చంద్రభానుచరిత్రము
ద్వితీయాశ్వాసము
| క. |
శ్రీమాహురనగరోన్నత, భూమీధరశిఖరనిలయ భూరిసుగుణ ల
క్ష్మీమహనీయాభ్యుదయ సు, ధామధురకథాభిధేయ దత్తాత్రేయా.
| 1
|
| సీ. |
చిలు కంపపొదికిఁ దార్చిననెమ్మిపురిజల్లిచే నెక్కిడిన చేగసెలసువిల్లు
గట్టిగా దట్టిగాఁ గట్టినపులితోలుఁ గుడివంక దోఁపినకుఱుచపిడెముఁ
[1]బేరెదఁ జేర్చినపికిలిపూవులచేరుఁ గుడిసంది గురిగింజకుట్టుదండ
జుంజుఱుసికమీఁదఁ జుట్టినతలముళ్లు దట్టిలోపల నఱపెట్టుచుట్ట
కోరమీసలు మిడిగ్రుడ్లు గునుకునడుపు, బెదరుఁజూపులుఁ గఱిమేనఁ గదురుకంపు
పలుదయోరచ్చులును గల్గి వచ్చె నెఱుకు, పాళెగాఁ డొక్కఁ డాచంద్రభానుకడకు.
| 3
|
| గీ. |
వచ్చి సాష్టాంగ మొనరించి తెచ్చినట్టి, కానికలు మ్రోల నిల్పి దౌగలుగ నిలిచి
సారె నవియెల్ల వేర్వేఱఁ బేరు గ్రుచ్చి, ఘనఘటాఘర్ఘరధ్వానగరిమఁ బలికె.
| 4
|
| సీ. |
ఈపచ్చిబదనిక లేపాటి సూపినఁ దఱుముసింగం బైన వెఱచి పోవు
నీపీలిగఱికోల లేపాటి కాఁడిన గజములైనను జూఁపకట్టు గూలు
నీపాఁపతలకెంపు లేపాటి గన్నను గబ్బిబెబ్బులి యైనఁ గళవళించు
నీపెద్దవిలుమ్రోత లేపాటి విన్నను రొప్పుకోలం బైనఁ దప్పనుఱుకు
దేవ యీతక్కువానిలో నేవిపేరు, గ్రుచ్చినను జాలుఁ జనుఁగలగుండు వడుచు
గండభేరుండవాహారి గవయ శరభ, ఖడ్గములు నాఁగఁ గలుగు మెకంబు లెల్ల.
| 5
|
| శా. |
సామీ దేవరపేరు సెప్పికొని యీసంద్రంపుఁ బెన్గోనలో
గీముల్ గైకొని చుట్టపక్కములతోఁ గీ డెన్నఁడు న్లేక మా
భూమిం గల్గినవేఁటతోడఁ గడుపు ల్బూరింతు మిం తేనియుం
బూమె ల్మామదిలో నెఱుంగక దినంబుల్ ద్రోతు మిచ్ఛాగతిన్.
| 6
|
| క. |
దేవరకు వేఁటవేడుక, గావలసిన నిపుడ రమ్ము కానలఁ దఱచై
యేవంకఁ జూచినను దగఁ, బోవఁగలే కాడనాడఁ బొరలుమెకంబుల్.
| 7
|
| [2]ఉ. |
ఏమని చెప్పవచ్చు జగతీశ్వర యీశ్వరుఁడే యెఱుంగు న
య్యామనిఁ బంటచేల [3]డిగి హావళి సేయు మహామహీజముల్
భీమనిశాతదంష్ట్రికల బిట్టగలించుచు నేకలంబు లా
హా మనవచ్చునే యవి మహారభటిన్ సెలకొట్టి రొప్పినన్.
| 8
|
| క. |
మిలమిలనిగోళ్లఁ జిలుపలు, గులగులలుగఁ గొట్టునచటిక్రోల్పులు గవిం
బొలవొలయ నెఱిఁగి యెఱుకులు, పులి పులి యన్నపుడ కవిసి పులిపులి సేయున్.
| 9
|
| ఉ. |
త్రెళ్లవు వాఁడిడొంకెనలఁ దీఱవు చిల్కులకోరికోలలన్
డొల్లవు బల్లకోలల ముడుఁగవు మేటికటారిపోటులం
జెల్లవు చిప్పకత్తుల నశింపవు వ్రేఁకవుబాఁకుతాఁకులన్
భల్లము లచ్చటన్ హృదయభల్లము లై తగు భిల్లకోటికిన్.
| 10
|
| [4]క. |
తఱిమి పయి నంటుకుక్కలఁ, గఱచు న్వడిఁ దిరిగి యెమురుగవిసినకుందే
ళ్లఱిముఱి నే మని చెప్పుదు, నెఱి నెఱియల నూఱునాఱు నెలవై యుండున్.
| 11
|
| గీ. |
చేత డేగఁ బట్టి సెలకట్టె గైకొని, ప్రొద్దుపోక పొలము వోయెనేని
దినము వలసినన్ని తేవచ్చుఁ బులుఁగుల, వానితఱచుఁ జెప్ప వశమె నాకు.
| 12
|
| సీ. |
మోటుదప్పకయుండ మూఁక నిల్పినఁ జాలుఁ బలుతీవియలె యురు ల్పన్నగలవు
తెరువులఁ గుక్కల నిరవు కొల్పినఁ జాలు నెఱులె యోదంబులై నిలుపఁగలవు
చెంతల దీము లుంచినఁ జాలు సుడిగాలి నెగయుదుమ్ములె తెర లెత్తగలవు
మొనసి మాఱమ్ము లొడ్డినఁ జాలు నెండమావులె పోతనీరులై మలయఁగలవు
చో పిడినఁ జాలుఁగా రగ్గి సోఁకి కనలి, మిగులుకొయ్యలె వసులయి మించఁగలవు
నీవు వచ్చినఁ జాలు ధాత్రీవరేంద్ర, వేఁట తనుదానె వేఁటఁ గావింపఁగలదు.
| 13
|
చంద్రభానుఁడు వేఁట కేగుట
| క. |
అన వాని నరిదియొసఁగుల, ననిపి గృహంబునకు వచ్చి హరికి మృగయపై
ననురక్తిఁ దెలిపి యాతని, యనుమతిఁ బ్రియసఖునిఁ గూడి యధికోత్కంఠన్.
| 14
|
| సీ. |
సవరని కెంబట్టుచల్లడంబు ధరించి గట్టిగాఁ [5]బైసూపుదట్టి గట్టి
సరిగెక్రొంబనికందుసాలెయంగియఁ బూని చలువచెంగావిపచ్చడము గప్పి
జిలిబిలిజల్లుపచ్చలప్రోఁగులు వహించి కమ్మఁగస్తురిఁ దిలకమ్ము దీర్చి
కుడివంకఁ బవడంపుఁబిడివంకి సవరించి యఱుతఁ గెంపులతాళి యలవరించి
|
|
| |
బెళుకుడాల్ జాళువావ్రాఁతపేరోజంపు
దళుకువన్నెకుళాయి యౌదల నమర్చి
నేత్రధరహోంకృతు లెలర్ప విజయశంఖ
వితతులు సెలంగ సదనంబు వెడలుటయును.
| 15
|
| [6]సీ. |
అడుగంటఁద్రొక్కి నయహితప్రతాపశీలములు నాఁ బసిఁడిలాళములు మెఱయ
జవభీతనిజమృగసంరక్షణకుఁ బాద మొందిన శశి యన నందె సెలఁగ
మహనీయగళదేవమణిపార్శ్వఘటితముక్తాపాళి యన గవ్వదండ దనర
ఘనతార్క్ష్యతాదష్టకవికాహినిర్మోకఖండంబు లన ఫేనకణిక లొలుకఁ
బట్టుపల్లంబుఁ గేడెంబుఁ బట్టియంబుఁ, దరకనంబును సింగిణి సిరిమితఱటు
జిగిదొలఁకులేనపాలాసిమొగసరియును, బూని సాహిణి యొకకత్తలానిఁ దెచ్చె.
| 16
|
| గీ. |
తెచ్చినఁ దదీయముఖసముత్థితనితాంత, భద్రసూచికహేషకుఁ బ్రమద మంది
ఫణిహరతురంగసుతుఁడు సాహిణులు సారె, [7]ధీరె యని మస్తరింపఁగఁ దేజి నెక్కి.
| 17
|
| క. |
అపు డెత్తిన నవబర్హా, తపత్ర మవతంసబింబితంబుగ సత్యా
పరిస్ఫురితోత్త
ధిపతనయుఁడు బాల్యాక, ల్పపరిస్ఫురితాత్మగురువిలాసముఁ దాల్చెన్.
| 18
|
| గీ. |
త్రోపుత్రోపాడి యతని కుర్వీపతనయు, లెలమిఁగత్తులతోఁ జేతులెత్తి మ్రొక్కఁ
బసిఁడిపరుఁజులు కోటీరపటలిఁ బొల్చెఁ, దత్ప్రతాపంబు శిరములఁ దాల్చి రనఁగ.
| 19
|
| గీ. |
సకలసేనలు గొల్వ నాచంద్రభానుఁ, డిట్లు వేఁటకుఁ జనుదేర నెఱిఁగి పురము
నలుగడల నంత వెడలిరి నల్లప్రజలు, గాఢమృగయామహోత్సాహకలకలమున.
| 20
|
| చ. |
వలలు నురుల్ సిడుల్ పిసులు వంకరదుడ్డులు పందిపోట్లు దీ
ములు గొరక ల్తెరల్ జిగురుమోకులు బోనులుఁ గాలియుర్లుఁ [8]బోఁ
గులు మిడివిండ్లు [9]బండగులుఁ గొమ్ములుఁ బాదులు వల్లెత్రాళ్లుఁ జి
వ్వలతడికెల్ ధరించి యిరువంకలఁ జేరిరి కొంద ఱుద్ధతిన్.
| 21
|
| గీ. |
కొమ్మటురులుఁ గాలిగుండులు చిలుమోర, లఱుతగవ్వదండ లలఁతిగంట
లమర సారెఁ బెదవు లల్లార్చి గురగుర, మనుచు వేఁటయిఱ్ఱు లరుగుదెంచె.
| 22
|
| చ. |
వెనుకరుమాలు లంసముల వ్రేలెడుకొంచెపుఁజల్దిచిక్కము
ల్పనుపయి కావిబొట్లుఁ బదిలంబుగఁ గట్టినదట్లు రొండ్లఁ జే
|
|
| |
ర్చినతరిసిల్పు[10]దండలును జే సణుజు ల్గలడేగవేఁటరుల్
గునుకుచు రాజుమ్రోల సెలగోలలు గైకొని వచ్చి రుబ్బునన్.
| 23
|
| ఉ. |
జాతర పుట్టచెండు నెఱజాణ గయాళి కరాళి దిట్ట చిం
బోతు తుపాకి జోగి సుకబోగి తుటారి తలారి మారి సం
గాతి లకోరికోల యనఁగాఁ జనుకుక్కలఁ గేలఁ బూని య
త్యాతతశృంఖలాఘలఘలార్భటి మించఁగ వచ్చి యుద్ధతిన్.
