సరిపడని సంగతులు/మొదటి యంకము

by బళ్ళారి రాఘవ

శ్రీరామచంద్రప్రసీద.

సరి పడని సంగతులు

మొదటి యంకము.

మొదటి రంగము.

(వకీలు భీమసేనరావుగారియిల్లు. ఉదయము సుమారు 8 ఘంటలు.)

భీమ:--(ఉప్మాతినుచు) తారవిషయమును యోచనచేసితివా?

లీల:-- యోచనచేసితిని. వెంట్రుకల తీసియే తీరవలయునా? ఈ క్రూరకర్మ చేయవలసినదేనా? ఈఆచారము మిక్కిలి ఘోరమైనదని మీకు కొంచమైనను మనసుకు రాలేదా?

భీమ:--స్వాములవారు ఆజ్ఞాపత్రికకూడ పంపియున్నారే! (అనుచు మేజాలోని డెస్కునుంచి వెదకి ఒక జాబుపైకితీసి కన్నులకద్దుకొని చదువును)

"మా మఠమందే అభిమానముకలిగి మాఅనంతశిష్యకోటికి శేఖరుడైన శ్రీమట్టీ కాచార్య సిద్ధాంత ప్రచారకమణిప్రాయుడైనాస్మత్కృతపాపాత్ముడగు భీమునకు ఆజ్ఞాపించిన శ్రీముఖ పత్రిక---

మీ అక్క కుమార్తె, భర్తను పోగొట్టుకొనియు సకేళియై మూడుసంవత్సరములుగా మీయింటనున్నదని ముద్రాధికారుల ద్వారాతెలియవచ్చుచున్నది. ధర్మశాస్త్ర ప్రకారము నీవింకను ఆబిడకు కేశఖండ్నము చేయకున్నావు. ఇట్టిదోషమువలన నీకు నీభార్యకు రౌరవాదినరక ప్ర్రాప్తియగుటయేగాకజగద్వంద్యమైన సిద్ధాంతముంకేలోపముకలుగును. అదియునుగాక, నీవాపిల్ల్కు కేశఖండనము చేయించువరకును, ఆస్మత్పాదకమల రజము నీయింటి నలంకరింపజేయదని తెలియుము. గురువునాజ్ఞనుల్లంఘించుటకంటె గురుతరపాపము లేదని నమ్ముము-ఇతి నా రా య ణ స్కృ తి." అని ఇట్లువ్రాసినారుగదా! నేను చేయునదేమి? ఆచార్య ద్రోహము చేయవచ్చునా? రేపుప్రొద్దున బహిష్కారము చేసినచో నాతండ్రిగారి శ్రాద్ధము నెట్లుచేతును? మఠము వారలెవరు మనయింటికి వత్తురు?

లీల:--కొన్ని ధర్మశాస్త్రములలో అట్లుచేయనక్కరలేదు, విధవలు మరల పెండ్లి చేసుకొనవచ్చుననియు చెప్పినారుగదా? ఇదిగాక, మీగుమాస్తా శ్రీధరుడుగూడ బ్రాహ్మణుదేకదా! చూడండీ! ఆయన, తనతల్లి విధవయైనను వెంట్రుకలు తీయించకుండ ఎన్నిదినములనుంచి పెట్టినాడో! వారింటికి బ్రాహ్మణులు పోవుచునేయున్నారే?

భీమ:-- శ్రీధరుడా! వాడు స్మార్తుడు. ఈపిల్ల ఇట్లుండుటంబట్టియే మనఇంటికిరాను విద్యాలంకారాచార్యులుకూడ సంకోచించు చుండగా, ఎంతోడబ్బు ఎక్కువగానిచ్చి సరిచేసికొంటిని.

లీల:-- ఐతే స్వాములవారికిగూడ డబ్బు ఎక్కువగానిచ్చి సరిచేసికొనరాదా?

భీమ:-- అది సాధ్యముకాదు. బహిరంగముగా అనాచారము జరుగుట స్వాములవారు ఒప్పరు.

లీల:-- పొనిండు, ఆపిల్లను ఎక్కడికైనను పంపివేయుదము.

భీమ:-- అదియెట్లుసాధ్యము? నాఅక్క బావగార్లు గతించినప్పుడు ఈపిల్లను నాచేతబెట్టి, నీవే దానికి తల్లితండ్రి యనిచెప్పి చేతిలోచెయ్యి వేయించుకొని నారే? దాని సుఖదు:ఖములు నేను చూసుకొనకపోయిన మరెవరు చూచెదరు? నేనే దానికి పెండ్లి చేసినది. ఇప్పుడును నేనే దానిని సంరక్షణ చేయవలెను.

లీల:-- ఆ! పెండ్లిచేసితిరి! అరువదియేండ్ల ముదుసలివానికిచ్చి, నేనప్పుడే వలదు, వలదు, అని అంటిని. భీమ:- లీలా! "గతస్యశోచనా నాస్తి". సుఖదు:ఖములు కావడి కుండలు. ఆపిల్లకర్మ, బ్రహ్మఘటన. మనము చేయునదేమి?

