పదబంధ పారిజాతము/ఇలకఱచు
ఇల_____ఇలా 166 ఇలి____ఇలు
- "వెఱ్ఱి దెలిసి రోకలి వెస జుట్టుకొన్నట్లు, యిఱ్ఱిదీము భోగముల సే సేము." తాళ్ల. సం. 8. 174.
ఇలకఱచు
- "మన సిలకఱచి ధైర్య మూత గాగ నిలిచి.-" భా. రా. యు. 702.
- చూ. ఇల్కఱచు.
ఇలకోడి
- ఈలపురుగు.
ఇలచేర్పున
- నేలకు దగ్గఱగా.
- "మిక్కిలి పొడవు చనగ నీక విమానంబు, నిలచేర్పువన కొంత మేర బోనిచ్చె." కళా. 1. 194.
ఇలట ముండు
- ఇల్లట ముండు.
- అల్లుడు పెండ్లి చేసుకొని అత్త వారింటిలోనే ఉండి పోవుట.
- "వెల్మ డొక్కడు...అతివ నర్థించి యిలట ముండగ."
- పండితా. ప్రథ. పురా. పుట. 298.
- చూ. ఇల్లట ముండు.
ఇలలో కలలో లేనిమాట
- అసంభవము.
- "వాడు ఆపిల్లను చేసుకుంటా డనుకోవడం ఇలలో కలలో లేనిమాట." వా.
ఇలలో లేనిమాట
- అసంభవము.
- "ఇలలో లేనిమాట చేస్తే ఏం లాభం?" వా.
ఇలాకా వేసుకొను
- సంబంధము కలుపుకొను.
- 'మీ యిలాకాలో ఎవరైనా పిల్ల లున్నారా' వగైరాచోట్ల మీకు సంబంధించినవారిలో అన్న అర్థం కానవస్తుంది. ప్రాంతం అనేఅర్థంలో కూడా ఇలాకా వాడడం కద్దు.
ఇలిభిక్ష బలిభిక్ష దొరకదు
- వట్టిలోభి కొంప అనుట. ఎంత లేనిచోటైనా ఇలి (ఈగ) కి యింత దొరకుతుంది. అలాగే భూతబలిగా ఏముద్దో పడవేస్తారు. ఆమాత్రం కూడా లేనిచో టనుట.
- "వాళ్లింట్లో ఇలిభిక్ష బలిభిక్ష దొరకదు." వా.
ఇలి యిడు
- ఎంగిలి మెతుకులు విదిలించు.
- "ఈగ కెన్నడు నే నిలి యిడనివారు." నైష. 7. 53.
ఇలుకరించు
- పండ్లు బిగబట్టి కోరల కఱచు కొను
- "భూకాంత నీరువట్టుకు గాక వదన మిలుకరింప గాంపించినపండ్లొ." వరాహ. 10. 30.
- చూ. ఇలకఱచు.
ఇలు చూఱ విడుచు
- నిలువుదోపువలెనే ఇంటిలో ఉన్న సర్వస్వాన్నీ యితరులకు ఇచ్చి వేయు.
- "ని,శ్చలభక్తిం జోగులకును జంగాల ఇలు_____ఇలు 167 ఇలు_____ఇలు
మీ, యిలు చూఱవిడిచి యిటు రా,వలయున్ వైష్ణవుల కొసగవల దేమైనన్." శు.క. 3. 71.
- చూ. చూఱగొను, చూఱపుచ్చు.
ఇలు డించి
- ఇల్లు వదలి వేసి.
- "హీనదశకు నోడి యిలు డించి పరదేశములకు నిట్లు వచ్చి యును." భోజ. 2. 16.
ఇలు తీర్చు
- గృహము నిర్వహించు. ఇంటి పనులు నిర్వర్తించు.
- "సుఖు లై తలిదండ్రులు గూడి దేనియున్, దేవరవోలె నుండి యిలు దీర్పగ గాపుర మొప్పు వానికిన్." మను. 1. 53.
