. 58.

చెకబికల్ చేయు

చెక్కముక్కలు చేయు. ధ్వన్యనుకరణము.
"చెకబికల్ చేసి తా నురుముపైఁ గొట్టి." వర. రా. సుం. పు. 153. పం. 12.

చెకబొక లాడు

చెండి చెకపిక లాడు. ముక్కలు చేయు.
చూ. చెండి చెకపిక లాడు.

చెకాచెకలు

చెక్క చెక్కలు.
"చెకా చెక లై యవియంగ." రంగా. 3. 198.

చెకుముకిరాయి

నిప్పునకై ఱాతిని కొట్టే ఉక్కుముక్క.

చెక్కకొణుజు

ఒక పిడుదు. పశువులకు పట్టునది.

చెక్కచెట్టు

ఎఱ్ఱరంగు వేయుట కుపయోగించే ఒకచెట్టు. శ. ర.

చెక్కతాపీ

తాపీ పనిముట్టు.

చెక్కపిడుజు

చెక్కపిడుదు. పశువులకు పట్టే పిడుదు.

చెక్కపీరు

చూ. చెక్కకొణుజు.

చెక్కలు చేయు

ముక్కలు చేయు.

చెక్కలు వాపు

పగుల గొట్టు. జైమి. 5. 72.

చెక్కలు వాఱు

ముక్క లగు. భాగ. 6. 32.

చెక్కికొను

చెక్కొను.

చెక్కిట నద్దుకొను

చెంపలకు అద్దుకొను, ప్రమతో, ఆదరంతో.
"కన్నులు చేరుచుకొంచుఁ జెక్కిట, న్గట్టిగ నద్దుకొంచుఁ దనగాటపుఁ గూరిమి దెల్పె మిక్కిలిన్." కళా. 4. 121.

చెక్కి పుచ్చు

చెక్కు.

చెక్కిలి గొట్టి పాలు ద్రాగించు

కాస్త కష్టం కలిగించినా వారి మేలుకోస మయ్యే పని చేయు.
పిల్లలను ఒక చెంపను దెబ్బకొట్టి అయినా సరే పాలు తాగించడం పిల్లల శ్రేయస్సుకే అనుట ప్రసిద్ధము.
"ఇంచుకయేని వేసరక యీగయిఁ జెక్కిలి గొట్టి పాలు ద్రా,గించువిధంబునన్ బలిమిఁ గేశవ! నీవు..." కళా. 8. 247.

చెక్కిలి గొట్టి పాలు ద్రాగించు నట్లు

దండించి మంచిపని చేయించు నట్లు.
"ఎంచఁగఁ గౌశికుండు యిల నీగఁగ రాని ఋణంబు దీర్ప నన్, బంచి కలంచు టెల్ల యది బాలునిఁ జెక్కిలి గొట్టి పాలు త్రా,గించినలీలగాఁ దలఁతు." ఉత్త. హరి. 1. 63.
చూ. చెక్కిలిమీటి పాలు ద్రావించునట్లు.

చెక్కిలి నొక్కు

ప్రేమాదరములతో చెంప పై కొట్టు, లఘుచపేటము నిచ్చు, బుగ్గ పుణుకు. ఒక ప్రేమసూచక మైన చేష్ట.
"చెక్కిలి నొక్కి చుంబనము చేసి కవుంగిట నోలలార్చి." కళా. 7. 162.
"సరోజాక్ష! నా, కళుకుం జెక్కిలి నొక్కి యొక్క నెలవంకన్ నెక్కొనం జేయుటల్." రాజగో. 4. 33.

చెక్కిలి మీటి పాలు ద్రావించు నట్లు

ప్రేమతో దండించి మంచిపని చేయించునట్లు.
"బాలు చెక్కిలి మీటి పాలు త్రావించి, బాలు రక్షింపదె బాలుని తల్లి." ప్రభులిం. 14. 115.
"శిశువులు వాపోవఁ జెక్కిలి మీటి, విశ దాత్మ పాలు ద్రావించు చందమున." హరి. ద్వి. 2 భా. 195.
చూ. చెక్కిలి గొట్టి పాలు ద్రాగించు.

