పదబంధ పారిజాతము/కడకంట నగు

←పదబంధ పారిజాతము/కండకన్నులవాడు

పదబంధ పారిజాతము (1959) రచించినవారు నార్ల వెంకటేశ్వర్లు
పదబంధ పారిజాతము/కట్టుకంబము

పదబంధ పారిజాతము/కథ కట్టిపెట్టు]→

కట్టె_____కట్ల 352 కట్లె_____కడ

కట్టెవిఱుపుమాట

పెడసరపుమాట; పుల్లవిఱుపు మాట.
"వాడి నోట్లో కట్టెవిఱుపు మాటలు తప్ప మంచిమాట ఒక్కటి రాదు." వా.

కట్లజెఱ్ఱి

ఒళ్లంతా కట్లున్న జెఱ్ఱిపోతు.
"పెద్ద పలువన్నె కట్ల జెఱ్ఱి." ఆము. 4. 89.
చూ. కట్లపాము.

కట్లదండ

మెడలో వేసుకొను ఒక విధమైన సరము. కట్లసరి అని నే డనేది ఇదే కావచ్చును. శుక. 3. 105.

కట్లపాము

ఒళ్ళంతా కట్లవంతి చారలున్న పాము.
చూ. కట్లజెఱ్ఱి.

కట్ల పురుగు

కట్ల పాము.

కట్ల బల్ల

కత్తెరకా ళ్ళున్న బల్ల.

కట్లమంచం

ఇనుపకట్లు వేసి బిగించిన మంచం.

కట్ల సంచి

తూనిక రాళ్లూ, త్రాసూ మొదలయిన వన్నీ ఉంచే సంచి. బంగారంపని చేసేవా రిప్పుడూ దీన్ని లాగే పిలుస్తారు.
చూ. కట్లెసంచి.

కట్లెసంచి

చూ. కట్లసంచి.

కట్లసరి

ఒకరక మైన దండ.
చూ. కట్లదండ.

కడకంట నగు

నవ్వును కనులతో సూచించు.
"అని యార్తు లై పల్క నా పౌర జనుల, గని కేల వారించి కడకంట నగుచు." ద్విప. జగ. 174.

కడకన్నుల సన్నల చూపు

క్రీగంటి చూపులతో సైగచేసి చూపు.
"సత్యభామ కాకలికితెఱంగు శౌరి కడకన్నుల సన్నల జూపె." పారి. 3. 20.

కడకడల నుండు

దూరదూరముగా నుండు.
"లీల మణిమండనుని బవళింపజేసి, కడకడల నుండునంత దత్కటక మేలు...." శుక. 1. 286.

కడకాల దన్ను

తిరస్కరించు, త్యజించు.
"నడచె భవాంబుధి గడకాల దన్ని." పండితా. ప్రథ. పురా. పుట. 275.
చూ. కడకాల ద్రోచు. కడ_____కడ 353 కడ_____కడ

కడకాల మగు

అవసానకాలము సమీపించు.
"దైవగతిం గడకాల మైన." ద్వాద. 9.98.

కడకాలు పట్టు

పాదాగ్రమును పట్టుకొను.
"ఆ విశ్వవిభు వైవ నతడు కోపించి, కడగి హస్తిపకుని కడకాలు బట్టి." ద్విప. మదు. పు. 14.

కడకాళ్ళ ద్రోచు

తిరస్కరించు.
"అయో! మగనిం గడకాళ్ల ద్రోచి." శుక. 1. 154.
చూ. కడకాల దన్ను.

కడ కొత్తు

త్రోసి వేయు.
"నెన్నడ కడకొత్తు హంస మిథున మ్ములు." చంద్రా. 4. 143.

కడకొఱవి

సగము కాలిన కొఱవి. పొయిలో వంట కాగా మిగిలిన కొఱువులపై నీళ్లు చల్లి ప్రక్కకు తోస్తారు. అందుపై వచ్చిన పేరు.
"జ్ఞాతులు...నీతిం బాసిన విగతవి,భూతిన్ గడకొఱవు లట్ల పొగ యుదు రధిపా!" భార. ఉద్యో. 2. 275.

కడగంట చూచు

కటాక్షించు, క్రీగంటితో చూచు.
"నను బ్రీతిం గడకంట జూచి, విజయా ! నా చేత నెబ్భంగి నే, పని యైనం గడతేఱు." ఉ. హరి. 2. 21.

కడగను

తీరు, నెఱవేరు, కడముట్టు.
"కాంక్షితంబు కడగానక." హర. 4. 14.

కడగట్టు

కట్టడ సేయు; ఆజ్ఞాపించు; ఏర్పఱచు.
"ఇట్టి కోమలి లతాతరునేచన మాచరింపగా, గరుణ యొకింత లేక కడగట్టె మునీంద్రుడు." శృం. శాకుం. 2. 62.

కడగండ్ల మారి

ఎప్పుడూ కష్టాలు అనుభవించేవాడు.

కడ గాంచు

పూర్తి యగు. కాశీ. 5. 258.

కడగొట్టు

1. చచ్చు.
"గిట్టెన్ బులుల్ సింగముల్, గడగొట్టెన్." సారం. 1. 107.
2. కడపటి.
"అందఱకుం గడగొట్టు చెల్లె లై." భాగ. 10. పూ. 1685.
"వాడు కడగొట్టు కొడుకు. ఇది కడగొట్టు కూతురు." వా.

కడగోరు

గోటికొన.
"కాటుక కన్నీరు కడగోర దిద్ది." నవ. 2.

కడచను

1. చచ్చు.
"సకలసంశప్తకులు కడచనిరి." భార. శల్య. 1. 9. కడ____కడ 354 కడ____కడ

2. పూర్తి యగు.
"కడగిన హయమేధమఖము కడచంస్ మికి." భార. ఆర. 3.68.
"ఓలిన కడచన నఱువది, నాలుగు విద్యలను నేర్పు నైసర్గిక మై, వాలిన సుకవులకుం గాక." కుమా. 1. 42.
నశించు.
"విష్ణుమూర్తులు కడచన్న వేళలందు." శివ. 1. 105.

కడచెడు

దిక్కుమాలు.
"అంత గడచెడి వా రమ్ముని కోప భస్మసాత్కృతతను లై పడిరి." జాహ్నవీ. 2. 82.

కడ చేయు

వదలి పెట్టు.
"కావున నాసల గడచేసి మరల, దేవలోకమున కేతెంచితిమి." ద్వి. నల. 2. 629.

కడచేరుచు

కడతేర్చు.
"మము గడచేరుప దగు." భార. ఉద్యో. 4. 155.
చూ. కడ తేర్చు.

కడజాతి

హీనుడు, అంత్యజుడు; హీనురాలు; .........
"ఈ కడజాతినాతి కిహిహీ మహి దేవుడు చిక్కె." పాండు. 3.94.

కడతలు వాచు

విసుగెత్తి పోవు.
"వీనితో వేగివేగి కడతలు వాచిపోయినవి. ఇంక నాచేత కాదు." వా.

కడతలు వాయించు

దండించు. చెంపలు వాయించు వంటిది.
"వాడిదగ్గిరికి వెళ్లి యివన్నీ అన్నావంటే కడతలు వాయించి పంపుతాడు. జాగ్రత్త." వా.

కడ తెగు

అంత మగు.
"కడ తెగక యంత కంతకుం, బొడ వయ్యెను." మైరా. 2. 11.

కడతేఱు

గట్టెక్కు; చచ్చు.
"అప్పు డాబారి గడతేఱ నగు ప్రయత్న, మెట్లు చింతింపవలయు రాకేందువదన!" శుక. 1. 319.
"ఈ కష్టాలనుండీ న న్నెలా ఆ భగవంతుడు కడతేరుస్తాడో ఏమో మరి!? వా.
"దీర్ఘ జిహ్వుడు గడ తేఱిపోయె." అచ్చ. సుం. 123.

కడతేర్చు

1. పూర్తి చేయు.
"తొడగిన పని చలం బెడపక యతి దుష్క,రం బైన గడరేర్చు ప్రభువులార." భార. విరా. 3. 21.
"కడతేర్తు మట్లనే కావింపు మఘము." వర. రా. బా. పు. 41. పంక్తి. 7.
2. చంపు.
"దానవు, కపటమ కా దెలిపి వాని కడతేర్చుటయున్." జైమి. 5. 146.