| 24
|
| సీ. |
బోటుమాటలు గావు పొదరొప్పుసింగంపుఁగొదమనైనను గూలఁగ్రుమ్మఁగలము
వట్టిమాటలు గావు పుట్టకూటికి డాయు నెలుఁగునైనను బట్టి నిలుపఁగలము
పెక్కుమాటలు గావు గ్రక్కునఁ బైకొన్న పులినైనఁ జే యిచ్చి పొడువఁగలము
రిత్తమాటలు గావు హత్తికొమ్మునఁ జిమ్ముకిటి నైనఁ జొరఁబాఱి కెడపఁగలము
వదరుమాటలు గావు దేవరపొలానఁ, గలుగుపులుఁగుల నన్నింటిఁ బిలువఁగలము
చిత్తగింపును మ మ్మని సెలసువిండ్లుఁ, బలుకగొడ్డండ్లుఁ గలబోయపౌఁజు గొలువ.
| 25
|
| క. |
రయలటహపటహఢక్కా, జయకాహళభేరిపణవశంఖహుడుక్కా
భయదార్భటి దెస లద్రువం, బయనం బయి యేగి చంద్రభానుం [11]డంతన్.
| 26
|
| సీ. |
ప్రబలగంధావేశభద్రభేదిమృగేశమసృణకేసరమంజుమంజరితము
కుపితోగ్రచిత్రాంగఘోషభీతకురంగపటల[12]చారుకుడుంగపంజరితము
ఘనఘనాఘనలీలగాఢకాంతిస్థూలకుధరశిలాజాలకుంజరితము
దంష్టిదంష్ట్రాభోగదళితపృథ్వీభాగపృథువిచిత్రపరాగపింజరితము
చటులఝంఝూప్రభంజనజవవికీర్ణ, [13]శాల్మలీకుజపుంజసంజాతతూల
[14]చక్రపలితపరీణాహసంజరితము, నైన వార్ధితటారణ్య మచటఁ గాంచె.
| 27
|
| క. |
కాంచి యలయటవిఁ జొచ్చిన, చెంచులు మునుగలుగ నచటు సేరి నలుగడం
బొంచీ వెలివెడలుకడ లూ, హించి మృగౌఘముల నిగ్రహించుకడంకన్.
| 28
|
| గీ. |
దుష్టమృగచయంబుఁ దూలించి వనసీమ, నాత్మవశము సేయ నాటవికులు
చుట్టుతోరణంబు గట్టినచందానఁ, బ్రమద మొదవఁ బ్రోవువారి రపుడు.
| 29
|
| క. |
తమగజముల నచ్చటిసిం, గము లారడిపెట్టు ననుచుఁ గలుషించి విశా
సముదయము వనముఁ జుట్టిన, క్రమమునఁ దెర లడరె లుబ్ధకనిబద్ధము లై.
| 30
|
| గీ. |
నలుగడల నెత్తుకఱిత్రాటివలలు సెలఁగె, నపుడు పటపటహార్భటి నడరి చుక్క
వెండిచీలలు రాలఁ బైనుండ కిలకు, డాసిన సరంధ్రగగనఖండము లనంగ.
| 31
|
| గీ. |
వనవరాహంబు లెదురుగా వని తలంచి,యాదికిటిపతిఁ బట్టుటకై కడంగి
తెరువు లెల్లెడఁ బలువుగఁ దీర్చి రనఁగ, రవ్వ వేఁటరు లోదముల్ ద్రవ్వి రపుడు.
| 32
|
| వ. |
అత్తఱిఁ దండతండంబులై పండి రాలినచింతపండు మెసవినకతంబున మెం
డుకొనుకండక్రొవ్వులు దండిపేరెండలఁ గరంగి పడియఁ బడియపట్లకు వచ్చి
యచ్చట నీరు గానక ఘోరఘర్ఘరధ్వానంబులు గర్జితంబులును నెత్తురు లొ
లుకుతత్తరంపుఁజూపులు దటిత్తులును నాస్యగళత్ఫేనఖండంబులు కరకలును
గాఁ గఱకునెఱి మెఱుంగు దొరయునురవడి ధరియింపలేక ధరణివివరంబుఁ
జొరఁబూను ఘనంబు లగుఘనాఘనాఘనంబులకరణి ఖనిత్రక్రూరపోత్రకోటికల వీ
టికలు వడినవండుపెల్ల లెగనెత్తి యుల్లన నూరుచిలుపచిలుపకలఁకనీట నా
లుకలు తడుపు [15]సూకనికరంబులకు నావాసదేశంబు లగునెడ నలుదిక్కులఁ జు
ట్టువలలు గట్ట నియమించియు మఱియు దట్టంబుగాఁ బుట్టిన పొట్టచిచ్చు
మట్టుపెట్టుటకునై పుట్టలకుఁ జేరి దట్టంబు లగుఖరనఖరధట్టంబుల నట్టిట్టు
త్రవ్వి నెఱుసు లేఱుతెఱంగున నభంగఫూత్కారభీషణభుజంగంబులఁ దివి
చివైచి మధుచ్ఛత్రాకావిభ క్తంబులగు తదీయభక్తంబులు బుగ్గలకు నగ్గలం
బుగా మెసవి బుసకొట్టుచు నుసురుకొనునన్నునఁ గన్నుఁ గానక నిజనిలయ
నికుంజవలయంబుల నిదురించుతఱి సురసురఁ దిరుగు సురకరువలిపరువులఁ
దరువుల రవులు నెరగలిసెగలు దిగదిగనఁ దగులు గగనమణికిరణములనిగని
గలు వెనుదగుల గవులు వెలువడుబెడిదంపుటిరుల గుంపులన మొల్లంబులై
వెళ్లఁబాఱు భల్లూకతల్లజంబులు క్రీళ్లుఱుకు దెసల వసులొడ్డనియమించియు,
మఱియు నుజ్జృంభితగండప్రదేశనివేశంబులును నుదారదంతవిశంకటంబులు
నురుతరపాదప్రకాండంబులు నున్నతవంశదండంబులుం దనర దవదహన
దందహ్యమానతాపంబుల కోర్వలేక పర్జన్యదేవతకు నాక్రోశించు గిరీశం
బు లనఁ బ్రచండంబు లగునెండల మెండున బెండువడి తుండంబు లెత్తి
ఘోషించుచు నీరాశ నీరాశయంబులకుం గ్రమ్ము [16]కొమ్ముటేనుఁగు పదువులు
మెదలుపదవుల నోదంబులు ద్రవ్వ నియమించియు, సకలమృగప్రాణవా
|
|
| |
తూలంబులఁ గ్రోలఁ దివురు విషమవిషవిస్ఫుటస్ఫటావంతంబు లన వాలం
బులు దూల నఖర్వగర్వోత్తరంగంబు లగుకురంగంబులపైఁ జెంగున దాఁటి
వడిం గెడపి మెడల వెడలునుడుకునెత్తురు కుత్తుకలబంటి గ్రోలి యఱగొని
గిరిదరులఁ దరలకయుండి మఱునాఁడు పేరాఁకట నేకటంబడుచుఁ బ్రబలత
మతమోగుణరేఖావిమిశ్రితోదారసశరీరవీరరసంబులచందంబున మురుబొం
దుల యెఱచి కఱచి పఱచు శార్దూలసంఘాతంబులసంకేతంబులఁ గ్రూరమ్ము
లగు మాఱమ్ము లునుప నియమించియు మఱియుఁ గారుపోతు కణఁతి మ
నుబోతు దుప్పి మొదలగు మృగంబులకుఁ దెరువు లగునిరవులఁ దత్తదుచిత
సాధనంబులు సవరింపంబంచియు, గాలి పరికించి యెగువదిక్కునకు నడిచి
యక్క డక్కడ మీటు గలపొదలచాఁటునఁ బోటరుల నెదురుపాటు గా
కుండ నిలిపి పార్శ్వంబుల జాగిలంబులతోడివాగురికుల నునిచి పటహఢ
క్కాదివాద్యంబులు చఱపించియుఁ దుపాకి మొదలగు నగ్నియంత్రంబులు
ముట్టించియుఁ జోపుడు వెట్టించి తాను దగుపట్ల నుచితక్రమంబుల నాఖేట
కార్హసాధనసన్నద్ధుండై విజయలోలుం గడఁ గూడి సంచరించుచుండె నట్టి
యెడ.
| 33
|
| శా. |
త్రస్తైణంబు పతద్వలీముఖము నృత్యత్ఖడ్గ మత్యాహిత
గ్రస్తక్రోడము ఢౌకమానశశ మాక్రందన్మృగేంద్రంబు వి
స్రస్తద్వీపి ఫలాయమానకరి నిర్యద్వాహవిద్వేషి వ్య
త్యస్తక్రోష్టృక ముద్భ్రమద్గవయమై యక్కాన ఘూర్ణిల్లఁగన్.
| 34
|
| [17]సీ. |
జాగిలాలపసిండిసరిపెణ ల్సడలించి పట్టెడ ల్దుయుముడి గట్టువారుఁ
జాఁటునఁ గనుఁగొని మోటు తప్పక నిల్చి తెగనిండఁగా విండ్లు దిగుచువారుఁ
నదలించి బిరుదున నెదురేగి పందిపో ట్లుగ్గుటంబులచాయ నొడ్డువారుఁ
దెరలకు డాయ నిబ్బరపుబొబ్బల వేఱుపఱిచి యోదములకుఁ దఱుమువారు
[18]నగుచు నానావిధమృగప్రహారఘోర
సన్నహనసావధాను లై శబరభర్త
|
|
| |
లధిప మముఁ జూడు మనుచు మహామృగవ్య
విపినతల మెల్లఁ దాము యై వెలసి రపుడు.
| 35
|
| సీ. |
పక్కునఁ జొరఁబాఱి పాలచేరులు పట్టి బలిమిమైఁ జదికిలఁబడఁగఁ దిగుచు
దిగుచుచోఁ గ్రక్కునఁ దిరిగి కొమ్ములఁ జిమ్మఁ దొలఁగి యల్లంతని నిలిచి వదరు
వదరి పోవఁగనీక వచ్చి యడ్డము చేరి కెరలి [19]యల్లంతనె తెరువు గట్టుఁ
గట్టి యన్నియు మాలెగట్టిరొప్పకమున్నె కదుపులోఁ జొరఁబడి చెదరఁద్రోలుఁ
ద్రోలి గుబ్బున వెనుకొని తోఁకఁ గఱచుఁ, గఱచి వెనుద్రొక్కి పెడతలగంటి సేయుఁ
జేసి యిటు లేకలంబులఁజిక్కు వఱచు, శబరు లౌ రౌర యనఁ గొన్నిజాగిలములు.
| 36
|
| గీ. |
దట్టికొంగు మెడకుఁ జుట్టి మెల్లన పొద, చాఁటుబడిసె తెచ్చి శబరుఁడొకఁడు
బయలురొప్పుపందిపైఁ గాటు మరిగిన, వేఁటకుక్క నంటవిడిచి పొడిచె.
| 37
|
| క. |
వడి నొక్కఁడేకలము వెం, బడిఁ జనుచో వెనుకఁ గవిసి పైఁ బడినపులిం
బెడమరలి కెరలి తనమొల, పిడియమ్మునఁ గడుపు చించి పెళ పెళ నార్చెన్.
| 38
|
| [20]సీ. |
జాఠరశిఖిశిఖాజాతధూమంబులచాడ్పున నల్లనిచాఱ లెసఁగఁ
గ్రోధద్రుమాగ్రసంరూఢపల్లవముల చెలువున నిక్కినచెవులు దనర
సకలమృగానీకశాసనోద్ధత వేత్రవల్లికచందాన వాల మమర
నాస్యగహ్వరరసనాహీంద్రవిషలతాచ్ఛటలు నాఁ గఱకుమీసలు వడంక
నావులించుచుఁ గబ్బునకడరునీఁగ, మూఁకఁ గమియుచు సెలవులు నాకికొనుచు
భూరిభీకరభాంకృతు ల్పొదలఁ గొన్ని, పొదలనడుచక్కి బెబ్బులి గదిసె [21]నొకటి.
