పదబంధ పారిజాతము/అం

పదబంధ పారిజాతము (1959) రచించినవారు నార్ల వెంకటేశ్వర్లు
పదబంధ పారిజాతము/అం

విషయాలు:- అ ఆ ఇ ఈ ఉ ఊ ఋ ఎ ఏ ఒ ఓ అం అః క ఖ గ ఘ చ ఛ జ ఝ ట ఠ డ ఢ ణ త థ ద ధ న ప ఫ బ భ మ య ర ల వ శ ష స హ ళ క్ష ఱ

అం అనిన ఢం అన నేరడు

అక్షరక్రమం తెలియదు, చదువేమాత్రం రాదు.

చూ. ఓ అంటే నా రాదు.

"అక్కట ! పొట్ట చించిన నొకక్షరమైనను రాదు, టెక్కులుం డక్కులు గాని య మ్మనిన ఢ మ్మన నేరడు." - శుక. 4.38.

అంకకా డగు : చలము పట్టువా డగు.

"కలహమున కంకకా డయి కాలు ద్రవ్వు." - ఆము. 5.84.

అంక చండాల మగు : నానా బీభత్స మగు; రోత పుట్టించున దగు.

"చాపకూ డటె వానిజన్మ మాఱడి వోవ నంక చండాల మైనది మతమ్ము." - నాయకు. 21 పు.

అంకపొంకాలుగ (జ్వరం కాయు) : విపరీతంగా...

"అంకపొంకాలుగా జ్వరం కాస్తూ ఉంది." - బ్రౌను.

అంకమాలికలు : దేవునిపేరు ఉన్న స్తోత్రములు.

"లీల నీశ్వరు నంకమాలిక ల్వాడుచో గీతభేదంబుల రీతు లెఱిగె". కుమా. 3.38.

అంకమ్మశోకాలు : వెఱ్ఱి యేడ్పులు.

అంకమ్మసివాలు : పూనకం వచ్చినట్లు వేయు గంతులు.

అంకవన్నె : రికాబు. గుఱ్ఱపుజీనుకు అటూ ఇటూ వ్రేలాడుతూ కాలు పెట్టుకొనుటకైన ఇనుప కడెము.

"అంకవన్నె యొకటి సాహిణి యవ్వల నూదిపట్ట దనయనుగు చెలికాడు కైదండ యొసగ" - ప్రభా. 2.38.

"ఇల బాదద్వయి రాయ నళ్కొసగు నెందో పాఱుచో నంకవన్నెలు రెండై." - ఆము. 2.27.

చూ. అంకెవన్నియ; అంకెవన్నె.

అంకాపొంకములు : కోపము; వైరము; తీవ్రము.

"అంకాపొంకాలు దరికొనంగ నిరంకుశ సాహస సమర్ధు డగు దశముఖుడున్." - రామా. 7.49.

"బెడిద మౌ శృంగార భూభత్సములకు నంకాపొంకములు." - కవిస. 1 ఆ.

"జ్వరము అంకాపొంకములుగా వచ్చినది." - శ.ర.

అంకిత మిచ్చు : కృతి యిచ్చు. (2) అంకి.................అంకె

తిక్కన తన భారత భాగాన్ని హరి హర నధునకు అంకిత మిచ్చినాడు.వా.

అంకితము చేయు: కృతి ఇచ్చు.

పోతన తన భాగతాన్ని శ్రీరామ చందునకు అంకితం చేసి నాడు. నా.

అంకిత మొనర్చు: అంకిత మిచ్చు.

అంకిత మొనర్చు దెనుగునే ళ్ళరసి కూర్చి, గరిమతో నాంధ్ర నామ సంగ్రహమనంగ. అం.నా. దే. 3

అంకిలి నొక్కుకొని పోవు: నోట మాట రాక పోవు. కొత్త. 13

అంకిలి పడు: ఆగిపోవు.

