పదబంధ పారిజాతము/ఇల్లు ఇరకటం ఇల్లాలు మర్కటం

ఇల్లా_____ఇల్లు 171 ఇల్లు_____ఇల్లు

ఇల్లాలు

  • గృహిణి.

ఇల్లిగ్గులు

  • సంకోచములు.
  • "ఇల్లిగ్గులు గానవచ్చి హృదయములో నన్." ఉ. హరి. 5. 166.
  • శై. ర. లోనూ - దాని ననుసరించి కావచ్చు వావిళ్లని. లోనూ ఉన్న 'వెనుక కొఱగుంటలు' అన్న అర్థం ఇక్కడ కుదురుట లేదు.

ఇల్లి ముక్కు

  • ముక్కులో నెత్తురు కారే ఒక రోగము.

ఇల్లు ఇరకటం ఇల్లాలు మర్కటం

  • అన్నీ యిబ్బందులే అన్న అర్థంలో ఉపయోగిస్తారు. ఒక సామెతపై వచ్చిన పలుకుబడి.
  • "నా దంతా మహాయిబ్బందిగా ఉంది. ఇల్లు యిరకటం ఇల్లాలు మర్కటం." సా.

ఇల్లు కట్టుకొను

  • శాశ్వతంగా ఉండు.
  • "నిరతమును నిల్లు గట్టుకొ మ్మరుగు మింక." సుకన్య. 39.

ఇల్లు కశలం

  • ఇల్లు ఇరకట మనుట.
  • "ఇల్లు కశలంగా ఉంది." వా.

ఇల్లు కాలా

  • ఒక తిట్టు.
  • 'దాని, వాని' ఇలా కలిపే వాడుక.
  • "వా నిల్లు కాలా." వా.
  • "దానిల్లు కాలా. ఏమిరంపు చేస్తుందమ్మా." వా.

ఇల్లు గట్టుకొను

  • స్థావర మేర్పరచుకొను, నివసించు.
  • "కొడుకులును దోడ రా న,ట్టడవిని నిలు గట్టికొంటి వటరా." పాండవాశ్వ. 33.

ఇల్లు గడచు

  • జీవనము జరగు.
  • "ఇల్లు గడవడమే కష్టంగా ఉంది. ఇంక ఒకరికి ఏం పెడతాం?" వా.

ఇల్లు గుల్ల చేయు

  • కొంప పాడు చేసుకొను.
  • "ఇల్లు గుల్లగ జేసి యిల్లాలి నెగ రోసి వేశ్యకై యూరూరు వెడలువారు." చింతా. 4. 37.

ఇల్లు చాలదు

  • చాలినంత వసతి లే దనుట.
  • "పిల్ల లందరు వస్తే ఈ యిల్లు చాలదు." వా.

ఇల్లు చెఱచు

  • కులనాశనము చేయు.
  • "బాలికాగ్రగణ్య లీలావతీకన్య, యిల్లు చెఱప బొడమె నేమొ యనుచు." శుక. 1. 459.

ఇల్లు చేరుకొను

  • ఎక్కడి కైనా వెళ్లి తిరిగీ యింటికి వచ్చు. ఇల్లు____ఇల్లు 172 ఇల్లు____ఇల్లు
  • "అతను పొద్దున్నుంచీ ఎక్కడ తిరిగినా సాయంత్రానికి తప్పకుండా ఇల్లు చేరుకుంటాడు." వా.

ఇల్లుటాలు

  • ఇల్లాలు.
  • "నందుని యిల్లుటా లగుయశోద." నీలా. 1. 77.

ఇల్లు దోచిపెట్టు

  • ఇంట నున్న దానిని యితరులకు పెట్టు.
  • ఇది తగ దనేభావం ఇందులో ఇమిడి ఉన్నది.
  • "చూచి చూడక యిల్లు దోచిపెట్టితిమి." అలుగురాజు. 67 పు.
  • "ఆపిల్ల కాపరానికి వచ్చిన మూడోరోజునుండే వాళ్ల వాళ్లకు యిల్లు దోచి పెట్టడం ప్రారంభించింది." వా.

ఇల్లు నడపు

  • సంసారము నడపు.

          "గొల్లడు వ్యాధుడు రజకుడు
           కల్ల మ్మెడువాడు లోనుగా గొందఱు
           దా, రిల్లాలప్పరుపం దగు, నిల్లు నడపు
           చనవు దాని కిచ్చినకతనన్."
                                          విజ్ఞా. వ్యవ. 80.

