హంసవింశతి/పదునొకండవ రాత్రి కథ
క. కనుఁగొని హంసము తరుణీ!
విను మొండొక పిన్నకథ వివేకముతో నే
వినియెద నని నీవడిగిన
వినిపించెద ననిన విరహ విహ్వలబుద్దిన్. 125
క. దినములు నీ గాథలచేఁ
జనెఁగావి నృపాలుఁ జేర సాగకపోయెన్
జనియెద నేఁడై నను నా
మనవిని విని వేగఁ దెల్పుమా! పతగమణీ! 126
పదునొకండవ రాత్రి కథ
కడఁద్రోయఁబడిన బడబ తిరిపగానిఁ గూడుట
క. అని పలికిన హేమావతిఁ
గని పల్కెఁ బతంగవిభుఁడు కనకంబను పే
మనఁదగు పురి నొక విప్రుం
డనవద్యుఁడు చండరశ్మి యనఁ దనరారున్. 127
పండిత పరిశ్రమ
వ. అతఁ డక్షర లక్షణ ఋగ్యజుస్సామాధర్వణంబులు వేదాంత వైశేషిక భాట్ట ప్రాభాకర పూర్వోత్తర మీమాంసా శాస్త్రంబులును, బ్రహ్మాండ విష్ణు నారద మార్కండేయ వామనాగ్నేయ గారుడ భవిష్య ద్భాగవత స్కాంద మాత్స్య లైంగ కూర్మ వాయు వరాహ పద్మ బ్రహ్మవైవర్త బ్రహ్మోత్తరఖండంబులను పదునెనిమిది పురాణంబులును, ఆదిసభారణ్యవిరాటోద్యోగ భీష్మద్రోణ కర్ణ శల్యసౌప్తిక స్త్రీ శాంత్యానుశాసనికాశ్వమేధ మౌసల మహాప్రస్థాన స్వర్గారోహణంబులను పదునెనిమిది భారతపర్వంబులును, శిక్షా కల్ప జ్యోతిర్వ్యాకరణ నిరుక్తములును, ఉక్తాత్యుక్త మధ్యా ప్రతిష్ణా సుప్రతిష్ణా గాయత్రీ ఉష్ణిక్ అనుష్టుప్ బృహతీ పంక్తి త్రిష్టుప్ జగతీ అతిజగతీ శక్వరి అతిశక్వరి అష్టి అత్యష్టి ధృతి అతిధృతి కృతి ప్రకృతి ఆకృతి వికృతి సంకృతి అభికృతి ఉత్కృతియను నిరువదాఱు ఛందస్సులును, బైలజ రోమజ వాసిష్ఠ సోమ సూర్యాది సిద్ధాంతంబులును, ఉపమా రూపక దీపావృత్తాక్షేపార్థాంతరన్యాస వ్యతిరేక సమాసోక్త్యతిశయోక్త్యుత్ప్రేక్షా హేతు సూక్ష్మ లేశ క్రమ సర్వ ప్రియోర్జస్వ పర్యాయోక్తి సమాహితోదాత్తాపహ్నవ శ్లేషోక్తి తుల్యయోగితాప్రస్తుతప్రశంసా వ్యాజస్తుతి నిదర్శనా సహోక్తి పరివృత్తి సంకీర్ణ విభావనాద్యలకారంబులును, అమరామరశేష విశ్వశాశ్వత శబ్దార్ణవ యాదవ వైజయంతీ నానార్థ రత్నమాలికా మేదినీ హలాయుధ వాగురి కేశవ తారపాల ధన్వంతరీ ధరణీ ధనంజయ రభస విశ్వప్రకాశ మాధవ చింతామణి జయ ప్రతాప శుభాంకాజయపాల క్షీరస్వామ్యేకాక్షరాది నిఘంటువులును, సంస్కృత పాకృత శౌరసేని మాగధి పైశాచి చూళికోక్త్యపభ్రంశాంధ్రము లనునష్టభాషలును, స్వర నిత్యసమాస ప్లుత కాక్వాదేశ ప్రాది ప్రాదియోగ వృద్ధ్యభేద దేశీయోభయ శకంధ్వ ఖండ విభాగ వికల్ప ప్రభునామ భిన్నవర్గ సంయుక్త వికల్ప సంయుక్తము లను చక్కటి యెక్కటి పోలికలును, సరసానుస్వార ఋజువు లనంబరగు యతుల విధంబులును, సమనామ సంయుక్త సంధిగతోభయ ప్రాది వికల్ప బింద్వర్ధబిందు ఋప్రాస త్రికార సమలఘుప్రాస మైత్ర్యంత్య దుష్కర ద్వంద్వ త్రిప్రాస చతుర్థప్రాసా ద్యష్టాదశ ప్రాసంబులును, మగణ యగణ రగణ సగణ తగణ జగణ భగణ నగణంబులును, జంద్రేంద్ర సూర్యగణంబులును, నుపగణంబులును బ్రయోగించి, తత్తద్దేవతాలక్షణంబు లెఱింగి శయ్యాశైలీ భేదంబు లెఱంగి ద్రాక్షా కదళీ నారికేళ పాకంబుల కవిత్వ రచన లెఱింగి సకల విద్యా పారంగతుండై యుండె నప్పుడు. 128
తే. ఆతఁడు తన సతు లిద్దఱు నహరహంబు
వాదొనర్చుట సైఁపక వలపుఁ గులుకు
పిన్న పెండ్లాము పక్షమై పెద్దబార్య
భాషిణీనామఁ గడనుంచె దోషమనక. 129
సీ. నెఱిగొప్పు నెఱరంగు నీలంపు సద్రుచుల్
నారద భావంబుఁ జూఱఁ గొనఁగఁ
గలికి కాటుకకంటి చెలువు భారద్వాజ
గరిమంబు నైనఁ జీకాకు పఱుప
మించు సిబ్బెపు గుబ్బ మినుకులు కుంభజ
సద్వృత్త మంతయు జడియఁ జేయ
మందయానపుఁ బ్రౌఢిమము మతంగజధైర్య
పర్యాయ మెంతయుఁ బగులఁ జేయ
తే. నవసుధామయ మధురోక్తి నైపుణములు
శుక మనోవృత్తి నెంతయుఁ జులుకఁ జేయ
మెఱుఁగు జిగినిచ్చు వగజగ్గు నెఱతనంబు
వెలయఁ జరియించు నదియు న వ్వీటిలోన. 130
తే. మగఁడు పెఱవాడ వైచిన మట్టు మీఱి
బిడ్డ పాపలఁ గని యెత్తి పెంచు జోలి
లేదు గావునఁ దిండిచే నూఁది పోఁత
బొమ్మ గతి నుండు నక్కొమ్మ యెమ్మె చిమ్మ. 131
చ. కుడువ సమస్త భాగ్యములు కోరిక మీఱఁగఁ గట్ట వస్త్రముల్
తొడుగ విశేష భూషణములున్ దనరార నలంద గంధమున్
ముడువను మంచి పుష్పములు మొత్తము గల్గిన భోగహీనలై
పడఁతుక లుండ నేర్తు రటె? ప్రాయమునన్ బెఱత్రోవ డాయకన్. 132
తే. పిఱుఁదుఁ బిక్కలుఁ జెక్కులు బెడఁగుఁ దొడలు
వెడఁద యొడలును జన్నులు వెండ్రు కిడను
సందు లేకుండ బలియుట సకియ మనసు
జార సంభోగ కేళికిఁ స్వారి వెడలె. 133
వ. అది మఱియును, 134
క. జారుల మది జాఱఁగ నా
నారీమణి మోవి లేఁత నవ్వెసఁగించున్
హారంబుల వారంబుల
హేరంబులనన్ రదాళి యించుక మెఱయన్. 135
తే. మనసు నిలువక తమి హెచ్చ మాఱుమగల
వెదకుచుండంగ నప్పు డా వీథి వెంట
వింత పరదేశి చతురాఖ్య విప్రుఁ డొకఁడు
వచ్చె భాషిణి కనువిచ్చి మెచ్చి చూడ. 136
ఆ. విప్రుఁ డివ్విధమున వీథి నేతెంచుచు
సొలసి కెలఁకు లరసి చూచికొనుచుఁ
దన్నుఁ జూచుచున్న ధరణీసురాగ్రణి
తరుణిఁ గాంచి దాన్ని దఱియవచ్చె. 137
తే. వచ్చి ధర్మాభివృద్ధి గావలె నటంచుఁ
బరమ భాగీరథివి మహాభాగ్యశాలి
వనుచు దీవించి నాకింత యన్న మనుచు
వేఁడ భాషిణి యా విప్రవిభున కనియె. 139
క. పేరెయ్యది? యూరెయ్యది?