లీల:- ఈమాటలువినుటకు నాచేతగాదు. మీరేమైననుచేయుడు. (అని నిష్క్రమించును.) (భీమసేనరావు లీల వెళ్ళినతరువాత లేచి, యిటు నటు చూచి, లోనికి తొంగిచూచి, ఎవరినో రమ్మని సైగ చేయును.)

తార ప్రవేశము.

భీమ:- అవిషయ మేమైన యోచనచేసితివా? లేదా? తార:- నేనేమి యోచన చేయవలయును? భీమ:- ఏమి యోచనచేయవలయునా? నామాట వినకపోయిన నీకు కలుగబోవు అనుమానము గుఱించి. తార:- నాక్కొకటియు తోచదు. నీవుతప్ప నాకెవ్వరు దిక్కు? నాకేమి యోచనచేయుటకు తెలియును. ఏడ్చుటకుమాత్రము వచ్చును. భీమ:- తిక్కపిల్లా! ప్రపంచములో విధవలు లేరా? వారికిట్టి కష్టములు రావా? తార:- ప్రపంచము సంగతి నాకేమి తెలియును? నీవేనాకు సర్వ ప్రపంచము. భీమ:- అందుకే నేచెప్పినట్లు వినవలెను. చూడు! నీసమాచారము, గుట్టు, లోకులకు తెలిసినయెడల ఎవ్వరు నిన్ను దగ్గరకు రానివ్వరు. నీవు దిక్కులేక కష్టపడవలసివచ్చును. తార:- నీవుకూడ దగ్గరకు రానియ్యవా? భీమ:- వెఱ్ఱిదానా! అది నాకు మాత్రము సాధ్యమా? ఇప్పుడు నీకు వెంట్రుకలు తీయలేదనియే స్వాములవారు నాయింటికి రాకయున్నారు. దానిపై నీవు 'ఇట్లు'న్నావని తెలిసినయెడల చెప్పవలసిన యవసరమేలేదు. తార:- అయితే నన్నేమి చేయమనియెదవు?

భీమ:- నేను మరల చెప్పవలయునా? నీవు తప్పక ఔషధము తీసుకొనవలయును.

తార:- (బదులుచెప్పక దు:ఖించుచు నిలుచును.)

భీమ:- ఎందుకు నీవేడ్చదవు? ప్రపంచమునందిట్టి వెన్నియో జరుగుచున్నవి. ఇట్టి విషయములన్నియు రహస్యముగా సవరణ చేసికొనకపోయిన, ఈకాలములో ఆచారము బ్రాహ్మణ్యమునెట్లు కాపాడవలయును? ఏడ్వకుము మందు తెప్పింతునా?

తార:- అయ్యో? నావలనగాదు. నన్ను ఎచ్చటికైనను పంపివేయరాదా? ఏదైన నొక మిషనాస్పత్రికి బంపివేయుము.

భీమ:- అయ్యయ్యో? మిషనాస్పత్రియా? అక్కడ మాంసాహారము, మద్యపానము చేయు, జాతిలేనివారలతో కలసియుందువా? నీకు పుట్టిన శిశువు ఎక్కడ పెరగవలయును?

తార:- ఆమిషనువారే రక్షింతురు.

భీమ:- (కొంచెముసేపాలోచించి) ఇది ఎన్నటికినిగాదు. అట్లు చేసినయడల ఈ రహస్యము ఎప్పుడైనను బయటపడగలదు. అప్పుడునాపేరు నాశనమగును. నేచెప్పినపని నీవుచేసి తీరవలయును.

తార:- అయ్యో! నీవు ఆచారపరుడవే! ఇది పాపముగాదా?

భీమ:- పాపము! బయటపడిన పాపము! రహస్యముగానుండిన ఏమి పాపము? ఎవ్వరుచేయని పనిచేసిన పాపము ఏదో, ఎక్కడనో ఎవరికిని తెలియకుండా ఇట్టి కార్యము చేసిన అది పాపమెట్లగును? ఇట్టిది బహిరంగమైన ఆచారభంగమగును. సమాజము చెడిపోవును. మనోదు:ఖము కలగును. అందువలన పాపము కలుగును.

తార:- అదియేల? భర్త చచ్చిన వెంటనే, ఆడుదానికి దాని సహజమైన ప్రకృతికూడ చనిపోవునా? విధవల పుత్రుల మనుష్యులుకారా? ఇదివఱకు ఇట్టివారలు గొప్పగొప్ప కార్యములు చేయలేదా? భీమ:- అందులకే ఆడవారికి బుద్ధిలేదనుట. మనబ్రాహ్మణ్యము ప్రకృతకాలములో కేవలము సంప్రదాయముపైననె ఆధారపడియున్నది. కాని అట్టి సంప్రదాయములలోను, గుప్త సంప్రదాయములకొన్ని, బహిరంగ సంప్రదాయములలోను, గుప్త సంప్రదాయములుకొన్ని, బహిరంగ సంప్రదాయములుకొన్నియు కలవు. సంసారముగుట్టు..... అని పెద్దలన్నారు. కావున సంసారము దానికి సంబంధమైన సకల విషయములు గుప్త సంప్రదాయములలో చేరినవి.