ఇల్లు నిలుపుకొను

  • వంశము నిలుపుకొను.
  • "వలదు సీత నిచ్చి నలినాప్తకులనాథు కొలువు వట్టి యిల్లు నిలుపుకొనుము." రామా. 7. 74.

ఇల్లు నిల్పు

  • సంసారము పాడు గాకుండా నిలబెట్టు.
  • "శాపంబు తడకట్టు దీర్చి గౌతము నిల్లు నిల్పి." వర. రా. బా. పు. 156. పంక్తి 17.

ఇల్లు బావురు మను

  • ఎక్కువమంది ఉండి వెళ్లి పోగా శూన్యముగా తోచు.
  • "రెండురోజులు తిరునాళ్లలా ఉండినదా? పిల్లలంతా వెళ్లి పోయేసరికి యిల్లు బావురు మంటూ ఉంది." వా.

ఇల్లును ముంగిలి జీవితమ్ముగా

  • సంకుచితంగా, కూపస్థ మండూకం వలె. శరభాంక. 59.

ఇల్లును వాకిలి చూచికొను

  • కుటుంబ యాజమాన్యము వహించు.big>

            "......సంపల్లాభంబున వేగ వత్తు
             నిపు డాత్మన్ భేదముం జెందకే
             యిల్లున్ వాకిలి జూచికొమ్మ మద
             మత్తేభేంద్రకుంభస్తనీ!"
                       తారా. 2. 125 తారా. 2. 125.

  • వాడుకలో ఇల్లూ వాకిలీ చూచుకొను అని వినవస్తుంది.

ఇల్లు నెత్తి గట్టుకొని పోవు

  • చూ. ఇలు నెత్తి గట్టుకొని పోగల్గుదురే.

ఇల్లు పట్టక తిరుగు

  • ఇంటిపట్టున ఉండక తిరుగు.
  • ఇల్లు చాలనట్లు లేదా ఇల్లు సరిపడనట్లు అన్న అర్థంలో ఆరంభ మైనా, కడ కిది ఇంటి పట్టున ఉండక ఊరిలో తిరుగు ఇల్లు____ఇల్లు 173 ఇల్లు____ఇల్లూ

అన్న అర్థంలోనే నిలిచి పోయినది.

  • "తానె తొత్తులకాంక్ష మదంబుకతన నిల్లు పట్టక తిరిగెడు నివ్విధమున." శుక. 2. 138.

ఇల్లు పట్టిన

  • మగడు చనిపోగా పుట్టింటికి తిరిగి వచ్చి వేసిన.
  • "ఇల్లుపట్టిన వెధ వాడపడుచు కని మా నాన్న కొంతపొలం రాసి పోయాడు." వా.

ఇల్లుపట్టు విడుచు

  • ఇంటిపట్టు వదలు.
  • ఇంటిపాటున అన్న రీతిగా ఈ ఇంటిపట్టు రాయలసీమలో నేటికీ వినబడుతుంది.
  • "బాంధవుల బాసి తమ యిల్లుపట్టు విడిచి." ఉ. హరి. 4. 47.

ఇల్లు పెఱికి పందిరి వేయు

  • 1. ఉన్న దానిని పడగొట్టి అంతకంటె దుర్బల మైన దానిని కట్టు.
  • "ఇలా యిల్లు పెరికి పందిరి వేసుకుంటారా? ఎవ రైనా?" వా.
  • 2. కేకలు వేయు.
  • "వాళ్ల నాయన యింటికి వచ్చి చూచాడంటే యిల్లు పెఱికి పందిరి వేస్తాడు." వా.

ఇల్లు పెళ్లు

  • ఇల్లంతా అనుట. జం.
  • పెళ్లు అనగా పెరడు. రాయలసీమలో ముఖ్యంగా చిత్తూరు ప్రాంతంలో ఈమాట నేటికీ బాగా అలవాటులో ఉంది.
  • "పీకును గా జెడి నే డిల్లుపెళ్ళు." గౌర. హరి. ద్వి. 18. 94.
  • రూ. ఇల్లూ పెళ్ళూ.

ఇల్లు-పొల్లు

  • ఇల్లూ వాకిలీ వంటిది. జం.
  • ఇల్లు పెళ్లు కావచ్చు నేమో! పెళ్లు అనగా పెరడు, లోగిలి అని రాయలసీమలో వాడుక.
  • "లోలత్వంబున మత్తకాశినుల కిల్లుం బొల్లునుం జెల్లగా, నేలా వెచ్చము సేయ నెవ్వలన మన్నీ లాఢ్యులుం జాలరే." పాండు. 3. 42.

