పదబంధ పారిజాతము/కడకంట నగు

కట్టె_____కట్ల 352 కట్లె_____కడ

కట్టెవిఱుపుమాట

  • పెడసరపుమాట; పుల్లవిఱుపు మాట.
  • "వాడి నోట్లో కట్టెవిఱుపు మాటలు తప్ప మంచిమాట ఒక్కటి రాదు." వా.

కట్లజెఱ్ఱి

  • ఒళ్లంతా కట్లున్న జెఱ్ఱిపోతు.
  • "పెద్ద పలువన్నె కట్ల జెఱ్ఱి." ఆము. 4. 89.
  • చూ. కట్లపాము.

కట్లదండ

  • మెడలో వేసుకొను ఒక విధమైన సరము. కట్లసరి అని నే డనేది ఇదే కావచ్చును. శుక. 3. 105.

కట్లపాము

  • ఒళ్ళంతా కట్లవంతి చారలున్న పాము.
  • చూ. కట్లజెఱ్ఱి.

కట్ల పురుగు

  • కట్ల పాము.

కట్ల బల్ల

  • కత్తెరకా ళ్ళున్న బల్ల.

కట్లమంచం

  • ఇనుపకట్లు వేసి బిగించిన మంచం.

కట్ల సంచి

  • తూనిక రాళ్లూ, త్రాసూ మొదలయిన వన్నీ ఉంచే సంచి. బంగారంపని చేసేవా రిప్పుడూ దీన్ని లాగే పిలుస్తారు.
  • చూ. కట్లెసంచి.

కట్లెసంచి

  • చూ. కట్లసంచి.

కట్లసరి

  • ఒకరక మైన దండ.
  • చూ. కట్లదండ.

కడకంట నగు

  • నవ్వును కనులతో సూచించు.
  • "అని యార్తు లై పల్క నా పౌర జనుల, గని కేల వారించి కడకంట నగుచు." ద్విప. జగ. 174.

కడకన్నుల సన్నల చూపు

  • క్రీగంటి చూపులతో సైగచేసి చూపు.
  • "సత్యభామ కాకలికితెఱంగు శౌరి కడకన్నుల సన్నల జూపె." పారి. 3. 20.

కడకడల నుండు

  • దూరదూరముగా నుండు.
  • "లీల మణిమండనుని బవళింపజేసి, కడకడల నుండునంత దత్కటక మేలు...." శుక. 1. 286.

కడకాల దన్ను

  • తిరస్కరించు, త్యజించు.
  • "నడచె భవాంబుధి గడకాల దన్ని." పండితా. ప్రథ. పురా. పుట. 275.
  • చూ. కడకాల ద్రోచు. కడ_____కడ 353 కడ_____కడ

కడకాల మగు

  • అవసానకాలము సమీపించు.
  • "దైవగతిం గడకాల మైన." ద్వాద. 9.98.

కడకాలు పట్టు

  • పాదాగ్రమును పట్టుకొను.
  • "ఆ విశ్వవిభు వైవ నతడు కోపించి, కడగి హస్తిపకుని కడకాలు బట్టి." ద్విప. మదు. పు. 14.

కడకాళ్ళ ద్రోచు

  • తిరస్కరించు.
  • "అయో! మగనిం గడకాళ్ల ద్రోచి." శుక. 1. 154.
  • చూ. కడకాల దన్ను.

కడ కొత్తు

  • త్రోసి వేయు.
  • "నెన్నడ కడకొత్తు హంస మిథున మ్ములు." చంద్రా. 4. 143.

కడకొఱవి

  • సగము కాలిన కొఱవి. పొయిలో వంట కాగా మిగిలిన కొఱువులపై నీళ్లు చల్లి ప్రక్కకు తోస్తారు. అందుపై వచ్చిన పేరు.
  • "జ్ఞాతులు...నీతిం బాసిన విగతవి,భూతిన్ గడకొఱవు లట్ల పొగ యుదు రధిపా!" భార. ఉద్యో. 2. 275.

కడగంట చూచు

  • కటాక్షించు, క్రీగంటితో చూచు.
  • "నను బ్రీతిం గడకంట జూచి, విజయా ! నా చేత నెబ్భంగి నే, పని యైనం గడతేఱు." ఉ. హరి. 2. 21.

కడగను

  • తీరు, నెఱవేరు, కడముట్టు.
  • "కాంక్షితంబు కడగానక." హర. 4. 14.

కడగట్టు

  • కట్టడ సేయు; ఆజ్ఞాపించు; ఏర్పఱచు.
  • "ఇట్టి కోమలి లతాతరునేచన మాచరింపగా, గరుణ యొకింత లేక కడగట్టె మునీంద్రుడు." శృం. శాకుం. 2. 62.

కడగండ్ల మారి

  • ఎప్పుడూ కష్టాలు అనుభవించేవాడు.

కడ గాంచు

  • పూర్తి యగు. కాశీ. 5. 258.

కడగొట్టు

  • 1. చచ్చు.
  • "గిట్టెన్ బులుల్ సింగముల్, గడగొట్టెన్." సారం. 1. 107.
  • 2. కడపటి.
  • "అందఱకుం గడగొట్టు చెల్లె లై." భాగ. 10. పూ. 1685.
  • "వాడు కడగొట్టు కొడుకు. ఇది కడగొట్టు కూతురు." వా.

కడగోరు

  • గోటికొన.
  • "కాటుక కన్నీరు కడగోర దిద్ది." నవ. 2.

కడచను

  • 1. చచ్చు.
  • "సకలసంశప్తకులు కడచనిరి." భార. శల్య. 1. 9. కడ____కడ 354 కడ____కడ
  • 2. పూర్తి యగు.
  • "కడగిన హయమేధమఖము కడచంస్ మికి." భార. ఆర. 3.68.
  • "ఓలిన కడచన నఱువది, నాలుగు విద్యలను నేర్పు నైసర్గిక మై, వాలిన సుకవులకుం గాక." కుమా. 1. 42.
  • నశించు.
  • "విష్ణుమూర్తులు కడచన్న వేళలందు." శివ. 1. 105.

కడచెడు

  • దిక్కుమాలు.
  • "అంత గడచెడి వా రమ్ముని కోప భస్మసాత్కృతతను లై పడిరి." జాహ్నవీ. 2. 82.

కడ చేయు

  • వదలి పెట్టు.
  • "కావున నాసల గడచేసి మరల, దేవలోకమున కేతెంచితిమి." ద్వి. నల. 2. 629.

కడచేరుచు

  • కడతేర్చు.
  • "మము గడచేరుప దగు." భార. ఉద్యో. 4. 155.
  • చూ. కడ తేర్చు.

కడజాతి

  • హీనుడు, అంత్యజుడు; హీనురాలు; .........
  • "ఈ కడజాతినాతి కిహిహీ మహి దేవుడు చిక్కె." పాండు. 3.94.

కడతలు వాచు

  • విసుగెత్తి పోవు.
  • "వీనితో వేగివేగి కడతలు వాచిపోయినవి. ఇంక నాచేత కాదు." వా.

కడతలు వాయించు

  • దండించు. చెంపలు వాయించు వంటిది.
  • "వాడిదగ్గిరికి వెళ్లి యివన్నీ అన్నావంటే కడతలు వాయించి పంపుతాడు. జాగ్రత్త." వా.

కడ తెగు

  • అంత మగు.
  • "కడ తెగక యంత కంతకుం, బొడ వయ్యెను." మైరా. 2. 11.

కడతేఱు

  • గట్టెక్కు; చచ్చు.
  • "అప్పు డాబారి గడతేఱ నగు ప్రయత్న, మెట్లు చింతింపవలయు రాకేందువదన!" శుక. 1. 319.
  • "ఈ కష్టాలనుండీ న న్నెలా ఆ భగవంతుడు కడతేరుస్తాడో ఏమో మరి!? వా.
  • "దీర్ఘ జిహ్వుడు గడ తేఱిపోయె." అచ్చ. సుం. 123.

కడతేర్చు

  • 1. పూర్తి చేయు.
  • "తొడగిన పని చలం బెడపక యతి దుష్క,రం బైన గడరేర్చు ప్రభువులార." భార. విరా. 3. 21.
  • "కడతేర్తు మట్లనే కావింపు మఘము." వర. రా. బా. పు. 41. పంక్తి. 7.
  • 2. చంపు.
  • "దానవు, కపటమ కా దెలిపి వాని కడతేర్చుటయున్." జైమి. 5. 146.