తార:- ఇదియంతయు నాకుఅర్థమేకాదు. ఇప్పుడే నామనస్సునకు నరకము ప్రాప్తించినట్లున్నది. దీనికి చేరికగా నీవుచెప్పినపని చేసినయెడల అంతకంటె హెచ్చుసంకటములు కలుగును. ఏవిధముగా నాలోచించిననను ఈ కార్యము హత్య అనియే తోచుచున్నది. స్త్రీలమనస్సు తమకడుపులోని ప్రేగులను వెలికితీయుటకైనను ఒప్పునుగాని తమచేతులార తమలోని ప్రాణమునే...

భీమ:- [నివారించి] ప్రాణము! పారవేయుట! ఎక్కడున్నది? నాకంటెను నీకెక్కువగా తెలియునా? దానికి ప్రాణమెక్కడనున్నది?

తార:- ప్రాణము నాకున్నది. నాప్రాణము దానియందున్నది. అది ప్రతినిమిషము తల్లికి అనుభవమగుచుండు మాటగాని మగవారికి అర్థముగాదు. దానిజీవనాడి వైద్యులచేతికి అందకపోయినను తల్లుల హృదయమునకు చెందియుండును. మగవారికంటికి దర్శనమియ్యకున్నను ప్రేమకు స్పర్శనమిచ్చు చుండును. అట్టి ప్రాణమును భంగపరుచుట పాపమే!

భీమ:- ఓసి అవివేకీ! నీకు పిచ్చిపట్టినది. కేశఖండనము లేకనే తలచెడినది. పాపము! పాపము! నీకంతయు తెలుసును కాబోలును. ప్రపంచములో పురుషోత్తముడగు వాసుదేవుడు బ్రాహ్మణ్యమును పుట్టించిన దెందుకనగ బ్రాహ్మణులు సకల ప్రపంచమునకు ఆదర్శప్రాయులై ప్రపంచములో ఆనందము సౌఖ్యము చేయవలయునని. అట్టి బ్రాహ్మణులే ఇట్టిపనులను బయలుపె ట్టినయడల, సమాజము చెడిపోయి, దైవసంకల్పమునకు వ్యతిరేకముగా వర్తించినట్లగు. అదియేపాపము. దైవద్రోహమే పాపము. ఈరహస్యము బయలుపెట్టినయడల దైవద్రోహము చేసినట్లగును.

తార:- అయితే యిట్టికార్యములను బ్రాహ్మణులేల చేయవలెను?

భీమ:- చాలు. ఉపన్యాసము చాలు. నలుగురిలో నీమానము సంగతి విచారింపకపోతివే?

తార:- నలుగురిలో నాకగు నవమానము తప్పించుకొనుటకై నేను ప్రకృతి దేవతకు అవమానము చేయవలయునా?

భీమ:- ప్రకృతి! ప్రకృతి!! భర్త గతించిన పిదప నీకు వికృతికాక ప్రకృతి ఎక్కడ? నామాట నీవు వినకపోయిన నేనేమి చేయుదునో చూచెదవుగాక.

తార:- ఏమిచేయుదువు? బాధపెట్టుదువు. ఒకవేళ, తుదకు ప్రాణమునే తీసివేయుదువేమో! నా ప్రాణమును నేనే చంపుకొనుటకంటె వేరొకరు చంపుట మేలుగదా!

భీమ: నోరుమూయుము. పిశాచి. నాయట్టివాని కీర్తిని, మంచిపేరును చెడగొట్టి కులనాశనము చేయుటకు ప్రయత్నపడుచుకున్నావే. నేనేమిచేయుదునో చూడుము.

తార:- (ఏడ్చుచు వెడలిపోవును.)

ప్రవేశము- విద్యాలంకారాచార్యులు.

విద్యా:- ఏమి విశేషము తారాబాయి ఏడ్చుచు పోవుచున్నదే? మీయాస్థానములో ఆమె కేమి తక్కువ?

భీమ:- కలియుగధర్మము. మంచిది చేయప్రయత్నించిన చెడ్డ వెంటవచ్చును.

విద్యా:- సరియే, అది నిజము. ఇప్పుడేమైనది? భీమ:- ఏమియు లేదు. చూడుడు ఆచార్యులవారూ! ఎదోభర్తను పోగొట్టుకొని, తల్లిదండ్రులులేని దు:ఖభాజనమైన జన్మము, అని నేనెంతో విశ్వాసముంచి, ఆపిల్లను సర్వవిధములైన సౌకర్యములు తక్కువలేక కలుగజేయువచ్చితిని. ఏదియోకొంచెము హెచ్చు తక్కువలైనప్పుడు................