అంకిలి పడి యడుపనులకు, సంకట పడుటదియు నొక విచారమె. భోజ. 6 అ. 376

అంకిలి పెట్టు: అడ్డు, ఆపు. వాడాయిత శక్తి నన్ను నిట నంకిలి పెట్టినయప్డు. భా.రా.సుం.71.

అంకిలి సేయు: వెనుదీయు. అంకిలి సేయక తూగ నోపినన్. భోజ. 7.17

అంకురారోపణము: ఆరంభము. ఏ శుభ కార్య ప్రారంభంలో నైనా పాలికా పూజ చేసి, అందులో నవ ధాన్యాలు చల్లి మొలక పోస్తారు. అందుపై వచ్చిన పలుకు బడి. ఈనాదు మన కృషికి అంకురారోపణం జరిగింది.;;

అంకురార్పణము: చూ. అంకురారోపణము. . చెల్వపు గ్రొవ్వు పెంపునంబొదరెడురంభకున్ సవతి పోరు గొంత చేసితి. కళా. 2.3

అంకుశమునకు రానిది: మాట విననిది. ఏనుగు అంకుశంతో పొడిస్తే మాట వింటుంది. అలా విననప్పుడు అంకుశానికి రానట్టు. లక్షణయా మాట విననిది. వశమునకు రానిది.

అంకెకు రాని: వశమునకు రాని. అంగన నమ్మ రాదు తనయంకెకురాని మహా బలాఢ్యు వే, భంగుల మాయ లొడ్డి చెలుపందలపెట్టు.

అంకెకు వచ్చు: దారికి వచ్చు. ఇల నాయంకెకు రావు ఇంద్రియములు నాపైనా కలసి నా మర్మములే కాడి పారీ గానీ. తాళ్ళ. సం 10.58

అంకెగొను: ఆక్రమించు, వశము చేసుకొను. (3) అంకె......................అంగ.

మబ్బులదరి పూత్కృతి రవి మధ్య మంకెగొనగ జిక్కు వడక చరించునందొక్క కరటి.; రా.వి.3.49.

అంకెవన్నియ: రికాబు. గోమేధికంబుల గొన్మరొందుకళ్ళెంబు పజాలమే లంకెన్నియులుమ.

ఉ.ర.7.అ. 397. చూ. అంకవన్నె.

అంకెవన్నె: రికాబు. వడి గట్టి కవారలు పావడ మిడి హెచ్చరిక రాయ వర గండ యనన్, బెడ యంకెనన్నెపై గా, లిడ కపుడు చివుక్కు మనగ నెక్కెండేజిన్. కువల 2, ఆ, 56

చూ. అంకవన్నె; అంకవన్నియ.

అంకె వేసుకొను: కాడిని మెడ క్రింది వేసుకొని ఎద్దు ముందుకు నడవ నిరాక రించు. ఇంక బండి ఏం నడుస్తుంది. వలపటి గిత్త కాస్తా అంకె వేసుకున్నది. వా

అంకగొను: అడుగు వేయ - ముందుకు నడుచు. అపఖ్యాతి నీకు నని నంగ గొని కొలి పించితి గొలుచు.

పండ్సితా. ప్రధ. పురా. పుట 288.

అంగజాల: కంచుకు, రాణి వాసం కాపలా మనిషి. అంగ జాలలు కాలు కాలం బెనచుకొని చాప కట్టు వడం గూలిన. కాశీ. 6 .అ. 227

అంగట్లో పెట్టు: అంగడి పెట్టు, బహిర్గతము చేయు. చూ. అంగడి పెట్టు.

అంగడి కెక్కు: వీధి కెక్కు, బజారు కెక్కు, బహిరంగ మవు.

మారుని చేతి ఘాత నభిమానము లోక సఖీ జనంబ్ ఉచే, నారడి గప్పినన్ వలపు లంగడి కెక్కక కోరి నప్పుడే, కూరిమి వల్లభుం గలిసి కోర్కి ఫలించి సుఖించు కన్నియల్.... కనిక. 3.82

అంగడికెత్తిన దివ్వె: ఇతరుల కుపయోగపడునది. చూ. బయల నెత్తిన దెవ్వె. తాళ్ళ.సం. 5-1

అంగడి నమ్మికొను: అందులోనె పడి తన్ను కొను.

