నిర్వచనోత్తరరామాయణము
ద్వితీయాశ్వాసము
| |
మద్భగీరథాన్వయ
తామరసాకరసహస్రధాముఁడు సూరి
స్తోమారామవసంతుఁడు
భూమండనయశుఁడు మన్మభూమీశుఁ డొగిన్.
| 1
|
రామునికొల్వుకూటమునకు జనకాదులు వచ్చుట
| క. |
శ్రీరామచంద్రుఁ డిట్లు మ, హారాజపదస్థుఁ డైన నభినందింపన్
గౌరవమున జనకాది, క్ష్మారమణులు వచ్చి కాంచి సంప్రీతిమెయిన్.
| 2
|
| క. |
అన్నరపతివినయాదిగు, ణోన్నతి కెద లలర మంజులోక్తుల సమయో
త్పన్నవిష యోపలాలన, నున్నయెడన్ హర్షరససముత్కర్షముతోన్.
| 3
|
| సీ. |
కౌశికబకదాల్భ్యకణ్వప్రభృతు లైనదురితవిదూరు లౌ తూర్పువారు
నాత్రేయకుత్సదృఢాయురగస్త్యు లాదిగఁ గలదక్షిణదిక్కువారు
ఋషభరైభ్యకయక్షవృషముఖ్యు లౌతపోమహనీయు లగుపశ్చిమంబువారు
గశ్యపజమదగ్నిగౌతమాత్రులులోనుగా నుత్తరమునఁ గల్గువారు
|
|
| తే. |
శిష్యసంఘంబుతో రాముపోష్యవర్గ, మగుట మునికుల మెల్లను నరుగుదెంచె
నతనివిజయోత్సవముఁ గొనియాడువేడ్కఁ, బ్రీతి మొగముల నెలకొనఁ బిండుగట్టి
| 4
|
| ఉ. |
అందఱుఁ గూడి మోసలకు నర్థిమెయిం జనుదెంచి యెంతయుం
గ్రందుకొనంగ నున్నెడ నగస్త్యుఁడు వాకిటివానిఁ జూచి మా
యిందఱరాక దాశరథి కీ వెఱిఁగింపుము వేగ మన్న వాఁ
డుం దగఁ బోయి యల్లన నడుంకుచు భూవిభుఁ జేరి నమ్రుఁ డై.
| 5
|
| ఉ. |
దేవ మునీశ్వరుల్ సకలదిఙ్ముఖవాసు లగస్త్యముఖ్యు లా
శ్రావితనామధేయులు విశాలతపోవిభవు ల్సముజ్జ్వల
త్పావకమూర్తు లయ్యును గృపారసపూరితశీతలాకృతుల్
దేవరఁ గాన వేడ్కఁ జనుదెంచినవా రని విన్నవించినన్.
| 6
|
| క. |
విని యెంతయు సమ్మదమున, జనపతి తోడ్తెమ్ము వారిఁ జయ్యన ననుడుం
జనెఁ బణిహారియుఁ దోడన, మును లత్యంతప్రమోదమున వచ్చుటయున్.
| 7
|
| చ. |
పతి యెదురేగి నమ్రుఁ డయి భక్తిమెయిం గొని వచ్చి యుజ్జ్వలో
న్నతకనకాసనంబుల మనఃప్రమదంబుగ నందఱన్ యథో
చితగతి నుంచి మోమరల సేమమె నావుడు బాధ లెల్లఁ దీ
ర్చితి భువనంబు లన్నిటికి సేమమ యింకిట మాకు సేమమే.
| 8
|
మునులు రాముని నుతించుట
| చ. |
అరిఁ బరిమార్చి ప్రీతి జనకాత్మజఁ దోకొని యేగుదెంచి రా
జ్యరమఁ బరిగ్రహించి యిటు లద్భుతసంపద నొప్పి యున్ననిన్
గర మనురక్తి మై వినియుఁ గన్నులు చల్లగఁ జూచియు న్ముదం
బరుదుగఁ గంటి మెంతయుఁ గృతార్థుల మైతిమి రాఘవేశ్వరా.
| 9
|
| ఆ. |
అలుక వొడమి చాప మందికొనిననుం ద్రి, జగము లైనఁ గడఁక సమయుననిన
సమరమందు రాక్షసశ్రేణి నోర్చుట, నీకు నెంత పెద్ద నృపవరేణ్య.
| 10
|
| క. |
ఐనను రావణుఁ డఁట రిపుఁ, డానెలకువ చొచ్చి పొదివి తఁట పోరను నీ
చే నెత్తురు గాకుండఁగ, వానిం జంపి తఁట తగదె వర్ణన సేయన్.
| 11
|
| మ. |
అనిఁ గుంభుండు నికుంభుఁడుం బడినఁ గ్రోధావిష్టుఁ డై దర్పమున్
దనుజస్నేహముఁ బక్షయుగ్మకము గా ధాత్రీధరాకారతం
జనుదేరం గని కుంభకర్ణుఁ బటువజ్రస్ఫారబాణాహతిం
దునుమం జాలుట నీడు లే దరయ నీదోర్విక్రమక్రీడకున్.