మీ రెయ్యెడ కేఁగఁదలఁచి మెట్టితి రిటకం
బారసి యడిగిన బాడబ
సారసలోచనకు వేడ్కఁ జతురుం డనియెన్. 139
చ. మునుపు ప్రసిద్ది మీఱఁ దమ మూఁడవ తాత తరాన నుండి యుం
డిన యది కాణయాచి దగుఁ డెంకణ ధారుణియందుఁ దండ్రి నన్
గని చదివించు బుద్ది నయగారికి నప్పనసేయ, నక్షరా
స్యునిఁగ నొనర్తు నంచు బడి కొయ్యనఁ దోడ్కొనిపోయి యచ్చటన్. 140
ధూర్త విద్యార్థి చేష్టలు
సీ. నన్నయ్యవార లోనామాలు దిద్దుకో
మ్మనీనచోఁ గడుపు నొప్పనుచు నేడ్చి
దండమ్మునను గుణింతము పెట్ట రమ్మన్న
నంగుళి వ్రణమాయె ననుచు జుణిఁగి
శిష్యులచేఁ గాలుసేతులు గట్టించి -
తెచ్చి పద్యముఁ జెప్పఁ దెమలకుండి
పలకవ్రాయు మటంచు బడి కెత్తుకొని పోవ
బలపంబు లేదని పలుకకుండి
తే. యలుకచే నుండ బుగ్గలు నులిమి తిట్టి
తొడలు వడిపెట్టి కోదండ మడరఁ గట్టి
రెట్ట లెగఁబెట్టఁ బట్టించు ఱేపు మాపుఁ
గొట్టు బెట్టుగ సజ్జనకోల విఱుగ. 141
సీ. గద్దించి వడిఁ బెట్టి దిద్దుమంచును వేలు
వెట్టింప నచట నేఁ బెట్టకుందుఁ
పలుమాఱు "లో" యని పల్కుమంచును గొట్టి
చెప్పిన శిలవృత్తిఁ దప్పకుందు
నొకటికి సెలవియ్య నుఱికి చీఁకటి దాకఁ
బసుల కాఁపరుల వెంబడిన పోదు
జనని యడుగుకొని చదువుకోఁ బొమ్మన్న
వినక వేమఱు వెక్కివెక్కి యేడ్తు
తే. సారె పద్యపుఁ బలకపైఁ జమురు పూఁతు
నెప్పుడును బెద్ద పలక పొక్కెత్తఁ జేతు
బాలరామాయణము పుస్తకాలు దాతు
వేయు సజ్జనకోలలు విఱిచి వైతు. 142
క. చరికుండఁ బగులఁ గొట్టుదుఁ
బరువడి సూత్రంబుఁ ద్రెంచి పాఱఁగ వైతున్
మతిమతి బలపము లిచ్చినఁ
బొరి దినమును బగులఁగొట్టి పోయె నటందున్. 143
తే. నన్ను బింగీలు పెట్టించునాఁడె యయ్య
వారు నిద్రింపఁగాఁ జూచి చేరి యచటఁ
జింత వ్రేల్ కొమ్మ వంచుక సిగను గట్టి
విడిచి యుతికితి నయగారు మిడికి కూయ. 144
తే. అంతఁ దలిదండ్రు లయగార లది మొదలుగ
వేఁడి వెసలట్లు వేసరీ విడువ నేను
గొంటె వగ నాకతాయులఁ గూడుక పలు
గాకి చేష్టల నాటలఁ గ్రందుకొంటి. 145
వ. అంత మఱియును. 146
బాలక్రీడలు
సీసమాలిక :
దూచియు జాబిల్లి బూచి కన్నుల కచ్చి
గుడిగుడి గుంజాలు కుందెనగిరి
చీఁకటి మొటికాయ చింతాకు చుణుచులు
పులి యాటలను జిట్ల పొట్లకాయ
తూరన డుక్కాలు తూనిఁగ తానిగ
ఛిడుగుడు మొకమాట చిల్లకట్టె
దాఁగిలిమూఁతలు తనుబిల్ల యాలాకి
గుప్పిటి గురిగింజ కొండకోఁతి
చిక్కణ బిల్లయుఁ జెల్లెము గొడుగును
బిల్ల బిద్యము లక్కిబిక్కి దండ
గడ్డెనబోడి యొక్కసికొక్కు బరిగాయ
పోటు గీరనగింజ బొంగరములు