కడ నుంచు

వేఱుగా ఉంచు. కడగా పెట్టు అని రాయలసీమలో వాడుక. కడ______కడ 355 కడ_______కడ

సూ. ని. లో పరిత్యజించు అనీ, వావిళ్ళ ని. లో గెంటి వేయు అనీ యిచ్చిన అర్థం సరి కాదు.
"అల్లు డైన పెం,డ్లికొడుకు నేచి చూచి యవలీల మెయిం గడ నుంచి యచ్చటన్." శుక. 1. 286.
"పంకజాతాసనప్రతిపత్తి కడ నుంచి, మృగరాజపీఠిపై మేల్ఘటించి." కకు. 1.13.

కడప త్రొక్కుకొని వచ్చు

ఇంటిలోనికి వచ్చు.
"ఏదో చుట్టం గదా అని నీ కడప తొక్కు కొని వస్తే యింత మాట అంటావా?" వా.

కడప దాటు !

బయటికి పో.
"ముందు కడప దాటి మాట్లాడు." వా.

కడపరాని

గొప్పైన; వదలివేయ రాని. కడపుట అనగా ఇక్కడ త్రోసివేయుట. త్రోసివేయ వీలు లేని అనగా అంత గొప్పవాడు అని భావార్థము.
"నీ వొక్కడ వయు, గడపరాని యట్టి భక్తుడ వే?" పండితా. ద్వితీ. మహి. పుట. 186.

కడపల చేరు

అంత మగు.
"చాతకంబుల పిపాసలు కడపల జేరె." భాగ. 10. పూ. 753.

కడపి పుచ్చు

1. పంపు.
"సార్థవాహులం గడపి పుచ్చి." కాశీ. 4. 64.
2. ఉదాసీనత వహించు.
"....రక్షింప జాలియుండి, కడపి పుచ్చిన నూర్ధ్వలోకములు దప్పు." భార. ఉద్యో. 1. 161.
3. వాయిదా వేసి తప్పించు కొను. ఏదో ఒక సాకు చెప్పి తప్పించు కొను అనుట.
"సిద్ధసుతుని సిద్ధున కీక యే, గలయ నన్యు ననుచు గడపి పుచ్చె." కళా. 5. 129.
4. జరపు.
"పుష్టి సమస్తముంగడపి పుచ్చి." పాండు. 3. 28.
5. దాచు.
"...ఆవాగ్ధేవి యావిధంబున నొదవిన కళామర్మభేదన సామ్రాజ్య సంపదను భవావస్థ మానలాఘవశంక నప్రకాశముగా గడపి పుచ్చుటకు నుపాయంబు జింతించి..." కళా. 5. 17.

కడమ కలుగు

లోపము కలుగు.

"కనకపత్రమున నిచట, గడమ కలదను వ్రాయు లేఖయును లిపియు, మధ్యమును నారు నయ్యె." శృం. శాకుం. 2. 176.

కడమ పడు

1. తక్కు వగు.
"ఒక్కత్రాడు సుట్టిన నది రెం డంగుళంబులు కడమ పడియె." భాగ. 10. పూ. 384. కడ_____కడ 356 కడ_____కడ

2. కొఱతపడు.
"విభీ,షణుని రాజు జేయగనుట మీ లావునం, గాదె నాకు గలిగె గడమ పడక." భాస్క. యుద్ధ. 24. 79.
3. మిగిలి పోవు - పూర్తి కాక.
"చెఱువు కడమపడియె..." ఆము. 4. 53.
చూ. కడమవడు.

కడమ పెట్టు

మిగిల్చు.
"కడమపెట్ట కంతయును నాకు నెఱిగింపు." ప్రభా. 3. 148.

కడమ వడు

మిగులు; కొదవపడు.
"అట్లు దీనుల వధియించి యచట గడమ, వడిన వసతులు వడ ద్రోచి." కేయూ. 2. 105.
చూ. కడమపడు.

కడమ లెంచు

కొఱత లెన్ను; లోపము లెంచు.
"కని కానని యజ్ఞానజంతు వను, కడమ లెంచ నిక గొల దేదయ్యా." తాళ్ల. సం. 9. 206.

కడ ముట్టబడు

దరి చేరు.
"మునుగుచును దేలుచును గడముట్ట బడని, జనుల కెల్లను..." భీమ. 5. 170.
చూ. కడముట్టు.

కడముట్టు

ముగియు; నిర్మూల మగు.
"కెంపులహజారము కడముట్టె నొక్కొ." కళా. 3. 130.
గౌర. హరి. ద్వి. 2454.
"శత్రువు ఋణంబు జిచ్చు నెచ్చరిక తోడ, గడమపెట్టక కడముట్ట నడంప వలయు." ప్రబో. 5. 4.
"ఈ పని ఈ రోజు కడముట్టేటట్టు లేదు." వా.

కడయిల్లు

పరలోకము. ద్విప. భాగ. 4.

కడయింటి పొడువు

పోటుమానిసి. బసవ.

కడలుకొను

1. వ్యాపించు;
"....మెఱుగులు దిక్కుల గడలుకొ నగ,మించు దంతపు టుయ్యెల మంచము నను, బొలుపు మీఱుచు దనయంతి పురము సతుల, యూడిగంబులు గైకొంచు నున్న శౌరి." కళా. 2. 15.
"కనుగవ నును సోగ కెంపు గడలు కొనంగన్." జైమి. 2. 36.
2. అతిశయించు.
"బభ్రువాహను డధిక సౌభాగ్య గరిమ, గడలుకొన." జైమి. 5. 157.
"ప్రీతి కడలుకొనంగన్." భార. విరా. 5.388.
3. చిప్పిల్లు.
"కనుగవ గడు నశ్రువారి గడలు కొనంగన్." భార. విరా. 4. 152.

కడలుకొలుపు

కడలుకొన జేయు.
"రతిదేవి నెవ్వీగు రారాపుజన్నులు గడకన్నులకు నింపు గడలు కొలువ." శృం. నైష. 2. 41. కడ_____కడ 357 కడ_____కడ

కడలెత్తు

పొంగు.
"జొటజొట ధారగా వడియుచున్ గడలెత్తుసుధారసంబు." పాండు. 4. 48.

కడలొత్తు

వ్యాపించు.
"కరమూలముల కాంతి కడలొత్తి." హరి. పూ. 8. 168.

కడల్కొను

చూ.కడలుకొను.

కడవబడు

1. మిగులు.
"ఒకడుం, గడవబడకుండ గృష్ణుడు, పడతులకును యమున యాటపట్టుగ జేసెన్." హరి. పూ. 8. 37.
2. ముగియు.
"కడవంబడు నొకొ పని యని, కడు వెస జనుదెంచె..." భార. శాంతి. 5. 281.

కడవ బలుకు

తిట్టు, దూషించు, త్రోసివేసినట్లు మాటలాడు.
కడవన్ = ప్రక్కకు తొలగించునట్లు, తిరస్కరించునట్లు అని భావార్థం.

"పండితేంద్రుని గడ్వ బలికిన పాల, సుండ." పండితా. ద్వితీ. మహి. పుట. 12.

రూ. కడ్వ బల్కు.

కడవ బల్కు

తిరస్కరించు, తూలనాడు.
"కాంత దన్నెంతయు గడవ బల్కిన." బస. 5. 127.
రూ. కడవ బలుకు.

కడవ బుచ్చు

త్రోసిపుచ్చు, తిరస్కరించు. పండితా. ద్వితీ. మహి. పుట. 214.

కడవబెట్టు

తొలగించు.
"ఆపద గడవం బెట్టంగ, నోపి..." భార. ఉద్యో. 3. 6.

కడవల నీ రినుము ద్రావుకై వడి

కాగిన యినుము ఎన్ని నీళ్లు పోసినా తాగుతూనే ఉంటుంది. భోగములతో భోగా సక్తమయినమనస్సు సంతృప్తి చెందదు అన్న భావాన్ని సూచించే ఉపమానం.
"వడిగాచి కాచియుండన్, గడవల నీ రినుము ద్రావు కైవడి బైపై." మను. 3. 133.