విద్యా:- రాయల వారూ! దీనివిషయమై యోచింపవలసిన పనియేలేదు. ప్రపంచము ద్వంద్వమయము. సుఖదు:ఖములు కావడి కుండలు. మీకుతెలియదా!

"సమదు:ఖసుఖంధీరం, సోమృతత్వాయకల్పతే"

శ్రీ మద్భగవద్గీతా వాక్యమిది. జ్ఞానముండవలెనయ్యా జ్ఞానము!

భీమ:- ఆచార్యులవారూ! మీరు చెప్పునది మిక్కిలి యోగ్యమైనమాట, అయిన నామాటలు మీకు పూర్తిగ అర్ధమైనట్లు లేదు. విశేషమేమియులేదు. ఒక్కరహస్యం మీతోచెప్పవలయును. మీరు వేదమూర్తులు. కలవారు, తార కించిత్తు త్రోవతప్పి--చిన్నపిల్ల చూడండి! ఏమోపాపము.....ఇదేకష్టమూ.

విద్యా:-- దీనికి చింతయేల? ఇది ప్రకృతినియమము. ప్రపంచము జరుగవలెను. వృద్దిగాంచవలయును. ఇది కేవలము ప్రకృతిధర్మము. మనమేమి కర్తలా? కారకులా? అంతయును, ప్రకృతియే! ఆట ఆడించుచున్నది.

భీమ:--మీరుచెప్పునది సరియే, అయితే, వివాహమను కట్టుబాటును మన ధర్మశాస్త్రములు చేసియున్నవిగదా?

విద్యా:--ఉండవలె! ఆకట్టుబాట్లు అవశ్యకమే. అయితే ఎవరికి ఆ కట్టుబాట్లు? మనకా? బ్రాహ్మణులకా? సంస్కృతము జదివి, శాస్త్రసంబంధ విషయములను కంఠస్ధముగా నుంచుకొనిన మనకా ఆకట్టుబాట్లు? ఆకట్టుబాట్లన్నియు- నేనొక గొప్ప రహస్యము చెప్పెదను. వినుడు జ్ఞానము లేనివారలకే. ఈప్రబంచము చంచలము. దీనికిచలనముకద్దు. మార్పుకద్దు. సంచారముకద్దు. ముందుకు సాగడముకద్దు. అట్టి యీ ప్రపంచనాటకములో, ఇచ్ఛానుసారముగా ఎగురుటకు బాహ్మణుల కొక్కరికి మాత్రము అధికారముకద్దు. దానిలోగూడ శాస్త్రము, అందు లోని పరమార్ధము తెలిసిన మాబోటి వారలకు మాచే ఉప దేశింపబడు మీబోటి వారికిని ఎక్కువ అధికారము.

భీమ:- ఏమో లేనిపోని సందేహములు నన్న బాధించుచున్న వండీ,

విద్యా:- చూడండీ! సందేహమే సర్వ నాశకము. వేద, శాస్త్ర, పురాణేతిహాసములను ఈసందేహములు తొలగించుట కే మన పెద్దలు వ్రాసి పెట్టినది. (బాహ్మణులకు బాహ్మణ్యమే ముఖ్య ము గాని శాస్త్రనిబఁధనలు లేవు. ఆచార్యులకు అధికారములు కలవు. చేయుటకు శాస్త్రములు కలవు. విడిచి పెట్టుటకు శాస్త్ర ములుగలవు. ఇదియే ఇప్పటి 'బాహ్మణాచార్యుల యధికారము.

భీమ:- చూడండీ! ఇంద్రియముల బలము ఎంత ప్రమాదముకలు గ జేయునో. ఇంద్రియనిగ్రహ మెంతకష్ట మో!

విద్యా:- మీకు మనధర్మములలోని లౌకిక రహస్యముల పరిచ యమింకను లేదు. ఇంద్రియ నిగ్రహము చేయవలయునని వ్రాసి యున్నారుగాని అయి తే దృష్టాంతముల చెప్పెదవినుడు. శ్రీకృ షుడవతార పురుషుడవును గదా!

భీమ:- ఆహా! సం దేహమేమి!

విద్యా: - ఆ! గమనించండి. శ్రీకృష్ణ పరమాత్మ రుక్మిణీ దేవిని - మొదట ఉడాయిఁపు, పిదప వివాహము ఎక్కడ వచ్చెనయ్యా కట్టుబాట్లు?

భీమ:- అవును. (అని ఇంచుక తలయూచును.)