ఆపద లంగడి నమ్మీ కొనరోపాపాత్ములు పైపై బడకా. తాళ్ళ. సం. 5.42

అంగడి పెట్టు: బట్టబయలు చేయు. బట్టబయలు చేయు.

తలపున నెంత మోహపర్తాపము గల్గిన దాచుకొందురో, యలయిక లేక యీ కరణి నంగడి పెట్టుదురో లతాంగులు.... కువల. 3.43 పేద తెవులింక నంగడి బెట్టకున్న దీఱదు. సుదక్షి. 2.51

అంగడి బడు: పాఱి పోవు, బజారున బడు 4

అంగ........................................అంగ

అవల భయపడ్డ వారంగడి బడితే దొర, లోపుల విచారించి వూరడింతు రంత లోనె. తాళ్ళ. సం. 80-70

అంగడివాడ: బజారు, అంగడి వీధి.

అంగడివీధి: బజారు.

చిత్తూరు జిల్లాలో నేటికి బజారును అంగడి వీధి అనే అంటారు. అంగళ్ళున్న వీధి.

అంగదట్టము: పావడ, గాగర, (అంగధట్టి = కన్నడం)

తతనితంబా భోగ ధవళాంశుకములోని యంగదట్టపు గావి రంగు వలన, శసి కాంత మణి పీకి జాజు వారగ. మను: 2.27

అంగన్యాసం: జపానికి ముందు ఆయా అవయవాలను ఆయా మంత్ర భాగం అంటూ తాకుట.

చూ: కరన్యాసం.

అంగ ప్రదక్షిణం: ఏ దేవాలయాన్నో తిరిగి ప్రదక్షిణం చేయ కుండా తానే గిరగిర తిరిగి ప్ర్దక్షిణం చేయుట.

అంగబిళ్ళ: మాన బిళ్ళ. ఆడ పిల్లల మొలకు కట్టే బిళ్ళ.

అంగభోగము: అంగ పూజ.

పండితా. ప్రధ. దీక్షా. పుట 200

అంగమొల: దిసమొల ... బట్టాబాతా లేని స్థితి.

అంగమొల లగు: దిగంబరులగు:

మదన భూతము సోకిన మగువలు పురుషులు, అదనవిరదలై అంగ మొల లై పెదవి నెత్తురు లీర్చి. ---తాళ్ళ. సం. 9-2=5

అంగయినచోటు: అన్నీ అమరిన చోటు:

అంగరంగ భోగములు: అంగరంగ్ద వైభవము.

అంగరంగ వైభవము: దేవుని ఊరేగింపులో అన్ని హంగులూ ఏర్పరచి బయలు దేర దీసినప్పటి వైభవం.సారం. 1.24

రంగడు అంగరంగ వైభవములతో వేంచేస్తున్నాడు. [బ్రౌన్]

అంగ రక్ష: 1. తాయెత్తు, లేక యంత్రము. 2. రక్షకము.

మంత్ర శాస్త్రములో కొన్ని యంత్రాలను రాగి రేకులపై వ్రాసి అట్లే కాని, ఆ రేకులను తాయెత్తులో ఉంచి కాని కట్టితే ఆయా పీడలు ఆయా యంత్రాల మూలంగా తొలగునని అంటారు. .... వర. రా. బా. పు. 116 పంక్తి. 18 అంగ_______అంగి 5 అంగి_______అంగు

అంగరొల్లెలు

ఒకరక మైనపిండివంట. హంస. 1,105.

అంగలార్చు

ఏడ్చు, వగచు
"అకంఠంబుగ నీవు మాధుకరభిక్షాన్నంబు భక్షింపగా లేకున్నన్ గడు నంగలార్చెదవు మేలే లెస్స." కాశీ. 7,162.
"రాలేదు రాలేదు అని ఊరికే అంగలారుస్తూ కూర్చుంటే ఏం లాభం రా ? ఏదో ఒకటి చెయ్యాలి గాని." వా.