కడ నుంచు

  • వేఱుగా ఉంచు. కడగా పెట్టు అని రాయలసీమలో వాడుక. కడ______కడ 355 కడ_______కడ
  • సూ. ని. లో పరిత్యజించు అనీ, వావిళ్ళ ని. లో గెంటి వేయు అనీ యిచ్చిన అర్థం సరి కాదు.
  • "అల్లు డైన పెం,డ్లికొడుకు నేచి చూచి యవలీల మెయిం గడ నుంచి యచ్చటన్." శుక. 1. 286.
  • "పంకజాతాసనప్రతిపత్తి కడ నుంచి, మృగరాజపీఠిపై మేల్ఘటించి." కకు. 1.13.

కడప త్రొక్కుకొని వచ్చు

  • ఇంటిలోనికి వచ్చు.
  • "ఏదో చుట్టం గదా అని నీ కడప తొక్కు కొని వస్తే యింత మాట అంటావా?" వా.

కడప దాటు !

  • బయటికి పో.
  • "ముందు కడప దాటి మాట్లాడు." వా.

కడపరాని

  • గొప్పైన; వదలివేయ రాని. కడపుట అనగా ఇక్కడ త్రోసివేయుట. త్రోసివేయ వీలు లేని అనగా అంత గొప్పవాడు అని భావార్థము.
  • "నీ వొక్కడ వయు, గడపరాని యట్టి భక్తుడ వే?" పండితా. ద్వితీ. మహి. పుట. 186.

కడపల చేరు

  • అంత మగు.
  • "చాతకంబుల పిపాసలు కడపల జేరె." భాగ. 10. పూ. 753.

కడపి పుచ్చు

  • 1. పంపు.
  • "సార్థవాహులం గడపి పుచ్చి." కాశీ. 4. 64.
  • 2. ఉదాసీనత వహించు.
  • "....రక్షింప జాలియుండి, కడపి పుచ్చిన నూర్ధ్వలోకములు దప్పు." భార. ఉద్యో. 1. 161.
  • 3. వాయిదా వేసి తప్పించు కొను. ఏదో ఒక సాకు చెప్పి తప్పించు కొను అనుట.
  • "సిద్ధసుతుని సిద్ధున కీక యే, గలయ నన్యు ననుచు గడపి పుచ్చె." కళా. 5. 129.
  • 4. జరపు.
  • "పుష్టి సమస్తముంగడపి పుచ్చి." పాండు. 3. 28.
  • 5. దాచు.
  • "...ఆవాగ్ధేవి యావిధంబున నొదవిన కళామర్మభేదన సామ్రాజ్య సంపదను భవావస్థ మానలాఘవశంక నప్రకాశముగా గడపి పుచ్చుటకు నుపాయంబు జింతించి..." కళా. 5. 17.

కడమ కలుగు

  • లోపము కలుగు.
  • "కనకపత్రమున నిచట, గడమ కలదను వ్రాయు లేఖయును లిపియు, మధ్యమును నారు నయ్యె." శృం. శాకుం. 2. 176.

కడమ పడు

  • 1. తక్కు వగు.
  • "ఒక్కత్రాడు సుట్టిన నది రెం డంగుళంబులు కడమ పడియె." భాగ. 10. పూ. 384. కడ_____కడ 356 కడ_____కడ
  • 2. కొఱతపడు.
  • "విభీ,షణుని రాజు జేయగనుట మీ లావునం, గాదె నాకు గలిగె గడమ పడక." భాస్క. యుద్ధ. 24. 79.
  • 3. మిగిలి పోవు - పూర్తి కాక.
  • "చెఱువు కడమపడియె..." ఆము. 4. 53.
  • చూ. కడమవడు.

కడమ పెట్టు

  • మిగిల్చు.
  • "కడమపెట్ట కంతయును నాకు నెఱిగింపు." ప్రభా. 3. 148.

కడమ వడు

  • మిగులు; కొదవపడు.
  • "అట్లు దీనుల వధియించి యచట గడమ, వడిన వసతులు వడ ద్రోచి." కేయూ. 2. 105.
  • చూ. కడమపడు.

కడమ లెంచు

  • కొఱత లెన్ను; లోపము లెంచు.
  • "కని కానని యజ్ఞానజంతు వను, కడమ లెంచ నిక గొల దేదయ్యా." తాళ్ల. సం. 9. 206.

కడ ముట్టబడు

  • దరి చేరు.
  • "మునుగుచును దేలుచును గడముట్ట బడని, జనుల కెల్లను..." భీమ. 5. 170.
  • చూ. కడముట్టు.

కడముట్టు

  • ముగియు; నిర్మూల మగు.
  • "కెంపులహజారము కడముట్టె నొక్కొ." కళా. 3. 130.
  • గౌర. హరి. ద్వి. 2454.
  • "శత్రువు ఋణంబు జిచ్చు నెచ్చరిక తోడ, గడమపెట్టక కడముట్ట నడంప వలయు." ప్రబో. 5. 4.
  • "ఈ పని ఈ రోజు కడముట్టేటట్టు లేదు." వా.

కడయిల్లు

  • పరలోకము. ద్విప. భాగ. 4.

కడయింటి పొడువు

  • పోటుమానిసి. బసవ.

కడలుకొను

  • 1. వ్యాపించు;
  • "....మెఱుగులు దిక్కుల గడలుకొ నగ,మించు దంతపు టుయ్యెల మంచము నను, బొలుపు మీఱుచు దనయంతి పురము సతుల, యూడిగంబులు గైకొంచు నున్న శౌరి." కళా. 2. 15.
  • "కనుగవ నును సోగ కెంపు గడలు కొనంగన్." జైమి. 2. 36.
  • 2. అతిశయించు.
  • "బభ్రువాహను డధిక సౌభాగ్య గరిమ, గడలుకొన." జైమి. 5. 157.
  • "ప్రీతి కడలుకొనంగన్." భార. విరా. 5.388.
  • 3. చిప్పిల్లు.
  • "కనుగవ గడు నశ్రువారి గడలు కొనంగన్." భార. విరా. 4. 152.

కడలుకొలుపు

  • కడలుకొన జేయు.
  • "రతిదేవి నెవ్వీగు రారాపుజన్నులు గడకన్నులకు నింపు గడలు కొలువ." శృం. నైష. 2. 41. కడ_____కడ 357 కడ_____కడ

కడలెత్తు

  • పొంగు.
  • "జొటజొట ధారగా వడియుచున్ గడలెత్తుసుధారసంబు." పాండు. 4. 48.

కడలొత్తు

  • వ్యాపించు.
  • "కరమూలముల కాంతి కడలొత్తి." హరి. పూ. 8. 168.

కడల్కొను

  • చూ.కడలుకొను.

కడవబడు

  • 1. మిగులు.
  • "ఒకడుం, గడవబడకుండ గృష్ణుడు, పడతులకును యమున యాటపట్టుగ జేసెన్." హరి. పూ. 8. 37.
  • 2. ముగియు.
  • "కడవంబడు నొకొ పని యని, కడు వెస జనుదెంచె..." భార. శాంతి. 5. 281.

కడవ బలుకు

  • తిట్టు, దూషించు, త్రోసివేసినట్లు మాటలాడు.
  • కడవన్ = ప్రక్కకు తొలగించునట్లు, తిరస్కరించునట్లు అని భావార్థం.
  • "పండితేంద్రుని గడ్వ బలికిన పాల, సుండ." పండితా. ద్వితీ. మహి. పుట. 12.
  • రూ. కడ్వ బల్కు.

కడవ బల్కు

  • తిరస్కరించు, తూలనాడు.
  • "కాంత దన్నెంతయు గడవ బల్కిన." బస. 5. 127.
  • రూ. కడవ బలుకు.

కడవ బుచ్చు

  • త్రోసిపుచ్చు, తిరస్కరించు. పండితా. ద్వితీ. మహి. పుట. 214.

కడవబెట్టు

  • తొలగించు.
  • "ఆపద గడవం బెట్టంగ, నోపి..." భార. ఉద్యో. 3. 6.

కడవల నీ రినుము ద్రావుకై వడి

  • కాగిన యినుము ఎన్ని నీళ్లు పోసినా తాగుతూనే ఉంటుంది. భోగములతో భోగా సక్తమయినమనస్సు సంతృప్తి చెందదు అన్న భావాన్ని సూచించే ఉపమానం.
  • "వడిగాచి కాచియుండన్, గడవల నీ రినుము ద్రావు కైవడి బైపై." మను. 3. 133.