| 39
|
| క. |
ఆపులి నిజతురగదిదృ, క్షాపరత న్నిగుడ దానిఘనపరుషరుషా
చాపలతం దూపు భుజా, చాపలతం దొడిగి శౌరిసంభవుఁ [22]డడిచెన్.
| 40
|
| క. |
కూలమ్మున నొకఁడు సరి, త్కూలమ్మున ఖడ్గి నేసి కో యని యార్చెన్
వాలమ్మున నొకచమరీ, వాల మ్మఱఁజేసి యొకఁడు వడిఁ బొగడొందెన్.
| 41
|
| గీ. |
కడిమిఁ గదియుకుక్కఁ బడఁగొట్టి యొకకిటి, మోటు పెట్టి రొప్ప నోటినురువు
సెలవులందుఁ బొలిచెఁ దళుకుదంష్ట్రికలకు, సరవి నిడ్డ బిరుదుజల్లు లనఁగ.
| 42
|
| గీ. |
ఒకఁడు పొదలు తూఱి యుఱికెడుకుందేటిఁ, గూడనేయ బల్లకోల దనరె
గలిమినుండి కృశతఁగడ కేగె నిది యని,యలుకఁ దఱుము చంద్రకళ యనంగ.
| 43
|
| క. |
హరిసుతుఁ డొకహరిణముపై, హరి సడ్డము నూఁకి యేయ నాశుగ మధిక
త్వరఁ బఱవఁజేసె దానిం, జరమాంగకమై నిజాఖ్య [23]సఫలతఁ బొందన్.
| 44
|
| [24]గీ. |
గాలివంక గౌలు గని యీరములు చేరి, తారిలాఁగలెల్ల మూరుకొనుచుఁ
గాలు ద్రవ్వి యునికిఁ గని కొమ్ముటుడుములఁ, గఱచి తిగిచెఁ గొన్నిమొఱసడములు.
| 45
|
| గీ. |
యమునిగద నిడ్డ లోహఖడ్గమువిధమునఁ, జేతఁదగుతోఁచిగానికిఁ జెమటప్రాఁత
యొత్తుగా ముష్టి నమరించి యొకఁడు వైచెఁ, గట్టెఁబొద సోపి వెలిచె పైగజ్జె గదల.
| 45
|
| గీ. |
పొట్టిగుట్టులు గుట్టుగా [25]మట్టిమట్టి, గట్టిపట్టులు ముక్కునఁ గుట్టికుట్టి
యిట్టునట్టును రెట్టలఁ గొట్టికొట్టి, పట్టెఁ గుందేటి నపు డొక్కదిట్టలగుడు.
| 46
|
| గీ. |
ఇట్లు తాము నిగ్రహించినమెకముల, నెల్లఁ దెచ్చి యెదుట నిడినఁ జూచి
చంద్రభానుఁ డపుడు చాల మెచ్చి పుళింద, వరుల కొసంగె నుచితవస్తుసమితి.
| 48
|
| క. |
అట్టియెడఁ గఱకుమేనులఁ, బుట్టినబడలికలతోడ బోయలు వేఁటల్
మట్టుపఱిచి యాచెంతల, పొట్టెము లగుపొదలఁ జేరి పొదలెడువేడ్కన్.
| 49
|
| సీ. |
కొందఱు మునుమున్ను గూలినమెకములఁ గాట్రేని కర్పింపఁ గడఁగి రపుడు
కొందఱు మనుబిళ్లఁ గోసి కుప్పలు వైచి పాలు దప్పకయుండఁ బంచి రపుడు
కొందఱు బలునెల్లికొయ్య నింగలములు గల్పించి కఱకుట్లు గాల్చి రపుడు
కొందఱు తేఁకుటాకుల దొప్పగమిలోనఁ బస గలనంజుడు ల్మెసవి రపుడు
విపినతలమున నీరీతి వేఁటకాండ్రు
సముచితోత్సాహములు మించ శౌరిసుతుఁడు
ఠీవిఁ బురినుండి బోనపుట్టికలు రా ని
జాప్తపరిజనయుతుఁ డయి యారగించె.
| 50
|
| చ. |
చలువలు చిందుకందువలఁ జంద్రశిలోపలసాంద్ర[26]వేదికన్
జలజలఁ జాలుగా సెలలు జాఱునొకానొకకోనలోనఁ బా
టల పటుకోరకోదరవిటంకనటత్సవమానకందళుల్
చెలఁగెడు నొక్కపూవుఁబొదఁ జేరి సుఖంబున నుండె నయ్యెడన్.
| 51
|
చంద్రభానునికడకు సిద్ధుఁడు వచ్చుట
| సీ. |
ముడివీడుకుఱుచకెంజడలతో నిచ్చొందుకఱపట్టుకుచ్చలిగంతతోడ
వలచేతిజలకమండలువుతోఁ బేరెద నిట్టలం బగుయోగపట్టెతోడఁ
బెఱచేతిబెత్తముమురువుతోఁ గళమునఁ దాల్చినసింగినాదంబుతోడ
[27]మూలికె ల్గలకకపాలతో సందిటఁ గదియు కేదారకంకణముతోడ
|
|
| |
భసితచర్చికతో నిమ్మపంటిచాయ, దొరయు నెమ్మేనితోడ సిద్ధుఁ డొకండు
మిగులవేడుకఁ జెట్టున దిగినయట్టు, వచ్చె గొబ్బున నయ్యదువర్యుకడకు.
| 52
|
| గీ. |
వచ్చుటయుఁ గాంచి యెదురేగి తెచ్చి యొక్క
సితకరోపలసీమ నాసీనుఁ జేసి
యర్ఘ్యపాద్యాదిసత్క్రియ లాచరించి
యతిలలితవాక్యముల సేమ మరసి పలికె.
| 53
|
| సీ. |
తఱిమినారలు నిరంతరతమఃపటలంబు మస్తచంద్రప్రభామర్శనమున
యడఁచినారలు మహోదగ్రరజోరాశి విజ్ఞానధారాభివృష్టికతన
నాఁగినారలు సముద్య ద్వాయువలనంబు లీల మైఁ గుండలి మేలుకొలిపి
తొలఁచినారలు తనూమిళితపంకచయంబు లనితరసాధ్యామృతౌఘమహిమ
గణుతికెక్కి తపస్ఫూర్తిఁ గాంచినార, లనఘతరశీలహంసు లీ రగుటఁ జేసి
యట్టిమిముబోంట్ల వినుతి సేయంగఁ దరమె, భవుని కైనను బద్మసంభవుని కైన.
| 54
|
| క. |
భూచక్రభరణమదకృత, నీచతచేఁ జాల నెఱగొనినమాదృశులన్
వాచంయమి మీరు కృపం, జూచినఁ గా కేల కలుగు శుభవైభవముల్.
| 55
|
| [28]గీ. |
అనిన మందస్మితము కనుంగొనలఁ దొలఁక, సర్వసర్వంసహాభారసహనదక్ష
బాహుశాలికి నాసత్యభామసుతున, కనియె యతి మత్తకేసరిస్వనము మీఱ.
| 56
|
| సీ. |
ప్రతిమానసాంభోజసతతవికాసశీలనవిచక్షణుఁ డెన్న నినుఁడు గాఁడె
యభ్యుపగక్షుత్తమోహంక్రియావిదారణసమర్థుం డెన్న రాజు గాఁడె
జటిలాపదహిగర్వసర్వస్వవిదళనధుర్యుఁ డెన్నఁగ నరేంద్రుండు గాఁడె
శమిరాజనిర్వ్యాజసౌఖ్యవాసవిధాయకుం డెన్న నచలేశ్వరుండు గాఁడె
యఖలయతిమానసోత్తరాశావలంబ, ముఖ్యుఁ డెంచిన సార్వభౌముండు గాఁడె
కాన మముబోంట్ల నీవును గారవింప, వలయు నన విని యదువంశవల్లభుండు.
| 57
|
| సీ. |
సంయమి మీకటాక్షమున నెచ్చో టతిసౌమ్యమై రమ్యమై గమ్య మయ్యె
మౌని నీసంస్థానమహిమ నెచ్చో టస్తదైన్యమై మాన్యమై ధన్య మయ్యె
యతి నీపదాబ్జసంగతుల నెచ్చోటు సత్సేవ్యమై దివ్యమై భవ్య మయ్యె
వ్రతి నీమనఃప్రసన్నతల నెచ్చోటు వరేణ్యమై పుణ్యమై గణ్య మయ్యె
|
|
| |
జటిలశేఖర నీకృపాసక్తి నెచటు, పాత్రమై చిత్రమై యఘదాత్ర మయ్యె
నట్టినెలవులఁ గలవింత లానతిచ్చి, ననుఁ గృతార్థుని గాఁ జేయు మన నతండు.
| 58
|
| ఉ. |
భూవర సర్వపుణ్యపురము ల్దిలకించుచుఁ గుండినంబునం
గేవలరూఢి నారదుని గెల్చినగద్దఱిఁ దుంబురుం గళా
కోవిదుఁ గాంచి యందు నొకకొన్నిదినంబులు నిల్చి రంగధా
త్రీవిభుఁ గొల్వఁబోవుచు సుధీజనసేవిత నిన్ను గాంచితిన్.
| 59
|
| చ. |
అన హరిసూనుఁ డద్భుతము నంది మునీంద్ర సుధాశనాధినా
థునినెఱమెచ్చుగాణ యగుతుంబురుఁ డిత్తఱిఁ గుండినంబునం
దనిశము నున్కి కేమికత మానతి యి మ్మన సావధానత
న్విను మని పల్కె సంయమి నవీనవచోరచనాచమత్క్రియన్.
| 60
|
| మ. |
కలఁ డున్నిద్రజయప్రయాణపటిమాగ్రగ్రాహ్యవాహ్యాళికో
త్కళికాభంగతరంగసంఘపటురింఖాపుంఖసంఘాతని
ర్దళితక్షోణిరజోవ్రజావిలసముద్రస్వర్ధునీవ్యక్తదో
ర్భలసన్నాహుఁడు రుక్మబాహుఁడు కుభృత్పర్జన్యవాహుం డిలన్.
| 61
|
| క. |
అతనికి సుతుఁడును సుతయును, వితతయశుఁడు వీరసేనవిభుఁడుఁ గుముదినీ
సతియును గల రామకొరుఁడు, శతమఖముఖవినుతనిజభుజబలుఁ డనఘా.
| 62
|
| సీ. |
పుష్కరప్రౌఢిమ పొలఁతికేలన కాదు బెళుకు నెన్నడుమునఁ గలిగియుండు
నబ్జవిభ్రమము తన్వంగిగ్రీవన కాదు కలికినెమ్మొగమునఁ గలిగియుండు
విషధరప్రఖ్యాతి వెలఁదివేణిన కాదు మెలఁతలేయారునఁ గలిగియుండుఁ
జక్రవిలాసంబు సతిగుబ్బలన కాదు ఘనజఘనంబునఁ గలిగియుండు
నలప్రవాళప్రభావంబు చెలియపాద, ములన కా దధరంబునఁ గలిగియుండు
ననుచు వినుతింపఁ దనరు నయ్యధిపుపుత్త్రి, దివ్యవనితావతారైకభవ్య గాన.
| 63
|
| క. |
ఆరాజబింబవదన క, వారితసంగీతవైభవము నేర్ప సుధాం
థోరాజు పనిచె వీణా, సారస్యధురంధరాగ్రసరుఁ దుంబురునిన్.