ఇలుదొర
- ఇంటి యజమాని.
- చూ. ఇలుఱేడు.
ఇలు నించికొను
- ఇంటికి కావలసిన వస్తుసామగ్రిని సమకూర్చుకొను.
- "ఇలునించికొనుట మొదలుగ, జలమున మెండొడ్డి మిగుల జండించుచు..." శుక. 3. 344.
ఇలు నింపడము
- గృహప్రవేశము. బ్రౌను.
ఇలు నెత్తిగట్టుకొని పోగల్గుదురే
- ఎవ రైనా ఏ దైనా యివ్వక పోయినప్పుడు మీ కున్న దంతా చచ్చిన తరువాత తీసుకు పోతారా అని నిరసనగా అనేమాట.
- "ఇలు నెత్తి గట్టుకొని పో,గలుగుదురే దివిలి దాము గడపట బొరుగూ, రుల వెంట జనరె?" శుక. 3. 183.
ఇలుపట్టు
- ఇంటిపట్టు.
- "ఇలుప ట్టిమ్ముల బడసితి." హరి. ఉ. 1. 36.
ఇలుఱేడు
- ఇంటి యజమాని.
- చూ. ఇలుదొర.
ఇలువడి
- సంప్రదాయము. కులీనత; అట్లా ముందుకు సాగి ఏర్పడిన అర్థం పాతివ్రత్యం.
- "ఏటంపు బద మగునిలువడి సూచి." పండితా. ప్రథ. పురా. పుట. 479.
- "వలను గులంబు లేని పరివారము కోటియు నేల...ఇలువడి గల్గెనేని యిల నెల్లను నేలగ జాలు." భార. శాంతి. 3. 103.
- "కులమును రూపును బ్రాయుము, నిలువ డియుం గలుగునరున కీ గంటి నినున్." రాజ. చ. 3. 195.
- "ఇలువడి ఘటశుద్ధి గలిగినకాంతలందు నిలుతు." భార. ఆను. 1. 285.
- "ఇలువడి వదలుట యెగ్గు వొ మ్మనక." పండితా. ప్రథ. దీక్షా. పుట. 125.
- "కులసతి యనియెడు కూరిమి లేక, యిలువడి గల దనియెడుప్రేమ లేక." అదే. 285. పుట.
- చూ. ఇల్వడి.
ఇలువరుస
- కులీనత్వము, గొప్ప వంశమునకు చేరి యుండుట. ఇలు_____ఇలు 168 ఇలు______ఇలు
- "ఇలువరుసయు మానుషముం, గల రాజుల యిండ్ల గన్నెకలు పుట్టు నెడం." శుక. 3. 521.
- "ఇలువరుస చెడగ బం దులు తల వంపగ..." భాగ. 9. 382.
- చూ. ఇల్వరుస.
ఇలువాడు
- గృహశుద్ధి చేయు. ఇ ల్లలికి ముగ్గు పెట్టు.
- "లలన యిలువాడి నాథుడు, వలచిన చవి వంటకములు వండి." భార. ఆను. 5. 290.
ఇలువుట్టు
- దాసి, బానిస.
- కేలం ఆనాటి పనికి వచ్చిన వాడు కాక ఇంటి వరుసగా వస్తున్న దాసుడు, దాసి.
- "నంబి, కేతల్లి యేతోడు నేయిలు వుట్టు." పండితా. ద్వితీ. మహి. పుట. 135.
ఇలువుట్టు గొంతి ఇలువుట్టు దాసి, బానిస. వంశపరంపరగా ఇంటిలో దాసికి దాసికి పుడుతూ వచ్చింది.
- "ఇలువుట్టు గొంతుల కెన గానినన్ను." పందితా. ప్రథ. పురా. పుట. 473.
- రూ. ఒలువుట్టు దాసి.
ఇలువుట్టుచిన్న
- దాసికొడుకు.
- "మాయిలువుట్టు చిన్న, వడుగు సేయ గట్టవచ్చు మా దాసి, కొడుకు." పండితా. ద్వితీ. మహి. పుట. 125.