కడవాడు

  • అస్పృశ్యుడు; చిన్న వాడు.
  • "గారాపు మీతల్లి కడవాడ గాని నే, గణుతింప గడవాడగా జుమయ్య." మను. 5. 4.
  • "అడిగిన నే మీ కడవాడ నందు."భార. ఆర. 1. 96.

కడవుట్టు కూతురు కడగొట్టు కూతురు. అందఱి కంటె చిన్న కూతురు. పండితా. ప్రథ. పురా. పుట. 293.

  • చూ. కడగొట్టు. కడ____కడ 358 కడి____కడి

కడవెళ్ళా

  • పూర్తిగా.
  • "వాడు భాగవతం కడవెళ్లా చదివాడు." వా.

కడవెళ్లు

  • కడతేఱు; దాటు.
  • "విరహవారిధి నే గడవెళ్ళు టెపుడు." ప్రభా. 3.121.

కడవ్రేలు

  • చిటికినవ్రేలు.

కడసంజ

  • సాయంసంధ్య. కళా. 8. 10.

కడసను

  • పేరు పొందు, ప్రఖ్యాత మగు.
  • "కడసన్న నీదు విఖ్యాపితమహిమ, కడ యెఱింగెద మనగా మా తరంబె." బస. 5. 129.
  • రూ. కడచను.

కడసావి ముదుసలి

  • పండు ముసలిది. సావి = కాలము. కడసావి = తుదికాలము.
  • "పసిడి గట్టున కొక వింత మిసిమి నించి, నెఱసె గడసావి ముదుసలి తెఱపియెండ." పారి. 4. 43.

కడసూపు

  • కడతేర్చు, ముక్తి నిచ్చు.
  • "గమయించు వారికి గడసూపు వాడు." బస. 6. 161.

కడికంచము

  • అన్నము తినుకంచము.
  • "కలువలరాజు పువ్వు కడికంచము బ్రహ్మకపాలము..." వీర. 2. 75.

కడికండములు చేయు

  • ముక్కలు ముక్కలు చేయు.
  • "తురంగాంగముల్, కడి కండంబులు సేసి." భార. ద్రోణ. 5. 114.

కడికండలుగా

  • చిన్న చిన్న ముక్కలుగా. భోజనమున కనువుగా నఱికిన కండలుగా-అనగా ముక్కలు ముక్కలుగా నఱకిన వనుట.
  • "పొడుతు గడికండలుగాన్." కుమా. 11. 36.
  • "ఆకాశఘం,టామార్గంబున నుండ కుండ గడికండ ల్గాగ బెల్లేసినన్." కా. మా. 2. 60.

కడికొమ్ము గావించు

  • ఆహుతి చేయు.
  • "వైరిరాజన్యుల వనదుర్గముల నెల్ల గడికొమ్ము గావించె గరటిఘటకు." రాజగో. 1. 70.
  • ఇంకనూ అర్థం విచార్యము. ఇట పాఠమే సరి కా దేమో!

కడిగండము

  • పొరపోవుట. తింటూండగా ఉన్నట్టుండి పొరపోయినప్పుడు ప్రాణాపాయకర మనీ, అలాంటి గండం అన్న దానసుకృతంవల్ల కడి_____కడి 359 కడి_____కడి
  • పరిహార మవుతుం దనీ అంటారు. వేంకటేశ. 44.

కడి గడి యగు.

  • ఆహార మగు.
  • "విడువక చేతిలో విష్ణు ప్రసాదము, గడి గడి యైనది కానీరు గాని." తాళ్ల. సం. 6. 10.

కడిగినముత్యంలాగా

  • నిర్మలంగా, పరిశుభ్రంగా.
  • "ఆ పిల్ల కేం? కడిగిన ముత్యంలా ఉంటుంది." వా.
  • చూ. పులుగడిగిన ముత్యము.

కడిగి (పెట్టి) న సాలగ్రామం లాగా

  • బోసిగా, ఏ నగా నాణ్యం లేకుండా.
  • "వా డెంత సంపాదిస్తే మాత్ర మేం? పెళ్లాం మాత్రం కడిగిన సాలగ్రామం లాగా ఉంటుంది." వా.

కడిగి పెట్టిన గంగాళంలాగా

  • సర్వశూన్యంగా.
  • "ఆవిడ కడిగి పెట్టిన గంగాళం లాగా ఉంది. ఒక సొత్తా? ఒక చీరా?" వా.

కడిగి పెట్టిన నిప్పు లాగా

  • నల్లగా, బొగ్గులాగా.
  • వ్యంగ్యంగా అనుమాట.
  • "ఆ పిల్ల కేం? కడిగిపెట్టిన నిప్పులాగా ఉంటుంది." వా.

కడిగి వదిలి పెట్టు

  • అవమానించు; ఎదుటివాని లోపా లన్నీ బయట పెట్టు.
  • "వా దీసారి కనబడనీ. కడిగి వదిలి పెడతాను. వాడు చేసిన వెధవపను లన్నీ నాకు తెలియనివా ఏమిటి?" వా.

కడిగొను

  • తిను.
  • "చిచ్చు కడిగొనగ వచ్చు నే?" భాగ. 8. 246.

కడిపెడు బిడ్డలు

  • అధికసంతానం.
  • "కాక యున్న మేము కడిపెడు బిడ్డల, వార మెట్లు బ్రతుకువార మనుజ" భోజ. 6. 144.
  • చూ. కడుపు నిండా పిల్లలు.

కడి మాడ సేయునట్టి

  • అమూల్య మయిన. భోజనవిషయంలోనే వాడుక. ఒకొక్కకడి (అన్నం ముద్ద) ఒక మాడ చేస్తుంది అనుట.
  • "అమృతోపమానంబు లైన యన్నంబులు, కడి మాడ సేయంగ గుడుచువారు." విక్ర. 5. 124.

కడియపు చేమీదుగా దివముచేరు

  • ముత్తైదువ చావు చచ్చు. కడియములు సౌభాగ్య చిహ్నములుగా ఇక్కడ భావింపబడినవ్వి. వాడుకలో కూడ నేడు 'ఆమె ముత్తైదువ చావు చచ్చింది. ముత్తైదువగా పోయింది' మొదలైన పలుకుబడు లున్నవి. అయిదువగా స్త్రీ చనిపోవుట కడి_____కడి 360 కడి_____కడు
  • ఎంతో పుణ్య మనీ, గొప్ప అనీ మన సంప్రదాయం.
  • "అంతట నయ్యింతి యాత్మజాతుల గాంచి, కడియంపు జేమీదుగాగ దివము, సేరుటయు..." శుక. 3. 337.
  • వాడుకలో ఈ పలుకుబడి నేడు మారినది.
  • "ఏదో ఆ పుణ్యాత్మురాలు ముత్తైదువగా దాటుకున్నది. చాలు. ఇం కేం కావాలి?" వా.

కడియపుటట్టు

  • కడియమువలె గుండ్రముగా చేయు అట్టు.
  • "కడియంపుటట్లు వెన్న ప్పాలు." కళా. 7. 81.

కడి యెత్తు

  • అన్నం తిను.
  • "పొత్తున గుడువక తా గడి, యెత్తదు..." రాజ. చ. 2. 34.
  • "మీగడపెరుగు లేనిది మా వాడు కడి యెత్త లేడమ్మా, ఏం చేస్తాం!" వా.

కడివోవు

  • 1. ముఱికిపోవు. కసటువోవు.
  • "కడివోవ నొడళులు గడిగి." కుమా. 1. 98.
  • 2. వాసన పోవు. వాడు.
  • "కడివోయిన పువ్వులు మఱి, ముడుచునె రసికు డగువాడు...." భో. 4. 224.
  • 3. భీరువోవు. వ్యర్థ మగు, చెడిపోవు.
  • "తాల్మి కడి వోయిన నించుక లజ్జలావునన్." ఉత్త. హరి. 5. 202.
  • "సంతతము గడి వోనివాసనలు గలుగు,పారిజాతమహీజపుష్పములు ముడిచి." వి. పు. 8. 122.

కడి సేయు

  • భుజించు.
  • "యుగము గాల్చిన చేదు జగము గెల్చినజోదు, గడిసేయ బడిసేయ గలుగడేని." రుక్మాం. 5. 71.