అంగలు వేయు

కాలు చాచి అడుగుడు, గబ గబా నడచు
"వాడు అంగలు వేసుకొంటూ వెళ్లాడు." "వాడు అంగలు వేసుకుంటూ నాలుగు నిమిషాల్లో ఇల్లు చేరుకున్నాడు." వా. చూ. అంజెలు వేయు.

అంగళ్ళవాడ

.బజారు, అంగడివీధి

అంగవస్త్రము

పై పంచ-ఉత్తరీయము.

అంగిట నూరు అమృతము

అందుబాటులో ఉన్న మనోరథపరిపూర్తి కారకము.
ముంగిటపెన్నిధి అనుట.
ఏమాత్రం శ్రమించక అంగిటనే అమృత మూరుతుంటే ఇం కేం? ఎంతైనా త్రాగవచ్చు గదా. అందుపై వచ్చినది.
"ముంగిటపెన్నిధి దంగేటిజున్ను, నంగిట నూరెడునమృతం బనంగ"
చూ. ముంగిటపెన్నిధి.

అంగిటబెల్ల మై

ఏమీ అన లేక
"అధిపు డాడుమాట కంగిటి బెల్ల మై కూరుచుండి రొదిగ గుటక లిడుచు."
నాయకు. 44 పు.

అంగిటముల్లు

కిఱునాలుక, కొండనాలుక అగు.
"నీకు నఱిమియో? కోనయో? యంగిట ముల్లొ? ఎఱుగను మందు ంరాకేమి?" బసవ. 3 అ. 59 పు.

అంగిటము ల్లొత్తు

చిఱునాలుక లేక కిఱునాలుక-కొండనాలుక జారినప్పుడు దగ్గు వస్తుంది. దానిని వెల్లుల్లి, మిరియం దంచి నడిమివేల నుంచుకొని ఒత్తుతారు. అది పైకి వెళ్ళి పోతుంది.
బస. 3 అ. 58 పుట.
చూ. చిఱునాలు కగు. కొండనాలుకగు.

అంగుటమున నేల వ్రాయు

కాలి బొటనవ్రేలితో నేల వ్రాయు. ఇది సిగ్గును సూచించును.
ద్విప. భాగ. 134 పు.

అంగుడుదుడువు

మాటలు మోసేవాడు, తంటాలమారి. అంగు______అంచ 6 అంచి______అంచు

అంగుడు లేదు

నోరు చచ్చినవా డనుఓట్ల ఉపయోగించేమాట.
"అంగుడు లేనట్టుగా అలా కూర్చున్నావేమి రా?" వా.

అంగుదారు

ప్రోత్సాహకుడు
బోగంమేళంలో వెనుకపాట పాడేవారిని అంగుదారు లంటారు. తద్ద్వారా వచ్చిన పలుకుబడి.
చూ. హంగుదారు.

అంగుష్ఠమాత్రుడు

పొట్టివాడు.
"అంగుష్ఠమాత్రుడికి ఆ అమ్మాయిని అలా యిస్తాము. అదేమో ఒడ్డూ పొడుగూ అయిన పిల్ల.""

అంగోస్త్రపు పొట్ట

లావాటి మనిషి.

అంచనా వేయు

ఏపని కయినా ముందు ఇంత కావచ్చు నని ఉజ్జాయింపుగా లెక్క వేయు.
"ఈ ప్రాజెక్టుకు యాభైలక్షలు అవుతుందని అంచనా వేశారు."
"ఈపని రెండునెలలలో కావచ్చు నని అంచనా వేశాము. చూడాలి." వా.
చూ. అంచించు/

అంచపదము

హంసపాదు.
వ్రాతలో ఏ దయినా మరిచి పోతే హంసపాదము వంటి గురుతు వేసి పైన వ్రాస్తారు. అందుపై వచ్చినపలుకుబడి.

అంచించు

అంచనా వేయు.
తమి. "అంజిత్తల్."
చూ. అంచనా వేయు.