| 64
|
| గీ. |
అనిన విని మహాత్మ యారుక్మబాహుభూ, కాంతమణికి నెట్టు కన్య యయ్యె
నమరకాంత యిది మహాద్భుతం బెఱిఁగింప, వే యటన్న సంయమీంద్రుఁ డనియె.
| 65
|
| సీ. |
వదరువట్రువహరివాణంబు గలమేటిబండికం డ్లేయూరిపాడిబంట్లు
లిబ్బిరాచూలి నేలినచాన మొదలైనపడఁతుక లేయూరిపడుపుఁగొమ్మ
|
|
| |
లెడ కాఁపురము వానికుడియనుగుందమ్మితేనియ యేయూరితేటచెలమ
జేజేలకోరికల్ చేఁపెడినిచ్చయామనిగిడ్డి యేయూరిమందపసర
[29]మిచ్చమానిక మేయూరిరచ్చఱాయి
పెట్టెఱుఁగుమ్రాఁకు లేయూరిపెరటిచెట్టు
లట్టిసుర[30]పురి యేలుచు నమరపతి మ
హోన్నతైశ్వర్యదుర్యుఁ డై యొక్కనాఁడు.
| 66
|
| చ. |
సిరులఁ దనర్చు దివ్యసభఁ జేరఁగ వచ్చి పరాకు జియ్య యె
చ్చరిక యహో యటంచు సరసధ్వనితో నిరువంకలన్ బరా
బరు లొనరించుచుం బసిఁడిబ్రద్దలవారలు దెల్ప వేలుపున్
దొర లిరుగేలు ఖడ్గములతో మకుటంబుల నుంచి [31]కొల్వఁగన్.
| 67
|
| గీ. |
వచ్చి మించులు వెదచల్లునిచ్చమాని
కములగద్దియఁ గూర్చుండి యమరగురుఁడు
కవియుఁ బార్శ్వద్వయంబునఁ గదిసి బహున
యస్థితులు దెల్ప నాలించునవసరమున.
| 68
|
| సీ. |
సేనాని చిత్రవాజివిహారములఁ జేరె వలమానహేతియై వహ్ని వచ్చెఁ
జండాంశుతనయుఁ డుద్దండవైఖరి డాసె ఘనతమన్ఫూర్తి డగ్గఱె బలాశి
వాహినీశ్వరులతో వరుణుండు ననుదెంచె బహువాసనల గంధవహుఁడు గదిసెఁ
జెందె మహారాజసేవ్యుఁ డై ధనపతి గౌరీశుఁ డేతెంచెఁ గళ దొలంక
వెండియును దక్కినయశేషవిబుధవరులు, నిర్నిమేషప్రభావసందీప్తు లగుచు
నరుగుదెంచిరి సకలలోకాధిరాజ్య, రమ్యవిభవాభిరాము సుత్రాముఁ గొలువ.
| 69
|
| సీ. |
బహులక్షణానురూపప్రభావంబులఁ గనుపట్టుసుకవివాక్యములచేత
నరిదరకరమహిమాదాయకంబు లై తనరెడుగురునిమంత్రములచేత
శాస్త్రాధికరణచర్చాభీతవిమతమై కొఱలునూతనబుధగోష్ఠిచేత
శ్రుతహితపర్ణవిస్ఫురణమాధురిఁ జాల సొగయువిద్యాధరస్తుతులచేత
నుబుసుపోవఁ బురందరుఁ డూర్వశీశ
శిప్రభాహరిణీఘృతాచీతిలోత్త
మాప్రధానాప్సరోవధూమణులు గొలువ
నొనరి యొడ్డోలగంబయి యుండునపుడు.
| 70
|
| గీ. |
చారుఁ డొకఁడు వేగ సముఖమ్మునకు వచ్చి, నమ్రుఁ డగుచు నాననమునఁ గేలు
దోయి చేర్చి యొరఁగు డాయంగఁ జని నిక్కి, విన్నవించె నేమొ విబుధపతికి.
| 71
|
| క. |
ఆమాట కులికిపడి యే మేమీ యని తెలియ నడిగి యించుకవడి నె
మ్మో మఱవంచి సశంకము, గా మరుదాచార్యునెమ్మొగము గనుఁగొనియెన్.
| 72
|
| క. |
కనుఁగొనఁ దత్కార్యము తన, మనమున నూహించి దివిజమంత్రి సుధాంథో
వనితామణు లుండఁగ నీ, యనుతాపముఁ జెందనేల యమరాధీశా.
| 73
|
| సీ. |
బతిమాలఁజేయరే ప్రతిసృష్టి గల్పించి యడరువిశ్వామిత్రునంతవానిఁ
బనిబందఁ జేయరే పరమేష్ఠి నిష్ఠచే నతకరించిన కణ్వునంతవానిఁ
బాలుమాలింపరే పంచేంద్రియోద్వృత్తి నడిచిన శాండిల్యునంతవానిఁ
గక్కూర్తిపఱుపరే గాఢతసోరూడుఁ డగుమందకర్ణజునంతవాని
నితఁ డనఁగ నెంత యెంతటియతులకైన
వేరువిత్తులు గారె యీవిపులనయన
లీవెలందులలో నొక్కయిగురుఁబోణి
ననుపు మసమాస్త్రుతోఁ గూర్చి యనిమిషేంద్ర.
| 74
|
| చ. |
మఱచితె నీవు తొల్లి పురమర్దనుచిచ్చుఱకంటివెచ్చఁ బెం
పఱినమరుం దదీయకరుణామృతనూతనవర్షధారఁ గ్ర
మ్మఱ మొలపించి మామకసమంచితమంత్రబలాప్తిసాంగుఁడై.
పరఁగఁగఁ జేసి మౌనిజనవంచన కుంచుట యెల్ల వాసవా.
| 75
|
| క. |
అనుగురునివాక్యములు విని, యనిమిషపతి పనుప వేత్రహస్తుఁ డొకఁడు వే
చని యఖిలంబును దెలుఁపఁగ, వనధిసుతాతనయుఁ డధికవైఖరితోడన్.
| 76
|
| సీ. |
వలెవాటు వైచినవలిపెదుప్పటి పసపంటి బంగరువ్రాఁత నతకరింప
నొరగుఁజంద్రికయొంటిపొరగుడ్డ కెంబట్టు చెంగులుకిసలయశ్రీల నేలఁ
బేరెద నందంద నూరుఘర్మకణాలి హారమౌక్తికముల నసదుసేయఁ
దనువున రవసందిదండయెత్తులతఱుల్ కస్తూరరేకులఁ ద్రస్తరింప
జాళువాగోణపుఁజెఱంగు నేలఁ జీరఁ, దలిరునమ్మాళిగెలు మెట్టి లలన యోర్తు
చేరి కైదండ యీనిద్రఁదేరుకన్నుఁ, గన నలరుబంతి యొత్తుచుఁ గంతుఁ డంత.
| 77
|
| గీ. |
చావడికి వచ్చి యొసపరిఠీవి మెఱయఁ, గొలువు సింగారమై వెంటఁ గొలిచి చైత్ర
కాబ్జమందానిలప్రముఖాప్తు లరుగు దరఁ [32]జనుదేరులక్ష్మీకుమారుఁ జూచి.
| 78
|
| ఉ. |
కట్టికవారు సారె సముఖా యన వామపదంబు కెంపురా
మట్టిక నిల్చి గద్దెపయి [33]మార్పడ వేఱొకజాను వూఁది యా
పట్టవువేల్పు గొంతమురిపంబున నించుక లేచి కంతుఁ జే
ప ట్టిటు రమ్మటంచుఁ దనపార్శ్వమున న్వసియింపఁజేయుచున్.
| 79
|
| చ. |
పరమకుతూహలం బడరఁ బల్కు సుఖస్థితి నీదిశాంతపా
లురు నితరామరుల్ కడుపలోపలిచల్ల దొలంకకుండ ని
ర్భరులయి దండి దాడి యనుపల్కు లెఱుంగక నీడపట్టులన్
దొర లయి యుండు టెల్ల హరిదోర్బలశక్తిన కాదె మన్మథా.
| 80
|
| చ. |
అతనికిఁ బట్టి వీ వగుట నాపద లీసురరాజ్యవైభవ
స్థితి కితరంబు లేమి చనుదెంచిన నన్నియు మాన్ప విక్రమా
ప్రతిహత నీకునుం బడినభారము గావున రూపవిభ్రమాం
చితసురచంచలాక్షులు భజింపఁగ నేగి కవేరజాతటిన్.
| 81
|
| మ. |
వ్రతసంపత్తిఁ దపంబు సల్పెడుభరద్వాజాఖ్యమౌని న్భవ
చ్ఛితభల్లంబులపాలు సేసి లలనాశృంగారలీలాకళా
న్వితుఁ గావించి మదీయచిత్తజనితోద్వేగంబు మాయింపు మో
యతులప్రాభవదేవకార్యఘటనాయత్తప్రయత్నంబునన్.
| 82
|
| [34]క. |
విను మిఁక నేమనినఁ బ్రియం, బొనరించుట దోఁచు శక్తియుక్తుల నీయో
పినరీతిం బాటులుపడి,యనిమిషరాజ్యంబు నిలుపుమయ్య మనోజా.
| 83
|
| గీ. |
అనుచు ననునయించి యగభేది రంభాది, దివిజవనజముఖులదిక్కు చూచి
వనితలార యిందు మునినాథు వలపింపఁ, బడఁతి యొకతె యేఱుపడుఁడటన్న.
| 84
|
| క. |
వారలలో నతిలలితా, కారద్యుతిసాంద్రచంద్రకళ యనుసతి జం
భారాతియెదుట నిలిచి యు, [35]దారస్మితమాధురీసుధారస మెసఁగన్.
| 85
|
| చ. |
పలుకుల కేమి దేవ బలభంజన నీకృపపెంపున న్మహో
జ్జ్వలగతిఁ జేరఁబోయి [36]యలసన్నుతిశాలి మహర్షిధూర్జటిన్
సలలితనిష్కళంకరుచిసంపదఁ గైకొని ముజ్జగంబు "లీ
యలికులవేణి చంద్రకళ" యౌ నని మెచ్చ ఘటింతుఁ బంతముల్.
| 86
|
| గీ. |
సభ నహంకారములు పల్కఁజనదు కాక, విబుధవర్య భరద్వాజవిభ్రమంబుఁ
గోరి యిప్పుడె విటపాళిఁ గూర్పకున్న, నను విలాసిని యనుచు నెన్నంగవలదు.
| 87
|
| సీ. |
చవి చూచునే కదా సావిఁ గెంజిగురులు నాలేఁదొగరుమోవిఁ గ్రోలఁ డెట్లు
సరవి నుండునె కదా సైకతస్థలముల [37]నానితంబము డాయ మాను నెట్లు
తానమాడునె కదా తడయ కెప్పుడు నీట నాకమ్మఁజెమటల నానఁ డెట్లు
కలసియుండునె కదా వలపుఁబూఁదీవెల మత్తనూసంగతి మరగఁ డెట్లు
ముట్టునే కద మెట్టతమ్మలు మదీయ, చరణసంవాహనము సేయ మరగఁ డెట్లు
పలుపలుకు లాడ నేల మత్ప్రౌఢి నేఁడు, చిత్తగింపు మటన్న శచీవరుండు.
| 88
|
| గీ. |
మలినజలజాతమేని నీలలితకరస, మృద్ధి నలందె గడుసుఱాలేని నిన్నుఁ
గాంచినఁ గరంగవే చంద్రకళ ధరిత్రి, వ్రతుల వలపించు టెంతభారంబు నీకు.
| 89
|
| క. |
అని యనిమిషపతి తను దయఁ, గని తనచేఁ బసిఁడితట్టఁ గప్పురబాగా
లును దొడవు లొసఁగి యాసతిఁ, [38]బనిచినఁ దత్కార్యభారపరుఁ డై మరుఁడున్.