కడిసేసి పెట్టు

  • వంట చేసి పెట్టు.
  • "మృడుడు సౌడవచేత గుడిచినభంగి, గుడిచెనే విధులచే గడి సేసి పెట్ట?" పండితా. ప్రథ. దీక్షా. పుట. 172.
  • నేటి వాడుకరూపం:
  • "కడి చేసి వేసేదిక్కు కూడా లేరు పాపం! ముసలాయనకు." వా.

కడు గైనా తవు డైనా

  • ఏదో యింత అనుట. జం.
  • కుక్కు. 18.

కడుదుర్లు కుట్టినకరణి

  • కందిరీగలు కుట్టినట్లుగా, పొడిచినట్లు, చులుకు చులుకనుబాధను తెలుపుమాట.
  • "కడుదుర్లు గుట్టినకరణి మే నెరియ, నొడలు పెన్నెత్తురు లొలక నయ్య సుర." ద్విప. కల్యా. 148.

కడుపగు

  • గర్భ మగు.
  • ఇది నిరసనలోనే వినవస్తుంది.
  • "అబాలవిధవ కడుపయిం దని ఊరంతా ఒకే గోల!" వా.
  • చూ. కడుపు వచ్చు.

కడుపా కళ్ళే పల్లి చెరువా?

  • వా డంత తింటున్నా డేమిటి? కడు_____కడు 361 కడు_____కడు
  • వట్టి తిండిపోతే అనే భావచ్ఛాయలో ఉపయోగించే పలుకుబడి.
  • "అన్ని పూరీలు ముగించాడు. అదేం కడుపా కళ్లేపల్లి చెరువా?" వా.
  • చూ. కడుపా కళ్లేపల్లి చెరువా?

కడుపా ఖండవల్లి మడుగా?

  • చూ. కడుపా చెరువా?

కడుపా కొల్లేరుమడుగా

  • చూ. కడుపా చెరువా?

కడుపా చెరువా:

  • అంత తినడం సాధ్యమా; అంత తిండిపో తేమిటి అనుట.
  • "ఇన్ని వడ్డిస్తే నే నేం చేస్తాను? నా దేం కడుపా చెరువా!" వా.
  • "అన్ని రకాల పిండివంటలు చేసినా ఒక్కటి వదలకుండా తినేశాడు. వాని దేం కడుపా చెరువా!" వా.
  • ఇదే స్థానికమైన చెరువుల పేళ్లతో చేరిన రూపాలతో వినవస్తుంది.
  • చూ. కడుపా కళ్లేపల్లిచెరువా?; కడుపా ఖండవల్లి మడుగా?; కడుపా కొల్లేరు మడుగా?

కడుపాత్రంవాడు

  • కడుపు కక్కుర్తివాడు. తిండి పోతు. మాటా. 129.

కడుపార

  • 1. కడుపు నిండా.
  • "ఆరగించె కడ్పార." బస. 7. 203.
  • 2. గర్భము ఫలింపగా - క్నులార, చేతులార వంటిదే కడుపార కూడా.
  • "పానీయంబుల్ కడుపార ద్రావె." వేం. పంచ. 3. 363.
  • "తను కడు,పార సతీదేవి కూతు రై జన్మింపన్." కుమా. 3. 22.

కడుపు అంటుకొని పోవు

  • 1. చిక్కి పోవు.
  • "పెంటదొగ్గళ్లలో గడుపంటి శ్మశ్రు, చలనముల గ్రుక్కుజీర్ణోతువుల..." ఆము. 6. 13.
  • 2. క్షుద్బాధ కలుగు.
  • "పాపం ! ఎప్పుడు తిన్నాడో యేమో! కడుపు అంటుకొని పోయింది." వా.

కడుపు అగు

  • గర్భమగు.
  • చూ. కడుపగు.

కడుపు ఆరసి పెట్టు

  • కడుపు చూచి పెట్టు.
  • అనగా ఆకలి యెంతో గుర్తెరిగి ఆదరముతో అన్నము పెట్టు.
  • "హరహర! యెవ్వ రింక గడుపారసి పెట్టెద రీప్సి తాన్నముల్." శివ. 3. 19.
  • చూ. కడుపు చూచి పెట్టు.

కడుపు కందపెర డగు

  • చూ. కడుపు కందవి త్తగు.

కడుపు కందవి త్తగు

  • సంతానాభివృద్ధి యగు. కంద విపరీతంగా పెరుగుతూ పోతుంది అనుటపై వచ్చినది.
  • "అడుగగవలసిన యది యే, నడుగుదు విశదముగ మొదల నాచిలుక యిదె,క్క కడు____కడు 362 కడు____కడు
  • డిది యిట దేక యేటికి, విడిచితి నీ కడుపు కంచవ్ ఇత్తుగ హంసీ!" ప్రభా. 4. 41.
  • చూ. కడుపు కందపెర డగు.

కడుపు కక్కూర్తి

  • తిండికోసమై ఏమిటికై నా లోబడుట.
  • "తడవుల బట్టి యేము సతతంబును బోదుము వాని వీటికిన్, గడు మతి చాలమిం గడుపుకక్కురితిన్ సురలోక నాథ!..." ప్రభా.
  • "కడుపు కక్కుర్తితో వాడా నీచపు పనికి పాల్పడ్డాడు. వా.

కడుపు కట్టు

  • చూ. కడుపుగట్టు.

కడుపు కరగు

  • కొంత కష్టపడుటతో పూర్వమున్న కండ తగ్గినది అనుపట్ల ఉపయోగిస్తారు.
  • "రెండో పెళ్లాం వచ్చేసరికి అయ్యగారికి కాస్త కడుపు కరిగింది." వా.
  • రూ. బొజ్జ కరగు.

కడుపు కాల!

  • ఒక తిట్టు.
  • "దాని కడుపు కాలా ! పిల్లాణ్ణి ఎంత దెబ్బ వేసిం దమ్మా?" వా.

కడుపు కాలు

  • సంతాననష్ట మగు.
  • "పాపం ! మీ అక్క పిల్లాడు పోయాడు రా నాయనా ! కడుపుకాలిన పిల్లను పిలుచుకొని వచ్చి కడుపు చల్ల చేసి పంపడం మన ధర్మం." వా.

కడుపుకుట్టు

  • 1. కడుపు ఈడ్చి పట్టుకొను. ఒక విధ మైనశూల.
  • "తలనొప్పి కడుపుకుట్టుం, బలుగుఱు పుం గాళ్లతీపు పాటించుచు." శుక. 2. 205.
  • "ఆపిల్ల పెళ్లి అయినప్పటినుండీ కడుపుకుట్టుతో బాధపడుతూ ఉంది." వా.
  • 2. ఓర్వ లేమి.
  • "కడుపుకుట్టుకొద్దీ వా డే వేవో చెప్తే అవన్నీ నమ్మ వద్దు." వా.

కడుపు కూడు పెట్టు

  • భోజనము పెట్టు.
  • "ఏనుగట్టివాలు దాన నా కెవ్వరు, కడుపుకూడు వెట్టి కట్ట జీర,యిచ్చి సాకతమున నేలుదు రట్టివా, రలకు పనులు సేసి..." భార. విరా. 1. 298.

కడుపుకూటికి

  • కేవలం తిండికోసం.
  • "దేవా! యిట్లని యానతి, యీవల దే గడుపుగూటికిట రాన్." ఆము. 4. 67.
  • "కడుపు కూటికి తప్పితే వీళ్లందరినీ ప్రాధేయపడాల్సినపని యేముంది?" వా.
  • "ఏదో జనంమీద ప్రేమతో తప్పా, కడుపు కూటి కైతే వైద్యమే చెయ్యాలా?" వా.

కడుపుకొఱకు

  • పొట్టకూటికి.
  • "పేద యై కడుపుకొఱకు పాత,కములు చేసి రౌరవమున గూలు." కేయూ. 8. 293.
  • చూ. కడుపుకోసం.

కడుపుకోసం

  • పొట్టకూటికి. కడు____కడు 363 కడు____కడు
  • "కడుపుకోసం ఎన్నవస్థ లైనా పడాలి మరి!"
  • చూ. కడుపుకొఱకు.

కడుపు గట్టి కాలు గట్టి

  • తా నేమాత్రం అనుభవించకుండా. జం.
  • తిం డైనా తినకుండా అనుట.
  • "వీళ్ల నాన్న పోయినప్పటినుంచీ కడుపు గట్టి కాలు గట్టి యీ పిల్లలను సాకుతున్నాను." వా.