కడవాడు

అస్పృశ్యుడు; చిన్న వాడు.
"గారాపు మీతల్లి కడవాడ గాని నే, గణుతింప గడవాడగా జుమయ్య." మను. 5. 4.
"అడిగిన నే మీ కడవాడ నందు."భార. ఆర. 1. 96.

కడవుట్టు కూతురు కడగొట్టు కూతురు. అందఱి కంటె చిన్న కూతురు. పండితా. ప్రథ. పురా. పుట. 293.

చూ. కడగొట్టు. కడ____కడ 358 కడి____కడి

కడవెళ్ళా

పూర్తిగా.
"వాడు భాగవతం కడవెళ్లా చదివాడు." వా.

కడవెళ్లు

కడతేఱు; దాటు.
"విరహవారిధి నే గడవెళ్ళు టెపుడు." ప్రభా. 3.121.

కడవ్రేలు

చిటికినవ్రేలు.

కడసంజ

సాయంసంధ్య. కళా. 8. 10.

కడసను

పేరు పొందు, ప్రఖ్యాత మగు.
"కడసన్న నీదు విఖ్యాపితమహిమ, కడ యెఱింగెద మనగా మా తరంబె." బస. 5. 129.
రూ. కడచను.

కడసావి ముదుసలి

పండు ముసలిది. సావి = కాలము. కడసావి = తుదికాలము.
"పసిడి గట్టున కొక వింత మిసిమి నించి, నెఱసె గడసావి ముదుసలి తెఱపియెండ." పారి. 4. 43.

కడసూపు

కడతేర్చు, ముక్తి నిచ్చు.
"గమయించు వారికి గడసూపు వాడు." బస. 6. 161.

కడికంచము

అన్నము తినుకంచము.
"కలువలరాజు పువ్వు కడికంచము బ్రహ్మకపాలము..." వీర. 2. 75.

కడికండములు చేయు

ముక్కలు ముక్కలు చేయు.
"తురంగాంగముల్, కడి కండంబులు సేసి." భార. ద్రోణ. 5. 114.

కడికండలుగా

చిన్న చిన్న ముక్కలుగా. భోజనమున కనువుగా నఱికిన కండలుగా-అనగా ముక్కలు ముక్కలుగా నఱకిన వనుట.
"పొడుతు గడికండలుగాన్." కుమా. 11. 36.
"ఆకాశఘం,టామార్గంబున నుండ కుండ గడికండ ల్గాగ బెల్లేసినన్." కా. మా. 2. 60.

కడికొమ్ము గావించు

ఆహుతి చేయు.
"వైరిరాజన్యుల వనదుర్గముల నెల్ల గడికొమ్ము గావించె గరటిఘటకు." రాజగో. 1. 70.
ఇంకనూ అర్థం విచార్యము. ఇట పాఠమే సరి కా దేమో!

కడిగండము

పొరపోవుట. తింటూండగా ఉన్నట్టుండి పొరపోయినప్పుడు ప్రాణాపాయకర మనీ, అలాంటి గండం అన్న దానసుకృతంవల్ల కడి_____కడి 359 కడి_____కడి

పరిహార మవుతుం దనీ అంటారు. వేంకటేశ. 44.

కడి గడి యగు.

ఆహార మగు.
"విడువక చేతిలో విష్ణు ప్రసాదము, గడి గడి యైనది కానీరు గాని." తాళ్ల. సం. 6. 10.

కడిగినముత్యంలాగా

నిర్మలంగా, పరిశుభ్రంగా.
"ఆ పిల్ల కేం? కడిగిన ముత్యంలా ఉంటుంది." వా.
చూ. పులుగడిగిన ముత్యము.

కడిగి (పెట్టి) న సాలగ్రామం లాగా

బోసిగా, ఏ నగా నాణ్యం లేకుండా.
"వా డెంత సంపాదిస్తే మాత్ర మేం? పెళ్లాం మాత్రం కడిగిన సాలగ్రామం లాగా ఉంటుంది." వా.

కడిగి పెట్టిన గంగాళంలాగా

సర్వశూన్యంగా.
"ఆవిడ కడిగి పెట్టిన గంగాళం లాగా ఉంది. ఒక సొత్తా? ఒక చీరా?" వా.

కడిగి పెట్టిన నిప్పు లాగా

నల్లగా, బొగ్గులాగా.
వ్యంగ్యంగా అనుమాట.
"ఆ పిల్ల కేం? కడిగిపెట్టిన నిప్పులాగా ఉంటుంది." వా.

కడిగి వదిలి పెట్టు

అవమానించు; ఎదుటివాని లోపా లన్నీ బయట పెట్టు.
"వా దీసారి కనబడనీ. కడిగి వదిలి పెడతాను. వాడు చేసిన వెధవపను లన్నీ నాకు తెలియనివా ఏమిటి?" వా.

కడిగొను

తిను.
"చిచ్చు కడిగొనగ వచ్చు నే?" భాగ. 8. 246.

కడిపెడు బిడ్డలు

అధికసంతానం.
"కాక యున్న మేము కడిపెడు బిడ్డల, వార మెట్లు బ్రతుకువార మనుజ" భోజ. 6. 144.
చూ. కడుపు నిండా పిల్లలు.

కడి మాడ సేయునట్టి

అమూల్య మయిన. భోజనవిషయంలోనే వాడుక. ఒకొక్కకడి (అన్నం ముద్ద) ఒక మాడ చేస్తుంది అనుట.
"అమృతోపమానంబు లైన యన్నంబులు, కడి మాడ సేయంగ గుడుచువారు." విక్ర. 5. 124.

కడియపు చేమీదుగా దివముచేరు

ముత్తైదువ చావు చచ్చు. కడియములు సౌభాగ్య చిహ్నములుగా ఇక్కడ భావింపబడినవ్వి. వాడుకలో కూడ నేడు 'ఆమె ముత్తైదువ చావు చచ్చింది. ముత్తైదువగా పోయింది' మొదలైన పలుకుబడు లున్నవి. అయిదువగా స్త్రీ చనిపోవుట కడి_____కడి 360 కడి_____కడు

ఎంతో పుణ్య మనీ, గొప్ప అనీ మన సంప్రదాయం.
"అంతట నయ్యింతి యాత్మజాతుల గాంచి, కడియంపు జేమీదుగాగ దివము, సేరుటయు..." శుక. 3. 337.
వాడుకలో ఈ పలుకుబడి నేడు మారినది.
"ఏదో ఆ పుణ్యాత్మురాలు ముత్తైదువగా దాటుకున్నది. చాలు. ఇం కేం కావాలి?" వా.

కడియపుటట్టు

కడియమువలె గుండ్రముగా చేయు అట్టు.
"కడియంపుటట్లు వెన్న ప్పాలు." కళా. 7. 81.

కడి యెత్తు

అన్నం తిను.
"పొత్తున గుడువక తా గడి, యెత్తదు..." రాజ. చ. 2. 34.
"మీగడపెరుగు లేనిది మా వాడు కడి యెత్త లేడమ్మా, ఏం చేస్తాం!" వా.

కడివోవు

1. ముఱికిపోవు. కసటువోవు.
"కడివోవ నొడళులు గడిగి." కుమా. 1. 98.
2. వాసన పోవు. వాడు.
"కడివోయిన పువ్వులు మఱి, ముడుచునె రసికు డగువాడు...." భో. 4. 224.
3. భీరువోవు. వ్యర్థ మగు, చెడిపోవు.
"తాల్మి కడి వోయిన నించుక లజ్జలావునన్." ఉత్త. హరి. 5. 202.
"సంతతము గడి వోనివాసనలు గలుగు,పారిజాతమహీజపుష్పములు ముడిచి." వి. పు. 8. 122.

కడి సేయు

భుజించు.
"యుగము గాల్చిన చేదు జగము గెల్చినజోదు, గడిసేయ బడిసేయ గలుగడేని." రుక్మాం. 5. 71.