ఇల్లు బంగార మగు

  • భాగ్యము కలిసి వచ్చు.
  • "కరుణ గల్గిన నిల్లు బంగార మౌను." శ్రవ. 1. 108.

ఇల్లు వాడ యెఱుగని

  • అమాయకురా లయిన.
  • "తత్ప్రియభామయు బుద్ధిహీన యిలు వాడ యెఱుంగదు." భోజ. 2.1.

ఇల్లు వెయ్యిమొదళ్లు వర్ధిల్లు

  • తామరతంపరగా వృద్ధి చెందు.

ఇల్లూ ఇల్లాలూ

  • సంసారం. జం.
  • "వా డీమధ్యే స్థిమితపడ్డాడు. ఇల్లూ, ఇల్లాలూ, అదీ..." వా.

ఇల్లూ పెళ్లూ

  • ఇల్లూ వాకిలీవంటి పలుకుబడి. జం. ఇల్లూ____ఇల్వ 174 ఇల్వ_____ఇవ
  • "నువ్వు ఊరంతా చక్క బెట్ట నక్కఱ లేదు. నీ యిల్లూ పెళ్లూ చూచుకుంటే చాలు. వా.
  • చూ. ఇల్లు పెళ్ళు.

ఇల్లూరు

  • ఇతరులది./
  • అర్థంలోనూ రూపం లోనూ ఇల్లడ కిది దగ్గఱగా ఉన్నది.
  • "ఇల్లూ రనుసంభావనతో నిల గాచితి." భాస్క. యుద్ధ. 2596.
  • "ఇల్లూరు సొమ్మును నేమఱు చొప్పు లేద." భాస్క. యుద్ధ. 2600.

ఇల్లూ లేదు వాకిలీ లేదు

  • వాడి కేమీ లే దనుట.
  • "వాడి కే ముంది? ఇల్లూ లేదు వాకిలీ లేదు." వా.

ఇల్లూ వాకిలీ చూచుకొమ్ము

  • నీ గృహకృత్యం నిర్వర్తించుకో.
  • బయటి వ్యవహారాలు నీ కెందుకు అనుట.
  • "ఇల్లున్ వాకిలి చూచుకొమ్మ మద మత్తేభేంద్రకుంభస్తనీ!" శశాం. 2. 187.

ఇల్లెపు జేప

  • చేపలలో ఒకరకము. హంస. 4. 187.

ఇల్వడి

  • ఇలువరుస, కులీనత.

           "రాముడు పెద్దకాల మటు రావణు
            నింట వసించియున్న యా, కోమలి సీత
            దెచ్చుకొని కూరిమి నొండు దలంపకున్న వా,
            డేమిటిమర్లొ రాసుతుల కెక్కడి ఇల్వడి యంచు." పద్మ. 9. 8.

  • అభిమానము అని వావిళ్ల నిఘంటువు. అది సరి కాదు.
  • చూ. ఇలువడి.

ఇల్వరుస

  • కులీనత.
  • ఇల్వరిసై (తమిళం)
  • "ఇల్వరుస లాఱడి వోవగ." భాగ. 10. పూ. 992.
  • "వాళ్ల యిల్లువరు సేమీ మంచిది కాదు." వా.

ఇవతళించు

  • చల్ల నగు.
  • "ఇగ్రుచు కోర్కుల దన డెంద మివ తళింప."
  • చూ. ఇవతాళించు.

ఇవతాళించు

  • చల్ల నగు, గడ్డకట్టు.
  • "ఇవతాళించె సుగంధగంధవహము!" దశా. 7. 174.
  • "శిశిరకాలంబునం దివతాళించు కొలకుల-" హర. 4. 14.

           "నవనీ హారపయో మి ళన్మలయజస్నా
            నార్ద్ర పర్యంత మై, యివతాళించు విదర్భ
            రాజతనయా హృద్యస్తనద్వంద్వమున్." శృం. నైష. 34.

ఇవముకొను

  • చల్ల బడు.
  • "మంచున నివముకొంటి-" కాశి. 6. 44.

ఇవముగొను

  • చల్లబడు.
  • ఇవము = మంచు. ఇవి_____ఇష్ట 175 ఇష్ట_____ఇష్టా
  • "మరందవృష్టిచే నివము గొనంగ." కళా. 4. 80.
  • "ఎడలూని చీకట్లు నివము గొనుచు-" యయాతి. 1. 116. పాండు. 4. 5.