కడుపు గట్టు

  • మరొకరికోస మై అన్నము కూడా తినకుండు. కడుపులు గట్టిగా బిగించుకొని ఆకలి కనబడకుండా చేసికొనుటనుబట్టి వచ్చిన పలుకుబడి.
  • "మగవాడ ననుచు నున్నా, నగునగు నే గడుపు గట్టి యప్పులు మిగులన్, దెగిచి..." శుక. 3. 276.
  • "కడుపు గట్టి కాళ్లు గట్టి అంత సొత్తు సంపాదించి వీళ్ల కిచ్చాను." వా.
  • చూ. కడుపు కట్టు.

కడుపు గడచు

  • జీవనము గడచు, తిండికి జరుగు.
  • "కడుపు గడవడమే కష్టంగా ఉంది. ఇంక వాడు పిల్ల కేం పెళ్ళి చేస్తాడు?" వా.

కడుపు గొట్టు

  • జీవనాధారము పడగొట్టు.
  • "ఎవరెవరి కడుపులు గొట్టో వాడు సంపాదించాడు. అది కాస్తా దొంగలు దోచుక పోయారు." వా.

కడుపుచల్ల కదలకుండా

  • ఏ మాత్రం శ్రమ పడకుండా హాయిగా.
  • "నీ దయ, నెక్కడనుం బ్రొద్దు పొడుచు టెఱుగక నీ వే, దిక్కని యుందుము దాయలు, గ్రక్కతిలన్ గడుపుచల్ల కదలక యుండన్." రామా. 2. 7.

కడుపు చల్లగ పలుకు

  • మనసు కుదుట పడుమాట చెప్పు.
  • "ఏ మెఱుంగమె యార్తి గడుపు చల్లంగ బలికి కరుణ చేసితి..." ఆము. 7. 50.

కడుపు చల్ల చేసి పంపు

  • సంతాననష్ట మైనప్పుడు ఆమెను పుట్టినింటివాళ్లు తీసుకొనిపోయి ఆదరించి బట్టలిచ్చి పంపడం ఒక ఆచారం. ఆ సందర్భంలో అలా చేయుటనే కడుపు చల్ల చేసి పంపుట అంటారు.
  • "పాపం ! మీ అక్క పిల్లాడు పోయాడు రా నాయనా ! కడుపు కాలిన పిల్లను పిలుచుకొని వచ్చి కడుపు చల్లచేసి పంపడం మన ధర్మం." వా.

కడుపు చల్లని తల్లి

  • 1. బహుసంతానవతి.
  • "ఆవిడ కేం ? కడుపు చల్లనితల్లి. ఇంటి నిండా పిల్లలే." వా.
  • 2. వాత్సల్యపూర్ణురాలు.
  • "ఆవిడదగ్గ రుండడాని కేమిరా! కడుపు చల్లనితల్లి." వా. కడు____కడు 364 కడు____కడు

కడుపు చించి చూపితే గారడి విద్య

  • ఎంత తన దుస్థ్సితిని చెప్పుకొన్నా గమనించక పోయినప్పుడు అనేమాట. నిజంగా కడుపు కోసి చూపినా యిదంతా యింద్రజాలము లే అనుటపై వచ్చిన పలుకుబడి.
  • "నేను అప్పుల్లో మునిగిపోయాను మెఱ్ఱో అన్నా, వాడు ససేమిరా నమ్మడు. ఏం చేస్తాం? కడుపు చించి చూపితే గారడివిద్య అన్నట్లుంది." వా.

కడుపు చించుకొంటే కాళ్ళమీద పడుతుంది

  • తనవారి తప్పులను తాను బైట పెట్టకూడదు అనేపట్ల ఉపయోగించే పలుకుబడి.
  • "ఏం చెప్పుకో నమ్మా ! వాడు మరీ బరితెగి తిరుగుతున్నాడు. కడుపు చించుకొంటే కాళ్లమీద పడుతుంది." వా.

కడుపుచిచ్చు

  • ఆకలి.
  • "....కనికరం బుడిగి కడుపుజిచ్చునకు మ్రింగం దఱుముకొని వచ్చి..." మను. 5. 27.

కడుపు చుమ్మలు చుట్టు

  • కడుపులో కలుగు విపరీతమైన బాధను తెలుపుటలో ఉపయోగించునది. కడుపు తఱుగుకొనిపోవు వంటి పలుకుబడి.
  • ఇది ఆంగికమయిన బాధనే కాక, మానసిక బాధను కూడా తెలియజేస్తుంది.
  • "కడుపు చుమ్మలు చుట్టగా గన్న కన్నె, చిలుక నెడబాసి యేరితి నిలుచువాడ." శుక. 1. 462.
  • "కడుపుచుమ్మలు చుట్ట." పాండు. 3. 24.

కడుపు చుఱు క్కను

  • కడుపు మండిపోవు.
  • "కడుపు జుఱు క్కను గన్నవారికిని." గౌ. హరి. ద్వితీ. పంక్తి. 929.
  • నేటి రూపము కడుపు భగ్గుమను.
  • "మా అబ్బాయి ఊరునించి చిక్కి సగ మయి వచ్చాడు. వాణ్ణి చూస్తే కడుపు భగ్గు మంటుంది." వా.

కడుపు చూచి పెట్టు

  • ఆకలి గుర్తెఱిగి అన్నము పెట్టు.
  • "మా అమ్మ పోయిం తర్వాత నాకు కడుపు చూచి అన్నం పెట్టెదిక్కు లేదు." వా.
  • చూ. కడు పారసి పెట్టు.

కడుపుచూపి కాళులొత్తి జీవించు

  • నీచముగా బ్రతుకు. రామచం. 30.

కడుపు చెక్క లగునట్లు

  • గట్టిగా, కడుపుబ్బగా.
  • "వాడి గంగిరెద్దువేషం చూస్తే కడుపు చెక్కలయేట్లు నవ్వు వస్తుంది." వా. కడు____కడు 365 కడు____కడు

కడుపు చెరు వగు

  • దు:ఖాతిరేకము కలుగు.
  • "ఆపిల్ల పడేబాధను చూస్తే కడుపు చెరు వై పోతుంది." వా.

కడుపుచేటు

  • వ్యర్థజన్మ మనుట.
  • "కలుగ నేటికి దల్లుల కడుపు చేటు." జాహ్నవీ. 1. 49.

కడుపు చేత పట్టుకొని

  • జీవనార్థ మై, జీవనాధారంకోసమని.
  • "వాళ్ళ సంసారం అంతా చితికి పోయింది. పాపం ! ఆవిడ కడుపు చేత పట్టుకొనిపట్ణానికి వెళ్ళిపోయింది." వా.
  • "దిక్కూ మొక్కూ లేక కడుపు చేత పట్టుకొని యింత దూరాభారం రావలసి వచ్చింది." వా.

కడుపు చేయు

  • గర్భము చేయు. కొంత నిరసనలో నే యీ మాట వినవస్తుంది.
  • "అవ్వసిష్ఠుడు, మదయింతికి గడుపు చేసె మదనక్రీడన్." భాగ. 9. 250.
  • "వాడు వాళ్లింట్లో ఉన్నట్లే ఉండి ఆ పిల్లకు కడుపు చేసి పాఱిపోయాడు." వా.
  • "వాడు దాన్ని నమ్మించి బేలు పెట్టి వంచించి కడుపుచేసి వదిలిపెట్టాడు." వా.

(నీ) కడుపు తఱగ

  • ఒక తిట్టు.

కడుపు తఱుగుకొని పోవు

  • తీవ్ర మైన ఆవేదనకు గుఱి యగు.
  • "దిక్కు లేని ఆ పిల్లలను చూచేసరికి నా కడుపు తఱుగుకొని పోయిం దంటే నమ్ము." వా.

కడుపుతీపు

  • సంతానముమీది ప్రేమ.
  • "పాపం ఆవిడ కడుపుతీపికొద్దీ అంతగా చెప్తున్నది గానీ తనకోసం కాదు రా బాబూ." వా.

కడుపు తీయించుకొను

  • గర్భస్రావము చేయించుకొను.
  • "ఆసకేశి రామేశ్వరయాత్రకు పోలేదూ, ఏమీ లేదు. ఎక్కడకో వెళ్లి కడుపు తీయించుకొని వచ్చిందట." వా.
  • చూ. కడుపు దించుకొను.

కడుపు తెచ్చుకొను

  • గర్భ మగు.
  • "జారు శశి బొంది కటా !, కడు పేల తెచ్చుకొంటి." భాగ. 9. 378.