కడిసేసి పెట్టు

వంట చేసి పెట్టు.
"మృడుడు సౌడవచేత గుడిచినభంగి, గుడిచెనే విధులచే గడి సేసి పెట్ట?" పండితా. ప్రథ. దీక్షా. పుట. 172.
నేటి వాడుకరూపం:
"కడి చేసి వేసేదిక్కు కూడా లేరు పాపం! ముసలాయనకు." వా.

కడు గైనా తవు డైనా

ఏదో యింత అనుట. జం.
కుక్కు. 18.

కడుదుర్లు కుట్టినకరణి

కందిరీగలు కుట్టినట్లుగా, పొడిచినట్లు, చులుకు చులుకనుబాధను తెలుపుమాట.
"కడుదుర్లు గుట్టినకరణి మే నెరియ, నొడలు పెన్నెత్తురు లొలక నయ్య సుర." ద్విప. కల్యా. 148.

కడుపగు

గర్భ మగు.
ఇది నిరసనలోనే వినవస్తుంది.
"అబాలవిధవ కడుపయిం దని ఊరంతా ఒకే గోల!" వా.
చూ. కడుపు వచ్చు.

కడుపా కళ్ళే పల్లి చెరువా?

వా డంత తింటున్నా డేమిటి? కడు_____కడు 361 కడు_____కడు

వట్టి తిండిపోతే అనే భావచ్ఛాయలో ఉపయోగించే పలుకుబడి.
"అన్ని పూరీలు ముగించాడు. అదేం కడుపా కళ్లేపల్లి చెరువా?" వా.
చూ. కడుపా కళ్లేపల్లి చెరువా?

కడుపా ఖండవల్లి మడుగా?

చూ. కడుపా చెరువా?

కడుపా కొల్లేరుమడుగా

చూ. కడుపా చెరువా?

కడుపా చెరువా:

అంత తినడం సాధ్యమా; అంత తిండిపో తేమిటి అనుట.
"ఇన్ని వడ్డిస్తే నే నేం చేస్తాను? నా దేం కడుపా చెరువా!" వా.
"అన్ని రకాల పిండివంటలు చేసినా ఒక్కటి వదలకుండా తినేశాడు. వాని దేం కడుపా చెరువా!" వా.
ఇదే స్థానికమైన చెరువుల పేళ్లతో చేరిన రూపాలతో వినవస్తుంది.
చూ. కడుపా కళ్లేపల్లిచెరువా?; కడుపా ఖండవల్లి మడుగా?; కడుపా కొల్లేరు మడుగా?

కడుపాత్రంవాడు

కడుపు కక్కుర్తివాడు. తిండి పోతు. మాటా. 129.

కడుపార

1. కడుపు నిండా.
"ఆరగించె కడ్పార." బస. 7. 203.
2. గర్భము ఫలింపగా - క్నులార, చేతులార వంటిదే కడుపార కూడా.
"పానీయంబుల్ కడుపార ద్రావె." వేం. పంచ. 3. 363.
"తను కడు,పార సతీదేవి కూతు రై జన్మింపన్." కుమా. 3. 22.

కడుపు అంటుకొని పోవు

1. చిక్కి పోవు.
"పెంటదొగ్గళ్లలో గడుపంటి శ్మశ్రు, చలనముల గ్రుక్కుజీర్ణోతువుల..." ఆము. 6. 13.
2. క్షుద్బాధ కలుగు.
"పాపం ! ఎప్పుడు తిన్నాడో యేమో! కడుపు అంటుకొని పోయింది." వా.

కడుపు అగు

గర్భమగు.
చూ. కడుపగు.

కడుపు ఆరసి పెట్టు

కడుపు చూచి పెట్టు.
అనగా ఆకలి యెంతో గుర్తెరిగి ఆదరముతో అన్నము పెట్టు.
"హరహర! యెవ్వ రింక గడుపారసి పెట్టెద రీప్సి తాన్నముల్." శివ. 3. 19.
చూ. కడుపు చూచి పెట్టు.

కడుపు కందపెర డగు

చూ. కడుపు కందవి త్తగు.

కడుపు కందవి త్తగు

సంతానాభివృద్ధి యగు. కంద విపరీతంగా పెరుగుతూ పోతుంది అనుటపై వచ్చినది.
"అడుగగవలసిన యది యే, నడుగుదు విశదముగ మొదల నాచిలుక యిదె,క్క కడు____కడు 362 కడు____కడు

డిది యిట దేక యేటికి, విడిచితి నీ కడుపు కంచవ్ ఇత్తుగ హంసీ!" ప్రభా. 4. 41.
చూ. కడుపు కందపెర డగు.

కడుపు కక్కూర్తి

తిండికోసమై ఏమిటికై నా లోబడుట.
"తడవుల బట్టి యేము సతతంబును బోదుము వాని వీటికిన్, గడు మతి చాలమిం గడుపుకక్కురితిన్ సురలోక నాథ!..." ప్రభా.
"కడుపు కక్కుర్తితో వాడా నీచపు పనికి పాల్పడ్డాడు. వా.

కడుపు కట్టు

చూ. కడుపుగట్టు.

కడుపు కరగు

కొంత కష్టపడుటతో పూర్వమున్న కండ తగ్గినది అనుపట్ల ఉపయోగిస్తారు.
"రెండో పెళ్లాం వచ్చేసరికి అయ్యగారికి కాస్త కడుపు కరిగింది." వా.
రూ. బొజ్జ కరగు.

కడుపు కాల!

ఒక తిట్టు.
"దాని కడుపు కాలా ! పిల్లాణ్ణి ఎంత దెబ్బ వేసిం దమ్మా?" వా.

కడుపు కాలు

సంతాననష్ట మగు.
"పాపం ! మీ అక్క పిల్లాడు పోయాడు రా నాయనా ! కడుపుకాలిన పిల్లను పిలుచుకొని వచ్చి కడుపు చల్ల చేసి పంపడం మన ధర్మం." వా.

కడుపుకుట్టు

1. కడుపు ఈడ్చి పట్టుకొను. ఒక విధ మైనశూల.
"తలనొప్పి కడుపుకుట్టుం, బలుగుఱు పుం గాళ్లతీపు పాటించుచు." శుక. 2. 205.
"ఆపిల్ల పెళ్లి అయినప్పటినుండీ కడుపుకుట్టుతో బాధపడుతూ ఉంది." వా.
2. ఓర్వ లేమి.
"కడుపుకుట్టుకొద్దీ వా డే వేవో చెప్తే అవన్నీ నమ్మ వద్దు." వా.

కడుపు కూడు పెట్టు

భోజనము పెట్టు.
"ఏనుగట్టివాలు దాన నా కెవ్వరు, కడుపుకూడు వెట్టి కట్ట జీర,యిచ్చి సాకతమున నేలుదు రట్టివా, రలకు పనులు సేసి..." భార. విరా. 1. 298.

కడుపుకూటికి

కేవలం తిండికోసం.
"దేవా! యిట్లని యానతి, యీవల దే గడుపుగూటికిట రాన్." ఆము. 4. 67.
"కడుపు కూటికి తప్పితే వీళ్లందరినీ ప్రాధేయపడాల్సినపని యేముంది?" వా.
"ఏదో జనంమీద ప్రేమతో తప్పా, కడుపు కూటి కైతే వైద్యమే చెయ్యాలా?" వా.

కడుపుకొఱకు

పొట్టకూటికి.
"పేద యై కడుపుకొఱకు పాత,కములు చేసి రౌరవమున గూలు." కేయూ. 8. 293.
చూ. కడుపుకోసం.

కడుపుకోసం

పొట్టకూటికి. కడు____కడు 363 కడు____కడు

"కడుపుకోసం ఎన్నవస్థ లైనా పడాలి మరి!"
చూ. కడుపుకొఱకు.

కడుపు గట్టి కాలు గట్టి

తా నేమాత్రం అనుభవించకుండా. జం.
తిం డైనా తినకుండా అనుట.
"వీళ్ల నాన్న పోయినప్పటినుంచీ కడుపు గట్టి కాలు గట్టి యీ పిల్లలను సాకుతున్నాను." వా.