| 12
|
| చ. |
ఇవి యరయంగ నెంతపను లింద్రజిచావుఁ దలంప వాని నా
హవమున శూలి కైనఁ జెనయ న్భర మాతఁడు పిల్కు మారినన్
భువనము లెల్ల నిర్భయతఁ బొంది మహాద్భుత మంది లక్ష్మణ
స్తవనకథావిధాచరణతాపరతంత్రము లయ్యె రాఘవా.
| 13
|
| చ. |
అని మును లెల్లఁ బంక్తిముఖు నాతనితమ్మునిఁ గుంభకర్ణునిం
దనయుని మేఘనాదుని నుదగ్రబలాఢ్యులఁ గాఁ గడంగి పే
ర్కొన విని కౌతుకం బడరఁ గుంభసముద్భవుమోముఁ జూచి యి
ట్లను ధరణీశ్వరుండు వినయంబు నిజాస్య మలంకరింపఁగన్.
| 14
|
| క. |
కడిఁది మగ లని దశాస్యుం, గొడుకుం దమ్మునిఁ గరంబు గురువుగ మీ చె
ప్పెడుభంగిఁ జూడ వారల, నడుగంగా వలసియున్నయది మునినాథా.
| 15
|
| క. |
అమ్మనుజభోజనులజ, న్మమ్ములునుం దపము చేసినతెఱంగును శౌ
ర్యములును జెప్పు మనవుడు, నమ్ముని రఘుపతికి నిట్టు లనియెం బ్రీతిన్.
| 16
|
విశ్రవసు జన్మప్రకారము
| ఆ. |
తొల్లి కృతయుగమునఁ దోయజసంభవ, నందనుఁడు పులస్త్యశనామధేయుఁ
డైనమునివరుఁడు మహానుభావంబునఁ దండ్రి యట్ల యెన్నదగినవాఁడు.
| 17
|
| చ. |
అమరనగంబుచేరువ నియంత్రితనిర్మలచిత్తవృత్తి యై
|
|
| |
శమదమసత్యశాలి యనఁ జాలి తపం బొనరించుచుండి కాం
చె మనుజదేవకింపురుషసిద్ధయచ్చరకన్యకానికా
యముఁ దనయాశ్రమస్థలియుపాంతమున న్విహరింప వచ్చినన్.
| 18
|
| క. |
పలుమఱుఁ గని కని యొకమఱి, మెలఁతలతో నిట్టు లనియె మీ రిచటికి రా
వల దిం కిట ననుఁ జూచినఁ, గలుగుంజుఁడి తత్క్షణంబ గర్భము మీకున్.
| 19
|
| క. |
అని నియతి సేయుటయు న, మ్మునిపలుకులు కన్యకాసమూహం బెల్లన్
విని యాయిరువునఁ జేరక, చన నం దొక్కర్తు విధివశంబున వినమిన్.
| 20
|
| ఉ. |
ముందటియట్ల నెచ్చెలుల మొత్తములోపలఁ గూడి యాడువే
డ్కం దరలాక్షి వోయి యచట న్మునియాకృతితోడ దృగ్రుచుల్
వొందినమాత్ర మై నెలఁత పొక్కిటితో విరియ న్వళు ల్గరం
బందము గాఁగ నారును గుచాగ్రములు న్నునుఁగప్పుసొంపు నై.
| 21
|
| ఉ. |
గర్భముఁ దాల్చి మై గలయఁ గన్గొని వెక్కసపాటు మున్నుగా
దుర్భర మైనసంభ్రమముతోడ విషాదభయానుతాపముల్
నిర్భరభంగిఁ బుట్టి తను నెమ్మది దీఁటుకొనంగ జోటి యా
విర్భవదార్తి యై చనియె వేగమ యాత్మనివాసభూమికిన్.
| 22
|
| క. |
అరుగుటయుఁ జూచి మది న, చ్చెరువడి తృణబిందుఁ డల్లఁ జేరఁ బిలిచి ని
ర్భరగర్భచిహ్నములుగా, నిరూపణము చేసి యవ్వనిత కి ట్లనియెన్.
| 23
|
| ఉ. |
అక్కట కన్యకాత్వ మిటు లాఱడివోవ నకారణంబ నీ
కెక్కడిచూలు వచ్చె నిది? యెయ్యెడ నెమ్మెయిఁ బుట్టె నన్ననున్
వెక్కుచు మాట దొట్రుపడ వెల్వెలఁ బాఱుచుఁ గ్రమ్ముకన్ను నీ
రక్కుపయిన్ వెసం దొరఁగ నామృగలోచన తండ్రి కి ట్లనున్.
| 24
|
| క. |
చెలులకడ నాడు వేడుకఁ, బులస్యమునియాశ్రమంబుపొంతకుఁ జని య
ప్పొలఁతులఁ గానక యయ్యెడఁ, గలయం బరికించుచుండ గర్భము దోఁచెన్.