కడుపుతో ఉండు

  • గర్భిణి యై యుండు
  • "మా పిల్ల యిప్పుడు కడుపుతో ఉంది. రోజూ కాసిని పూలు తెచ్చి పెడుతూ ఉండవె నాగమ్మా!" వా.

కడుపు దిగు

  • గర్భస్రావ మగు.
  • "కడుపు దిగె నంచు బౌరులు గలగ బడగ." భాగ. 10. 62.

కడుపు దించుకొను

  • గర్భస్రావము చేయించు కొను. కడు____కడు 366 కశు____కడు
  • "అది సంవత్స రాని కొకసారి కడుపు దించుకొంటూ ఉంటుంది. దాని కేం ? నీతా ? జాతా?"
  • చూ. కడుపు తీయించుకొను.

కడుపున ఒక కాయ కాచు

  • సంతానము కలుగు.
  • "నా కోడలి కడుపున ఒక కాయ కాస్తే చూచి పోదా మని ఉంది. ఆ ఆశ కాస్తా తీర్చు నాయనా ! ఇప్పు డీ సంబంధం కా దనకు." వా.

కడుపునకు పెట్టు

  • తిండి పెట్టు. ఇందు. 2. 15.

కడుపున చిచ్చిడు

  • గర్భశోకము కలిగించు.
  • "కొడుకులార ! నాదు కడుపున జిచ్చిడి." దేవీ. 6. 801.

కడుపున పుట్టిన కొడుకు

  • సొంత కొడుకు. ఔరసుడు. అత్యాదరమును స్ఫురింపజేసే పట్టుల ఉపయోగించే మాట.
  • "కడుపున బుట్టిన కూరిమి కొడుకున్." హర. 2. 75.
  • "తనకడుపున బుట్టినకొడుకు లట్టె." భార. ఆశ్ర. 2. 163.
  • "వాడు పరాయివా డయినా ఇతను కడుపున పుట్టిన కొడుకులాగా చూచుకున్నాడు." వా.

కడుపున బెట్టుకొను

  • వాత వేసుకొను.
  • "ఓరీ! చక్కనిమృగమును, గోరిక గడుపునను బెట్టుకొంటిని నా దే." షట్చక్ర. 2. 143.
  • "అన్ని కోళ్ళనూ ఆ దొంగరాముడే కడుపున బెట్టుకొన్నాడు." వా.
  • చూ. పొట్ట బెట్టుకొను.

కడుపు నిక్కు

  • గర్భ మగు.
  • "పోలిరెడ్డికి మగపోడిమి కేదుగా, గాది కేలాగున గడుపు నిక్కె." శుక. 2. 423.
  • చూ. కడుపు వచ్చు, కడుపు అగు.

కడుపునిండా కూడు - వంటి నిండా బట్ట.

  • ఆమాత్రం ఉంటే చాలును అనుపట్ల ఉపయోగించే పలుకుబడి.
  • " నా కేం కావాలి ? ఇంత కడుపునిండా కూడు-వంటినిండా బట్ట ఉంటే చాలు. కొడుకూ కోడలూ వాళ్లిష్టం వచ్చినట్టు సంసారం నడుపుకోనీ. నే నేమాత్రం కల్పించుకోను." వా.

కడుపునిండా పిల్లలు

  • కావలసినంత సంతానం ఉన్నదనుట.
  • "ఆమె కేం అమ్మా ! అదృష్టవంతురాలు. కడుపునిండా పిల్ల లున్నారు." వా.

కడుపునిండిన బేరము

  • అనవసరము కనుక అంత ఆసక్తి లే దనుట.
  • "నీ కేమయ్యా ! కడుపునిండిన బేరం. నేను నీలాగా బెట్టు చేస్తే కుదురుతుందా?" వా. కడు____కడు 367 కడు____కడు

కడుపు నిండిపోవు

  • చాలా సంతృప్తి అగు. వ్యంగ్యంగా అనుమాట.
  • "వచ్చీ రాక ముందే నువ్వు అనవలసిన మాట లన్నీ అన్నావు. దాంతోనే కడుపు నిండిపోయింది ! ఇంత భోజనం కూడా ఎందుకు?" వా.

కడుపునొప్పి వచ్చినప్పుడు అటుకులు తిన్నట్లు ఉంటుందా ?

  • పరిణామంలో గాని చెడుపని వలని ఫలితం తెలియ దనుట.
  • "అడుకులు దిన్నట్లగునే, కడుపున గుట్టెత్తినపుడు." భార. ద్రో. 4.
  • "కడుపు నొప్పి వచ్చినప్పుడు అటుకులు తిన్నప్పు డున్నట్లుండదు రా తమ్ముడా." వా.
  • "అటుకులు రుచిగా ఉన్నా యవి తింటే కడుపుకుట్టు వచ్చినప్పుడు బాధ పడవలసి వస్తుంది." వా.

కడుపుడక !

  • ఒక తిట్టు.
  • "వాని కడుపుడకా ! ఎంత రంపు చేశాడే." వా.

కడుపుపంట

  • సంతానము.
  • "కలుములవెలంది గారాపు గడుపు పంట." శ్రవ. 1. 6.

కడుపు పండు

  • సంతానవతి యగు.
  • "కాస్త మా కోడలి కడుపు పండిందంటే చాలు. మా కిం కేం కావాలమ్మా?" వా.

కడుపు పగులగా

  • కడుపు చెరు వగునట్లుగా. శోకాతిరేకము కలుగునట్లుగా.
  • "కడుపు పగులంగ గన్నుల, గడు గొల్పితి నీ రిదేమి?" బుద్ధ. 1.99.

కడుపు పగులు

  • భరింపరాని శోకము పాలగు.
  • "దిగులుచే నేమియు దెలియక, కడుపు పగిలి చెమర్చె." వర. రా. బా. పు. 93. పంక్తి. 22.

కడుపు పోవు

  • గర్భస్రావ మగు.
  • "ఆవిడ కీ మధ్య కడుపు పోయిందట." వా.
  • "పాపం ! ఆ పిల్లకు నాలుగు నెలల్లోనే కడుపు పోయిందట. దానితో సగం తీసిపోయింది." వా.

కడుపుబ్బ నవ్వు పుట్టించు

  • మనసారా నవ్వునట్లు చేయు.
  • "కన్యాశుల్కం చదువుతుంటే కొన్ని ఘట్టాలు కడుపుబ్బ నవ్వు పుట్టిస్తాయి." వా.

కడుపుబ్బు

  • 1. ఏదైనా రహస్యమును దాచలేక పోవుట.
  • "కడగి చెప్పిన గాని కడుపుబ్బు దిగదు." గౌ. హరి. ద్వితీ. పంక్తి. 1035.
  • "ఎవరిని గురించి యే చెడు విన్నా ఊరంతా టాంటాం వేయందే వదలడు. వాడి కడుపుబ్బు ఇంతా అంతా అని చెప్పలేం." వా. కడు____కడు 368 కడు____కడు
  • 2. అసూయ.
  • "వాడికి నేనంటే చాలా కడుపుబ్బు." వా.

కడుపు బ్రోచు

  • పొట్ట పోసికొను.
  • "ఎచ్చోట కడుపు బ్రోతునొ యనుచున్." భార. విరా. 1. 268.

కడుపుమంట

  • అసూయ.
  • "నే నంటే వాడికి కడుపుమంట." వా.

కడుపుమంట పుచ్చుకొను

  • కడుపును మండించు అనగా బాధ పెట్టు.
  • "మక్కువ లేక నా కడుపుమంటయు బుచ్చికొనంగ బూని యీ, చక్కెర వంటిపండ్లు తినసాగి రటంచు..." శుక. 3. 376.
  • చూ. కడుపు మంట పెట్టుకొను, కడుపు మంట పోసుకొను.

కడుపు మంట పెట్టుకొను

  • కడుపును మండించు; బాధించు.
  • "వాడు ఊరికే వేధిస్తూ నా కడుపు మంట పెట్టుకుంటున్నాడు." వా.
  • చూ. కడుపుమంట పుచ్చుకౌను, కడుపుమంట పోసుకొను.

కడుపుమంట పోసుకొను

  • వేధించు, సాధించు.
  • "అది నేనొకటి చేస్తే ఒకటి చేస్తూ నాకడుపుమంట పోసుకొంటూ ఉంది." వా.
  • చూ. కడుపుమంట పుచ్చుకొను, కడుపుమంట పెట్టుకొను.