కడుపు గట్టు

మరొకరికోస మై అన్నము కూడా తినకుండు. కడుపులు గట్టిగా బిగించుకొని ఆకలి కనబడకుండా చేసికొనుటనుబట్టి వచ్చిన పలుకుబడి.
"మగవాడ ననుచు నున్నా, నగునగు నే గడుపు గట్టి యప్పులు మిగులన్, దెగిచి..." శుక. 3. 276.
"కడుపు గట్టి కాళ్లు గట్టి అంత సొత్తు సంపాదించి వీళ్ల కిచ్చాను." వా.
చూ. కడుపు కట్టు.

కడుపు గడచు

జీవనము గడచు, తిండికి జరుగు.
"కడుపు గడవడమే కష్టంగా ఉంది. ఇంక వాడు పిల్ల కేం పెళ్ళి చేస్తాడు?" వా.

కడుపు గొట్టు

జీవనాధారము పడగొట్టు.
"ఎవరెవరి కడుపులు గొట్టో వాడు సంపాదించాడు. అది కాస్తా దొంగలు దోచుక పోయారు." వా.

కడుపుచల్ల కదలకుండా

ఏ మాత్రం శ్రమ పడకుండా హాయిగా.
"నీ దయ, నెక్కడనుం బ్రొద్దు పొడుచు టెఱుగక నీ వే, దిక్కని యుందుము దాయలు, గ్రక్కతిలన్ గడుపుచల్ల కదలక యుండన్." రామా. 2. 7.

కడుపు చల్లగ పలుకు

మనసు కుదుట పడుమాట చెప్పు.
"ఏ మెఱుంగమె యార్తి గడుపు చల్లంగ బలికి కరుణ చేసితి..." ఆము. 7. 50.

కడుపు చల్ల చేసి పంపు

సంతాననష్ట మైనప్పుడు ఆమెను పుట్టినింటివాళ్లు తీసుకొనిపోయి ఆదరించి బట్టలిచ్చి పంపడం ఒక ఆచారం. ఆ సందర్భంలో అలా చేయుటనే కడుపు చల్ల చేసి పంపుట అంటారు.
"పాపం ! మీ అక్క పిల్లాడు పోయాడు రా నాయనా ! కడుపు కాలిన పిల్లను పిలుచుకొని వచ్చి కడుపు చల్లచేసి పంపడం మన ధర్మం." వా.

కడుపు చల్లని తల్లి

1. బహుసంతానవతి.
"ఆవిడ కేం ? కడుపు చల్లనితల్లి. ఇంటి నిండా పిల్లలే." వా.
2. వాత్సల్యపూర్ణురాలు.
"ఆవిడదగ్గ రుండడాని కేమిరా! కడుపు చల్లనితల్లి." వా. కడు____కడు 364 కడు____కడు

కడుపు చించి చూపితే గారడి విద్య

ఎంత తన దుస్థ్సితిని చెప్పుకొన్నా గమనించక పోయినప్పుడు అనేమాట. నిజంగా కడుపు కోసి చూపినా యిదంతా యింద్రజాలము లే అనుటపై వచ్చిన పలుకుబడి.
"నేను అప్పుల్లో మునిగిపోయాను మెఱ్ఱో అన్నా, వాడు ససేమిరా నమ్మడు. ఏం చేస్తాం? కడుపు చించి చూపితే గారడివిద్య అన్నట్లుంది." వా.

కడుపు చించుకొంటే కాళ్ళమీద పడుతుంది

తనవారి తప్పులను తాను బైట పెట్టకూడదు అనేపట్ల ఉపయోగించే పలుకుబడి.
"ఏం చెప్పుకో నమ్మా ! వాడు మరీ బరితెగి తిరుగుతున్నాడు. కడుపు చించుకొంటే కాళ్లమీద పడుతుంది." వా.

కడుపుచిచ్చు

ఆకలి.
"....కనికరం బుడిగి కడుపుజిచ్చునకు మ్రింగం దఱుముకొని వచ్చి..." మను. 5. 27.

కడుపు చుమ్మలు చుట్టు

కడుపులో కలుగు విపరీతమైన బాధను తెలుపుటలో ఉపయోగించునది. కడుపు తఱుగుకొనిపోవు వంటి పలుకుబడి.
ఇది ఆంగికమయిన బాధనే కాక, మానసిక బాధను కూడా తెలియజేస్తుంది.
"కడుపు చుమ్మలు చుట్టగా గన్న కన్నె, చిలుక నెడబాసి యేరితి నిలుచువాడ." శుక. 1. 462.
"కడుపుచుమ్మలు చుట్ట." పాండు. 3. 24.

కడుపు చుఱు క్కను

కడుపు మండిపోవు.
"కడుపు జుఱు క్కను గన్నవారికిని." గౌ. హరి. ద్వితీ. పంక్తి. 929.
నేటి రూపము కడుపు భగ్గుమను.
"మా అబ్బాయి ఊరునించి చిక్కి సగ మయి వచ్చాడు. వాణ్ణి చూస్తే కడుపు భగ్గు మంటుంది." వా.

కడుపు చూచి పెట్టు

ఆకలి గుర్తెఱిగి అన్నము పెట్టు.
"మా అమ్మ పోయిం తర్వాత నాకు కడుపు చూచి అన్నం పెట్టెదిక్కు లేదు." వా.
చూ. కడు పారసి పెట్టు.

కడుపుచూపి కాళులొత్తి జీవించు

నీచముగా బ్రతుకు. రామచం. 30.

కడుపు చెక్క లగునట్లు

గట్టిగా, కడుపుబ్బగా.
"వాడి గంగిరెద్దువేషం చూస్తే కడుపు చెక్కలయేట్లు నవ్వు వస్తుంది." వా. కడు____కడు 365 కడు____కడు

కడుపు చెరు వగు

దు:ఖాతిరేకము కలుగు.
"ఆపిల్ల పడేబాధను చూస్తే కడుపు చెరు వై పోతుంది." వా.

కడుపుచేటు

వ్యర్థజన్మ మనుట.
"కలుగ నేటికి దల్లుల కడుపు చేటు." జాహ్నవీ. 1. 49.

కడుపు చేత పట్టుకొని

జీవనార్థ మై, జీవనాధారంకోసమని.
"వాళ్ళ సంసారం అంతా చితికి పోయింది. పాపం ! ఆవిడ కడుపు చేత పట్టుకొనిపట్ణానికి వెళ్ళిపోయింది." వా.
"దిక్కూ మొక్కూ లేక కడుపు చేత పట్టుకొని యింత దూరాభారం రావలసి వచ్చింది." వా.

కడుపు చేయు

గర్భము చేయు. కొంత నిరసనలో నే యీ మాట వినవస్తుంది.
"అవ్వసిష్ఠుడు, మదయింతికి గడుపు చేసె మదనక్రీడన్." భాగ. 9. 250.
"వాడు వాళ్లింట్లో ఉన్నట్లే ఉండి ఆ పిల్లకు కడుపు చేసి పాఱిపోయాడు." వా.
"వాడు దాన్ని నమ్మించి బేలు పెట్టి వంచించి కడుపుచేసి వదిలిపెట్టాడు." వా.

(నీ) కడుపు తఱగ

ఒక తిట్టు.

కడుపు తఱుగుకొని పోవు

తీవ్ర మైన ఆవేదనకు గుఱి యగు.
"దిక్కు లేని ఆ పిల్లలను చూచేసరికి నా కడుపు తఱుగుకొని పోయిం దంటే నమ్ము." వా.

కడుపుతీపు

సంతానముమీది ప్రేమ.
"పాపం ఆవిడ కడుపుతీపికొద్దీ అంతగా చెప్తున్నది గానీ తనకోసం కాదు రా బాబూ." వా.

కడుపు తీయించుకొను

గర్భస్రావము చేయించుకొను.
"ఆసకేశి రామేశ్వరయాత్రకు పోలేదూ, ఏమీ లేదు. ఎక్కడకో వెళ్లి కడుపు తీయించుకొని వచ్చిందట." వా.
చూ. కడుపు దించుకొను.

కడుపు తెచ్చుకొను

గర్భ మగు.
"జారు శశి బొంది కటా !, కడు పేల తెచ్చుకొంటి." భాగ. 9. 378.