చెక్కు గట్టు

పైభాగం గట్టిపడు.
ముఖ్యంగా ద్రవంగానో, మెత్తగానో ఉన్నవి ఆరగా పైన చెక్కు లాగా యేర్పడుతుంది. దానినే చెక్కు గట్టుట అంటారు.

చెక్కు గీటిన వస వల్చు

బాల్యంలో ఉండు.
చిన్నప్పుడు వస పోస్తారు. అలా గీరితే వస పైకి వచ్చే వయసు - బాల్యం - అనుటపై వచ్చినది.
"లే జవరాలు చెక్కు గీ,టిన వస వల్చు బాలకుఁడు డెందమునం గలఁగంగ నేర్చు నే." నైష. 1. 17.
చూ. చెక్కు మీటిన వస వల్చు.

చెక్కు చెదరక

ఉన్న దున్నట్లు. సాక్షి. 336. పు.
"షాజహాను కట్టించిన తాజ్ మహల్ నేటికీ చెక్కు చెదరకుండా ఉన్నది." వా.

చెక్కు చెమరించు

అలసిపోవునట్లు చేయు.
"ఈ క్రొవ్విరులు గ్రోలు నెలితుమ్మెదలు చెక్కు, చెమరింపకున్నవా చిగురుఁబోడి." విజయ. 3. 62.

చెక్కు చెమరుచు

అలసి పోవు.
"చిలుక నక్కునఁ బెట్టఁ జెక్కు సెమర్చు." గౌర. హరిశ్చ. పూ. 1696.

చెక్కు చెమర్పక

ఏ అలసటా లేక, అవలీలగా.
ఏ ఢోకా లేక.
"....పురందరనందను బల్మికల్మి ని,శ్చింతత నుల్లసిల్లెదరు చెక్కు చెమర్పక కౌరవేశ్వరా!" భార. శల్య. 1. 50.
"ఖరాదియోధుల సంహరించి చెక్కు చెమర్పక." వర. రా. అర. పు. 121. పం. 23.
చూ. చెక్కు సెమర్పక.

చెక్కుటద్దాలు

అద్దములవలె నున్నగా నున్న చెక్కులు.

చెక్కుడుపాఱ

గడ్డి మున్నగువానిని చెక్కే పాఱ.
"....కస వారసి తెమ్మని కూఁతు చేతికిం, జెక్కుడుపాఱ యీయ." శుక. 3. 410.

చెక్కున చె క్కాను

చెంప చెంప చేర్చు.
ప్రేమను సూచించు ఒక చేష్ట.
"చె,క్కునఁ జె క్కానుచు నొక్క చన్మొన యుర:కోణంబుతో రాయఁగన్." కళా. 5. 67.

చెక్కు పిండిన వస యొలుకు

పసితనంలో ఉండు.
చిన్న పిల్లలకు మాటలు వచ్చుటకై వస నూరి పోస్తారు. ఆ వసే బయటికి వస్తున్న దనుట. అనగా చిన్నతనము.
ఇలాంటిదే పాలు గారే చెక్కిళ్లు.
"చెక్కు పిండిన వస యొల్కు చిఱుత వాని." హరవి. 2. 76.
చూ. చెక్కు గీటిన వస వల్చు.