| 90
|
| ఉ. |
గ్రక్కున లేచి గద్దియ డిగన్ దివిజేంద్రుఁడు తోన డిగ్గి పే
రక్కున జేర్చి నాలుగయిదజ్జలు వెంటనె యేగుదెంచి నీ
నొక్కఁడ వుండ మేము సుఖముండుదు మెప్పుడు నేఁడు ప్రోవుమీ
దిక్కయి పంచబాణ యని దీవన లిచ్చిన సంతసంబునన్.
| 91
|
| గీ. |
అమరనాథుని వీడ్కొని యాలతాంగి, మొదలుగాఁగల తెఱగంటిముదిత లుదిత
ధృతులయి భజింపఁ బచ్చనితేజి నెక్కి, వెడలెఁ గలకంఠకంఠకాహళులు మొరయ.
| 92
|
| సీ. |
నిగనిగ మను గొప్పనిడుదయొంటులచాయ చెక్కుటద్దములపైఁ జీరువాఱఁ
జెమటచేఁ గరఁగి పూసినకదంబముచాయ యరచట్టలో నుండి పరిమళింపఁ
బలుకుఁగప్రపుఁదావి వలుచువీడెముకెంపుతేనె కెమ్మోవిపై నీనె చూపఁ
బరిజనంబులు వీచుసురటి తెమ్మెరలు బంగరువ్రాఁతకుళ్ళాయికళలు గదలఁ
జడిచెమట జిల్గుపావడఁ దుడిచికొనుచుఁ, గిరుదువాళినె పోనిచ్చ గెరలనీక
సంతరించుచు తనవాజినము తెఱింగి, యెక్కి యాడుచుఁ జనియె నాచక్కనయ్య.
| 93
|
| మ. |
విరిసెం బువ్వులు తేఁటిజోఁటిగమి యువ్విళ్లూర నందంద గా
డ్పరసెం దావులు చిల్వచెల్వపదు వఱ్ఱాడంగ లేవెన్నలల్
|
|
| |
గురిసెం గోరికతోఁ జకోరమహిళల్ గ్రుక్కిళ్లు మ్రింగన్ ధను
ర్ధరుఁడై పంచశగుండు భూతలముఁ జేరన్ దిక్కులం దొక్కటన్.
| 94
|
| చ. |
తొలఁకులఁ దేలి పుప్పొడులఁ దూలి మరందముఁ గ్రోలి కన్నెతీ
వలవయి సోలి క్రొన్ననల వ్రాలి హిమంబుల నేలి వాసనల్
గలయఁగఁ జేయఁ జాలి చలిగాలి తగ న్హరిచూలిమీఁదటం
బొలసె మరుద్రథానికటభూరుహకేళిఁ జలాళిపాళియై.
| 95
|
| ఉ. |
క్రేవఁ గవేరకన్య లహరీవిహరద్బహుసొరసారసా
రావవిశేషమాన్య నళిరాజరథాంగకరాజరాజిరా
జీవకుటీరధన్యఁ బరిశీలితవారిభరాజరాజిరా
జీవకిశోరసైన్యఁ గని చిత్తజుఁ బల్కు వసంతుఁ డయ్యెడన్.
| 96
|
కావేరీవర్ణనము
| మ. |
సుడియోదమ్ములుఁ దమ్మిపూఁబొదలు నాచున్బగ్గము ల్పూంచి న
ల్గడ సారంగపుదీము లుంచి దురితౌఘప్రౌఢసారంగముల్
పడఁ దోడ్తోఁ దెరలెత్తి మ్రోయఁ దొణఁగెం బైపై శరప్రౌఢి చొ
ప్పడ నీసహ్యధరాధరప్రభవశుంభద్వాహినిం గంటివే.
| 97
|
| చ. |
ఘనలహరీనినాదములు గర్జితము ల్సవి భీతిఁబొంది పైఁ
జనుకలహంసమండలముజాడ గనుంగొను మంగజాత యీ
యనుపమపుణ్యసింధుమణి యచ్ఛజలంబుల మున్గి ధన్యు లౌ
మనుజులఘోరపాతకసమాజము వెల్వడురీతిఁ దెల్పెడున్.
| 98
|
| మ. |
తెర సంధించి ప్రఫుల్లహల్లకశిఖాదీపచ్ఛట ల్నించి లోఁ
గర మర్థిన్ జలమానుషీప్రతిమలం గైసేసి యీసింధుసుం
దరి గంగావతరప్రసంగతకథానాట్యంబు సూప న్సురల్
సరవిన్ వైచునొసంగులో యనఁగ నంచల్ వ్రాలెడిం జూచితే.
| 99
|
| సీ. |
కవులకు జీవనక్రమ మొసంగినయట్టి యీసరస్వతి నుతియింపఁ దరమె
పరరాజహంసాళి భంగంబు నొందించు నీవాహినీలీల లెన్నఁ దరమె
యనిమిషప్రతతికి నమృతంబు లొనఁగూర్చు నీసింధుమౌళి నూహింపఁ దరమె
కాదంబవితతి నుత్కలికలఁ దేలించు నీహ్రాదినిమహత్త్వ మెన్నఁ దరమె
|
|
| |
సూనసాయక తా మెంత సుడులఁ బడిన, సాటి సేయంగఁ దగునె యసహ్యగోత్ర
జాత లౌనన్యనదుల నీసహ్యగోత్ర, జాతకు ననంతభువనవిఖ్యాత కరయ.
| 100
|
| గీ. |
తను విగాహించి హతులైనజనుల కొసఁగ, శంఖచక్రశతంబు లీసహ్యతనయ
సంతరించినగతిఁ బొల్చె సరసశర క, నుంగను వినిర్మలాబ్జరథాంగతతుల.
| 101
|
| చ. |
కలమవనాళి పండి యొరఁగంబడి యెన్నుల నీరెడల్చుటల్
గలయఁగ వంక లైన మడికట్టలు బీటలసందు దూఱఁగాఁ
జెలువు వహించె నెల్లెడలఁ జిత్రము పూవిలుకాఁడ వ్రేళ్లనుం
గొలుచుగఁ బండినట్లు కనుఁగొంటివె యీతటినీతటంబులన్.
| 102
|
| శా. |
సారె న్నారికెడంపుబొండలము లీక్ష్మాఁ ద్రెళ్లి తో వ్రీలుటన్
నీ రేఱై తొరఁగ న్స్వపర్ణపటలీనిర్వన్నవస్థూలము
క్తారాజి న్నవబుద్బుదాళి నిలిపెం గాంతారకాంతారకాం
తారంబు ల్తిలకింపు మయ్య రతికాంతారమ్యదేశంబులన్.
| 103
|
| మ. |
ఫలభారానతనారికేళ వనరంభాపూగభూజావళీ
కలమారామచయ౦బుచే సతతరంగత్తుంగభంగాంబుని
ర్మలవాతంబులచేఁ దటస్థులకుఁ బ్రేమన్భక్తియు న్ముక్తియుం
గలుగంజేసి తనర్చునీతటిని వక్కాణింపఁగా శక్యమే.
| 104
|
| సీ. |
సరసరాజీవాజిచలరాజిరాజినినాదభేదములు సంమోద మొసఁగ
సమసమాలీనాళిసుమధూళిపాళికారామసీమములు సంభ్రమముఁ గూర్ప
దరవరాళీకేళివరబాలికాళీవిహారతీరములు నెయ్యమున ముంపఁ
దటతటాకానీకపటుసైకతాకరమంజుమంజరులు సమ్మదము దన్ప
నతతతతభంగసంగసంచారివారి, కరటిరటితాబ్దశబ్దసంఘాతభీత
సకలకలహంససంసత్ప్రచారసార, యమితమితవాతపోతంబు లందగింప.
| 105
|
| క. |
శ్రీరంగభర్త యీనది, తీరంబున నున్నవాఁ డదె తదీయశుభా
గారంబుఁ జూడు మణిరుచి, పూరంబుల నకృతచిత్రములు గలదానిన్.
| 106
|
శ్రీరంగపురవర్ణనము
| సీ. |
ప్రాతరాశుగమిళత్ప్రబలగోపురగవాక్షధ్వను ల్కల్యశంఖస్వనములు
రవిరథ్యఖురహతప్రాసాదనాదముల్ మధ్యాహ్నఘంటాసమక్వణములు
|
|
| |
హర్మ్యతటీకులాయావిశత్కలరవపక్షార్భటులు సాంధ్యపటహరుతులుఁ
జంద్రద్రుతాబ్జాశ్మసౌధాంబునినదంబు లార్ధరాత్రికతమ్మఠారవములుఁ
గలసి శ్రీరంగధామమంగళమహోత్స, వాచరణవైభవంబుల నతిశయిల్లఁ
బౌరసంఘాత మతిలోకభావనాస, మంచితాశ్చర్యగరిమ నాలించు నిచట.
| 107
|
| లయగ్రాహి. |
కాంచితివె పైబిరుదుపించెము లనం గబరు లించుక చలింప వసనాంచలపతాకల్
మించ మణిఘ౦టలు రహించఁ గటిచక్రములు సంచలనమానఁగనుమించుటలు గుల్దీ
పించఁగుచఖేటకము లుంచి బొమసింగిణులు నించి జయ మీవు గన నంచలరథంబుల్
పంచె మునుమున్న సురసంచయమన న్మెఱసిరం చనడనిందుసతులించువిలుకాఁడా.
| 108
|
| శా. |
వీరల్ తెర్థికవైష్ణవు ల్గనుము పూవిల్కాఁడ సద్భక్తిఁ గా
వేరిం దాన మొనర్చి రంగవిభు సేవింపం దమిం గాంచి యు
న్నా రున్నస్తకయుక్కరాబ్జు లయి "భో నాగేంద్రశాయి న్నమ
స్తే రంగేశ” యటంచు దేహళుల మెంతే నిక్కి వీక్షించుచున్.
| 109
|
| [39]ఉ. |
ముప్పిరి గొన్నవేడుకఁ దముం జనము ల్గన మోక్షచింతలోఁ
దప్పక చేతికంచుచిటితాళపుమోఁత్రలఁ బాయ కెప్పుడుం
జప్పటులన్ బుధోత్తములు సందడి సేయుచు మూఁక గూడ రం
గప్పను బాడుచుం జనుమహాత్ములఁ జూడుము సూనసాయకా.
| 110
|
| చ. |
మడవ ల్మార్చుచుఁ దీర్చుచు న్లతలకుం బాదు ల్దగంజేసి యం
దెడ లౌచోటుల నంట్లు నిల్పుచును నీరెత్తించుచుం క్రొవ్విరుల్
దొడిమ ల్విచ్చి నరాలు గట్టుచును నెందుం దార యై పాటులం
బడుధన్యాత్ములఁ గంటివే మదన యీమాల్యార్చనాధీశులన్.
| 111
|
| [40]శా. |
వీణావేణుమృదంగనాదముల కువ్విళ్లూరుచు న్మండప
స్థాణుల్ ప్రాఁకియు మెట్టు లెక్కియును నచ్చోఁ గేళిక ల్సల్పున
య్యేణీనేత్రలఁ జుట్టువారుకొని కంటే కాంచుచున్నారు గ్రా
మీణుల్ నిశ్చలలోచనాబ్జులయి లక్ష్మీగర్భముక్తామణీ.
