సర్వదర్శన సంగ్రహం/రసేశ్వర దర్శనం
రసేశ్వర దర్శనం
1. అపరే మహేశ్వరా: పరమేశ్వరతాదాత్మ్యవాదినోపి పిండస్థైర్యే సర్వాభిమతా జీవన్ముక్తి: సేత్స్యతీత్యాస్థాయ పిండస్థైర్యోపాయం పారదాదిపదవేదనీయం రసమేవ సంగిరంతే. రసస్త పారదత్వం సంసారపరపారప్రమాణహేతుత్వేన. తదుక్తం -
సంసారస్య పరంపారం దత్తేసౌ పారద: స్మృత ఇతి.
2. రసార్ణవేపి -
పారదో గదితో యస్మాత్పరార్థం సాధకోత్తమై:
సుప్తోయం మత్సమో దేవి మమ ప్రత్యంగసంభవ:
3. మమ దేహరసో యస్మాద్రసస్తేనాయముచ్యతేతి.
4. ప్రకారాంతరేణాపి జీవన్ముక్తియుక్తౌ నేయం వాచోయుక్తిర్యుక్తిమతీతి చేన్న, షట్స్వపి దర్శనేషు దేహపాతానంతరం ముక్తే రుక్తతయా తత్ర విశ్వాసానుపప్త్త్యా నిర్విచికిత్సప్రవృత్తేరనుపపత్తే:. తదప్యుక్తం తత్రైవ-షడ్దర్శనేపి ముక్తితస్తు దర్శితా పిండపాతనే. కరామలకవత్సాపి ప్రత్యక్షా నోపలభ్యతే. తస్మాత్తం రక్షయేత్పిండం రసైశ్చైవ రసాయనై:ఇతి.
5. గోవిందభగవత్పాదాచార్యైరపి-
ఇతి ధనశరీరభోగాన్మత్వానిత్యాన్సదైవ యతనీయం. ముక్తౌ సా చ జ్ఞానాత్తచ్చాభ్యాసాత్స చ స్థిరే దేహేతి.
6. నను వినశ్వరతయా దృశ్యమానస్య దేహస్య కథం నిత్యత్వమనుమీయ తైతి చైన్మైవం సంస్థా: షాట్కౌషికస్య శరీరస్యానిత్వత్వే రసాభ్రకపదాభిలప్యహరగౌరిసృష్టిజాతస్య నిత్యత్వోపపత్తే:. తథా చ రసహృదయే-
యే చాత్యక్తశరీరా హరగౌరీసృష్టిజాంతరం ప్రాప్తా:
వంద్యాస్తే రససిద్ధా మంత్రగణ: కింకరో యేషామితి
7. తస్మాజ్జీవన్ముక్తిం సమీహమానేన యోగినా ప్రథమం దివ్యతనుర్విధేయా. హరగౌరీసృష్టిసంయోగజనితత్వం చ రసస్య హరజత్వేనాభ్రకస్య గౌరీసంభవత్వేన తత్తాదాత్మకత్వముక్తం -
అభ్రకస్తవ బీజం తు మమ బీజం తు పారద:.
అనర్యోర్మేలనం దేవి మృత్యుదారిద్రయనాశనమితి.
8. అత్యల్పమిదముచ్యతే దేవదైత్యమునిమానవాదీషు వహవో రససామర్థ్యాద్దివ్యం దేహమాశ్రిత్య జీవన్ముక్తిమాశ్రితా: శూయంతే. రసేశ్వర సిద్ధాంతే -
దేవా: కేచిన్మహేశాద్యా దైత్యా: కంసపుర:సరా:
మునయో వాలఖిల్యాద్యా నృపా: సోమేశ్వరాదయ:
9. గోవిందభగవత్పాదాచార్యో గోవిందనాయక:
చర్వటి కపిలో వ్యాలి: కాపాలి: కందలాయన:
10. ఏతేన్యే వహవ: సిద్ధా జీవన్ముక్తాశ్చరంతి హి
తనుం రసమయీమాప్య తదాత్మకకథాచణా ఇతి
11. అయమేవాస్యార్థ: పరమేశ్వరేణ పరమేశ్వరీం ప్రతి ప్రపంచిత:
కర్మయోగేన దేవేరి ప్రాప్యతే పిండధారణం
రసశ్చ పవనశ్చేతి కర్మయోగే ద్విధా స్మృత:.