కడుపుతో ఉండు

గర్భిణి యై యుండు
"మా పిల్ల యిప్పుడు కడుపుతో ఉంది. రోజూ కాసిని పూలు తెచ్చి పెడుతూ ఉండవె నాగమ్మా!" వా.

కడుపు దిగు

గర్భస్రావ మగు.
"కడుపు దిగె నంచు బౌరులు గలగ బడగ." భాగ. 10. 62.

కడుపు దించుకొను

గర్భస్రావము చేయించు కొను. కడు____కడు 366 కశు____కడు

"అది సంవత్స రాని కొకసారి కడుపు దించుకొంటూ ఉంటుంది. దాని కేం ? నీతా ? జాతా?"
చూ. కడుపు తీయించుకొను.

కడుపున ఒక కాయ కాచు

సంతానము కలుగు.
"నా కోడలి కడుపున ఒక కాయ కాస్తే చూచి పోదా మని ఉంది. ఆ ఆశ కాస్తా తీర్చు నాయనా ! ఇప్పు డీ సంబంధం కా దనకు." వా.

కడుపునకు పెట్టు

తిండి పెట్టు. ఇందు. 2. 15.

కడుపున చిచ్చిడు

గర్భశోకము కలిగించు.
"కొడుకులార ! నాదు కడుపున జిచ్చిడి." దేవీ. 6. 801.

కడుపున పుట్టిన కొడుకు

సొంత కొడుకు. ఔరసుడు. అత్యాదరమును స్ఫురింపజేసే పట్టుల ఉపయోగించే మాట.
"కడుపున బుట్టిన కూరిమి కొడుకున్." హర. 2. 75.
"తనకడుపున బుట్టినకొడుకు లట్టె." భార. ఆశ్ర. 2. 163.
"వాడు పరాయివా డయినా ఇతను కడుపున పుట్టిన కొడుకులాగా చూచుకున్నాడు." వా.

కడుపున బెట్టుకొను

వాత వేసుకొను.
"ఓరీ! చక్కనిమృగమును, గోరిక గడుపునను బెట్టుకొంటిని నా దే." షట్చక్ర. 2. 143.
"అన్ని కోళ్ళనూ ఆ దొంగరాముడే కడుపున బెట్టుకొన్నాడు." వా.
చూ. పొట్ట బెట్టుకొను.

కడుపు నిక్కు

గర్భ మగు.
"పోలిరెడ్డికి మగపోడిమి కేదుగా, గాది కేలాగున గడుపు నిక్కె." శుక. 2. 423.
చూ. కడుపు వచ్చు, కడుపు అగు.

కడుపునిండా కూడు - వంటి నిండా బట్ట.

ఆమాత్రం ఉంటే చాలును అనుపట్ల ఉపయోగించే పలుకుబడి.
" నా కేం కావాలి ? ఇంత కడుపునిండా కూడు-వంటినిండా బట్ట ఉంటే చాలు. కొడుకూ కోడలూ వాళ్లిష్టం వచ్చినట్టు సంసారం నడుపుకోనీ. నే నేమాత్రం కల్పించుకోను." వా.

కడుపునిండా పిల్లలు

కావలసినంత సంతానం ఉన్నదనుట.
"ఆమె కేం అమ్మా ! అదృష్టవంతురాలు. కడుపునిండా పిల్ల లున్నారు." వా.

కడుపునిండిన బేరము

అనవసరము కనుక అంత ఆసక్తి లే దనుట.
"నీ కేమయ్యా ! కడుపునిండిన బేరం. నేను నీలాగా బెట్టు చేస్తే కుదురుతుందా?" వా. కడు____కడు 367 కడు____కడు

కడుపు నిండిపోవు

చాలా సంతృప్తి అగు. వ్యంగ్యంగా అనుమాట.
"వచ్చీ రాక ముందే నువ్వు అనవలసిన మాట లన్నీ అన్నావు. దాంతోనే కడుపు నిండిపోయింది ! ఇంత భోజనం కూడా ఎందుకు?" వా.

కడుపునొప్పి వచ్చినప్పుడు అటుకులు తిన్నట్లు ఉంటుందా ?

పరిణామంలో గాని చెడుపని వలని ఫలితం తెలియ దనుట.
"అడుకులు దిన్నట్లగునే, కడుపున గుట్టెత్తినపుడు." భార. ద్రో. 4.
"కడుపు నొప్పి వచ్చినప్పుడు అటుకులు తిన్నప్పు డున్నట్లుండదు రా తమ్ముడా." వా.
"అటుకులు రుచిగా ఉన్నా యవి తింటే కడుపుకుట్టు వచ్చినప్పుడు బాధ పడవలసి వస్తుంది." వా.

కడుపుడక !

ఒక తిట్టు.
"వాని కడుపుడకా ! ఎంత రంపు చేశాడే." వా.

కడుపుపంట

సంతానము.
"కలుములవెలంది గారాపు గడుపు పంట." శ్రవ. 1. 6.

కడుపు పండు

సంతానవతి యగు.
"కాస్త మా కోడలి కడుపు పండిందంటే చాలు. మా కిం కేం కావాలమ్మా?" వా.

కడుపు పగులగా

కడుపు చెరు వగునట్లుగా. శోకాతిరేకము కలుగునట్లుగా.
"కడుపు పగులంగ గన్నుల, గడు గొల్పితి నీ రిదేమి?" బుద్ధ. 1.99.

కడుపు పగులు

భరింపరాని శోకము పాలగు.
"దిగులుచే నేమియు దెలియక, కడుపు పగిలి చెమర్చె." వర. రా. బా. పు. 93. పంక్తి. 22.

కడుపు పోవు

గర్భస్రావ మగు.
"ఆవిడ కీ మధ్య కడుపు పోయిందట." వా.
"పాపం ! ఆ పిల్లకు నాలుగు నెలల్లోనే కడుపు పోయిందట. దానితో సగం తీసిపోయింది." వా.

కడుపుబ్బ నవ్వు పుట్టించు

మనసారా నవ్వునట్లు చేయు.
"కన్యాశుల్కం చదువుతుంటే కొన్ని ఘట్టాలు కడుపుబ్బ నవ్వు పుట్టిస్తాయి." వా.

కడుపుబ్బు

1. ఏదైనా రహస్యమును దాచలేక పోవుట.
"కడగి చెప్పిన గాని కడుపుబ్బు దిగదు." గౌ. హరి. ద్వితీ. పంక్తి. 1035.
"ఎవరిని గురించి యే చెడు విన్నా ఊరంతా టాంటాం వేయందే వదలడు. వాడి కడుపుబ్బు ఇంతా అంతా అని చెప్పలేం." వా. కడు____కడు 368 కడు____కడు

2. అసూయ.
"వాడికి నేనంటే చాలా కడుపుబ్బు." వా.

కడుపు బ్రోచు

పొట్ట పోసికొను.
"ఎచ్చోట కడుపు బ్రోతునొ యనుచున్." భార. విరా. 1. 268.

కడుపుమంట

అసూయ.
"నే నంటే వాడికి కడుపుమంట." వా.

కడుపుమంట పుచ్చుకొను

కడుపును మండించు అనగా బాధ పెట్టు.
"మక్కువ లేక నా కడుపుమంటయు బుచ్చికొనంగ బూని యీ, చక్కెర వంటిపండ్లు తినసాగి రటంచు..." శుక. 3. 376.
చూ. కడుపు మంట పెట్టుకొను, కడుపు మంట పోసుకొను.

కడుపు మంట పెట్టుకొను

కడుపును మండించు; బాధించు.
"వాడు ఊరికే వేధిస్తూ నా కడుపు మంట పెట్టుకుంటున్నాడు." వా.
చూ. కడుపుమంట పుచ్చుకౌను, కడుపుమంట పోసుకొను.

కడుపుమంట పోసుకొను

వేధించు, సాధించు.
"అది నేనొకటి చేస్తే ఒకటి చేస్తూ నాకడుపుమంట పోసుకొంటూ ఉంది." వా.
చూ. కడుపుమంట పుచ్చుకొను, కడుపుమంట పెట్టుకొను.

కడుపు మసి యగు

సంతానము వ్యర్థ మగు. పుత్రశోకము కలుగు.
"ఈతని గనదేని కన్నతల్లి, కడుపు మసి గాదె దయ్యమ ! కరుణ లేదె." ఉ. హరి. 5. 278.