ఇవి చేతులు కావు కాళ్లు

  • ఎలా గైనా మీరు సాయపడాలి అని బ్రతిమాలుటలో పెద్దవారు చిన్న వారితో అనుమాట.
  • "ఇవి చేతులు కావు కాళ్ళు.. నన్నెలాగో రక్షించాలి." వా.
  • చూ. చేతులు కావు కాళ్లు.

ఇవురబారు

  • ఇగిరి పోవు. ఇంకి పోవు.కవిక. 2. 60.
  • "ఈసారి యెండ లధిక మై ఆచెఱువంతా యిగరబాఱి పోయింది." వా.

ఇవురొత్తు

  • పుట్టు, పొడసూపు.
  • "సిగ్గు మోమున నివురొత్తె." వెంక. పంచ. 3. 39.

ఇవుర్వంటకము

  • అత్తెసరు పెట్టి దించిన అన్నము.
  • "వండి దించినయివుర్వంటకంబు." కాశీ. 3. 121.
  • చూ. ఇగురువంటకము.

ఇష్టగోష్ఠి

  • ఇష్టాగోష్ఠి,
  • ఏదో ఒక కార్యసరణిగా కాక అవీ ఇవీ మాటలాడు కొనుట.
  • నలుగురు కలిసి పిచ్చాపాటి మాట్లాడుకోవడం.
  • "మనుజేశుడు కొలిచిన పరి, జనములతో నిష్టగోష్ఠి సలిపెడిచో." మను. 6. 71.
  • చూ. ఇష్టాగోష్ఠి.

ఇష్టదేవత

  • అభిమాన దైవము, ఇలు వేల్పు.
  • "అని యి ట్లిష్ట దేవతాప్రార్థనం బొనరించి-"
  • ఇత్యాదిగా తెలుగుప్రబంధములలో వాడుక.

ఇష్ట పూర్తి

  • ఇష్టము నెఱవేరుట.

ఇష్టప్రకారముగా

  • తలచిన ట్లెల్ల, స్వేచ్ఛగా.
  • "వాడు తన కూతురు పెండ్లిలో ఇష్ట ప్రకారంగా ఖర్చు పెట్టాడు." వా.

ఇష్టభోగములు

  • "ను వ్వీ దేవాలయనిర్మాణానికి సహాయం చేశావంటే నీ కిష్టభోగాలు సమకూరుతా యని దేవుడు స్వప్నంలో వచ్చి వెప్పాడట." వా.

ఇష్టలింగం

  • ఇష్ట దేవత.

ఇష్టాగోష్ఠి

  • "ఆదివారం అలా రండి, కాసేపు ఇష్టాగోష్ఠిగా మాట్లాడుకోవచ్చు." వా.
  • చూ. ఇష్టగోష్ఠి.

ఇష్టాపత్తి

  • కోరిక తీరుట. ఇస_____ఇసు 176 ఇసు_____ఇసు

ఇసడిలక

  • విసు గొందక.
  • "ఇసడిలక మఱియు జని." భా. రామా. అర. 2. 6.

ఇసిఱింతచూపులు

  • కులుకు చూపులు. చిలుకరించు చూపులు.
  • "ఏ పువ్వుబోడుల యిసిఱింత చూపుల ఋషులగట్టిమనంబు లిగురు వెట్టు." కాశీ. 3. 169.
  • "మాపిన్నది యిసిఱింతల, చూపుల నరగంట వెదకుచు న్నిను జూచున్." నైష. 8. 61.

ఇసిఱింతలువాఱు

  • చిలుకరించు.
  • "చిఱునగవు లిసిఱింతలు వాఱ." హర. 5. 152.
  • "మంతనములు బెదవుల నిసిఱింతలు వాఱంగ." విక్ర. 8. 87. హర. 5. 51.

ఇసిళ్ల పుట్టలు పెట్టు

  • విపరీతముగా సంతానం కను.
  • "పొదలిన పుత్రుల యిసిళ్ల పుట్టలు పెట్టెదము." తాళ్ల. సం. 9. 51.

ఇసుక గరుములు

  • అటు యిసుక నేలా కాక, యిటు గరుగు నేలా కాక మధ్యస్థంగా ఉన్న భూమీ-పొలమూ.

ఇసుక చల్లిన రాలనంత

  • అత్యధికంగా, చాలమంది. కాశీ. 1. 98.
  • "ఆ తిరునాళ్లకు ఇసుక వేస్తే రాలనంత జనం వచ్చారు." వా.