పెంచుల బేరి దోపిల్లు గాలిపటంబు
సరిబేసి పుటచెండ్లు చాఁకిమూట
గోట దొర్లుడుకాయ గొబ్బిళ్లు మోపిళ్లు
నీగ పోగిస బంతి దూగిలాట
వెన్నెల కుప్పలు వ్రేలు బొట్టగ సిరి
సింగన్న వత్తియుఁ జిందుపరువు
గచ్చకాయలు కిఱ్ఱుగానుగ త్రిప్పుళ్లు
గుఱ్ఱపెక్కుడు మంటిగూళ్లు సూళ్లు
కాలికంచంబును గట్టె గుఱ్ఱము వినా
యకు తిరితూనె కొట్లాట చెమట
కాయత్తు గొడుగు బొంగరము రామన్నాట
పొడుగుళ్ల నుయ్యాల బోర్ల పక్క
బండ్లికలును జొప్ప బెండ్ల మంచంబులు
గంగెద్దులాటలు గనికె కుండ
లీనె గాజులు పోఁతుటీనె గుఱ్ఱంబులు
నాల్గు కంబాలాట నట్టకోఁతి
దంటు కిన్నెర మంటిగంటి పోట్లాటలు
సింగన్న దాఁటులు జిరుకురాతి
దాబాటలును మంచి తాటాకు చక్ర చ
క్రాల త్రిప్పుడు తోచిగాయ పరుపు
పాడుపా తరమాళ్లు పాతరల్ బంతులు
చిమ్మన గ్రోవులు చిఱ్ఱు బుఱ్ఱు
లాకుపీఁకెలు జండ్రలాటలు చుండ్రాళ్లు
గిలకలు చిటికెలు కీచు బుఱలు
కోలాటములు పిల్లగ్రోవులు గుమ్మడి
క్రోవి కూఁతలు నూఁదుక్రోవు లొడ్డు
విడుపు నెట్టుడు గాయ విండ్లమ్ములాటలు
పులిజూదములు కట్టె పుట్టచెండ్లు
దాయాలు సొగటాలు దాట్రాయి చదరంగ
మును బోటురాళ్లును మూఁత పొడుపు
వామన గుంటలు వడి గుప్పి గంతులు
చెఱకుల పందెముల్ చిమ్ముఱాయి
తుమ్మెద రేఁపుళ్లు కుమ్మర సారెలు
బందారు బసవన్న పత్తికాయ
తిరుగుడు బిల్లల త్రిప్పుళ్లు జరుగుళ్లు
చిటి తాళ మీళలు నెటికె తట్లు
తే. తాటియాకుల చిలుకలు తాళ్లపాము
లకట! యగచాట్ల ప్రాఁతనై యాడుకొనుచుఁ
జదువుపై సంధ్యపై నాస్థ చాల లేక
పొలఁతి! యీరీతి నేఁ బ్రొద్దుపుచ్చుచుండ. 147
క. విను మాట్లాడఁగఁ బెద్దలు
ననుఁగని పనిసేయు మనుచు నాటిన కోపం
బున నేవలాడ వినలే
కను దేశభ్రమణవృత్తి గైకొని మఱియున్. 148
క. సత్రాశన పాత్రుఁడనై
విత్రాసము మాని వింత విషయముల బడిన్
యాత్రావస్థలఁ దిరిగితి
రాత్రి పవళ్ళనక వినుము రాకేందుముఖీ! 149
వ. ఇంత యేమిటి కంటేని. 150
సీ. తల్లికిఁ గలనైన దయలేదు నామీఁదఁ
దండ్రి యెప్పుడు చూచి వేండ్రపడును
బినతండ్రి బెదరించుఁ బెదతండ్రి కారించుఁ
బెదతల్లి యూరక బెట్టుఁ దిట్టుఁ
చినతల్లి మెటికలు ఫెళ్లున విఱుచును
నన్నదమ్ములు చూడ రతులకరుణ
వదినెలు మఱఁదండ్రు వదరుచు శాపింతు
రక్కలుఁ జెల్లెండ్రు లెక్కఁ గొనరు
తే. మేనమామలు బావలు గానివానిఁ
గాఁగఁ జూతురు మా వాడకట్టువారు
కంటగింతురు నన్నంటె, కమలజాతు
వ్రాఁత ఫలమేమియో కాని, వనజగంధి! 151
తే. ఇంక నెన్నైనఁ గలవు నా హీనదశలు