విద్యా:- ఇంకొక్కటి చూడండీ! అర్జునుఁడు శ్రీకృష్ణ పరమాత్మకు కేవల ముఖ్య శిష్యుడు, అర్జునుడు లేకపోయిన యెడల శ్రీమద్భగ వద్గీత యే వెలువడియుండదు. “అర్జున ఉవాచ” లేకయుండిన "శ్రీభగవాను వాచ” ఎక్కడనుండి వచ్చును? అవునుగదా! అట్టి యర్జునుడేమి చేసెను. సుభద్రను-మొదట ఉడాయింపు పిదప వివాహము. ఎక్కడ పోయినవయ్యా మీకట్టుబాట్లు! భీమ:-- మనస్సునకిది తోచకపోయినది. చూచితి రా!

విద్యా:– భీమ సేన రావుగారూ! శాస్త్రముల చదువుటయందు ఏ మియు లాభము లేదు. శాస్త్రములలోని విశేషార్థముల దెలి యుట కష్టము. అందుకే మాబోంట్లనుండియే శాస్త్రమును వినవలెను. మేము చెప్పునదియే శాస్త్రము, జ్ఞానము కావలె నయ్యా జ్ఞానము,

భీమ:- (యోచన చేయుచుండును.) విద్యా:— అదేమో "ఇంద్రియములు” “నిగ్రహము”” అని చెప్పి తిరిగదా? వినండి మరల గీతా వాక్యము- " నహి ప్రపశ్యామి మమాపను ద్యాత్ యచ్ఛోక ముచ్ఛోషణ మిందియాగాం

స్వర్గసోమాజ్యము లభించినను ఇంద్రియ నిగ్రహము కష్టము, 'ఇనుపకచ్చడాల్ గట్టికొన్న ముని ముచ్చు లెల్ల తామరస నేత లిండ్ల బందాలుగా రా!' మనకు స్వర్గ మెక్కడ రావలెనండీ? శ్రీ కృష్ణపరమాత్మ యొక్క సహవాసము మెక్కడ కలుగవ లెను? ఏదో సర్వసాధారణముగ ప్రవర్తించుచు, ఆస్వర్గ సౌఖ్యములు- ఊ-ఇక్కడనే అనుభవించుచు, పడుచు లేచుచు, పోవ లెను. శ్రీమన్నా రాయణుని లీలా ప్రపంచమిది. కేవలములీల. మీకు చింతయేల?

భీమ: - (చాలదీర్ఘముగ నాలోచించి) ఇది హత్యయని యనిపిం చుకొనునే మోగదా?

విద్యా:- రావుజీ! అది యధికారము లేనివారికి. గీతా పారాయ ణము చేయు వారికి, హత్య, పాపము అను సం దేహమెందు లకు? అర్జునునకు ఇదియేకదా సంశయ ముండినది. హత్య పాప ముగదా యని కృష్ణుని అడుగగా, పరమాత్మ యేమి చె ప్పెను? కొట్టు, దానివలన కలిగిన ఫలమంతయు నా నెత్తి మీద పెట్టు. నీవు కొట్టేకొట్టు, కొట్టకపోతే ఒట్టు. తత్కురుష్వ మదర్పణం ఇదియేకదా గీతాసారము. జ్ఞానము కావ లెనయ్యా! జ్ఞానము!

9

భీమ:--అట్లున్న పాపము పుణ్యము అని ప్రపంచములో ఉన్నవా లేవా?

విద్యా:--ఉన్నవండీ! ఉన్నవి. అయితే శాస్త్రరహస్యము తెలిసిన మాబోటి అచార్యులవారికిగాదది ఆభేదము శాస్త్రాధికారము లేనివారికి, మాబోటివారికి, జ్నానులకును ఈభాగములు కేవలము చిత్తవృత్తులు, దూరమునుండియే వారి యాటలు చూచుచుందుము. మరల వినండి గీతావాక్యము.

"ప్రకృతే:క్రియమాణానిగుణైకర్మాణిసర్వశ:,
      అహంకారారవిమూఢాత్మాకర్తాహమితిమన్యతే."

</poem> మంచిదికాని, చెడ్డదికాని, పాపముకాని, పుణ్యముకాని, 'నేను చేస్తాను ' అనుకొనుట మాత్రము తప్పు ఇది వట్టియహంకారము.

భీమ:--లొకులు ఎమునుకొందురో, ఆచార్యుయులవారూ! అదేమియు8 విచారింపవలదా?