చెక్కు మీటిన వస గాఱు

పసితనంలో ఉండు.
"చెక్కు మీటిన వస గాఱు శిశువు భక్తి, నుగ్రతప మాచరించుచు నున్న యతని." విష్ణు. 2. 63.
చూ. చెక్కు పిండిన వస యొలుకు. చెక్కు మీటిన వస వల్చు
బాల్యంలో ఉండు.
ఇదే అర్థంలో ఉపయోగించేవే 'ఒక చెంపన పాలు, ఒక చెంపన నెత్తురు - చెక్కులు పాలు గారు' - ఇత్యాదులు.
చిన్నతనంలో పిల్లలకు వస పోయడం, పాలు పట్టడం సహజం. ఇంకా ఆ పాలు, వస తాగే వయసులోనే వున్నారు అనే అర్థాన్ని సూచిస్తూనే చెక్కులు మీటితే పాలో, వసో కారు తుం దనే పలుకుబడి.
"పద్మగర్భాదులకు నీఁతబంటి యనినఁ, జెక్కు మీటిన వస వల్చు శిశువు లెదురె?" జైమి. 6. 245.
చూ. చెక్కు పిండిన వస యొలుకు.

చెక్కులు గీటు

చెక్కులు పుణుకు (ఆదరముతో, ప్రేమతో.)
"చేతి వీణియకుఁ జెక్కులు గీఁటుచు నేర్పుచున్నదో, యన." పారి. 1. 5.

చెక్కులు సేయు

ముక్కలు చెక్కలు చేయు.
"ఘోరాపారమహాఘపంచకముఁ జెక్కు ల్సేయఁగా నేర్పు నా." ఆము. 4. 31.

చెక్కు లొత్తు

మొల కెత్తు, అంకురించు.
"పిదపిద నై లజ్జ మదిఁ బద నిచ్చినఁ, జెలిమేనఁ బులకలు చెక్కు లొత్త." భాగ. 10. ఉత్త. 331.

చెక్కు సెమర్పక

ఏ మాత్రం అలసట పడక.
"క్రిక్కిఱిసి నగరిలోనికిఁ, జక్కన దురదురన చొచ్చి చనుచో నేమిం, జెక్కు సెమర్పక యుండెడు, నక్కొమరునిఁ గాంచి వార లతిదు:ఖితు లై." సారం. 3.35.
చూ. చెక్కు చెమర్పక.

చె క్కూదుః

చెక్కు చేర్చు.
"అంది ముద్రితపాణి యందుఁ జెక్కూఁది యా, గమములు వినుచు హేమము పొదివిన." ఆము. 4. 58.

చెక్కేశాడు

ఎక్కడికో పాఱిపోయినాడు.
"వా డెక్కడికో చెక్కేశాడు. నాలుగురోజులుగా కనిపించడం లేదు." వా.

చెట్టంత కొడుకు

ఎదిగిన కొడుకు.
"చెట్టంత కొడుకు పోయాడనేసరికి ఆవిడ కుప్పగూలి పోయింది." వా.
చూ. చెట్టంత మనిషి.

చెట్టంత మనిషి

ఆజానుబాహుడు.
"ఆ రాయి కణతకు తగిలేసరికి చెట్టంత మనిషీ కుప్పకూలి పోయాడు." వా.
చూ. చెట్టంత కొడుకు.

చెట్టగొను

చేపట్టు.
"తనకుఁ గలయర్థ మంతయు, ననురాగముతోడ నిచ్చి యర్థులచే ని,ర్ధనవృత్తిఁ జెట్టగొనియెను." దశ. 5. 81.

చెట్టడిచిన చేటెడు

కావలసినన్ని.
అతిసమృద్ధిగా ఉన్న వనుట.
"తొట్టిన క్రొవ్వులు గలయవి, చెట్టడి చినఁజేటెఁ డేమి చెప్పం బులుఁగుల్." మను. 4. 24.
చెట్టు కదిలించగానే బాగుగా పండి ఉన్న ప్పుడు చేతినిండా పండ్లు రాలును అన్నదానిపై వచ్చిన పలుకుబడి.

చెట్టతనము

దుష్టత్వము.
"చుట్టాలు నీ దగుచెట్టతనంబునఁ, బాసి పశ్చాత్తాపపరుఁడ వగుచు." భార. అను. 4. 382.

చెట్టపట్టలు

చెట్టపట్టాలు.