| 25
|
| ఉ. |
నాయొడ లేన కన్గొని మనంబున బెగ్గల మంది యత్తఱిం
జేయునుపాయ మెయ్యదియుఁ జిత్తమునం దలపోయలేక నా
కీయకృతంబు వాటిలుట? యేర్పడ నీ కెఱిఁగింపఁ గోరి వే
వే యిటు పాఱుతెంచితి వివేకనిధీ ననుఁ గావు నావుడున్.
| 26
|
| క. |
ఆరాజర్షియు దీనికిఁ, గారణ మమ్మునియకాఁ బ్రకాశజ్ఞానో
దారమతి నెఱిఁగి కన్నియ, గౌరవమునఁ గొని పులస్త్యుకడకుం జనియెన్.
| 27
|
| చ. |
చని మునినాథ యిత్తరుణి సాధ్వి గుణాన్విత నాదుకూర్మినం
దని నిగృహీతచిత్తుఁడఁ గదా యని త్రోవక దీని నాదరం
బునఁ బరిచర్యఁ గొ మ్మనినఁ బొల్తుక నర్థిఁ బరిగ్రహించి యా
తనిఁ జరితార్థుఁ జేసె నుచితమ్మున నమ్ముని ధర్మవేది యై.
| 28
|
| చ. |
అది మొద లాలతాంగి వినయంబున వల్లభుచిత్తవృత్తి స
మ్మదము దలిర్ప భక్తిగరిమంబునఁ బెంపు వహించి యుండఁ గొ
న్నిదినము లంతఁ బోయిన మునిప్రవరుండు ప్రసన్నుఁ డై దయా
స్పదసదపాంగవీక్షణము భామినిపైఁ బోలయంగ ని ట్లనున్.
| 29
|
| క. |
తరుణీ భక్తికి మెచ్చితి, వర మిచ్చెద నీకు విను భవద్ధర్భము భా
స్కరతేజుం డగుకొడు కై, వెరవరి యయ్యెడును సకలవిద్యలయందున్.
| 30
|
| క. |
ప్రశ్రయవతి వగునీచే, విశ్రుత మై గుణసమృద్ధి వెలయుట వాఁడున్
విశ్రవసుం డనఁగా భువ, నశ్రావ్యం భైనభవ్యనామము వడయున్.
| 31
|
| క. |
మన రెండువంశములుఁ బే, ర్కొనఁ గను నీకొడుకువలనఁ గోమలి యనినన్
విని సంతసిల్లి యట్టుల, తనయుని జనకోపమానుఁ దడయక కాంచెన్.
| 32
|
| శా. |
పౌలస్త్యుం డుదయించి నిర్మలకళారస్ఫారీభవన్మూర్తి యై
బాలేందుం బ్రహసించుచుం బెరిఁగి యల్పం బైన కాలంబునం
జాలం గీర్తన కెక్కి యుజ్జ్వలతపస్సంపత్తిఁ బెంపారి ధ
ర్మాలోకంబున లోకము ల్వెలుఁగ నార్యశ్లాఘ్యుఁడై యున్నెడన్.
| 33
|
| క. |
తేజోధనుఁ డగునమ్ముని, రాజితగుణజాలములకు రాగిల్లి సుతం
బూజాపూర్వముగ భర, ద్వాజుం డాతనికి దేవవర్ణిని నిచ్చెన్.
| 34
|
| ఉ. |
విశ్రవసుండు నమ్ముదిత వేడుకతోడ వివాహ మై గృహ
స్థాశ్రమధర్మ మొప్పెసఁగ యజ్ఞసమృద్ధి వహించుచుం గృపా
విశ్రుతబుద్ధిసంపద వివేకవిశుద్ధి ప్రసిద్ధి కెక్క భ
వ్యశ్రుతిచోదితాచరణ మాభరణంబుగ నిత్యపుణ్యుఁ డై.
| 35
|
వైశ్రవణుని వృత్తాంతము
| క. |
ఆరమణియందుఁ గులవి, స్తారకుఁ డగుతనయుఁ బడసి తత్సంతాన
శ్రీరమ్యతఁ గోరెడుసర, సీరుహసంభవుని సంతసిల్లఁగఁ జేసెన్.
| 36
|
| ఉ. |
తత్సమయంబున న్మునివితానము గొల్వఁగ వచ్చి యెంతయున్
వత్సలతం గుమారునకు వైశ్రవణుం డనుపేరు పెట్టి య
త్యుత్సుకవృత్తి నెత్తికొనియుం గొనియాడియు నట్లు పుత్త్రపౌ
త్త్రోత్సవ మాచరించెఁ గమలోద్భవుఁ డుత్కటహర్షమూర్తియై.
| 37
|
| క. |
ఆవైశ్రవణుఁ డఖిలవి, ద్యావిదుఁ డై యౌవనమునఁ దప మొనరించెన్
దేవాసురసిద్ధమునీం, ద్రావళి తనధర్మనియతి కచ్చెరువందన్.
| 38
|
| క. |
నీరాహారసమీరా, హారంబులఁ జేసి చేసి యది గాక కడున్
ఘోరం బగుతపము నిరా, హారుం డై చేసి బహుసహస్రాబ్దంబుల్.