నాపదలుఁ జెప్ప నేఁటిమీఁదాఱు నెలలు
పట్టు నది యేటి జోలి! నా పాపఫలము
నేఁటితోఁ దీఱె నోకొమ్మ! నిన్నుఁ జూడ. 152
క. అని చతురాస్యుఁడు వేగమె
తన వృత్తాంతంబుఁ జెప్పి తరలాక్షి! క్షుథా
ర్తిని డస్సితి భోజన మిడు
మని భాషిణి నడుగఁగానె యది యిట్లనియెన్. 153
క. ఈవేళ మాత్ర మన్నముఁ
గావించెదఁ గాని, మాపు కదలక దినమున్
నీవు పరుండెదవా? సుఖ
జీవితముగ నిచట నొకటి సెప్పెద నీకున్. 154
అనినఁ జతురాస్యుఁ డామాట కాశఁబొంది
"నీవు చెప్పిన మర్యాద నిజము నేను
జేయఁగల వాఁడ"నని బాసఁజేసి యపుడు
భోజన మొనర్చి వెలువడిపోయి యతఁడు. 155
సీ. అప్పుడె యేమని యడుగ నైతి నటంచుఁ
బలుమాఱుఁ దలఁచి యూర్పుల నిగుడ్చు
నీసారి చని వేఁడ నేమనునో యని
సంకోచమునఁ గొంకి చక్కఁబోవు
నస్తమానము గాదటంచుఁ బాదచ్ఛాయ
లొనరించు వ్రేళ్ళెంచికొనుచు నుండు
నీ యూర గడియార మేడ లేదాయని
వీథి వెంబడిఁ బోయి వెదకి చూచు
తే. లీలఁ బవళించు దిగ్గన లేచిపోవు
నిలుచుచోటను నిలువక నిప్పుద్రొక్కు
కోఁతి చందానఁ జతురాఖ్యకుండుఁ దిరుగు
వెలది పై మోహ మెదహత్తి వెఱ్ఱి యెత్తి. 156
క. ఇటులఁ దమి హెచ్చి మారుఁడు
సటలం బెట్టంగ నొచ్చి సడి నటు నిటుఁ జెం
దుటకు వెఱసొచ్చి రతిసం
ఘటనార్థము మిగుల వేఁగు కాలమునందున్. 157
ఉ. భానుఁడు క్రుంకఁగాఁ గని యపార ముదంబునఁ బొంగి, భాషిణీ
మానినియిల్లు చేరి వగమాటల తేటలఁ బొద్దువుచ్చి, యా
యా నిపుణోక్తులం జెనక నాబిడ "చూచిటు రమ్మటన్నచోఁ
బూనిక నిల్లు చేకొనెడు బుద్దిటు వచ్చితి వేమి చెప్పరా! 158
తే. మంచి తగిన గృహస్థుఁడ వెంచఁ, బరక
కెత్తు కొమ్మనఁ బాతిక కెత్తుకొంటి"
వనినఁ జతురుఁడు వణఁకంగ నప్పళించి
“జడియకు" మటంచుఁ గౌఁగిఁటఁ జక్కఁ జేర్చి. 159
క. తరి తీపు వగలు చిన్నెలు
మురిపెములు వినోదకథలు మోహపు భాషల్
పరిపరి వింతల వలపులు
నెరయంగాఁ జూపి సురత నీరధి ముంచెన్. 160
వ. ఇట్లు చెలంగి. 161
చ. "కురు సురతక్రియాం, ప్రణయ కోపమతిం త్యజ, పూర్వ సంగమం
పరిచిను, దేహి గాఢ భుజ బంధన, మంగజ శాస్త్ర వాసనామ్
స్మర, రదఖండనం ఘటయ, మా మవ మారశరా న్నఖక్షతం
విరచయ" యంచుఁ బల్మఱును వేడ్క వచింతురు జారదంపతుల్ . 162
వ. ఇట్లన్యోన్య సరస సల్లాపంబుల నెడతెగని మోహాతిరేకంబున సంఫుల్ల హల్లకభల్ల మల్లయుద్ధ మహోద్ధత సన్నద్ధ బుద్ధిని సరికట్లం బెనంగి పుల్లసిల్లి, కరంబులు కరంటుల, నురంబు నురంబున, ముఖంబు ముఖంబున, నూరువు లూరువులం గీలుకొల్పుకొని నిద్రించు సమయంబున. 163