చెట్టపట్టలు వట్టు

చెట్టపట్టాలు పట్టుకొను, ప్రేమతో ఒకరిచేతులలో ఒకరు చేతులు జొనిపి పట్టుకొను.
"బంతు లేర్పడఁ జెట్టపట్టలు వట్టి." పండితా. పర్వ. 401. పు.

చెట్టపట్టా లాడు

సరస మాడు, చెమ్మ చెక్క లాడు.
"చేల లంటి గోపికల చెట్టపట్టా లాడితివి." తాళ్ల. సం. 8. 179.

చెట్టపట్టాలు

అన్యోన్యంగా ఒకరిచేతు లొకరు పట్టుకొనుట.
చూ. చెట్టపట్టలు.

చెట్టపట్టు

వివాహ మాడు.
"చెలఁగు శ్రీ కృష్ణరాయలఁ జెట్టపట్టి." కృష్ణ. 4. 24.
పాండు. 4. 197.
చూ. చెట్టవట్టు.

చెట్ట యగు

ద్రోహి యగు.
"మీఁదు పరికింపక యమ్మెయి నీవు పాండునం,దనులకుఁ జెట్ట వై." భార. ద్రో. 4. 209.

చెట్ట యొనర్చు

కీడు చేయు.
"అతి వ్యసనత్వము గల్గువారలుం, జేరువ నున్కి భూపతికిఁ జెట్ట యొనర్చు." భార. శాంతి. 3. 469.

చెట్టలాడు

దూషించు.
"శ్రీకంఠుభక్తులఁ జెట్ట లాడెదరు." పండితా. ప్రథ. దీక్షా. పు. 128.

చెట్ట వచ్చు

కీడు కలుగు.
"మయలం జెప్పిన సౌఖ్యము, రయలం జెప్పినను జెట్ట రయమున వచ్చున్." కవిజ. సం. 39. చెట్టవట్టు
1. వివాహ మాడు. పాణిగ్రహణము సేయు. పెండ్లిలో పాణిగ్రహణం ప్రధానము కనుక అందుపై వచ్చినది.
"....ఈ లతాంగి వసుధావరు నెన్నఁడు చెట్టవట్టునో?" వసు. 3. 43.
"చెలఁగి శ్రీకృష్ణరాయలఁ జెట్టబట్టి." కృష్ణా. 4. ఆ.
2. చేయి పట్టుకొను.
"చెట్ట వట్టి నిజాంకంబుఁ జేర్పఁ జూచునంత." శుక. 1. 296.

చెట్టాపట్టాలు పట్టు (కొను)

చేతులు చేతులు కలుపుకొను.
"అట్టియెడ సైంధవోపల, పట్టికలం గట్టినట్టి పలు మెట్టికలన్, మెట్టి డిగి కొలనుఁ జొచ్చిరి, చెట్టాపట్టాలు వట్టి శీతాంశుముఖుల్." బహులా. 2. 54.
రూ. చెట్టాపట్టాలు వేసుకొను.

చెట్టాపట్టాలు వేసుకొను

చేతులు చేతులు కలుపుకొను.
"వా రిద్దరూ చెట్టాపట్టాలు వేసుకొని తిరుగుతుంటారు." వా.

చెట్టు కట్టు

నిలద్రొక్కుకొను; వర్ధిల్లు.
"నినుఁ గూర్చి చెట్టుకట్టెను గాలవ తపస్వి, ప్రబలించె రుచి మందపాల మౌని." బహు.1. 116.
"భక్తి సంయుక్తి యనుపోఁతపాల నొయ్యఁ, జెట్టు కట్టుచు ముని శాఖి నిట్ట చూప." పాండు. 3. 139.
చూ. చెట్టు గట్టు.

చెట్టు కొకడుగా పాఱు

చెల్లాచెద రై పాఱిపోవు.
"ఒకఁడు వోయిన త్రోవ వే ఱొకఁడు వోక, చెట్టొకఁడు గాఁగఁ బఱచిరి చెంచులపుడు." మను. 4. 103.
నేటికీ వాడుకలో - 'ఆ యింటివా ళ్లందరూ చెట్టు కొక్కడూ, పుట్ట కొక్కడూ గా పోయారు.' 'చెట్టు కొక్కడూ గుట్ట కొక్కడూ' అని కూడా అంటారు.