కడుపు మసి యగు

  • సంతానము వ్యర్థ మగు. పుత్రశోకము కలుగు.
  • "ఈతని గనదేని కన్నతల్లి, కడుపు మసి గాదె దయ్యమ ! కరుణ లేదె." ఉ. హరి. 5. 278.

కడుపుమీద కొట్టు

  • బ్రతుకు చెడగొట్టు; జీవనాధారము పడగొట్టు.
  • "ఆ యజమానితో వ్ వేవో తంటాలు చెప్పి, వాడు నా కడుపుమీద కొట్టాడు." వా.

కడుపులో ఆవాలు పోసినట్లగు

  • ఎక్కువ సంకటంగా ఉండు; ఆవేదనగా ఉన్న దనుట.
  • "ఆ విషయం వినేసరికి నాకు కడుపులో ఆవాలు పోసిన ట్లయింది." వా.

కడుపులో కెలికిన ట్లగు

  • సంకటముగా ఉండు.
  • "ఆ బండికింద పడి చితికిపోయిన శరీరం చూచేసరికి నాకు కడుపులో కెలికినట్లు అయింది." వా.

కడుపులో చల్ల కదలకుండా

  • ఏమాత్రం శ్రమ లేకుండ - హాయిగా.
  • "కడుపులో జల్ల గదలక కలికి వినుము." హంస. 4. 60.
  • "వాడి కేం? కడుపులో చల్ల కదలకుండా కూర్చున్నా జరిగి పోతుంది." వా. కడు_____కడు 369 కడు_____కడు

కడుపులో చెయి పెట్టి కలచినట్లగు

  • విపరీత మయిన సంకటము కలుగు. విచారముతో వికారము కలిగిన దనుట.
  • "కడుపులో జెయి బెట్టి కలచినట్లైన." గౌ. హరి. ద్వితీ. పంక్తి. 1723.
  • "ఆమాట వినెసరికి నాకడుపులో చెయ్యి పెట్టి కలచిన ట్లయింది." వా.
  • చూ. కడుపులో చెయిపెట్టి తిప్పినట్లగు.

కడుపులో చెయిపెట్టి తిప్పినట్లగు

  • "బావురు మంటూ ఉన్న యీ యిల్లును చూచినప్పు డల్లా కడుపులో చెయి పెట్టి తిప్పినట్లు అవుతుంది." వా.

కడుపులో దేవిన ట్లగు

  • చూ. కడుపులో చెయి పెట్టి కలచినట్లగు.

కడుపులోపలి పుండు

  • పైకి కనిపించనిబాధ. తాళ్ల. సం. 11. 3 భా. 38.
  • చూ. పేగులోపలి తీట.

కడుపులో పెట్టుకొను

  • తప్పులను మన్నించు.
  • "ఏమీ ఎరగనిపిల్లవాడు. ఏం తప్పుచేసినా మీరు కడుపులో పెట్టుకొని కాపాడండి." వా.
  • "వా డేం చేసినా నేను కడుపులో పెట్టుకొంటూ వచ్చాను." వా.

కడుపులో ప్రేవు లరుచు

  • ఆక లగు.
  • "నా కడుపులో ప్రేవు లరుస్తున్నవి.కాస్త యేమైనా వడ్డించేది ఉందా? లేదా? వా.

కడుపులో మంట మండు

  • అసూయ కలుగు.
  • "దు, ఎమార్గుల కడుపులో మంట మండె." శతా. 115.

కడుపు వచ్చు

  • గర్భ మగు.
  • "ఆపిల్లకు చిన్నతనంలోనే మొగుడు పోయాడు. పాపం ! ఏం చేస్తుంది. ఎక్కడ ఎవడు మోసం చేశాడో యేమో ! కడుపు వచ్చింది. ఇప్పుడు నలుగురిలో తల యెత్తుకో లేక పోతున్నది." వా.

కడుపు సాగు

  • తిండి లేకుండు. కడుపు నిండా తిన్న ప్పుడు కడుపు ఉబ్బి పొడవు తక్కువవుతుంది. అది లేనప్పుడు పొడ వెక్కు వవుతుంది.
  • "అంతగా వాని కడుపు సాగిన దేమిటీ?" వా.

కడుపుసుత్తు

  • గర్భశోకము.
  • "కడుపు సుత్తు తెల్పగరాని గాసి వెట్ట." దేవీ. 9. 98.
  • చూ. గర్భశోకము.

కడుపూద

  • కడుపుబ్బు.
  • చూ. కడుపుబ్బు. కడు____కణ 370 కత____కత

కడుపెడు కుమాళ్లు

  • కడుపునిండా సంతానము.
  • "కడుపెండేసి కొమాళ్ల గూతుల దగం గన్నట్టియిల్లాండ్రకున్." కళా. 7. 123.
  • చూ. కడుపు నిండా పిల్లలు.

కడుపే కైలాసము.

  • తిండే సర్వస్వము. తన కడుపు నించుకొనడం తప్ప మరొకటి కాబట్ట దనుట. స్వార్థపూరితు డనుపట్ల ఉపయోగించే పలుకుబడి.
  • "అంతముగ జూడ డంత వేదాంత విద్య, కడుపు కైలాస మరయ నక్కష్ట యతికి." పంచ. (వేం) 2. 94.
  • "ఎవ రెట్లా పాడై పోతే యేం? వాడికి కడుపే కైలాస." వా.

కడ్డాయముగా

  • నిర్బంధంగా - తప్పకుండా చేయ మనునట్లుగా - (తమిళం - కట్టాయం - తప్పక) రాయలసీమలో వాడుక:
  • "అంత కడ్డాయంగా మాట్లాడితే ఎట్ల నప్పా! కొంచెం వ్యవధి ఇవ్వు - నిల్చిపోయి ఉన్నా నిప్పుడు." వా.
  • "వాడు నన్ను బాకీ తీర్చి తీరా లని కడ్డాయం చేస్తున్నాడు." వా.

కణక బొసి వోవకుండ

  • ఒక్క ముక్క విడవకుండా - పూర్తిగా అనుట. కణిక=ఉండ లేక ఉంట అనే అర్థంలో అలవాటులో ఉన్న దే.
  • "చాముండిదేవి గరము గణక, బొసి వోవకుండ రాక్షసుల నెల్ల, మ్రింగి." కుమా. 12. 111.

కతకారి

  • మాటకారి.
  • "నెఱ లైనపెద్దలు నేరనియట్టి, కఱపులు గఱచె నీకతకారి బిడ్డ." అష్టమ. క. 1. 32.
  • చూ. కతలకారి.

కతకు కాళ్లు, ముంతకు చెవులు ఉండవు

  • అసంభవము అనుపట్ల ఉపయోగించు పలుకుబడి.
  • "కొడుకుపయి నీకు గడు బ్రే,ముడి గావున గతకు గాళ్లు ముంతకు జెవులీ,వడి గెదవు రాజ..." సారం. 3. 18.
  • రూ. కథకు...

కతపత్ర మిచ్చు

  • గట్టిగా చెప్పవచ్చు; ప్రమాణ పత్ర మివ్వవచ్చు.
  • "కతపత్ర మిడవచ్చు గల గాంచునపుడైన, గోరిక బరకాంత గోర డనుచు." పాండు. 1. 163.

కతపత్రము

  • ప్రమాణపత్రము. వ్రాసి ఇవ్వవచ్చు ననుట.
  • "కతపత్ర మిడ వచ్చు." పాండు. 1. 63.

కతలకారి

  • చూ. కతకారి. కత____కత్త 371 కత్తి____కత్తి

కతల పుట్ట

  • కథల కాణాచి. పుట్ట అనునది నిధానము, కాణాచి అన్న అర్థంలో ఎన్నో పదాలతో చేరి వినవస్తుంది.
  • "అన విని హేమావతి మో, మున నవ్వు జనింప గతలమునిపుట్ట సుమీ, కన నీదు కడుపు బ్రహ్మకు..." హంస. 2. 71.
  • చూ. అబద్ధాల పుట్ట.

కత్తరించినట్లు

  • తుంచినట్లు, సరిగ్గా. అట్లునకు బదులు చందము, కైవడి వగైరా ఉపమాన వాచకా లన్నిటితోనూ ఇది ఉపయుక్త మవుతుంది.
  • "కత్తరించిన చందంబున బందెంబు సఱచినవిధంబున." ఉ. హరి. 3. 123.