| 39
|
| క. |
నిష్ఠ మెయి నిట్లు వ్రతము ల, నుష్ఠింపఁగ సౌమ్యదర్శనుం డయి యమర
శ్రేష్ఠనివహమ్ముతోఁ బర, మేష్ఠి యరుగుదెంచెఁ దత్సమీహిత మొసఁగన్.
| 40
|
| చ. |
ముదమున నేగుదెంచి తనముందట నిల్చినశంభుఁ గాంచి త
త్పదసరసీరుహంబులయుపాంతమునన్ ధరఁ జాఁగి మ్రొక్కి నె
న్నుదుటను మోడ్పుఁగేలును దనుద్యుతియుం బులకాంకురంబులున్
హృదయము భక్తిపెంపుఁ బెరయించుచు వైశ్రవణుండు నిల్చినన్.
| 41
|
| ఉ. |
వత్స, భవత్తపోనవదివాకరుఁ గాంచి వికాస మొందె నా
హృత్సరసీరుహంబు వర మిచ్చెద నిష్టము గోరు నావుడున్
వత్సలుఁ డైనపద్మభవు వైశ్రవణుండు సముజ్జ్వలార్థసం
పత్సముదాయనిత్యసుఖభవ్యదిగీశత వేఁడె వేఁడినన్.
| 42
|
| ఉ. |
అక్కమలాసనుండు వరుణాంతకజిష్ణులఁ జూచి మీకుఁ దో
డొక్కని దిక్పతిత్వపదయోగ్యుని నే సృజియింప నున్నచో
గ్రక్కున నీతఁడుం దదభికాంక్షయ చేసెఁ దగంగ నింక మీ
రొక్కటి యై జగం బరయుచుండుఁడు నాలవవానిఁ జేసితిన్.
| 43
|
| చ. |
అని వర మిచ్చి వైశ్రవణు నాదరవిస్తృతనేత్రపద్ముఁ డై
కనుఁగొని నిర్జరత్వపదగౌరవనిత్యుఁడ వైతి గాన నీ
కనుగుణ మైన యీరుచిరయానముఁ గొ మ్మని యిచ్చెఁ బుష్పకం
బనఁగఁ బ్రసిద్ధ మై మణిమయాకృతి నొప్పు విమానరత్నమున్.
| 44
|
| ఆ. |
ఇవ్విధమున నిచ్చి యింద్రాదిసురులతో, నజుఁడు వోవుటయు ధనాధిపతియుఁ
దండ్రికడకు వచ్చి తత్పదాబ్జములకు, నెరఁగి భక్తియుక్తి నెదుర నిలిచి.
| 45
|
| క. |
కోరినవరము విమానము, గారవమున నాకుఁ గమలఁగర్భుఁ డొసంగెన్
మీరలు నివాసదేశముఁ, గారుణ్యము సేయుఁ డనినఁ గడువేడుకతోన్.
| 46
|
| క. |
ఆవిశ్రవసుఁడు తనదుప్ర, భావంబున నెల్లయెడలుఁ బరికించి తదీ
యావాసయోగ్యముగ మది, భావించి ముదమున నర్థపతి కి ట్లనియెన్.
| 47
|
| సీ. |
కమనీయముగ విశ్వకర్మ నిర్మించిన మున్ను దైత్యశ్రేష్ఠు లున్నపురము
జలనిధి పరిఖగాఁ గలిగినయది లంక యనఁగ లోకములఁ బేర్కొనిన నెలవు
దనుజు లెల్లను జనార్దనుచేత మర్దితు లయి పోకఁ జేసి పా డయ్యె నయ్యు
రమ్యనికేతనారామాభిరామ మై యుల్లసిల్లెడు సుఖ ముండు మచట
|
|
| ఆ. |
ననిన నట్ల కాక యని తండ్రి వీడ్కొని, బహువిధానురూపపరిజనములు
పొదివి కొలువ నతఁడు పుష్పకంబునఁ జని యందు దివ్యసుఖము లనుభవించె.
| 48
|
| క. |
జనకునకు మ్రొక్కఁ బోవుచు ననిమిషవల్లభునికడకు నరుగుచుఁ గమలా
సనుఁ గొలువఁ జనుచు విహరిం, చె నిజేచ్ఛం బుష్పకమున సిద్ధపదమునన్.
| 49
|
| చ. |
అన విని కుంభసంభవమహామునితో రఘువంశనాథుఁ డి
ట్లనియె మునీంద్ర మున్ను నసురాధిపు లేలెడివీడె లంక త
|
|
| |
జ్జననతపోవిభూతిబలసత్త్వచరిత్రవిశేషము ల్జనా
ర్దనుదెస హాని పుట్టిన విధంబు వినం గడువేడు కయ్యెడున్.
| 50
|
| క. |
ఆతనికి మనయెఱింగిన, యీతనికిని దారతమ్య మెట్టిదియో మీ
చేత నెఱుంగవలయు నఱ, చేత నిడినయట్లు దెలియఁ జెప్పు మునీంద్రా.
| 51
|
| క. |
జనపతి త న్న ట్లడిగిన, మునినాథుం డధికహర్షమునఁ బలికె దశా
ననదర్పదళన యేర్పడ, విను చెప్పెద నంతయును సవిస్తారముగాన్.