విద్యా:--లోకులు? ఎవరికర్మ వారు అనుభవించుదురు. అయితే ఒక్కటియే ముఖ్యాంశము లొకులనొట పడకుండ కొంచెము సంప్రదాయము ననుసరించి ఆచరించునది. మీకేమి కొఱత? ప్రాత:కాలమునకే లేచెదరు. స్నాన సంధ్యావందనాద్యనుష్ఠానములు జరుపుచున్నారు. గోపీచందన ద్వాదశోర్ద్వపుండ్రములు ధరించుచున్నారు. సదక్షిణ బ్రాహ్మణపూజ చేయుచున్నారు. దేవాలయముయ్లు కట్టింఛడమునకై చందాలు వసూలుచేయుచున్నారు. ఇప్పటి ఈనవీన పద్దతులు జాతి మతభేదములు లేవనియు, మాల మాదిగలు మనకు సమమనియు ఇట్టి వక్రమార్గములలో ఒక్కటియైననులేవు. పైగా అన్నిటికంటె ముక్యముగా లొకులకు తెలియునట్లు, ఏకాదశీ వ్రతము నాచరించు చుయున్నారు. చాతుర్మాస్యము పట్టుకున్నారు. కేసులకుగాను చెన్నపట్నానికి పోయినప్పుడంతయును తిరుపతికి పోయివస్తారు. ఇంకేమి గావలయును? లోగుట్టు పెరుమాళ్ళకెఱుక, చూచితిరా! ఏను గకు తినుటకు దంతములు వేరు, ప్రదర్శనానికి దంతములు వేరు. ప్రదర్శనము బాగుంటె చాలు, ఇదియే ఇప్పటిగొప్ప సంప్రదాయము, ఇదంతయు, నాటకమండీ! నాటకము! జ్ఞానము కావలె నయ్యా! జ్ఞానము!

భీమ:-- నేను అదేచెప్పితినండీ ఆపిల్లకు రహస్యముగా పోగొట్టు కొంటే మరల యధావిధిగా నుండవచ్చునుగదా!

విద్యా:--అంతేసరి! అదిగాక ఇట్టిపనులు చేసిన-ఇది పాపము గాదనుకొండి. ప్రకృతి! ఒకవేళ ఏదైన అకార్యము జరిగినను మన ఇప్పటి సనాతనన ధర్మము లేదా? పాపశాంతికి పుణ్యస్ధలములులేవా/ కాశి, గయ, ప్రయాగ, పూరి, బదరి, కావేరి, ఒహోహోహొ!!! ఇన్ని పుణ్యస్ధలములు పుణ్యనదులు, పాపమును చించి చెండాడలేవా/ రైలుసౌకర్యములు లేనప్పుడు ఆ పాపములు, ఇప్పుడెక్కడివి ? పైగామాబోటి బ్రాహ్మణులు లేరా? అయ్యా! గంగానదిని అపోశనముగా తీసుకొంటిమండి. విషమునే త్రాగిన ఈశ్వరుడు మాబోటి వైష్ణవాచార్యు వారికి కేవలము భక్తుడు, అట్టి మేము చేయిపట్టినచో పాపం మందుకైనదొరకునా?

భీమ:--ఔరా!హిందూధర్మము, హిందూ ఆచారము ఎంత సారవంతముగానున్నది! ఈబ్రాహ్మణ్యములో ఎంత సౌకర్యమైన ఏర్పాట్లు? బ్రహ్మణులొక్కరు లేకపోయిన ప్రపంచమే మునిగిపొవును. ఇప్పుడు కొంచెము కొంచెము సమాధాన మాయెను.

విద్యా:--పోయివత్తునా? సెలవా? ఆలోచన చేయవద్దండి. ఆచార్యుల వారుండువరకు రాయలవారికి చింతయేవద్దు. మీరు చేయుచూపొండు, మేము ఎత్తివేయుచు వచ్చెదము. మీబోటి లక్మీపుత్రులను ఏపాపము చేరదు? సెలవా?

భీమ:--నమస్కరించి ఆచార్యులవారిని పంపును. పిదప అటు ఇటు రెండు సారులు తిరుగును. ఇంతలో గుమాస్తా శ్రీధరుడు ప్రవే

శించి, రాజా వీరణ్ణశెట్టి ఏదో ఒక కేసుకు వచ్చియున్నాడు అని చెప్పును. భీమసేనరావు తొందరగా షర్టు వేసుకొనుచు) ఇక్కడికే రమ్మనుమయ్యా.

(రాజా వీరిణ్ణ శెట్టి-ప్రవేశము)

శెట్టి:--దండము, స్వాములవారికి దండము

భీమ:--దండము, రండీ శెట్టిగారూ! కూర్చోనండి. ఏమిటి విశేషము?

వీరణ్ణ;--అయ్యగారికి నిండా పనివున్నట్లుందే! అయ్యగారికి ఎప్పుడు పనే! పురుసత్తేలేదు.

భీమ:--వకీళ్లకు పురుసతుంటే ఎట్లుండీ? మేమంత పూర్వకాలపు వాండ్రు. ఇప్పుడువచ్చే వచ్చే వకీళ్లకు పురుసత్తే ఎక్కువ. దానిలో ఈ మునిసిపల్ చేర్మనుపని ఒక్కటి.

శెట్టి:--దాంట్లో ఏమీఫాయిదా లేదండీ! మీరు ఎందుకు ఊరకే కష్తపడుతారో!

భీమ:--శెట్టిగారూ! నాఫాయిదాకొరకా నేను చేర్మనుపనిచేయుట? లోకులకు ఎంత ఉపకారము చూడండీ! ఊరికి కొలాయిలు తెప్పించినాను. మనుష్యులకు, పశువులకు, ఎంత సహాయము చూడండి!