చ. వనితయు నిద్రలేచి తెలవాఱెను లెమ్మని జారు లేపి, “నీ
వనుదిన మిట్లు రాత్రి సమయంబున వచ్చి, యనంగ సంగరం
బున నను డాయు" మంచు, నెఱ మోహముతో వినుతింప, మంచి దం
చును వచియించి వేడ్క పడుచున్ జతురాహ్వయుఁడేఁగె నెంతయున్. 164
తే. ఏఁగి సంధ్యాద్యనుష్ఠాన మెలమిఁ దీర్చి
పురములో రచ్చ ఠావులఁ బ్రొద్దు పుచ్చి
యస్తమయము సమీప మౌనంత, నేటి
కేఁగి మజ్జనమాడి యథేష్టముగను. 165
క. అక్షసరం బార్ద్రాంశుక
మక్షయ కరపాత్ర మమర నతఁడప్పురిలో
"భిక్షాం దేహి " యటంచు న
పేక్షం బ్రతి గృహముఁ దిరిగి భిక్షం బెత్తున్. 166
తే. ఎత్తి తెచ్చిన భిక్షాన్న మెల్లఁ జల్ల -
శాక మిడునింట భుజియించి సకల వైశ్య
జాల యాచిత లబ్ధి తాంబూల చర్వ
శోష శోణిమ మోమున నొఱపు నెఱప. 167
క. మనుజులు నిద్రాశయులై
యొనరిన తఱి నాల్గు దిక్కు లొగిఁ జూచుచు వే
చని భాషిణి యింటికి ముద
మునఁ జతురుఁడు నిచ్చ దాని ముచ్చటఁ దీర్చున్. 168
వ. ఇట్లు ప్రతిదినంబును నతండు భాషిణీ యోషాభిప్రాయంబుఁ దీర్చు; నంత. 169
మ. ఉహుహూకార తనూ విధూనన జనవ్యూహోపభూ జృంభమా
ణ హసంతీ జ్వలనంబు శీతపవమాన స్పర్శ రోమోద్గమో
ద్వహనాంగాఖిల జంతు సంఘము హిమ వ్యాప్తాంబుజాతాండ మి
మ్మహి మీఁదం బొడసూపె నెయ్యెడల హేమంతంబు దుర్ధాంతమై. 170
సీ. సకల దిశా వ్యాప్త బక సితీకృతములు
బహుళ నిద్రాముద్ర పంకజములు
నిబిడ వర్షిత మహా నీహారకణములు
శీతలోత్తర జాత వాత తతులు
వర్దిత నిర్దూమ వహ్ని హసంతులు
కైరవ వికసన కారణములు
దాళవృంత విహార కేళివారణములు
యామినీ సముదయాయామదములు
తే. సరస మృగమద మేచకాగురు సుగంధ
బంధుక శ్రీ కుచ ద్వంద్వ బాఢ యుక్తి
చకిత పురుషావళీ శీత సాధ్వసములు
భాసురములయ్యె హేమంత వాసరములు. 171
తే. శాంతములయ్యె నెండలు, నిశాంతములయ్యె వధూకుచంబు ల
త్యంతము వాడి వేడిమికిఁ దాంతము లయ్యెఁ బయోజముల్ వ్రణా
క్రాంతములయ్యె వాతెఱలు, కాంతము లయ్యె మహోష్ణ వస్తు, లా
శాంతములయ్యెఁ దావులు, నిశాంతములన్ హిమవారి బారికిన్. 172
తే. అట్టి హేమంతకాలంబునందు నొక్క
నాఁడు చతురుఁడు భాషిణితోడఁ గూడి
రాతిఁ బరిపరి రీతుల రసికవృత్తి
సురతకేళుల నైపుణిఁ జూపు నపుడు. 173
చ. నెలవునఁ జండరశ్మినిఁ గనిష్ఠకుటుంబిని లేనిపోని వా
దుల జగడించు చిల్వెడలఁదోలిన వ్రాలిన చింతనొంది యూ
ర్పు లెనయ "దైవమా" యనుచుఁ బొక్కుచు నెవ్వరుఁబల్కరంచుఁ బే
రెలుఁగున భాషిణీ యువతి యింటికి వచ్చె నతండు ఖిన్నుఁడై. 174
తే. వచ్చి యచ్చండరశ్మి తా వాకిటికడ