| 52
|
సుకేశునివృత్తాంతము
| క. |
హేతిప్రహేతు లనఁ బ్ర, ఖ్యాతు లుదయ మైరి రాక్షసాన్వయమున నా
హేతి గృహస్థుం డయ్యెఁ బ్ర, హేతి తపంబునకుఁ జనియె నెంతయు శాంతిన్.
| 53
|
| ఆ. |
అంబుజాక్షి కాలుఁ డనువానిచెలియలు, హేతిరమణి యైననాతి యొక్క
తనయుఁ గాంచె వీతవినయు విద్యుత్కేశు, నతులబలపరాక్రమైకరసికు.
| 54
|
| చ. |
అతఁ డభిరాముఁ డై పెరిగి, యౌవనసంపద నుల్లసిల్లుచుం
బ్రతి యిడరానిరూపమునఁ బ్రస్తుతి కెక్కి వివాహ మయ్యె వి
శ్రుతముగ సంధ్య నాఁ బరఁగు సుందరి కూరిమిపుత్రి మన్మథా
స్త్రతులిత గాత్రయష్టి యగు సాలకటంకట సమ్మదమ్మునన్.
| 55
|
| క. |
ఆలలన యౌవనంబునఁ, జూలాలై వగచి తుదిఁ బ్రసూతిక్రియకుం
గాలం బగుటయు మందర, శైలతటంబునకు నొంటి సని యచ్చోటన్.
| 56
|
| ఆ. |
వరతనూజుఁ గాంచి కరుణావిహీన యై, విడిచి వైచి వచ్చి విభునితోడ
వివిధకేలిఁ దేలి విహరించుచుండె మ, న్మథవికారపూరమగ్న యగుచు.
| 57
|
| క. |
అంత నఁట నక్కు, మారుం, డెంతయుఁ గరుణమ్ము దోఁప నేడ్చుచు నుండం
గొంతవడికి భూతేశుఁడు, కాంతాసహితంబు వృషభగమనుం డగుచున్.
| 58
|
| క. |
ఆచక్కటిఁ గ్రీడార్థం, బై చని యాయేడ్పు విని దయార్ద్రత బాలుం
జూచి యకటకట యని గౌ, రీచారుముఖాంబుజము నిరీక్షించు చొగిన్.
| 59
|
| మ. |
అతివా వీనికిఁ దండ్రితోడి సరిప్రాయం బాసురత్వంబు ను
ద్ధతబాహాబలగర్వనిర్వహణమున్ దైతేయవంశక్రమా
గతరాజ్యంబు నభశ్చరంపుఁబురముం గ్రామప్రచారంబు నీ
చ్చితి నీచిత్త మెఱింగి నావుడుఁ గృపాశ్రీ పారవశ్యంబునన్.
| 60
|
| క. |
అప్పుడ గర్భం బగుటయు, నప్పుడ జన్మించుటయును నప్పుడ ప్రాయం
బొప్పెడిజవ్వన మగుటయు, నప్పుడు దనుజాన్వయమున కంబిక యిచ్చెన్.
| 61
|
| క. |
కేశములు లెస్స యిప్పిశి, తాశనునకు ననుచుఁ గౌతుకాన్వితమతి యై
యీశానుఁడు గావించె సు, కేశుం డనుపేరు వానికిం బ్రకటముగన్.
| 62
|
| చ. |
అతఁడు వరప్రసాదమహిమాతిశయంబునఁ జేసి విష్టప
త్రితయము గీడ్వడం చనదుతేజము చెల్లుచునుండ లీల న
|
|
| |
ప్రతిహతవృత్తి నెల్లెడ నభశ్చర మైనపురంబుతోడ నం
చితగతులం జరించె విలసిల్లుచు నీశ్వరలాలనీయుఁ డై.
| 63
|
| క. |
ఉన్నయెడ నాసుకేశుమ, హోన్నతి కెద నోటువడి వయోరూపగుణో
త్పన్నానురూపమతిఁ దన, కన్నియ దేవమణి నిచ్చె గ్రామణి ప్రీతిన్.
| 64
|
మాల్యవంతాదులు తపంబుచే బ్రహ్మవలన వరంబులు పడయుట
| తే. |
ఇట్లు గంధర్వవల్లభుఁ డెలమి గూఁతుఁ
దనకు నిచ్చిన వరియించి దానివలన
మాల్యవంతుఁ డనంగ సుమాలి యనఁగ
మాలి యనఁ గాంచెఁ గొడుకుల మహితయశుల.
| 65
|
| ఉ. |
ఇవ్విధిఁ బుట్టి తండ్రి పరమేశువరంబున నద్భుతస్థితిన్
జవ్వన మాదిగా నఖిలసంపదలుం గను టెల్ల విన్కి నా
మువ్వురు నుత్సహించి తపముం బరమేష్ఠి గుఱించి చేయఁగా
నవ్విబుధాచలంబునకు నర్థి మెయిం జని సువ్రతస్థు లై.