ఇసుక జల్లిన రాలని

  • దట్టముగా నున్న.
  • "మొల్లదీ గెలనంటి ముడువడి యిసుకం, జల్లిన రాలక చల్లగా బ్రబలు, నాకు జప్పరములయందు."
  • గౌ. హరి. ప్రథ. పంక్తి. 493-95.

ఇసుకతక్కెడ - పేడతక్కెడ

  • ఒకరిని మించిన మోసగాడు మఱొక డనుట.
  • జానపదకథపై వచ్చినపలుకుబడి.
  • "వాళ్లిద్దరూ చేరితే బాగానే ఉంటుంది. ఒకరు ఇసకతక్కెడ, మరొకరు పేడ తక్కెడ." వా.

ఇసుక త్రాడు పేనగల

  • ఇసుకతో తాడు పేనగల.
  • అసాధ్యకార్యములను చేయగల నేర్పరి అని నిరసనద్యోతకంగా అనుటలో వచ్చిన పలుకుబడి.
  • పండితా. ప్రథ. పురా. పుట. 359.

ఇసుకతిన్నె

  • ఇసుకదిబ్బ, సైకతస్థలి.

ఇసుక పాతఱ

  • తఱుగు లేనిది.
  • "అనఘ! వేశ్యావిడంబవర్తనము లెన్న నిసుకపాతఱ యాజోలి యేల త్రవ్వ?" వైజ. విలా.

ఇసుక రాజనములు

  • ఒక రక మైనవడ్లు. ఇసు____ఇసు 177 ఇసు____ఇహ

ఇసుకలో నూనె

  • వట్టిది. బాల. నీతి. 5.

ఇసుక వేసిన రాలని

  • అతిదట్టముగానున్న, క్రిక్కిసిరి ఉన్న.
  • "చాల దోయిట నెత్తి చల్లిన నిసుము రాలని యట్టి యరణ్యాంతరమున." బసవ. 5. 137 పు.
  • "అబ్బబ్బ! ఏంజనం. ఇసుక వేస్తే రాలదు." వా.
  • "ఇసుక వేస్తే రాలనంత జనం.-" వా.
  • రూ. ఇసుక వేస్తే రాలని.

ఇసుమంత

  • కొంచెము.
  • "ఇసుమంత దాన మీ గలిగిన." రుక్మాం. 2. 61.

ఇసుమంత ఠింగాణావు

  • ఇంత లేవు!
  • "సంగతియె యోయి! యిసుమంత ఠింగణావు." ఆము. 4. 60.
  • "ఇంత లేవు! నీవూ ఆక్షేపించే వాడివే." వా.

ఇసుము దాగిననీ రగు

  • అనుభవమునకు దూర మగు.
  • "ఊహల నా భోగ మెల్ల ఒళ్ల బట్టె నంటా మంటె, దాహముతోడ నిసుము దాగిననీ రాయగా." తాళ్ల. సం. 8. 41.

ఇసుమున గట్టు దాల్పగల

  • ఇసుకతో ఏటికి గట్టు కట్టగల. అసాధ్య కార్యములను చేయగల జాణ అను నిరసన ద్యోతక మైనపలుకుబడి.కుమా. 8. 135.

ఇసుర్రాయి గాలికి పోయినట్లు

  • తిరిగి రాకుండా అనుట. విసురు రాయి గాలికిపోదు. పోతే యిక రాదు. ఇది రాయలసీమలో నేటికీ వాడుకలో నున్న పలుకుబడి. విసురు రాయి, ఇసురురాయి అంటే తిరగలి.
  • "వాడు ఇసుర్రాయి గాలికి పోయినట్లు పోయినాడు. అంతూ పొంతూ లేదు. ఆరునె ల్లయింది." వా.

ఇసుళ్ళ పుట్టవంటి

  • విపరీతంగా జనం ఉన్న.
  • "తిరునాళ్లకు విపరీతంగా జనం వచ్చారు. ఆప్రదేశ మంతా యిసుళ్ల పుట్ట లాగా ఉంది." వా.

ఇస్కూలుచీలలు

  • మర చీలలు. కాశీయా. 30.

ఇహపరములు

  • ఈలోకము, పైలోకము. చనిపోయిన తరువాత పుణ్య లోకాలకు వెళతా రని ఒక నమ్మకం.
  • "వారల కెగ్గు సేసినం, జెడు నిహముం బరంబు..." భార. ఆది. 1. 139.
  • "ఈ పని చేస్తే యిహపరసాధకంగా ఉంటుంది." వా.
  • చూ. ఇహమా? పరమా ?