| 112
|
| [41]మ. |
మునుముందాన మొనర్చి పుండ్రములు శ్రీముద్రాంకము ల్పూని సూ
ననికుంజావృతసైకతస్థలుల గంటల్ మ్రోయఁగాఁ గేశవా
|
|
| |
ర్చనముల్ చల్పి స్వపార్శ్యవర్తులకుఁ దీర్థం బిచ్చి సేవార్థమై
చనువారిం గనుఁగొంటివే మదన సాక్షాధ్వ్యాసమౌనీశులన్.
| 113
|
| ఉ. |
త్రోవనె దృష్టి నిల్పి తడిదోవతి మూఁపునఁ దాల్చి స్తోత్రపా
ఠావళితాస్యులై శయచయంబులఁ జెంబులఁ బూని యేగునీ
కేవలపుణ్యమూర్తుల నకించనవృత్తుల రంగనాథస
ప్తావరణప్రదక్షిణపరాయణులం గనుఁగొంటె మన్మథా.
| 114
|
| సీ. |
అగ్రహారముల మాన్యక్షేత్రములఁ బండుగరిసెలకొలు చరకాండ్రు నింప
సతతంబుఁ బైరుపచ్చలుఁ దోఁటదొడ్డులుఁ గావలు లరసి రక్షణ మొనర్పఁ
గీలార్లు పెరుఁగునుం బాలు మందలనుండి వడి ఱేవుమాపుఁ గావడులఁ దేరఁ
బైవెచ్చమునకుఁ దప్పక రూక పాతికల్ ప్రియశిష్యతతి సమర్పించి యెసఁగ
నతిథిసంతర్పణంబె నిత్యవ్రతంబు, గాఁగ వ్యాఖ్యానమునఁ బ్రొద్దుఁ గడపి గేహ
దేవతార్చన మఱవక భావశుద్ధిఁ, దనరు నచటిగృహస్థులఁ గను మనంగ.
| 115
|
| సీ. |
అక్కున వనమాలికాగతభృంగమో శ్రీవత్సమో విభజింపరాదు
జఘనసీమ సువర్ణశాటీద్యుతియొ నాభినలినపరాగమో తెలియరాదు
పదమున దేవతాపగవీచియో నఖరేందుమరీచియో యెఱుఁగరాదు
తనువున నర్చనాదత్తసూనంబులో పాఁపమేపొరలో యేర్పఱుపరాదు
కాంచితె మనోజ కించిదాకుంచితాంఘ్రి, యుగ మిలారమ లొత్తఁగా నొత్తిగిల్లి
కటి నొకకరంబు సాఁచి యొక్కటి తలాడ, నమరఁ బవళించియున్నరంగప్ప నిపుడు.
| 116
|
| క. |
ఈరీతిఁ జెలువు మెఱసిన, శ్రీరంగాధిపునినగరిచెంత మధురసా
సారససారసమున్నత, సారససారసరుతుల్ దిశాతతిఁ గప్పెన్.
| 117
|
భరద్వాజాశ్రమవర్ణనము
| క. |
అదె కనుఁగొంటివె మదనా, మదనాగకిశోరవదనమంజులరదనా
రదనాళకమలసదనా, సదనాహతవారికరిణి శశిపుష్కరిణిన్.
| 118
|
| సీ. |
దరనమ్రదళసముద్దతనాళసితకంజగణములు పుండరీకంబు లనఁగ
నురుమీనమస్తరంధ్రోత్థానధారానికాయంబులు ప్రకీర్ణకంబు లనఁగ
రయశాలిమారుతప్రచలత్తరంగజాలము లుత్పతద్బహులహరు లనఁగ
నంబుపూరాంతరబింబితజలకదంబంబు ఘనాఘనౌఘం బనంగ
సమదకవిరాజహంసచక్రములు చేరి, సతతము భజింపఁ దీర్థరాజప్రసిద్ధి
నెఱువు నీచంద్రవుష్కరిణీ సరోవ, రంబు వినుతింప శక్యమే బ్రహ్మకైన.
| 119
|
| క. |
నుతిఁ గను నీసరసియదూ, రతరక్షితిఁ జూచితే భరద్వాజమహా
యతిభవనం బతిభువనం, బతినవనంబునకుఁ బాత్ర మై కనుపట్టెన్.
| 120
|
| సీ. |
కలికాలవిప్రసంగతపలాశశ్రేణిఁ బటుశిలీముఖములపాలు సేసి
నిర్గళన్మధుమదోన్నిద్రపున్నాగాళి ధీరాశుగశ్రేణిఁ దెరలఁ జేసి
నిశితకంటకశరాన్వితమన్మథస్ఫూర్తి నమితమహాజిహ్మగముల నలమి
చటులశాఖాగదాసాంద్రశారికదళంబులఁ బత్రముఖసమాకలనఁ ద్రుంచి
చతురగుణయుక్తధర్మసంసక్తిఁ బొదలి, బహుమహాహవసన్నాహభరిత మగుచుఁ
గనుము చెలికాఁడ మునితపో౽వన మొనర్ప, వలసి నిలిచినగతిఁ దపోవనము దనరె.
| 121
|
| చ. |
అలయజుఁ డాకసంబునకు నాదరు వేమియు లేమిఁ బ్రాపుగా
నిలిపిన కప్పుగంబములనీటుల సధ్వరధూమము ల్దగు
న్మలినపదుండు మౌనులసమక్షమునన్ శుచి యౌట నాతనిం
బొలయక పాసి పోయెడు తమోగుణపుంజముబోలె నిచ్చలున్.
| 122
|
| సీ. |
పుండరీకములపెంపునఁ బొల్చు సారంగ మూహింపఁగా నిది యోగ్య మనఁగ
నలరుపంచాననైకాప్తినాగశ్రేణి యరసి కాంచిన నిది యర్హ మనఁగ
నకులానుబంధసంధానంబుఁ గను చక్రి దర్శింప నిది యుచితం బనంగఁ
బరఁగుఁ గౌశికయుక్తిఁ జిరజీవివర్గంబు తలఁచిచూచిన నిది తగు ననంగ
విషమసాయక యిచ్చటివిబుధవర్యు, లలఘుతరశబ్దశక్తి నాత్మ్యార్థగతవి
రోధములు మాన్చి మనుప నారూఢమైత్రి, యావహిల్లుట చిత్రమే యహరహంబు.
| 123
|
| గీ. |
హ్రాదినీసక్తు లై కరకాభిరాము, లై యనంతపదాధీను లై నితాంత
వారితాహంకృతులు నైనవార లిచటి, మునులు దలపోసి చూచిన ఘనులు గారె.
| 124
|
| చ. |
కళికలు చాలఁ జాలుకొనఁగాఁ దగుపాళెలఁ జాలుకీలకాం
చలములు నిండ ముత్తియపుజల్లులమొల్లమి సూపఁ బూగముల్
చెలఁగెడుఁ గంటె శంబరవిజేతుృకశాసనసుస్థితాత్ము లై
యలరెడుమౌనిరాజులమహాతపవారణరాజులో యనన్.
| 125
|
| సీ. |
శ్యామలు సౌరభ్యశాలిమధూళిచేఁ దైర్థికావళికిఁ బాద్యము లొసంగఁ
గొమ్మలు పాకానుగుణఫలప్రతతిచే నభ్యాగతులకు నాహార మిడఁగ
లతకూన లనిలలోలప్రవాళములచే వైదేశికులకు వీవనలు విసర
మహిళలు కుసుమకోమలదళశ్రేణిచేఁ బాంథసంతతికిఁ దల్పము లమర్ప
|
|
| |
ఘనరసాశయపద్మినుల్ కలితభృంగ,
ఘోషభాషల నతిథులకుశల మడుగ
నంగసంభవనిర్భరు లగుచు నిచటఁ, దపము సలిపెడు తాపసోత్తములఁ గంటె.
| 126
|
| సీ. |
అజిరతోరణములకై యుంచితిని జుమీ యతివ నీ వీచిగు ళ్లలమఁబోకు
మగ్రవేద్యర్చనకై యుంచితిని జుమీ యబల నీ వీమొగ్గ లంటఁబోకు
మజ్జనాభసపర్యకై యుంచితిని జుమీ కొమ్మ నీ వీవిరు ల్కోయఁబోకు
మతిథిసంతర్పణకై యుంచితిని జుమీ తరుణి నీ వీపండ్లు దడవఁబోకు
మనచు నొండొరుఁ బలుకుచు నలసగతులఁ
గౌను లసియాడఁ గుచములు గదలఁ గురులు
చెదరఁ బనఁటులు మూఁపునఁ జేర్చి లతల
కర్థి నీరార్చుమౌనికన్యకలఁ గంటె.
| 127
|
| వ. |
మఱియు నీవనంబు నీ వనం బురోవర్ధితశంబరం బై శంబరప్రవాహంబులీల వి
హరమాణహంసం బై హంసబింబంబులాగున వశీకృతప్రచారం బై గోప్ర
చారంబుంబోలె నవలంబితవృషం బై వృషపట్టనంబుకైవడిఁ బూర్ణసుమనో
జాతి యై సుమనోజాతిచందంబునఁ బవిత్రితగోత్రం బై గోత్రధరుకారుణ్యం
బుఠేవ దేవదత్తామృతం బై యమృతాకరంబుతీరున ననంతసముద్భూతో
త్కలికం బై యుత్కళికలు సుమధూళిపరంపరలఁ గురియ సుమధూళిపరం
పరలు కదళికల నెరయఁ గదళికలు విమలస్థలసారసవనంబులు మొరయ విమ
లస్థలసారసవనంబులు శిఖికలాపంబుల మురియ శిఖికలాపంబులు మరున్ని
కరంబుల నొరయ మరున్నికరంబులు పున్నాగవర్గంబులఁ బొరయఁ బున్నా
గవర్గంబులు కుసుమభారంబుల విరియ సిరి యెసంగెఁ గనుంగొను మనుంగుఁ
జెలీ! యన ననవిలుకాఁడు తత్తపోవనంబు సొత్తెంచి.
| 128
|
మదనసైన్యము భరద్వాజుని గదియుట
| సీ. |
సహకారసహకారసాంద్రలతావృతాభోగయాగగృహాళీ పొసఁగుచోటఁ
గరకాంతకరకాంతరరసార్ద్రభూమిభూమౌనిమానితతరు ల్మలయుచోట
ఘనసారఘనసారకలితానిలాకులాళిందకుందరసంబు చిందుచోట
వనజాతవనజాతవలితాపగానుగానేకకోకధ్వను లెరయుచోటఁ
గేళికాశాలికాయితోత్తాలసాల, పాలికాశాలికాసారపద్మపద్మ
ధూలికామాలికామదోత్తుంగభృంగ, బాలికాడోలికారతు ల్పరఁగుచోట.
| 129
|
| గీ. |
తొగరువన్నె గుజ్జుచిగురుమామిడినీడఁ, జేరి కేలఁ బూలకోరికోల
మెఱయఁ ద్రిప్పుకొనుచుఁ బెఱ[42]కేలఁ దియ్యవి, ల్లూఁత గాఁగ నిలిచియుండుటయును.
| 130
|
| సీ. |
నిడుచాలు వెనుచాయ నడకనిద్దపుఁదేఁటిగమి వీరజడలతో గంధవహుఁడు
చెలువంపుమైకప్పు జిగిసురమా వింతవగజగబిరుదుతో మృగధరుండుఁ
జొక్కంపుఁదుదిఱెక్క సోఁకుపుప్పొడిరేక పసుపుఁబావడలతోఁ బక్షి[43]కులముఁ
దొగరువన్నియమావిచిగురుమొత్తంబు క్రొంబగలుపంజులతోడ మాధవుండుఁ
బ్రకటగతి వచ్చి యహమహమికల మాక
మాక యుత్తరు వనుచు సంభ్రమ మొనర్ప
వారిఁ గరుణార్ద్రదృష్టిచే గారవించి
మునివరునిమీఁద సెలవిచ్చి పనుపుటయును.