కడుపుమీద కొట్టు

బ్రతుకు చెడగొట్టు; జీవనాధారము పడగొట్టు.
"ఆ యజమానితో వ్ వేవో తంటాలు చెప్పి, వాడు నా కడుపుమీద కొట్టాడు." వా.

కడుపులో ఆవాలు పోసినట్లగు

ఎక్కువ సంకటంగా ఉండు; ఆవేదనగా ఉన్న దనుట.
"ఆ విషయం వినేసరికి నాకు కడుపులో ఆవాలు పోసిన ట్లయింది." వా.

కడుపులో కెలికిన ట్లగు

సంకటముగా ఉండు.
"ఆ బండికింద పడి చితికిపోయిన శరీరం చూచేసరికి నాకు కడుపులో కెలికినట్లు అయింది." వా.

కడుపులో చల్ల కదలకుండా

ఏమాత్రం శ్రమ లేకుండ - హాయిగా.
"కడుపులో జల్ల గదలక కలికి వినుము." హంస. 4. 60.
"వాడి కేం? కడుపులో చల్ల కదలకుండా కూర్చున్నా జరిగి పోతుంది." వా. కడు_____కడు 369 కడు_____కడు

కడుపులో చెయి పెట్టి కలచినట్లగు

విపరీత మయిన సంకటము కలుగు. విచారముతో వికారము కలిగిన దనుట.
"కడుపులో జెయి బెట్టి కలచినట్లైన." గౌ. హరి. ద్వితీ. పంక్తి. 1723.
"ఆమాట వినెసరికి నాకడుపులో చెయ్యి పెట్టి కలచిన ట్లయింది." వా.
చూ. కడుపులో చెయిపెట్టి తిప్పినట్లగు.

కడుపులో చెయిపెట్టి తిప్పినట్లగు

"బావురు మంటూ ఉన్న యీ యిల్లును చూచినప్పు డల్లా కడుపులో చెయి పెట్టి తిప్పినట్లు అవుతుంది." వా.

కడుపులో దేవిన ట్లగు

చూ. కడుపులో చెయి పెట్టి కలచినట్లగు.

కడుపులోపలి పుండు

పైకి కనిపించనిబాధ. తాళ్ల. సం. 11. 3 భా. 38.
చూ. పేగులోపలి తీట.

కడుపులో పెట్టుకొను

తప్పులను మన్నించు.
"ఏమీ ఎరగనిపిల్లవాడు. ఏం తప్పుచేసినా మీరు కడుపులో పెట్టుకొని కాపాడండి." వా.
"వా డేం చేసినా నేను కడుపులో పెట్టుకొంటూ వచ్చాను." వా.

కడుపులో ప్రేవు లరుచు

ఆక లగు.
"నా కడుపులో ప్రేవు లరుస్తున్నవి.కాస్త యేమైనా వడ్డించేది ఉందా? లేదా? వా.

కడుపులో మంట మండు

అసూయ కలుగు.
"దు, ఎమార్గుల కడుపులో మంట మండె." శతా. 115.

కడుపు వచ్చు

గర్భ మగు.
"ఆపిల్లకు చిన్నతనంలోనే మొగుడు పోయాడు. పాపం ! ఏం చేస్తుంది. ఎక్కడ ఎవడు మోసం చేశాడో యేమో ! కడుపు వచ్చింది. ఇప్పుడు నలుగురిలో తల యెత్తుకో లేక పోతున్నది." వా.

కడుపు సాగు

తిండి లేకుండు. కడుపు నిండా తిన్న ప్పుడు కడుపు ఉబ్బి పొడవు తక్కువవుతుంది. అది లేనప్పుడు పొడ వెక్కు వవుతుంది.
"అంతగా వాని కడుపు సాగిన దేమిటీ?" వా.

కడుపుసుత్తు

గర్భశోకము.
"కడుపు సుత్తు తెల్పగరాని గాసి వెట్ట." దేవీ. 9. 98.
చూ. గర్భశోకము.

కడుపూద

కడుపుబ్బు.
చూ. కడుపుబ్బు. కడు____కణ 370 కత____కత

కడుపెడు కుమాళ్లు

కడుపునిండా సంతానము.
"కడుపెండేసి కొమాళ్ల గూతుల దగం గన్నట్టియిల్లాండ్రకున్." కళా. 7. 123.
చూ. కడుపు నిండా పిల్లలు.

కడుపే కైలాసము.

తిండే సర్వస్వము. తన కడుపు నించుకొనడం తప్ప మరొకటి కాబట్ట దనుట. స్వార్థపూరితు డనుపట్ల ఉపయోగించే పలుకుబడి.
"అంతముగ జూడ డంత వేదాంత విద్య, కడుపు కైలాస మరయ నక్కష్ట యతికి." పంచ. (వేం) 2. 94.
"ఎవ రెట్లా పాడై పోతే యేం? వాడికి కడుపే కైలాస." వా.

కడ్డాయముగా

నిర్బంధంగా - తప్పకుండా చేయ మనునట్లుగా - (తమిళం - కట్టాయం - తప్పక) రాయలసీమలో వాడుక:
"అంత కడ్డాయంగా మాట్లాడితే ఎట్ల నప్పా! కొంచెం వ్యవధి ఇవ్వు - నిల్చిపోయి ఉన్నా నిప్పుడు." వా.
"వాడు నన్ను బాకీ తీర్చి తీరా లని కడ్డాయం చేస్తున్నాడు." వా.

కణక బొసి వోవకుండ

ఒక్క ముక్క విడవకుండా - పూర్తిగా అనుట. కణిక=ఉండ లేక ఉంట అనే అర్థంలో అలవాటులో ఉన్న దే.
"చాముండిదేవి గరము గణక, బొసి వోవకుండ రాక్షసుల నెల్ల, మ్రింగి." కుమా. 12. 111.

కతకారి

మాటకారి.
"నెఱ లైనపెద్దలు నేరనియట్టి, కఱపులు గఱచె నీకతకారి బిడ్డ." అష్టమ. క. 1. 32.
చూ. కతలకారి.

కతకు కాళ్లు, ముంతకు చెవులు ఉండవు

అసంభవము అనుపట్ల ఉపయోగించు పలుకుబడి.
"కొడుకుపయి నీకు గడు బ్రే,ముడి గావున గతకు గాళ్లు ముంతకు జెవులీ,వడి గెదవు రాజ..." సారం. 3. 18.
రూ. కథకు...

కతపత్ర మిచ్చు

గట్టిగా చెప్పవచ్చు; ప్రమాణ పత్ర మివ్వవచ్చు.
"కతపత్ర మిడవచ్చు గల గాంచునపుడైన, గోరిక బరకాంత గోర డనుచు." పాండు. 1. 163.

కతపత్రము

ప్రమాణపత్రము. వ్రాసి ఇవ్వవచ్చు ననుట.
"కతపత్ర మిడ వచ్చు." పాండు. 1. 63.

కతలకారి

చూ. కతకారి. కత____కత్త 371 కత్తి____కత్తి

కతల పుట్ట

కథల కాణాచి. పుట్ట అనునది నిధానము, కాణాచి అన్న అర్థంలో ఎన్నో పదాలతో చేరి వినవస్తుంది.
"అన విని హేమావతి మో, మున నవ్వు జనింప గతలమునిపుట్ట సుమీ, కన నీదు కడుపు బ్రహ్మకు..." హంస. 2. 71.
చూ. అబద్ధాల పుట్ట.

కత్తరించినట్లు

తుంచినట్లు, సరిగ్గా. అట్లునకు బదులు చందము, కైవడి వగైరా ఉపమాన వాచకా లన్నిటితోనూ ఇది ఉపయుక్త మవుతుంది.
"కత్తరించిన చందంబున బందెంబు సఱచినవిధంబున." ఉ. హరి. 3. 123.