| 66
|
| ఉ. |
ఆర్జవశాంతిదాంతినియమాదిగరిష్ఠగుణైకనిష్ఠ మై
నిర్జితచిత్తవృత్తు లయి నిర్మలధర్మపరంపరాప్రభా
వార్జన మెల్లలోకములు నద్భుత మందుచు సంస్తుతింప నా
వర్జితబుద్ధిఁ జేసి రసవద్యతపంబునఁ బద్మసంభవున్.
| 67
|
| శా. |
ప్రత్యక్షం బయి దేవబృందములతోఁ బద్మాసనుం డర్థి నా
దిత్యాద్రిస్థలి నిల్చి పొల్చుటయు దైతేయాత్మజు ల్సంభ్రమ
ప్రీత్యుత్కర్షము లంతరంగముల ఘూర్ణిల్లంగ సర్వాంగసాం
గత్యస్వీకృతభూతలం బగునమస్కారంబునం బుణ్యు లై.
| 68
|
| క. |
కరకమలయుగళపుట శే, ఖరులును భక్తిభరనమ్రతగాత్రులు నై ని
ల్చిరి వరదానౌత్సుక్య, స్ఫురితాధరుఁ డైనపద్మజునికట్టెదురన్.
| 69
|
| ఉ. |
అత్తఱి వారిఁ జూచి కరుణార్ద్రత ని ట్లనియె న్విరించి దై
త్యోత్తములార మీతపము నుగ్రత కచ్చెరు వంది వచ్చితిం
జిత్తములందు మీ రభిలషించినయట్టివరంబు లెల్ల నే
నిత్తుఁ గడంగి కోరికొనుఁ డిప్పుడు దేవమునీంద్రసన్నిధిన్.
| 70
|
| ఉ. |
నావుడుఁ బొంగి యద్దనుజనందను లి ట్లని రేకవాక్యులై
దైవతయక్షకింపురుషదానవమానవకిన్నరాదినా
నావిధభూతకోటుల రణంబున గెల్పుఁ బరస్పరప్రమో
దావహ మైన నెయ్యముఁ జిరాయురవాప్తియు మా కభీష్టముల్.
| 71
|
| తే. |
ఇవ్విధంబునఁ గోరిన నెలమిఁ బొంది
యట్ల కావుత మని కమలాసనుండు
|
|
| |
వాసవాదులు వెఱఁ గంద వరము లొసఁగి
మునులు గొలువ నిజావాసమునకుఁ జనియె.
| 72
|
మాల్యవంతుఁడు లంకయందు నివసించుట
| చ. |
వరములు గాంచి బాహుబలవంతుఁ డనం దగుమాల్యవంతుఁ డ
చ్చెరు వగువిక్రమంబునఁ బ్రసిద్ధి వహించి నిజానుజన్ములం
గర మనురక్తి మన్ననఁ దగం గొనియాడుచు సర్వలోకభీ
కరుఁ డయి దేవతామునినికాయము దల్లడ మందుచుండఁగన్.
| 73
|
| క. |
దానవలక్ష్మీవిభవ మ,నూనంబై నెగడ నసదృశోద్ధతగతి నెం
దేనిం జని విహరించుచుఁ, దా నొక్కెడ విశ్వకర్మఁ దద్దయుఁ బ్రీతిన్.
| 74
|
| క. |
రావించి యిట్టు లనియెను, దేవతలకు నెల్ల నీ వతిస్థిరమతి వై
కావింతు నివాసము లొక, యావాసము మా కొనర్పు మభిరామముగాన్.
| 75
|
| తే. |
అదియు రజతాద్రి నొండె హిమాచలమున
నొండె మందరనగమున నొండె బాగు
చూచి నీశిల్ప మేర్పడ సుభగరత్న
సంపదుజ్జ్వలముగ రచియింపవలయు.
| 76
|
| క. |
అని తనతోఁ జెప్పినయ, ద్దనుజపతికి విశ్వకర్మ తాఁ దొల్లి సురేం
ద్రునియనుమతమున దక్షిణ, వననిధిలో నొక్కపురము వర్ణన కెక్కన్.
| 77
|
| క. |
ఒనరించుటయుఁ ద్రికూటం, బనునున్నతభూధరంబునం దది శతయో
జనవిస్తీర్ణం బగుటయుఁ, గనకప్రాకారసప్తకము గల్గుటయున్.
| 78
|
| సీ. |
అఖిలదిక్కులును సన్ముఖముల యగుటయు మందిరమ్ములు రత్నమయము లగుట
గోపురావళి నభోవ్యాపిని యగుటయు మార్గముల్ మృదుకుట్టిమమ్ము లగుట
తోరణోత్కరము రత్నారూఢ మగుటయు నంగణంబులు మనోహరము లగుట
దేవాలయంబులు దివ్యంబు లగుటయు నాపణవ్రాతంబు హైమ మగుట
|
|
| ఆ. |
పేరు లంక యగుట యారామకేదార, కమలషండదీర్ఘకావిభూతి
పాత్ర మగుట ప్రబలశత్రుపరాక్రమా, గమ్య మగుట చాలరమ్య మగుట.