| 131
|
| ఉ. |
చొక్కపుఁబువ్వుజొంపములసొంపున మ్రాఁకులు విఱ్ఱవీఁగె నల్
దిక్కుల సావితావి నెలదేఁటులపాటల నీటుసూపెఁ బ
ల్పక్కుల కాకలీకలకలధ్వని మీఱె జకోరికోరికల్
నెక్కునఁ బండువెన్నెలలు నిండె యథోచితవృత్తి నయ్యెడన్.
| 132
|
| క. |
కనుఁగవ మోడ్చి నిదిధ్యా, సనతత్పరుఁ డగుచు మస్తచంద్రసుధాసే
చనమునఁ దనుఁ దా నెఱుఁగని, మునిఁ గనుఁగొని యేము దాము ముందని కడఁకన్.
| 133
|
| సీ. |
ఉడురాజు నిజనిశితోత్తాలకిరణసంఘముపేరి బలుచివ్వగడలఁ జిమ్మి
మధుఁడు శాఖాన్యోన్యమర్శననిష్పతజ్జాలకావళిపేరి ఱాల ఱువ్వి
పననుండు పేఱెంబువాఱి గంధాయాతభృంగనిధ్వానంబుపేరఁ బిలిచి
శుకపికాదులు గరుత్ప్రకటధ్వనులపేర వివిధవాద్యంబులరవళిఁ జూపి
కేశవపదాబ్దచింతారసాశయాంత, రాళగతమౌనిహృదయశుండాల మవశ
మగుట నెలిఁ దార్పఁగా లేక హత్తి యిట్టు, లమితనిజశక్తి మీఱఁ బోరాడునపుడు.
| 134
|
| సీ. |
తమ్ముఁ బైకొనుకన్నుఁ దమ్ముల శ్రుతు లవతంసాళి రుతిపేరఁ దఱచు దూఱఁ
గరకంజరమకుఁ గంకణము లంతర్మణి స్వనములపేర నెచ్చరికఁ దెలుప
ఘనతరస్తనభారమున కుల్కి లేఁగౌను మొలనూలిరొదపేర మొఱలు పెట్ట
నడుగుఁదామరలకు హంసకంబులు చిఱుగంటమ్రోఁతలపేర గతులు దెల్ప
నడరు చంద్రకళాభిధానాప్సరోల, లామ లావణ్యవైభవాలంక్రియాభి
రామ యామన్మథునియగ్రసీమ నిల్చి, చిత్తగింపుము సన్ననిసెలవుఁ బూని.
| 135
|
| క. |
మౌనికడ కేగె నతఁడును, మానస మానంగబలసమాగతివలనన్
ధ్యానంబు వదలఁ గాంచెన్, నానాదిక్కులను దత్క్షణంబున నదియున్.
| 136
|
| గీ. |
చెలులు సేవింప రత్నకాంచికలు మొఱయ, నల్లనల్లన [44]నతని డాయంగనేగి
గరువమును నీటు మురిపంబుఁ గలికితనము, నారజంబును మెఱయఁ దదగ్రసరణి.
| 137
|
| సీ. |
తరుల కొయ్యన నిక్కి విరు లందునెపమున బాహుమూలద్యుతు ల్బయలుపఱిచి
ముంజేతిచిలుకకు ముద్దిచ్చునెపమునఁ దావికెంజిగురాకుమోవి సూపి
చెమట లార్పమలంచి చెఱఁగూనునెపమున నిఱిగుబ్బచనుదోయి మఱుఁగుఁ బుచ్చి
యలులు మోమునఁ జేర మలఁగెడునెపమున నునువాలుఁగొప్పు గన్గొనఁగఁజేసి
కినుక నుడిగంపుఁజెలి నల్గి కనునెపమున
గొనబునెలవంకబొమల జంకెనలు దెల్పి
యనుఁగుబోటులతోఁ గూడి యామృగాక్షి
సముచితవిలాసముల డాయుసమయమునను.
| 138
|
| శా. |
కేలం బంగరుగచ్చుకోల లమరన్ గీర్వాణబాలామణుల్
శ్రీలీలావతిపట్టికట్టికలవారిం బోలి తజ్ఙైత్రవి
ద్యాలాలిత్యము లుగ్గడించి మృదులాలాపంబులం బాడుచుం
గోలాటంబులు వైచి రాయతి తముం గూర్మిం గటాక్షింపఁగన్.
| 139
|
| క. |
మలఁచి వలమూఁపుపైఁ గీ, ల్కొలిపినపాదంబుమీఁదఁ గొమరగులికుచం
బలఘూన్నాళాంభోరుహ, తలకర్ణికఁ దెగడ నొకతె తాండవమాడెన్.
| 140
|
| [45]గీ. |
పాంథమృగయకుఁ జనుమరుపజ్జఁ ద్రిప్పు
భర్మమయదండబర్హాతపత్ర మనఁగ
మెఱుఁగుమెయిదీఁగ వలగొనఁ దుఱుము బొదలఁ
దెఱవయొక్కతె బిఱబిఱఁ దిరుపు గట్టె.
| 141
|
| గీ. |
తముఁ గలసి యష్టభూతు లింతకును గొనరు
వేల్పు లని తెల్పుగతి బొటవ్రేల నెనయఁ
దర్జనిఁ జెఱంగుఁ గీలించి తక్కువ్రేళ్లు
మించి నిక్కంగ దేశి నటించె నొకతె.
| 142
|
| మ. |
ఉరుభోగోన్నతి మారుతాశనులు సొంపూనన్ శిలాదు ల్రహిం
గరఁగ న్నిర్విటపాప్తి నిశ్చలతరు ల్గాఢానురాగాంకుర
స్ఫురణం బొందంగ హంసరాజిగతిచొప్పు ల్దప్పఁగా నొక్కసుం
దరి గీతంబులు పాడె నాత్మహృదయోత్సాహానుకూలంబుగన్.
| 143
|
| చ. |
అరుదుగఁ జంద్రరేఖ యతి నప్పుడె కన్గొనినట్టు లందియల్
మొరయఁగ మేను సోలఁ గుచము ల్పొదల న్నెఱివేణి జాఱఁగా
సరభసవృత్తి నేగి యొకసంపఁగిక్రొవ్విరిమొగ్గ సిగ్గునం
గరకమలంబు సాఁచి కయికానుక గాఁగ నొసంగి యత్తఱిన్.
| 144
|
| గీ. |
ప్రసవబాణుని నీయింటిబంటు గాఁగ, నిలువఁజేసెద ననుచు సందియము దీఱ
నానయిడి చాల నమ్మింపఁబూనినట్టు, లమ్మునీంద్రునిపాదంబు లంటి మ్రొక్కె.
| 145
|
| ఉ. |
మందసమీరలోలలతమాడ్కి నొకింత వడంకు నూనుచున్
ముందఱ కేగి యాజటిలముఖ్యుని డాయఁగఁ గొంకి డెందమున్
డిందువడంగఁ జేయుచు వడిం బురికొల్పఁగ బుజ్జగించుసూ
టిం దరళస్ఫురత్కుచతటీఘటితాంజలి యై నయంబునన్.
| 146
|
| సీ. |
తొడుకుబాబారౌతుజడదాల్పువాడనిపూ వేలతాంగులపుట్టినిల్లు
జేజేలకఱవు మాన్చినవదాన్యునిగన్నవనధి యేలేమలజననసీమ
మున్నీట నిల్లటంబు వసించు దొరయూరుకాండ మేకాంతలఁగన్నకడుపు
వెన్నుపొక్కిటితమ్మి నున్నవేలుపుమానసం బేవెలందులజన్మభూమి
నలువతలకోరగల మేటినెలవుమొదలు, [46]గాఁ గలపదంబు లేనీలకచలయునుకు
లట్టియచ్చరకులమునఁ బుట్టినట్టి, దాన ననుఁ జంద్రకళ యండ్రు మౌనివర్య.
| 147
|
| సీ. |
కమనీయతరగానగాంధర్వలాస్యతాండవకలారూఢిఁ బ్రౌఢ నగుదాన
సకలసౌఖ్యముల కాస్పదమైన దివి నేలు బలభేదిసవిధంబు కొలువుచెలువు
చిత్రరేఖాఘృతాచీధాన్యమాలినిరంభాదిసతులు నాప్రాణసఖులు
శ్రీరంగనాయకు సేవింప నిటకు నిచ్చలు రాకపోకలు సలుపుచుందు
నిన్ను సేవింపవచ్చితి నేఁడు దివ్య
మౌనివర తావకాలోకమహిమవలస
నలఘుసాత్త్వికభావంబు గలిగె నాకుఁ
దలఁ పెఱిఁగి నన్నుఁ గరుణింపవలయు ననుడు.
| 148
|
| క. |
కదలక మెదలక పైపైఁ, బొదలెడు గాంభీర్యధైర్యములతో యతి య
మ్మదవతిఁ దదనుచరుల న, య్యదనం గైకొనక యచలుఁ డై యుండుటయున్.
| 149
|
| సీ. |
చవి యెఱుంగవు గాక యవుదల చంద్రామృతంబు తొయ్యలియధరంబు సరియె
విన నెఱుంగవు గాక విశదనాదానుభావంబు పైఁదలిమణితంబు సరియె
తగ వెఱుంగవు గాక యగణితాసననిబంధము లింతిసురతబంధముల సరియె
తలఁ పెఱుంగవు గాక దహరోద్గతారవిందమ్ము భామినీవదనమ్ము సరియె
కానఁ దనుయోగమునకు సమాన మగునె
కానఁ దనుయోగమునఁ జెందఁగలసుఖంబు
మదనుమత మింత తలపోసి మౌని యింక
మదనుమత మాత్మ వదలక మనఁగదయ్య.
| 150
|
| ఉ. |
తేరకుఁ దేరఁగా భవదదృష్టవశంబున నేఁడు చెంతకుం
జేరిన మమ్మ గారవము సేయ నెఱుంగవు గాక యాత్మలో
నారసిచూడు మేమిఫల మందుట కుంకువలై తనర్చునో
ధారిణిఁ జేయుజన్నములు తాపసవృత్తులు వీరకృత్యముల్.
| 151
|
| సీ. |
ఏడాకుల నఁటుల నెనయుకప్రము గల్గ బూది నెమ్మెయినిండఁ బూయ నేల
వైణవమౌక్తికవ్రాతమ్ము గలుగంగఁ బటికంపుఁబేరుఁ జేపట్ట నేల
పూచినగురివెందపొదరుటిండులు గల్గఁ గాఱాకుగుడిసెల దూఱ నేల
మృగనాభికాగళన్మృగనాభి కలుగంగ బిల్లవేలిమిబొట్టు పెట్ట నేల
[47]జడను బూని కటా సదసద్వివేక, చాతురి మనోఙ్ఞమునఁ బూనవైతి గాక
తెలియనేర్చిన నీ కానఁ గలిగినవియె, యరసి సుఖియింపఁగారాదె సరసులకును.
| 152
|
| మ. |
అనుధావద్వరహంసమండలము మాయానంబు దాస్యావలం
బనసోత్కంఠవనప్రియప్రకరము ల్మాపాట లింతేల మా
యనుఁగు౦బ ల్కనుభాషమాణశుక మాహా యిట్టిమాబోంట్లశా
తనిరీక్షారుచిధార కబ్రమె భరద్వాజా నినుం బైకొనన్.