ఇలు వెడలు
- బయలుదేరు పాండు. 5. 207.
ఇలు వెళ్ల నీక
- ఇంటినుండి బయటికి పోనీయక - అ త్యాదరముతో చూస్తూ అనుట.
- "ఎపుడు సంధ్యలయందు నిలువెళ్లనీక నన్నో మెడుతల్లి యెం తొఱలు నొక్కొ." మను. 2. 17.
- "అతడు తనకొడుకును ఇల్లు దాటి వెళ్ళనీకుండా చూచుకుంటాడు." వా.
ఇలువేల్పు
- కులదైవము.
- ఇలవేల్పు అని వాడుక. ఆ యిలవేల్పే యిలువేలుపు. నిరం. 4. 31.
ఇలుసూఱగా
- ఇలుదోపిడిగా. అనగా ఇంట నున్న సర్వ స్వం అర్పించి అనుట.
- "....తమయింట గలయంత వట్టు ....ఇలుసూఱగా భక్తి నెలమి నర్పించి."
- పండితా. ద్వితీ. మహి. పుట. 183.
- చూ. ఇలు సూఱపుచ్చు.
ఇలుసూఱ విడుచు
- 1. ఇల్లు కొల్ల వెట్టు; పూర్తిగా వదలివేయు.
- "ఇల నిట్టి చోద్యంబు లిటు దొల్లి నేడు ఎందు మేయిలు సూఱ విడుతురే తొల్లి."
- పండితా. ప్రథ. పురా. పుట. 494.
- 2. సర్వస్వమూ అప్పగించు, ఇల్క_____ఇల్ల 169 ఇల్ల______ఇల్ల
- "మిండజంగమునకు...బండరు విలుసూఱ విడుచు." పండితా. ద్వితీ. మహి. పుట. 189.
- రూ. ఇలు చూఱవుచ్చు.
ఇల్కఱచు
- 1. ఈలకఱచు - కఱుచుకొని పోవు.
- "రక్తధారల బెగడు గప్పిన, తెప్ప లిల్కఱచిన, డెంద మదరిన..."
- పండితా. ద్వితీ. మహి. పుట. 474.
- 2. గట్టిగా పట్టుకొను.
- "పం డ్లీలకఱచుకొన్నాడు." వా.
- చూ. ఇలకఱచు.
ఇల్లంట్రము
- చూ. ఇల్లఱికము.
ఇల్లంట్రకము
- చూ. ఇల్లఱికము.
ఇల్ల టము
- చూ. ఇల్లంట్రము.
ఇల్ల టపల్లుడు
- అత్తవారింటనే ఉండుఅల్లుడు.
ఇల్ల టపుటల్లుడు
- చూ. ఇల్లటపల్లుడు.
ఇల్ల డధనము
- దాపుడుధనము
- చూ. ఇల్లడసొమ్ము.
ఇల్లడపెట్టు
- ఇల్ల డగా ఉంచు; ఒకరి ఇంట్లో ఉంచు. భార. విరా. 2. 221.
- చూ. ఇల్లడల్ పెట్టు.
ఇల్లడ(ల్) పెట్టు
- ఒకచోట దాచుటకై ఇచ్చి ఉంచు.
- "అలకలపొల్పు తేటిగములందు, మదాలసయానలీల హం, సలకడ, వక్త్రభాతి జలజంబులపై, దనుకోమలంబు దీ,గల దెస, దృగ్విలాసము మృగంబులచే నగజాత యిల్లడల్, గలయగ బెట్టె నా దను వికాసము లేదె దప:ప్రసంగతిన్." కుమా. 6. 91.
ఇల్ల డామానిసి
- ఇల్లడగా పెట్టినమనిషి.
- "ఈతనికి నిల్లడమానిసి నేను." వి. పు. 5. 151.
ఇల్లడసొమ్ము
- ఒకరి దగ్గర దాచ మని యిచ్చినసొమ్ము.