| 79
|
| క. |
ఎఱిఁగించి మీకు నునికికి, నొఱపు సకలదైత్యకోటియును మీరలు నే
డ్తెఱఁ జని యం దుండుఁడు గడు, నుఱవని నెయ్యంపుసముచితోక్తులఁ దెలుపన్.
| 80
|
| క. |
దనుజపతి లంకకందువ, గని నిధి నిఱుపేదవాఁడు గన్నట్లు మనం
బునఁ బొంగి యనుజసహితము, చని యప్పురి దైత్యవంశసామ్రాజ్యముగాన్.
| 81
|
మాల్యవదాదులు పెండిలియై పుత్రులం గాంచుట
| ఆ. |
నెగడి యున్నయెడ ననింద్యచరిత్ర గం, ధర్వి నర్మదాభిధాన ప్రీతిఁ
గోరి యిచ్చెఁ దనదుకూఁతుల మువ్వుర, దానవేశ్వరునకుఁ దమ్ములకును.
| 82
|
| క. |
క్రమమున సుందరియును గే, తుమతియు వరదయు నన న్వధూటీత్రయముం
దమమువ్వురుఁ బూర్వజపూ, ర్వముగఁ బ్రమోదములతో వివాహం బైనన్.
| 83
|
| సీ. |
అందు సుందరి యను నరవిందనయన యున్మత్తు సుప్తఘ్ను నిమత్తు యజ్ఞ
కోపు దుర్ముఖుని విరూపాక్షు వజ్రముష్టిని గని పుత్రిక ననలఁ గనియె
నాకేతుమతియు ధూమ్రాక్షుఁ బ్రహస్తుఁ గంపనుఁ గాలకార్ముకు భద్రదత్తు
భాసకర్ణాంకు సుపార్శ్వు సంహ్రాదిని గాంచెను వరదయుఁ గైకసియును
|
|
| తే. |
నోలిఁ గుంభీనసయును బుష్పోత్కటయును
ననఁగ నలువురు వామలోచనలఁ గనియె
ననలు నీలుని సంపాతిహరునిఁ బడసె
వరద పదపడి దానవాన్వయము వెలిఁగె.
| 84
|
మాల్యవంతుఁడు లోకంబులు బాధించుట
| శా. |
సంతానం బభివృద్ధి నొందిన బలోత్సాహం బెలర్పం బలా
క్రాంతాశేషదిగంతుఁ డై బలువిడిన్ రక్షోగణేశుండు దు
ర్దాంతుం డై శ్రుతిబాధ సేయుచుఁ గ్రతుధ్వంసంబుఁ గావించుచుం
గాంతారాంతరవాసు లైనమునులం గారించుచుం గ్రూరుఁ డై.
| 85
|
| మ. |
పరనారీహరణం బొసర్చు వివిధోపాయంబుల న్మేదినీ
సురవర్గంబుల నొంచు దేవగృహసంశోభాభిఘాతంబు సే
యు రవీందుద్యుతిజాలము ల్మలుపు మాయోపాయకేలీకృతా
దరుఁ డై నిర్జరకోటిఁ గష్టపఱుచున్ ధర్మంబు నష్టంబుగాన్.
| 86
|
ఇంద్రాదులు హరుననుజ్ఞచే విష్ణువును వేఁడుట
| చ. |
ఋషులును దేవతాగణము లెంతయు బెగ్గల మంది యార్తు లై
వృషగమనుండు దీర్చు మనవేదన యంచు మహేశుఁ గాంచి దు
ర్విషహము లైనయాపరిభవించుట లెల్ల నెఱుంగఁ జెప్పి ని
స్తుషముగ దైత్యవర్గములఁ ద్రుంపఁగఁ గోరిరి దైన్య మేర్పడన్.
| 87
|
| చ. |
హరుఁడు సుకేశుమీఁదికృప నాతనిసంతతి కల్గ కుండియున్
సురమునివృత్తభంగములు చూడఁగఁ జాలక యేను నేర నా
హరికడ కేగుఁ డాతఁ డరయం బొసఁగున్ దయ మీకు నన్నఁ జె
చ్చెరఁ జని శౌరి కంతయును జెప్పి రరాతులజన్మ మాదిగాన్.
| 88
|
| శా. |
గోవిందుండు దయామతిం బలికె నాకుం జెప్పఁగా నేల రు
ద్రావిర్భావితశక్తి నే నెఱుఁగనే యాదైత్యుఁ దత్పుత్రకుల్
భావారూఢులు గారె పద్మజవరప్రాప్తానుభావు ల్తదీ
యావాసం బగులంక వింతయె త్రిలోకాక్రోశ మాలింపనే.
| 89
|
| ఉ. |
ఐనను మీమతం బెఱుఁగునంతకు నేమియుఁ జేయనైతి న
ద్దానవులన్ సముజ్జ్వలసుదర్శననిర్దళితాఖిలాంగులం
గా నొనరించి లోకములు కల్మష మంతయుఁ బాచి యుత్సవ
శ్రీ నినుపారఁ జేసెద విరించిమహేశులు సమ్మతింపఁగన్.