నిలిచి తన యగ్ర మహిషినిఁ బిలువఁ గానె
గుండె ఝల్లని చతురుండు కొంకుచుండ
నతని నెట్లింతి యిలువెళ్ల ననుపవలయు? 175
క. ఇది దెలిసిన నృపు నెనయన్
బదమని రాయంచ వలుక, భామామణి
నా కది తెలియ దెటుల నని పెను
విదితముగాఁ దెలుపు మనిన విహగం బనియెన్. 176
తే. అటుల నిజపతి తనుఁబిల్వ విటుని కేలు
పట్టి తోడ్తెచ్చి, భాషిణీ పద్మగంధి
తలుపుఁ దెఱచుచు నామూల నిలిపి వాని
నాత్మనాథుని కెదురుగా నరిగి యపుడు. 177
ఉ. నెయ్యము మీఱఁగాఁ జరణనీరజముల్ తలసోక మ్రొక్కి వే
డ్కయ్యెడఁ బల్లవింప హృదయంబున భాషిణి యాత్మనాయకున్
శయ్యకుఁ దార్చి దివ్వె లిరుచక్కి వెలుంగ ముసుంగు వెట్టి “నేఁ
డెయ్యెడకైన నేఁగవె చెలీ!" యని పల్కి పరుండెఁ దిన్నగన్. 178
చ. అనువచనంబు దన్ను నొక యన్యగృహంబున కేఁగుమంచుఁ బ
ల్కినదని యాత్మనెంచి వడి గేహము వెల్వడి యావిటుండు పో
యిన తరువాత భాషిణి నిజేశుని దగ్గరఁ బండసైపకన్
గొనకొని లేనివాదు లొనఁగూర్చి చరించెను వేఁగునంతకున్. 179
క. జారులపై నాసక్తులు
నారుల కున్నటుల నాత్మనాయకుల పయిన్
గోరిక లున్నవె? యని ఖగ
మారయ వచియించుతఱి నిశాంతంబైనన్! 180
మ. కని హేమావతి దాని మెచ్చుచు సమగ్ర స్వర్ణ సౌధాంతరం
బున నక్షీపని జాళువా గొళుసులన్ బొల్పొందు నుయ్యాలపై
ఘనతం జేరి వసుంధరాధిపతి యోగప్రాప్తి ఘస్రాంతమౌ
దనుకంగుంది తమిస్రమౌట కెద మోదంబంది యాపిమ్మటన్. 181
సీ. సకటాక్షదీప్తి కాంచన రత్న తాటంక
ధగధగల్ చీఁకట్లు తలఁగఁద్రోయ
సకపోల కాంతి మౌక్తిక హారవల్లికా
చకచకల్ సాంద్రచంద్రికలు గాయ
సవలయ ధ్వని హేమ స్పతకీ కింకిణీ
ఘణమణల్ శ్రుతికౌతుకముగ మ్రోయ
సస్థాసక సుగంధ సారస దళ దామ
ఘుమఘుమల్ ఝణోత్సవమును జేయఁ
తే. గళుకుపని చిల్క వగ లేఁత తళుకు లొలుకు
జాళువాకమ్మి సరిగంచు చలువ వలువ
ధగధగల్ జాజిపువ్వు మొత్తములు గురియ
నంచకడఁ జేరె సాతాని మించుఁబోఁడి! 182
క. చేరిన హేమావతి ముఖ
మారసి నెఱజాణ వౌదు వనుదినము మెయిన్
వేఱొక వగ గుల్కఁగ శృం
గారింపఁగ ననుచు ముదముఁ గల్పించి యనెన్. 183
పండ్రెండవ రాత్రి కథ
శివదత్తయోగిసతి కోడిపందెగానిఁ గూడుట
చ. మనవి పరాకుమాని విను మానిని! పూనికమైఁ గళింగభూ
మిని సిరికాస్పదంబు జనమేజయుఁడేలు సుగంధ బంధురం
బను పుర ముల్లసిల్లు మణిహర్మ్య వినూతన కేతనచ్ఛటా
జనిత సువాతధూత సురసాలపతత్సుమ ధౌత వీథియై. 184
శా. అందుండున్ భసిత త్రిపుండములు కామాక్షుల్ జడల్ కక్షపా
లందుం దండము కావి వస్త్రములు రుద్రాక్షల్ దువాళించు కా