అంచి పుచ్చు

పంపు.
"ప్రతిగ నందుల కంచి పుచ్చు."
భార. అశ్వ. 3

అంచు గట్టుకొని వచ్చు

అంతము సమీపించు, ముగియ వచ్చు.
"వాడి కేదో అంచు గట్టుకొని వచ్చింది. అందుకే నాతో చెల్లాటం ఆడుతున్నాడు." వా.
"ఆ వ్యవహారం అంచు గట్టుకొని వచ్చింది. ఇక తెలుస్తుంది అయ్యపని." వా.

అంచుముట్టని

వగ దెగని
"ఈయంచుముట్టని సింగారము లేమి?"
పాంచా. 4 అ.
"ఇంకా యీపని అంచుముట్ట లేదు. ఇదేమి అంచు ముట్టే వ్యవహారంగా లేదు." వా.

అంచులవాడు

చిత్రకారుడు, బట్టలకు రంగులు వేయువాడు.

అంచులు తీరినవయసు

సమగ్రయౌవనము.
"అంచులు తీరినవయస్సులో ఉందా? అలా చేయక ఏం చేస్తుంది?" వా. అంచు______అంజ 7 అంజ_______అంజె

అంచులు తీరు

సమగ్ర మగు, నిం డగు.
చూ. అంచులు తీరిన వయసు.

అంచెలు గట్టు

బారులు కట్టు.
"అనిలంబు లేడును నంచెలంచెలు గట్టి యాకాశవీధి నందంద నడవ."
కాశీ. 1. 182.
"అంచెలు గట్టి కాళ్లతొడు పై చననీవు గదమ్మ ప్రోదిరాయంచలు?
మను. 5. 61.

అంచెలంచెలుగా

అక్కడక్కడా ఆగుతూ దశలవారీగా.
అలుగురాజు. 42 పు.

అంచెలమీద

అక్కడక్కడా గుఱ్ఱాలను మారుస్తూ.
పూర్వం తపాలు తీసుకొని పోవుటకూ, ఏదయినా రాజ కార్యముమీద పోవునపుడూ సరాసరి ఒకే గుఱ్ఱం లేదా గుఱ్ఱాలజత చాలదూరం పోవడం అసంభవం కనుక అక్కడక్కడా వానిని మార్చి వెళ్లేవారు. దానిమీద వచ్చిన పలుకుబడి.

అంజనమున మాటలాడ నేల?

కనబడుతున్న దానికి వర్ణన యెందుకు?
నిధులు తెలుసుకొనుటకు అంజనమును వేసేవారు, ఏవో కొన్ని మూలికలను కాల్చి ఆపొడిని నూనెలో కలిపి అంజనం తయారు చేస్తారు. దానిని తమలపాకువంటి దాని మధ్యలో బొట్టుగా పెట్టి దీపంముందు దాని నుంచి ఎవరినో-సామాన్యంగా పిల్లలను చూడ మంటారు. అందులో అవన్నీ వారికి స్పష్టంగా కనిపిస్తాయని అంటారు. కనబడుతున్న దానికి ఇక చెప్పవలసిన అవసరం లేదు కదా! అందుపై వచ్చినపలుకుబడి.
"అంజనంబున మాటలాడ నేమిటికి? ముంజేతి కంకణంబున కద్ద మేల?"
సారం. 1. 844.

అంజలి గుంజలి యార్చు

గట్టిగా అఱచు.
"అంజలి గుంజలి యార్చి."
బసవ. 4. 194.

అంజలి చేయు

నమస్కరించు.
"అనలుం డంజలి చేసె నంతకుడు సాష్టాంగంబు గావించె." పారి. 3. 7.

అంజలి యొనర్చు

నమస్కరించు.
"జయదేవ సుకవి కంజలి యొనర్చి."
రుక్మాం. 1. 13.

అంజెలు వేయు

గబగబ నడచు.
"ఆ అమ్మాయి వచ్చిం దనేసరికి వాడు