12. సూర్చ్ఛితో హరతి వ్యాధీన్మృతో జీవయతి స్వయం
బద్ధ: ఖేచరతాం కుర్యాద్రసో వాయుశ్చ భైరవీతి
13. సూర్చ్ఛితస్వరూపమప్యుక్తం
నానావర్ణో భవేత్సూతో విహాయ ఘనచాపలం
లక్షణం దృశ్యతే యస్య మూర్చితం తం వదంతి హి
14. ఆర్ద్రత్వంచ ఘనత్వంచ తేజో గౌరవచాపలం
యస్యైనాని న దృశ్యంతే తం విద్వాన్మృతసూతకమితి
15. అన్యత్ర బద్ధస్వరూపమప్యభ్యధాయి-
అక్షతశ్చ లఘుద్రావీ తేజస్వీ నిర్మలో గురు:
స్ఫోటనం పునరావృత్తౌ బద్ధసూతస్య లక్షణమితి
16. నను హరగౌరీసృష్టిసిద్ధౌ పిండస్థైర్యమాస్థాతుం పార్యతే తత్సిద్ధరేవ కథమితి చైన్నం అష్టాదశసంస్కారవశాత్తదుపపత్తే:. తదుక్తమాచార్యై:-
తస్య హి సాధనవిధౌ సుధియాం ప్రతి కర్మ నిర్మలా: ప్రథమం.
అష్టాదశం సంస్కారా విజ్ఙాతవ్యా: ప్రయత్నేతి
17. తే చ సంస్కారా నిరూపితా:
స్వేదనమర్దనమూర్ఛనస్థాపనపాతననిరోధనియమాశ్చ.
దీపనగమనగ్రాసప్రమాణమథ జారణా పిధానం
గర్భదృతిబాహ్యదృతిక్షారణసరాగసారణాశ్చైవ
క్రామణవేధౌ భక్క్షణమష్టాదశఘేతి రసకర్మేతి
18. తత్ప్రపంచస్తు గోవిందభగవత్పాదాచార్యసర్వజ్ఙరామేశ్వరభట్టారకప్రభుతిభి: ప్రాచీనైరాచార్యైర్నిరూపిత ఇతి గ్రంథభూయస్త్వభయాదుదాస్యతే. న చ రసశాస్త్రం ధాతువాదార్థమేవేతి మంతవ్యం దేహవేధద్వారా ముక్తేరేవ పరమప్రయోజనత్వాత్. తదుక్తం రసార్ణవే
లోహవంధస్త్వయా దేవ యద్దత్త: పరమీశిత:
త్వం దేహవేధమాచక్ష్వ యేన స్యాత్ ఖేచరీ గతి:
19. యథా లోకే తథా దేహే కర్తవ్య: సూతక: సతా.
20. సమానం కు రుతే దేవి ప్రత్యయం దేహలోహయో:
పూర్వం లోహే పరీక్షేత్ పశ్చాద్దేహే ప్రయోజయేదితి
21. గలితానల్పవికల్ప సర్వాధ్వావివక్షితశ్చిదానంద:
స్ఫురితోప్యస్ఫురితతనో: కరోతి కిం జంతువర్గస్యేతి
22. యం జరయా జర్జరితం కాశశ్వాసాదిదు:ఖవిశదంచ
యోగ్యం తం న సమాధౌ ప్రతిహతవృద్ధీంద్రియప్రసరం
23. వాల: షోడశవర్షో విషయరసాస్వాదలంపట: పరత:
యాతవివేకో వృద్ధో మర్త్య: కథమాప్నుయాన్ముక్తిమితి చ
24. నను జీవత్వం నామ సంసారిత్వం తద్విపరీతత్వం ముక్తత్వం తథాచ పరస్పరవిరుద్ధయో: కథమేకాయతనత్వసుపపన్నం స్యాదితి చేత్తదనుపపన్నం వికల్పానుపపత్తే. ముక్తిస్తావన్ సర్వతీర్థకరసమ్మతా. సా కిం జ్నేయపదే నివిశతే న వా చరమే శశవిషాణకల్పా స్యాత్ ప్రథమే న జీవనంవర్జనీయమజీవతో జ్నాతృత్వానుపపత్తే:. తదుక్తం రసేశ్వర సిద్ధాంతే.
రసాంగమేయమార్గోక్తో జీవమోక్షోస్త్యఘోమనా:
ప్రమాణాంతరవాదేషు యుక్తిభేదావలంవిషు
జ్ఙానజ్నేయమిదం విద్ధి సర్వమంత్రేషు సమ్మతం
న జీవన్ జ్ఙాస్యతి జ్నేయం యదతోస్త్యేవ జీవనమితి
25. న చేదమదృష్టచరమితి. మంతవ్యం విష్ణుస్వామిమతానుసారిభి: నృపంచాస్య శరీరస్య నిత్యత్వోపపాదనాత్. తదుక్తం సాకారసిద్ధౌ -
సచ్చిన్నిత్యానిజాచింత్యపూర్ణానందైకవిగ్రహం.