శెట్టి:--కాదుస్వామీ! మార్కెట్టులొ అంటారు- కొళాయిలు తెప్పించినది మీకంటే ముందుండిన చేర్మన్ గారంటనే?

భీమ:--కొళాయిలకొరకు బునాదిలో సర్కారువారితో నేనెంత కొట్లాడినది లోకులకు కేమి తెలియును? నేను ప్రవేశించిక పోతే కలెక్టరు ఒప్పుకొను చుండేనా? మార్కెట్టు మాట కేమిలెండీ? మనవూరి మార్కెట్టులో వ్యాపారములో మూటలు తక్కువైతే మాటలు ఎక్కువై యుండును. అదిసరిగాని, మీరువచ్చిన పనియేమి?

శెట్టి:-- ఏమియులేదు. కొంచెము రికార్డుచూడవలెను. ఆసామినాపైన మునిసిప్ కోర్టులో కంట్రాక్టు దావావేసినాడు. చిన్నపని.

12

భీమ:--అయ్యా? పెద్దపనులే నన్నవూపిరి తిప్పుకొనలేనట్లు చేసినవే! దానిలో చిన్నకోర్టు పనులులలెల్లడవచ్చేది? మీరు వర్తకులే! చిన్నకోర్టుకు పెద్దఫీజు ఇస్తారా (కొంచము యోచన చేసి) అదిగాక చూడండి! ఇప్పుడుండు మునిసిఫ్ నాకుచాలనే హితుడు. ఇంటికి రావడము పొవడముకద్దు. ఒకవేళ న్యాయము మనతట్టే వుండి మనపక్కనే తీర్పు అయితే మీమార్కెట్టులోని వారు ఊరకే వుంటారా? యోచన చేయండి?

శెట్టి:-- స్వామి! స్వామి!! స్వామి!! మార్కెట్తులోని మాటల కేమి? ఈనంబరు మీరే చేయవలెను. ఎంతటిఫీజైన ఇస్తాను.

భీమ:--మున్ స్చిప్ కును నాకున్ను స్నేహమన్నదని మీతోచెప్పినదే కష్టమాయెనే? మీపుణ్యమయ్యేది ఎవరితోను చెప్పవద్దండి.

శెట్టి:--కద్దాస్వామి! గంగమ్మ కడుపులో గప్ -చిప్.

భీమ:--సరేకాని-ఫీజు ఏమిస్తారు?

శెట్టి:--కొండంత దేవరకు కొందంత పత్రి తేవడానికి సధ్యమా? అదిగాక మదింపు......

భీమ:--సరే! సరే!! సరే!! దావామదింపును సరిగా ఫ్రీగా తీసుకొనుకొనుటకు నేనేమి అట్లా యిట్లా వకీలను కొంటిరా? నేను అందులకే చిన్ననంబరు పట్టేదిలేదు. నేనుచేసే ధార్మకార్యాలకు, నేనుకట్టించే దేవాలయాలకు, నేను చిన్న ఫీజు తీసుకొంటే ఎట్లజరుగవలెను?

శెట్టి:-- ఫీజుకేమిలెండి స్వామి! అయితే కేసుటయిము ప్రదము కావాలె, చూడండి.

భీమ:--"యశోధర్మస్తతోజయం:" మనదేధర్మము. మనకే జయము.

శెట్టి:--అయితే ఒక్కమాటస్వామి! నాదస్కత్తుతో ఒక్కగాగితము ఎదురుకక్షి దారువద్ద చిక్కినది. ఏమిచేయవలెను అని ఆలోచన చేచున్నాను.

భీమ:--దస్కత్తునాదికారు అంటేసరిపోయెను. దస్కత్తుపరీక్షకు పంపుదురు. కొంచెము మీరు పంచికట్టువిదిలించితే సరిపొతుంది లేకపోతే ఇంకొక రసీదు వారి దస్కత్తుతో హాజరుచేస్తే మరిబాగు.

శెట్టి:-- స్వాములవారు చెప్పేది నాకు ముందట్టుకురాలేదు.

భీమ:--అంతా వచ్చునులెండి! ఇది ప్రపంచము. కొంచెంకల్పనా శక్తికావలె. లేకపోతే న్యాయమే మునిగిపోతుంది. ముందు ఆలోచన చేస్తాము. కాని ప్రస్తుతము రికార్టుయిచ్చి పొండు. అడ్వాన్సు శతమానము--

శెట్టి;--చాలా భారము వేసితిరి.

భీమ:--మీయిష్టము. మీకట్ట తీరుకొని పొండి. ఎదురుపక్షము వారువచ్చి వకాలతు యిచ్చి నారంటే నామీద మాటలేదు సుమండి.

శెట్టి:--స్వామి! స్వామి!! స్వామి!!! ఇదొ 50 రూపాయిల నోటు తీసుకోండి. మిగతాది, చిన్నొడు పల్లెకుపొయి నాడు. వచ్చిన తరువాత హాజరు చేసికొంటాను.