| 153
|
| క. |
కిలికించితలీలాగతిఁ, దిలకింపవు మృదుమదీయదేహాసక్తిం
బులకింపవు లేనగవులఁ, జిలికింప వి దేమి ఱాఁతఁ జేసిరె నిన్నున్.
| 154
|
| క. |
అని చంద్రరేఖ యీగతి, మునిపతిఁ గొసర న్వసంతముఖ్యులు గడిమిన్
మొనసి తమతమకతమకం, బునఁ గదియుచు మరున కిదియెపో నం దనినన్.
| 155
|
| ఉ. |
కాయజుఁ డల్లిపూబొమిడికం బిడి గేదఁగిఱేకుబాఁకుదా
రా యమరించి కల్వలజిరాపయి లేఁజిగురాకుచొక్కపుం
జాయల జాళువాకమరు చాల బిగించి ద్విజాళి మ్రోల జే
జే యన మందగంధవహశీతకరాదులు సందడింపఁగన్.
| 156
|
| ఉ. |
ఱెక్కలతేజి నెక్కి ననఱేకుమిటారపువంకి సూటిగాఁ
చెక్కి బళీ యనం దరటుసేసి ఘడాఘడి రెండువీథులం
జక్కఁగ నూఁకినం జెమట జాఱ నొకించుక వన్నె సోఁకినం
ద్రొక్కినచోట్లు ద్రొక్కనిమరుం గని పల్మఱు మస్తరించుడున్.
| 157
|
| ఉ. |
తోడన నూఁకి మల్లెననతూపులఁ గూడఁగ నేసి మర్మముల్
గాఁడఁగ మొల్లపూగొఱకలం జుఱుకంటఁగ నించి తమ్మిపె
న్గేడెము చాఁటుచేసి తొవనేజముకొల్దికిఁ గ్రుమ్మి దిక్కు ల
ల్లాడఁగ జా పూసబళ మంది ఘనధ్వని మీఱ నార్చుచున్.
| 158
|
| ఉ. |
పూవిలుకాఁడు కీరహయము న్ముని నంటఁగఁ దోలి నిల్పి తాఁ
బావడ లూఁది త్రొక్కి పరిపాటిగ ముందఱ సాఁగి నిక్కి ముం
జేవడిఁ జూఁపి యాఘనునిచిత్తము లక్ష్యము చేసి వైచె గా
త్రావళి నిర్దళన్మధుపరంపర నెత్తురు వోలెఁ గ్రమ్మఁగన్.
| 159
|
| క. |
మారుం డంతటఁ బోక స, దారుణగతి మించు మావితలిరాకుఁగఱా
చూరిఁ గొని నఱకి పచ్చని, వారువముం డిగ్గి కదియ వచ్చి కడంకన్.
| 160
|
| క. |
పేరెంబువాఱి హల్లక, కోరకకుంతంబుఁ గేలఁ గొని భీషణహుం
కారంబు మీఱ నదలిచి, క్రూరత నమ్మౌనిమది చుఱుక్కునఁ బొడువన్.
| 161
|
| గీ. |
అంబరాంచలభాగదృశ్యంబు లగుచుఁ
దనరుతత్కాంతపృధుపయోధరము లపుడు
లలితనవచంచలాలోకములఁ బెనంగి
పొదలి యాహంసుఘనతమస్ఫురణ మడఁప.
| 162
|
| సీ. |
అడరి జాలైనఘర్మాంబుపూరంబుచే వదలఁజాలనిధృతి వదలిపోయె
దట్టంబుగాఁ బర్వునిట్టూర్పుగాడ్పుచే నెడల నేరనిశీల మెగసిపోయెఁ
బెనఁగొని యందంద యెనయుకంపంబుచే జనలేనిమౌగ్ధ్యంబు జాఱిపోయె
వడిఁ బట్టు లేక వెల్వడుపులకాళిచే విడువ నోఁపనిలజ్జ [48]విడిచిపోయె
|
|
| |
నకట యంతటిలోనె యొండొకటి మీఱి
తత్తఱము మోహమును దిట్టతనము గాఁగ
నఖిలమౌనులు వెఱగంద నరుగుదెంచి
ధరణితలనాథ మునిఁ గఱకఱి యొనర్చె.
| 163
|
| క. |
అతనుశరవర్షధారా, హతి నిట్లు మహాజడాశయం బవిసిన నా
యతి యతులబోధసేతు, ప్రతినవయత్నమున నిల్పి పటువిస్మయుఁ డై.
| 164
|
| మ. |
తనవిజ్ఞాననిరీక్షణస్ఫురణ నత్యంతంబు నూహించి త
ద్వనితాసన్నిధిదోషరోషభరనృత్యద్భ్రూయుగాభీలుఁ డై
ముని [49]కన్దోయి మిడుంగులు ల్గురియ సంభూతశ్రమాంభోనిగుం
భనగర్ణాయుతహుంక్రియార్భటి జనింపం గంపమానోష్ఠుఁ డై.
| 165
|
| ఉ. |
త్రాస మొకింత లేక సవిధంబునఁ గారులు పల్కెదేల యో
సోసి మదాంధురాల తలవోసి [50]భవన్నుతజాతిగర్వరే
ఖాసముదగ్రవైభవవికారము లిప్డ యడంతు నంచుఁ బే
రీసువడి న్శపించె నల యింతి నరాంగన యై జనింపఁగన్.
| 166
|
| క. |
ఈకరణి నమ్మహర్షివి, భాకరు నెఱిమినుకుల న్స్వబంధురకాంతి
శ్రీకామనీయకవిశూ, న్యాకృతి యై చంద్రరేఖ యడలుచుఁ జనియెన్.
| 167
|
| సీ. |
అరయ ననగ్నికుండాహుతిస్తోమ మై బూదిఁ గూడె సుమాస్త్రుపోఁడిమెల్లఁ
జర్చింప నూపరస్థాపితబీజ మై ధూళిఁ గూడె సమీరుహాళి యెల్లఁ
జింతింప వఱదఁ గూర్చినచింతపం డయి నీటఁగూడె హిమాంశునేర్పు లెల్లఁ
గనుఁగొన నడవిని గాచిన వెన్నె లై చెట్లఁ గూడె వసంతుచెల్వ మెల్ల
నకట చట్రాతిపై వాన యగుచుఁ జెదరి, పఱచె నలువంకలకుఁ బక్షిబలము లెల్ల
విశ్వభూనాథ విను పదివేలమంది, మన్మథులకైన వాని దెమల్ప వశమె.
| 168
|
| క. |
ఆవేళ వాలుఁ బోవం, గా వైచి లతాంతశరుఁడు కట్టా మునుము
న్నీవిధ మరయక [51]యిట్టులు, రావచ్చునె మనసు కావరంబున ననుచున్.
| 169
|
| క. |
వెనువెనుకకుఁ జని యొకపూ, చినసంపెఁగకొమ్మ రెండుచేతుల నవలం
బనముగ నొనరిచి పదముల, నెనయించినదృష్టి మస్త మెత్తక తనలోన్.
| 170
|
| క. |
సమదగతి నిగిడిచిన వ్య, ర్థము లై శతధాసహస్రధా నానాళీ
కములెల్లన్ జనియెను దళి, తము లై చట్రాయి వానితలఁపు కటకటా·
| 171
|
| సీ. |
[52]వెలవెలఁ బాఱెడువేళఁ బెన్గట్టు క్రేవలఁ బట్టి కుందెడువాని నమ్మి
వనములపాలయి మునుపున్నదళముల వదలి జాతికిఁ బాయువాని నమ్మి
తనరాకపోకలు గననీక మాయ మై వడఁకుచు వర్తించువాని నమ్మి
కొమ్మలలోఁ డాఁగి కొదికి లావులు డాఁచి వంచినతల లూఁచువాని నమ్మి
కటకటా దేవసభలోనఁ గండక్రొవ్వు
మాటలాడితిఁ గాని యీపాటివారె
యాప్తులని యెంచలేనైతి [53]నపజయంబు
పాల్పడితి నంచుఁ జనియె నాభావభవుఁడు.
| 172
|
| క. |
ఆచంద్రరేఖయును ద, ద్వాచంయమిశాప మెనసి వసుధ నవసుధా
రోచి యగురుక్మబాహు, క్ష్మాచక్రేశ్వరునకుం గుమారిక యయ్యెన్.
| 173
|
| శా. |
ఆవృత్తాంత మశేషము న్విబుధలోకాధీశుఁ డేతద్వయ
స్యావాక్యంబుల నాలకించి సురకార్యాపన్న కావేలుపుం
బూవుంబోణికి ధాత్రి నామరపురీభోగోన్నతు ల్గల్గఁ జే
తోవీథిం గరుణించి పంచె శుభగీతు ల్నేర్పఁగాఁ దుంబురున్.
| 174
|
| శా. |
ఆగంధర్వుఁడు వచ్చి నాఁటగొలె నత్యానందసంయుక్తుఁ డై
రాగప్రౌఢిమ మీఱ గీతములు నేర్ప న్వేడ్క నే నమ్మహా
భాగుం గన్గొన నేగి యిప్పు డతఁ డంపన్సహ్యకన్యాతటీ
భాగావాసుని రంగనాయకుని సంప్రార్థింపఁగా నేగెదన్.
| 175
|
| క. |
అని పలికి విజయలోలువ, చనముల నాచంద్రభానుచర్య సకలమున్
విని ముని సమ్మదయుతుఁ డై, పనివినియెం బిదప సత్యభామాసుతుఁడున్.
| 176
|
| మ. |
సకలక్ష్మాతల[54]పుణ్యగణ్యపురవీక్షాదక్షుఁ డైనట్టిమౌ
నికులోత్తంసము వాగ్విలాసములు వింటే నెచ్చెలీ యెందు ని
ట్టికృతార్థుం గనుఁగొంటిమే యితనిసాటిం బల్క నిద్ధాత్రిలో
నొకసిద్ధుండును లేఁడు పో యనుచు సత్యుత్కంఠితస్వాంతుఁ డై.
| 177
|
| క. |
చెలికానికేలునం గేల్, నిలిపి కొలిచి వచ్చుజనుల నిలునిలుఁ డని
బలుమాఱు మౌనిచర్యలు, పలుకుచు వేఱొక్కపువ్వుఁ బందిలి.
| 178
|
| శా. |
గాంభీర్యాంబుధిరాజు రాజధరవాక్ప్రాణేశపత్రిప్రభా
శుంభత్కీర్తిసమాజ మాజనకచక్షుర్వైఖరీవంచితా
హంభావామరభూజ భూజననికాయస్వాంతభృంగావళీ
సంభావ్యాంఘ్రిపయోజ యోజకవిధాసంప్రీణితారణ్యకా.
| 179
|
| క. |
అక్షీణయోగశిక్షా, దక్ష జగత్త్రితయసాక్షితాదీక్షిత దు
ర్లక్షచిదక్షహృదక్షమ, దక్షపణక్షమధురాపదక్షాంతినిధీ.
| 180
|
| తరళము. |
స్వరధిరాజసదనరాజసఖముఖీజనాతిభా
స్వరశిరోజనవసరోజసరసమాజసంతతా
చరితపూజ సవితృతేజ జపితృయాజకచ్ఛటా
సురధరాజ శుచిధరాజశుభసభాజనోన్నతా.
| 181
|
| గద్యము. |
ఇది శ్రీమద్దత్తాత్రేయయోగీంద్రచంద్రచరణారవిందవందనసమాసాదిత
సరసకవితారసోదాత్త దత్తనామాత్యసోదర్య మల్లనమంత్రివర్యప్రణీతం బై
నచంద్రభానుచరిత్రం బనుమహాప్రబంధంబునందుఁ ద్వితీయాశ్వాసము.
|
|