నృపంచాస్యమహం వందే శ్రీవిష్ణుస్వామిసమ్మతమితి
26. నన్వేతత్సావయవం రూపవదవభాసమానం నృకంఠీరవాంగం సదితి న సంగచ్ఛత్ ఇత్యాదినాక్షేపపుర:సరం సంకదిప్రత్యక్షం, సహస్రశీర్షా పురుష: ఇత్యాది శృతి -
తమద్భుతం వాలకమంబుజేక్షణం చతుర్భుజం శంఖగదాదుయదాయుధం
ఇత్యాదిపురాణక్షణణేన ప్రమాణత్రయేణ సిద్ధం నృపంచననాంగం కథమసస్యాదితి సదాదీని విశేషణాని గర్భశ్రీకాంతమిశ్రైర్విష్ణుస్వామిచరణపరిణతాంత:కరణై: ప్రతిపాదితాని. తస్మాదస్మదిష్ట దేహనిత్యత్వమత్యంతాదృష్టం న భవతీతి పురుషార్థ కాముకై: ప్రుషైరేష్టయ్వం. అత ఏవోక్తం -
ఆయతనం విద్యానాం మూలం ధర్మార్థకామమోక్షాణాం.
శ్రేయ: పరం కిమయచ్ఛరీరమజరామరం విహాయైకమితి
27. అజరామరీకరణసమర్థశ్చ రసేంద్ర ఏవం. తదాహ-
ఏకోసౌ రసరాజ: శరీరమజరామరం కురుత ఇతి.
28. కిం వర్ణ్యతే రసస్య మహాత్మ్యం దర్శనస్పర్శనాదినాపి మహత్ఫలం భవతి.
తదుక్తం రసార్ణవే -
దర్శనాత్ స్పర్శనాత్తస్య భక్షణాత్ స్మరణాదపి
పూజనాద్రసదానాంచ దృశ్యతే షడ్విధం ఫలం
29. కేదారాదీని లింగాని పృథివ్యాం యాని కానిచిత్
తాని దృష్టా తు యత్పుణ్యం తత్పుణ్యం రసదర్శనాదిత్యాదినా
30. అన్యత్రాపి-
కాశ్యదిసర్వలింగేభ్యో రసలింగార్చనం శివం
ప్రాప్యతే యేన తల్లింగం భోగారగ్యామృతామరమితి
31. రసనిందాయా: ప్రత్యవాయోపి దర్శిత:
ప్రమాదాద్రసనిందాయా: శృతావేనం స్మరేత్ సుధీ:
ద్రాక్ త్యజోన్నిందకం నిత్యం నిందయా పూరితోశుభమితి
32. తస్మాదస్మదుక్తయా రీత్యా దివ్యం దేహం సంపాద్య యోగాభ్యాసవశాత్ పరతత్త్వే దృష్టే పురుషార్థప్రాప్తిర్భవతి. తదా -
భ్రూయుగమధ్యగతం యత్ శిఖివిద్యుత్సూర్యవజ్జగద్భాసి
కేపాంచిత్ పుణ్యదృశామున్మీలతి చిన్మయం జ్యోతి:
33. పరమానందైకరసం పరమం జ్యోతి: స్వభావమవికల్పం. విగ్లలితసకలక్లేశం జ్ఞఏయం శాంతం స్వసంవేద్యం.
34. తస్మిన్నాధాయ మన: స్ఫు రదఖిలం చిన్మయ్ం జగత్పశ్యన్. ఉత్సన్నకర్మబంధో బ్రహ్మత్వమిహైవ్ చాప్నోతి.
35. శృతిశ్చ- రసో వై స:. రసం హయేవాయం లబ్ధవానందీ భవతీతి
36. తదిత్థం
భవదైన్యదు:ఖ్భరతరనోపాయో రస ఏవేతి సిద్ధం. తథా చ రసస్య పర బ్రహ్మణా సామ్యమితి ప్రతిపాదక: శ్లోక: -
య: స్యాత్ప్రావరణావిమోచనిధియాం సాధ్య: ప్రకృత్యా పున: సంపన్నో సహతే న దీవ్యతి పరం వైశ్వానరే జాగ్రతి.
జతో యద్యపరం న వేదయతి చ స్వస్మాత్ స్వయం ద్యోతతే యో బ్రహ్మైవ స దైన్యసంసృతిభయాత్ పాయాదసౌ పారద:.
ఇతి శ్రీమత్సాయణమాధవీయే సర్వదర్శనసంగ్రహే రసేశ్వరదర్శనం.