కత్తరి గలయు

సంకర మగు. కత్తెరలో అటుది ఇటూ, ఇటుది అటూ కలగలసి పోవుటపై వచ్చినపలుకుబడి.
"వర్ణములు నాశ్రమంబులు వసుమతీశ!, కలియుగంబున గత్తరి గలసిపోవు." హరి. ఉ. 9. 37.
"పెరుగును వడ్లును కలిపిన, కరణిన్ వర్ణాశ్రమములు కత్తరి గలయున్." జైమి. 8. 213.

కత్తరిల్లు

కదలు. కత్తెర ఆడినట్లాడు అనుటపై ఏర్పడినది కావచ్చును
"కటము లద్రువంగ మీ సాలు గత్తరిల్ల." నైష. 7. 46.

కత్తి కట్టు

విరోధము పూను; పగ బట్టు. కత్తి, పోరాటానికీ పగకూ సూచకము.
"వాడు నామీద కత్తి కట్టి ఉన్నాడు." వా.
"వీడు నామీద కత్తి కట్టితే ఏం లాభం? అసలువాడు వేరే ఉన్నాడు." వా.
రూ. కత్తి గట్టు.

కత్తికి ఎదురు లేదు

వాడి మాటను కాదనేవాడు ఎవడూ లేడు. వాడు చెప్పిన ట్లెల్లా జరుగుతుంది అనుట.
"ఈ పది పల్లెల్లోనూ ఆ రెడ్డిగారి కత్తికి ఎదురు లేదు." వా.
కత్తి ఇట పరాక్రమప్రాభవ సూచకము.

కత్తికి ఒడ్డుకొను

కత్తిదెబ్బ కాచుకొను.
"వ్రేటున కెత్తినట్టి ప్రతివీరుని కత్తికి నొడ్డుకొంట యె,చ్చోటను గల్గినట్టిది." కళా. 8. 72.

కత్తికోత

విపరీత మైనపోరు. తాళ్ల. సం. 3.181.
"ఈ కత్తికోత పడలేకనే ఆ కోడలు పాపం ఈ ఇంట్లోనుండీ వెళ్ళి పోయింది." వా. కత్తి____కత్తి 372 కట్టి____కట్టి

కత్తిగంటము

ఒక వైపు తాటాకులు కోసి కొనుటకు ఉపయోగించు కత్తిగా, ఒకవైపు వ్రాయుటకు గంటముగా ఉపయోగించునది.
"ముదుక తలపాగయును బాహుమూల మందు, గవితె చర్మపుటొరలోని కత్తి గంట, మలతి నీర్కావి దోవతి యమర గ్రామ, కరణ మేతెంచి రెడ్డిచెంగట వసించె." శుక. 2. 416.

కత్తిగొంటులు

ఱాచి రంపాన పెట్టువారు.
"కత్తిగొంటు లైనయత్తగంతు." కుమా. 8. 135.

కత్తిపీట

కూరలు తఱుగుకొను కత్తి గల పీట.
"ఆ కత్తిపీట యిలా తీసుకు వచ్చి కూరలు తరుగు. నాకు చెయ్యి తీరడం లేదు." వా.

కత్తిమీది సాము

కష్టసాధ్యము; అసిధారా వ్రతము. అసలు సాము చేయుటే కష్టం. ఇక కత్తిమీద సామైతే ఏక్షణంలో నైనా తెగిపోవచ్చు ననుటపై వచ్చినపలుకుబడి.
"పరికింపరు దొరతనపున్, సరవుల్ మఱి కత్తిమీది సాములు సుమ్మీ!" కువల. 4. 82.
"వాడితో వ్యవహారం కత్తిమీది సాము. ఏకాస్త పొరబా టొచ్చినా తగులుకుంటాడు." వా.

కత్తి రాతికి పాసినగొంటు

మొండివెధవ, ఒక తిట్టు. కత్తితో నఱికినా, రాతితో మోదినా చావని గొంటు వెధవ అనుటపై వచ్చెనేమో.
"పలుగత్తి రాతికి బాసినగొంటు." గౌర. హరి. ద్వి. 651.

కత్తిరించు

దొంగలించు; ఖండించు.
"కత్తి గుత్తుకను బిఱాన గత్తిరించి." చంద్రా. 2. 88.
"వాడిచేతి కేది యిచ్చినా కాస్త కత్తిరించుకొని గానీ యియ్యడు." వా.
చూ. జేబులు కత్తిరించు.

కత్తివాటుకు నెత్తురుచుక్క లేదు

వెల వెలపోయెను అనే అర్థంలో ఉపయోగిస్తారు. కత్తితో కొట్టినా రక్తం చిమ్మే స్థితిలో లే దనుట. 'ముఖంలో' అన్నట్లు ముందేదో ఉండి తీరాలి. క్రింది పలుకు బడిలోనూ అంతే.
"వాడు చేసిన వెధవపను లన్నీ నేను వరసపెట్టి చెప్పేసరికి, వాడి మొహాన కత్తివాటుకు నెత్తురుచుక్క లేదు." వా.
చూ. కత్తి వేస్తే...

కత్తి వేస్తే నెత్తురుచుక్క లేదు

వెల వెలపోయె ననుట.
"న న్నన్ని అన్నాడా! అకస్మాత్తుగా అక్కడ నేను కనిపించేసరికి వాని మొగాన కత్తి వేస్తే నెత్తురుచుక్క లేదు." వా.
చూ. కత్తివాటుకు... కట్టు____కత్తు 373 కత్తు____కత్తె

కత్తు కలుపు

ఏకీ భావము చెందు; జత కలుపు.
"వా డా ఊరికి వెళ్లగానే రెడ్డిగారితో కత్తు కలుపుకొన్నాడు. ఇం కేం?" వా.

కత్తుల పచ్చడిగా చేయు

కై మాకువలె ముక్కలు ముక్కలుగా నఱుకు.
"కత్తుల పచ్చడిగా జేసినట్లు, తుత్తు ము రై రూపు దోపక కలసి." గౌ. హరి. ప్రథ. పంక్తి. 517-18.

కత్తుల బోను

అటూ యిటూ కదలనీని ఆటంకము.
అతితర మైన బాధను కలిగించునది. అటూ ఇటూ మసల నీయనిది.
కత్తులబోనులో మనిషి దూరినప్పుడు ఎటు మసలినా కత్తి గుచ్చుకొంటుంది. పులులూ మొదలయిన క్రూర మృగాలను ఇలాటి కత్తులబోనులో పెడతారు. అందుపై వచ్చిన పలుకుబడి.
"అత్తయు మామయు మగడును, గత్తులబోను లయి బిఱుసు గావలె నెపుడున్." జైమి. 3. 38.
"...ఏమిటి నెంచి చూచినన్, గత్తుల బోను కాపురము కామిని నీతల పొప్ప దీయెడన్." చెన్న. 4. 277.
"ఆ పిల్లకు అత్తవారిల్లు ఒక కత్తుల బోనులాగా తయా రయింది." వా.

కత్తులు గట్టు

పగ పూను.
"కత్తులు గట్టి కోలం గొట్టిన తెఱంగున." హర. 2. 28.
చూ. కత్తిగట్టు.

కత్తులు నూరు

పగ గొను, పోరాటమునకు సిద్ధపడు. ఆనాడు యుద్ధసన్నద్ధ మగుటలో కత్తులకు పదును పెట్టుట ఒక భాగం కదా.
".............యింతలో, బచ్చని వింటివా డొక నెపం బిడి కత్తులు నూర నేటికిన్?" రాజశే. 3. 103.
"కాయజు డాకెపై నరిగి కత్తులు నూఱుచు నుండు నంతటన్." కళా. పూ. 7. 35.
"ఆరోజు తనకు నే నడగ్గానే ఋదో చేయలేదని అతగాడు నామీద కత్తులు నూరుతున్నాడు." వా.

కత్తులు కఠారులు నూఱు

పగ గొను; తగాదాకు సిద్ధపడు.
"ఆ వ్యాజ్యం వేశా నని నామీద వాళ్లు కత్తులూ కఠారులూ నూఱుతున్నారు." వా.
చూ. కత్తులు నూరు.

కత్తెరకాలు

మర కాలు. శ. ర.

కత్తెరగాయము

ఒక విధమైనకిటికీ.
"పురిచుట్టున్ నిశరుండు సారణుడు నున్ భోజాంధకుల్ గూడి క,త్తెర