చెట్టు కొకడు పుట్ట కొకడు అగు

దిక్కులు పట్టి పోవు.
"ఆ యింటి యజమాని చనిపోయేసరికి కొడుకు లందరూ చెట్టు కొకడూ పుట్ట కొకడూ అయి పోయారు." వా.

చెట్టు కొకడై చను

చెల్లాచెద రై - దిక్కు కొకరుగా పోవు.
"బకనిభు లాపతితుని దోఁ,చికొని రయం బడరఁ జనిరి చెట్టు కొకరుఁ డై." పాండు. 3. 54.

చెట్టు కొట్టి పై వేసికొను

తనకు తా నై చిక్కులు తెచ్చి పెట్టుకొను.
"కుడిచి కూర్చుండ లేక చెట్టు గొట్టి పయి వేసికొన్నాడు." ధర్మజ. 70 పు. 2 పం. చెట్టు గట్టు
స్థిరపడు - వర్ధిల్లు.
"పితృ దేవతలకు నంచితసత్రశాల యై, చెట్టు గట్టెను గయాక్షేత్రసీమ." జైమి. 1. 22.
రూ. చెట్టుకట్టు.

చెట్టు చేమ

చెట్లు. జం.
".....చుట్టుపట్టుల నెందుఁ జెట్టు చేమ లేక యొప్పెడు నొక్క లీలా మహీధర శిఖరంబుపై నిల్చి...." ప్రభా. 3. 148.
"బెంగుళూరు ప్రాంతాలలో ఎటు చూచినా చెట్టూ చేమా ఎంతో బాగుంటుంది." వా.

చెట్టు దిగి వచ్చినట్టులు

ఊడి పడినట్లు, హఠాత్తుగా.
"చెట్టు డిగివచ్చునట్టులఁ జెంత నిలువఁ, జూచి లేచి నృపుండు సంస్తుతుల మ్రొక్కి." హంస. 1. 46.

చెట్టుదిమ్మరి

కోతి.

చెట్టు దొక్కి వచ్చు

గబగబా వచ్చు.
అదృష్టం కలిగే శకునంతో వచ్చు.

చెట్టునట్టు

కోతి.

చెట్టున పుడికినట్లు

కొయ్యతో బొమ్మ చెక్కి నట్లు.
చెట్టును చెక్కినట్లు.
"ఏ వేషము ధరియించిన, నా వేషము తనకు నంద మై యుద్ధాత్రీ, దేవుఁడు చెట్టునఁ బుడికిన, భావంబున నుండు రూపు ప్రాయము కలిమిన్." కాశీ. 7. 232.

చెట్టుపడు

మ్రాన్పడు, స్తంభించి పోవు.
"అట్టిరట్టు వినినప్పుడె చెట్టుపడి పుట్టిన కోపంబు పట్టఁజాలక." ఉత్త. రా. 6. 343.

చెట్టుపేరు చెప్పి కాయ లమ్ము కొను

వెనకటి గొప్ప చెప్పుకొని బ్రతుకు.
"ఇలా చెట్టుపేరు చెప్పుకొని కాయలమ్ముకొని తినడం ఎన్నాళ్లు సాధ్యం అవుతుంది." వా.

చెట్టుపేరు చెప్పి పండ్ల మ్ము కొను

చూ. చెట్టుపేరు చెప్పి కాయ లమ్ము కొను.

చెట్టుబిడారు

కోతి.

చెట్టు విడిచిన భూతము

ఒక చోట నిలువ నీడలేనిది. చెట్టు నాశ్రయించుకొని కొన్ని భూతా లుంటాయని ప్రతీతి. ఏ మంత్ర గాడో చెట్టునుండీ దానిని తరిమి వేస్తే అది ఎక్కడా నిలువ