| 90
|
మాల్యవదాదు లమరావతిపై దండెత్తుట
| క. |
అని వీడ్కొల్పిన మోదం, బునఁ బొందుచు నిజనివాసములకు శతమఖా
ద్యనిమిషులు ఋషులుఁ బోయిన, యనంతరము మాల్యవంతు డంతయు వినియెన్.
| 91
|
| క. |
విని యొక్కింత వగచి య, ద్దనుజేంద్రుఁడు విక్రమైకతత్పరుఁ డగుచున్
మనమున గర్వము గదురఁగ, ననుజుల రావించి యిట్టు లనియెఁ గుపితుఁ డై.
| 92
|
| మ. |
మనలన్ ధూర్జటితోడ గోసడిచి కామధ్వంసి పట్టీక పొం
డని చక్రాంకునిఁ జూపి పోవిడ సురేంద్రాదు ల్సరోజాక్షునిం
గని యెగ్గు ల్ప్రకటించినం గినిసి లోకంబు ల్వినంగా నతం
డనుమానింపక పూనె దైత్యకులసంహారంబుఁ గావింపఁగాన్.
| 93
|
| ఉ. |
పూర్వమున హిరణ్యకశిపుప్రభృతుల్ దనచేతఁ జచ్చినన్
గర్వము మీఱి యున్కి మురుఘస్మరుఁ డెట్లుఁ గడంగు నాతనిన్
సర్వజగంబులున్ బెదర సంగరరంగమునన్ జయించి హృ
త్పర్వ మొనర్పఁగావలయు దైత్యులకు న్మన మెల్లభంగులన్.
| 94
|
| క. |
అనిన సుమాలియు మాలియు, సని రతఁ డిట వచ్చెనేని నదె యయ్యెడు న
య్యనిమిషు లెగ్గులు మనపైఁ, బొనరించినదాన నింత పుట్టెను గంటే.
| 95
|
| క. |
కావున నమరావతిపైఁ, బోవలయుం జుట్టుముట్టి పొరిగొని పిదపన్
దేవతలపక్ష మై యని, కేవీరుఁడుఁ గడఁగె నేని నెఱుఁగుద మతనిన్.
| 96
|
| ఆ. |
అనిన మాల్యవంతుఁ డగుఁ బోలు నిది యని, పయన మపుడ చాటఁ బంచి కదలి
యమితవివిధవాహనారూఢయోధవీ, రోద్ధతముగ నడిచె నుద్దవిడిని.
| 97
|
| ఉ. |
అత్తఱిఁ గెంపు మీఱినఘనావళి యాకస మెల్లఁ గప్పి క్రొ
న్నెత్తురు నెమ్ములుం గురిసె నీరధి యెంతయు ఘూర్ణమాన మై
యుత్తల మొందెఁ బర్వతము లొక్కమొగిం గదలె న్మహోల్కముల్
మొత్తము గట్టి రాలె బలము ల్వెఱఁగందఁగ జేటు దెల్పుచున్.
| 98
|
| ఉ. |
అంతయుఁ జూచియున్ దితిసుతాధిపుఁ డఫ్డు మనంబులోన నా
వంతయుఁ గొంకు లేక దివిజావళికిన్ మనచేయుహానికై
యెంతలు పుట్టెఁ జూడుఁ డని యేడ్తెఱఁ జూపుచుఁ దమ్ములన్ బలం
బంతటికిం బురస్సరుల రైచనుఁ డంచుఁ బరాక్రమోన్నతిన్.
| 99
|
| క. |
చెలఁగుచు నమరావతి కిం, పలరంగ నడచు టెఱిఁగి భయభ్రాంతి మెయిం
గలఁగఁగఁ బాఱి మహేంద్రాదులు పుచ్చి రుపేంద్రుకడకు దూతం గడఁకన్.
| 100
|
ఆశ్వాసాంతము
| ఉ. |
కాయికవాచికాత్మికవికారవిసర్జనవిస్ఫురత్తనూ
దాయకు నానతారివసుధావరహర్షరసప్రకర్షసం
ధాయకు సూరిశోభనవిధాయకు నుద్భటరాజదుర్దశా
దాయకుఁ గీర్తివస్త్రపరిధాయకు దీనజనార్థదాయకున్.
| 101
|
| క. |
పాండిత్యసుభగుఁ ద్రిభువన, పెండేరు నరాతిభూపభీషణబాహా
దండాభిరాము రామా, మండలచిత్తాపహారమకరపతాకున్.
| 102
|
| మాలినీవృత్తము. |
సకలజనమనోజ్ఞుం జండభాషానభిజ్ఞుం
బ్రకృతిఘటిుంరాగం బ్రస్ఫురత్త్యాగభోగుం
జకితనృపశరణ్యుం జారులావణ్యగణ్యుం
బ్రకటసుగుణసంగున్ రాయవేశ్యాభుజంగున్.
| 103
|
| గద్యము. |
ఇది శ్రీమదుభయకవిమిత్ర కొమ్మనామాత్యపుత్ర బుధారాధనవిధేయ
తిక్కననామధేయప్రణీతం బయినయుత్తరరామాయణం బనుమహాకావ్యంబు
నందు ద్వితీయాశ్వాసము.
|
|