కత్తరి గలయు

  • సంకర మగు. కత్తెరలో అటుది ఇటూ, ఇటుది అటూ కలగలసి పోవుటపై వచ్చినపలుకుబడి.
  • "వర్ణములు నాశ్రమంబులు వసుమతీశ!, కలియుగంబున గత్తరి గలసిపోవు." హరి. ఉ. 9. 37.
  • "పెరుగును వడ్లును కలిపిన, కరణిన్ వర్ణాశ్రమములు కత్తరి గలయున్." జైమి. 8. 213.

కత్తరిల్లు

  • కదలు. కత్తెర ఆడినట్లాడు అనుటపై ఏర్పడినది కావచ్చును
  • "కటము లద్రువంగ మీ సాలు గత్తరిల్ల." నైష. 7. 46.

కత్తి కట్టు

  • విరోధము పూను; పగ బట్టు. కత్తి, పోరాటానికీ పగకూ సూచకము.
  • "వాడు నామీద కత్తి కట్టి ఉన్నాడు." వా.
  • "వీడు నామీద కత్తి కట్టితే ఏం లాభం? అసలువాడు వేరే ఉన్నాడు." వా.
  • రూ. కత్తి గట్టు.

కత్తికి ఎదురు లేదు

  • వాడి మాటను కాదనేవాడు ఎవడూ లేడు. వాడు చెప్పిన ట్లెల్లా జరుగుతుంది అనుట.
  • "ఈ పది పల్లెల్లోనూ ఆ రెడ్డిగారి కత్తికి ఎదురు లేదు." వా.
  • కత్తి ఇట పరాక్రమప్రాభవ సూచకము.

కత్తికి ఒడ్డుకొను

  • కత్తిదెబ్బ కాచుకొను.
  • "వ్రేటున కెత్తినట్టి ప్రతివీరుని కత్తికి నొడ్డుకొంట యె,చ్చోటను గల్గినట్టిది." కళా. 8. 72.

కత్తికోత

  • విపరీత మైనపోరు. తాళ్ల. సం. 3.181.
  • "ఈ కత్తికోత పడలేకనే ఆ కోడలు పాపం ఈ ఇంట్లోనుండీ వెళ్ళి పోయింది." వా. కత్తి____కత్తి 372 కట్టి____కట్టి

కత్తిగంటము

  • ఒక వైపు తాటాకులు కోసి కొనుటకు ఉపయోగించు కత్తిగా, ఒకవైపు వ్రాయుటకు గంటముగా ఉపయోగించునది.
  • "ముదుక తలపాగయును బాహుమూల మందు, గవితె చర్మపుటొరలోని కత్తి గంట, మలతి నీర్కావి దోవతి యమర గ్రామ, కరణ మేతెంచి రెడ్డిచెంగట వసించె." శుక. 2. 416.

కత్తిగొంటులు

  • ఱాచి రంపాన పెట్టువారు.
  • "కత్తిగొంటు లైనయత్తగంతు." కుమా. 8. 135.

కత్తిపీట

  • కూరలు తఱుగుకొను కత్తి గల పీట.
  • "ఆ కత్తిపీట యిలా తీసుకు వచ్చి కూరలు తరుగు. నాకు చెయ్యి తీరడం లేదు." వా.

కత్తిమీది సాము

  • కష్టసాధ్యము; అసిధారా వ్రతము. అసలు సాము చేయుటే కష్టం. ఇక కత్తిమీద సామైతే ఏక్షణంలో నైనా తెగిపోవచ్చు ననుటపై వచ్చినపలుకుబడి.
  • "పరికింపరు దొరతనపున్, సరవుల్ మఱి కత్తిమీది సాములు సుమ్మీ!" కువల. 4. 82.
  • "వాడితో వ్యవహారం కత్తిమీది సాము. ఏకాస్త పొరబా టొచ్చినా తగులుకుంటాడు." వా.

కత్తి రాతికి పాసినగొంటు

  • మొండివెధవ, ఒక తిట్టు. కత్తితో నఱికినా, రాతితో మోదినా చావని గొంటు వెధవ అనుటపై వచ్చెనేమో.
  • "పలుగత్తి రాతికి బాసినగొంటు." గౌర. హరి. ద్వి. 651.

కత్తిరించు

  • దొంగలించు; ఖండించు.
  • "కత్తి గుత్తుకను బిఱాన గత్తిరించి." చంద్రా. 2. 88.
  • "వాడిచేతి కేది యిచ్చినా కాస్త కత్తిరించుకొని గానీ యియ్యడు." వా.
  • చూ. జేబులు కత్తిరించు.

కత్తివాటుకు నెత్తురుచుక్క లేదు

  • వెల వెలపోయెను అనే అర్థంలో ఉపయోగిస్తారు. కత్తితో కొట్టినా రక్తం చిమ్మే స్థితిలో లే దనుట. 'ముఖంలో' అన్నట్లు ముందేదో ఉండి తీరాలి. క్రింది పలుకు బడిలోనూ అంతే.
  • "వాడు చేసిన వెధవపను లన్నీ నేను వరసపెట్టి చెప్పేసరికి, వాడి మొహాన కత్తివాటుకు నెత్తురుచుక్క లేదు." వా.
  • చూ. కత్తి వేస్తే...

కత్తి వేస్తే నెత్తురుచుక్క లేదు

  • వెల వెలపోయె ననుట.
  • "న న్నన్ని అన్నాడా! అకస్మాత్తుగా అక్కడ నేను కనిపించేసరికి వాని మొగాన కత్తి వేస్తే నెత్తురుచుక్క లేదు." వా.
  • చూ. కత్తివాటుకు... కట్టు____కత్తు 373 కత్తు____కత్తె

కత్తు కలుపు

  • ఏకీ భావము చెందు; జత కలుపు.
  • "వా డా ఊరికి వెళ్లగానే రెడ్డిగారితో కత్తు కలుపుకొన్నాడు. ఇం కేం?" వా.

కత్తుల పచ్చడిగా చేయు

  • కై మాకువలె ముక్కలు ముక్కలుగా నఱుకు.
  • "కత్తుల పచ్చడిగా జేసినట్లు, తుత్తు ము రై రూపు దోపక కలసి." గౌ. హరి. ప్రథ. పంక్తి. 517-18.

కత్తుల బోను

  • అటూ యిటూ కదలనీని ఆటంకము.
  • అతితర మైన బాధను కలిగించునది. అటూ ఇటూ మసల నీయనిది.
  • కత్తులబోనులో మనిషి దూరినప్పుడు ఎటు మసలినా కత్తి గుచ్చుకొంటుంది. పులులూ మొదలయిన క్రూర మృగాలను ఇలాటి కత్తులబోనులో పెడతారు. అందుపై వచ్చిన పలుకుబడి.
  • "అత్తయు మామయు మగడును, గత్తులబోను లయి బిఱుసు గావలె నెపుడున్." జైమి. 3. 38.
  • "...ఏమిటి నెంచి చూచినన్, గత్తుల బోను కాపురము కామిని నీతల పొప్ప దీయెడన్." చెన్న. 4. 277.
  • "ఆ పిల్లకు అత్తవారిల్లు ఒక కత్తుల బోనులాగా తయా రయింది." వా.

కత్తులు గట్టు

  • పగ పూను.
  • "కత్తులు గట్టి కోలం గొట్టిన తెఱంగున." హర. 2. 28.
  • చూ. కత్తిగట్టు.

కత్తులు నూరు

  • పగ గొను, పోరాటమునకు సిద్ధపడు. ఆనాడు యుద్ధసన్నద్ధ మగుటలో కత్తులకు పదును పెట్టుట ఒక భాగం కదా.
  • ".............యింతలో, బచ్చని వింటివా డొక నెపం బిడి కత్తులు నూర నేటికిన్?" రాజశే. 3. 103.
  • "కాయజు డాకెపై నరిగి కత్తులు నూఱుచు నుండు నంతటన్." కళా. పూ. 7. 35.
  • "ఆరోజు తనకు నే నడగ్గానే ఋదో చేయలేదని అతగాడు నామీద కత్తులు నూరుతున్నాడు." వా.

కత్తులు కఠారులు నూఱు

  • పగ గొను; తగాదాకు సిద్ధపడు.
  • "ఆ వ్యాజ్యం వేశా నని నామీద వాళ్లు కత్తులూ కఠారులూ నూఱుతున్నారు." వా.
  • చూ. కత్తులు నూరు.

కత్తెరకాలు

  • మర కాలు. శ. ర.

కత్తెరగాయము

  • ఒక విధమైనకిటికీ.
  • "పురిచుట్టున్ నిశరుండు సారణుడు నున్ భోజాంధకుల్ గూడి క,త్తెర