ఇల్ల నారాయణమ్మ
- పరమలోభి.
- 'ఇల్ల' అంటే అరవంలో లేదు అని అర్థం.
- ఎప్పుడూ లే దనేవా డనుట.
- "వాడు వట్టి యిల్ల నారాయణమ్మ." వా.
- ఇల్ల నారాయణమ్మ శతకము.
ఇల్ల ఱికము
- అల్లుడు అత్తవారింటిలోనే ఉండుట.
- "ఇల్లఱికం పెట్టుకొని మా పిల్లను ఇద్దా మని ఉంది. కొడుకులు ఎలాగూ లే రాయె." వా.
- చూ. ఇల్లంట్రము. ఇల్ల_____ఇల్లా 170 ఇల్లా_____ఇల్లా
ఇల్ల లికిన పండు గగునా?
- ఏదో కొంత తొలిపనులు జరిగినంతమాతంతోనే అంతా అయినట్లు సంతోషింప రా దనుట.
- ఇల్లలకడం పండుగలో చాలా ప్రాథమిక మైనపని. ఆపని కాగానే పండుగ అయిన దనుకుంటే ఎట్లా?
- "త్రుళ్లగ నేటికి నిలు నిలు, మిల్లలి కిన బండు వగునె యింతటిలోనే, వల్లభునకు గడు నచ్చిన, యిల్లాలివె? యేను లాతినే పోదోలన్." కళావూ. 3. 190.
- సా. ఇల్లలకగానే పండుగవుతుందా?
ఇల్లలికి మ్రుగ్గు వెట్టు
- అలంకరించు. పండుగ పబ్బము లప్పుడూ, ఏదైనా శుభకార్యం జరిగినప్పుడూ ఇల్లలికి ముగ్గు పెట్టడం ఆచారం. దీనిమీద వచ్చినదే 'ఇల్ల లుకగానే పండుగ అవుతుందా' అన్న సామెత.
- "ఇల్లలికి ంరుగ్గు వెట్టి మ, హోల్లాసము పల్లవింప నొక్క మెఱుంగుం, బళ్లెమున గోసి వైచిన..." శుక. 2. 28.
ఇల్లాది
- ఇంటిల్లి పాదీ, ఇంటిలోనివా రందరూ.
- ఇల్లాదివోవు
- ఇంటివా రందఱూ వెళ్లు. ఇంటిల్లిపాదీ అని నేటి వాడుక. ఇల్లు వదిలి వలసపోవుటగా ఇక్కడ కానవస్తుంది.
- "కరికాల మండలేశ్వరుడు, కావేరి గట్టింప గడగి యిల్లాది,వోవనీకై యేను వోయెద నంచు...వెట్టికిజను టెల్ల..."
- బసవ. 4. 115 పుట.
ఇల్లాపె
- ఇంటావిడ., ఇల్లాలు, భార్య.
- "అవ్వా బువ్వ బు వ్వంచు ని,ల్లాపెన్ జీర్ణ పటాపకర్షముల నుడ్డాడింపగా." మల్లభూ. వై. 21.
ఇల్లామల్లి
- చూ. ఇల్లావల్లి.
ఇల్లాలితనము
- పాతివ్రత్యము.
- "తార కేయిల్లాలితనము తగ్గె." అహల్యా. 3. 39.
ఇల్లాలు
- గృహిణి, పతివ్రత.
- "ఈ పాప నిచ్చెద నిల్లాలిగా నీకు." రుక్మాం. 5. 77.
- "ఆమె చాలా గొప్ప ఇల్లాలు." వా.
ఇల్లావల్లి
- ఇటు సంగతులు అటూ, అటు సంగతులు ఇటూ చెప్తూ, తగాదాలు పెడుతూ ఉండే పిల్ల. తిట్టుగా ఉపయోగిస్తారు. చిల్లావల్లి అనడం వాడుక.
- "అది వట్టి యిల్లావల్లి. దానితో ఏమీ పెట్టుకో వద్దు." వా.
- చూ. ఇల్లామల్లి.