బీమ:--మగతాది వచ్చేవరకు, కట్టనుముట్టరు. (అని శెట్టివారుచేత నుంచి కట్టతీసుకొని బీమసేనరావు లేచును. శెట్టి దండ,ముపెట్టి పొవును. బీమదేవరావు నోటుతీసుకొని డెస్కులోపెట్టి బీగము వేయుచూ--

"అపదామపహర్తారం దాతారం సర్వసంపదాం,
లోకాభిరామం శ్రీరామం భూయోభూఓపమామ్యహు"

అనిగట్టిగ చదువుచుండగా తెరపడును)

సరిపడని సంగతులు

మొదటి యంకము - రెండవ రంగము.

(మొదటిరంగమునకు ఈరంగమునకు నడుమ రెండుమూడు దినములు కాలము రాత్రి 9 1/2 ఘంటలు, వెన్నెల వెలుతురు కొంచెము మందముగా నుండును. వీదిలొ జనుల సంచారములేదు.

లోపలినుంచి శ్రీఆంధ్రనాటక పితామహుని ప్రమీలా నాటకము యొక్క ఉత్తర రంగములోని-

   "ఏరాజ్యంబున దరుణు లు
   దారకళాకుశల సుస్వతంత్రలుగలరో
   యారాజ్యంబున బురుషులు
   ధీరులు నదికారు లమధీసువిచారుల్"

అనుపద్యము చదువుచు కాలేజి స్టూడెంట్లు భాస్కరుడు, రాజా, రఘునాధాచారి, మరియు గుమాస్తా శ్రీధరుడు ప్రవేశింతురు)

భాస్కర:--ఆహా! ప్రమీలా పార్టుచేసిన కుర్రవాడు ఎంత రసవంతముగ ఆక్టుచేసినాడురా? ఆడుదాని శక్త్రిముందు మగవానిది ఏమినిక్కుతుంది. అర్జునుడో ప్రమీలా మహారాణిని చూడగానే తరతరలాడి డంగు అయిపోయినాడు రఘునాధా! చూచితివా! ఆడువారిని ఎప్పుడునునేలపెట్టి కాలరాచవలెనని వారించు చుంటివే, ప్రమీలారాజ్యములో ఏమి తక్కువగ నుండె? ఒక్క మగపురుగైన లేకనే ఎంతశక్తితొ, ఎంత శోభావహముగ ప్రమీలా రాజ్ఞ రాజ్యమేలుచుండె? అందులకే కవి చక్కగా వ్రాసినాడు;.

   "ఏరాజ్యంబున జెలు లవి
    చారలు పరతంత్రలస్తసత్వలుగలదో
    యారాజ్యము పురుషు లవా
    ధారులు నవిచారు లస్వతంత్రవిహారుల్"

రఘూ:-- పోరా! పోరా!! నాయభిప్రాయ మేమన-అర్జునుడు దలదలచి ఆడుదాని కెందుల కపజయము కలుగవలెనని ఆమెను

15

మోహించి ఓడినట్లు నటించెనుకాని అర్జునుడేమి? ఓడుటయేమి! ఆ గాండీవము నొక్కమాటు టంగుమని మ్రోగించితే ప్రమీల ఏమైపొయి యుండునో!

భాస్కర:--బుద్దిమంతుడంటే నీవేరా! నీయట్టివాడు పుట్టునదే యపురూపము.

రాజ:--బాస్కరా! ఆడువాండ్రు కేవలము ప్రజొత్సాదక యంత్రములు (Chil Manufacturing Machines) అనుశాస్త్రము నేర్పరచియుండు మారఘునాధునకు అంతకంటె బుద్దిఎక్కడనుంచి రావవలెను?

భాస్కర:--రఘూ! నీవు హిందూదేశ చరిత్రను (Indian History) జదివినావుగదా! అహల్యాబాయి, హూల్కరు, ఝాన్సీ లక్ష్మిబాయి వీరిచరిత్రలు అస్వత్యములా! చెప్పద వినుము. రఘూ! ఈ విషయంలో ఈనాటికిని ఆడుది చేయజాలని యసాధ్యకార్యమే లేదు. ఆంగ్లేయ కృతక నదిని (English channel) ఒకగుక్కలోదాటివేసినది. సరియేనా! ఆకసమున వేలకొలది మైళ్లు ఎగిరి పోయినది! ఇంకొకటి, రఘూ! వేదాధ్యయనము జదివి, 'ఈకాలమందును, సంపూర్ణ సనాతన ధర్మము ' నుద్దరించు వాడై బ్రహ్మతేజస్సు, బ్రాహ్మణ ప్రబావము వీనితో నిండిన మీఆచార్యులవారు క్రింద, వేదాధ్యయనమున కదికారమేలేని ఆడుదిపైన విమానములో, ఆడుదానికి విమానము, ఆచార్యుల వారికి అవమానము.

రఘూ:--నోరుమూయుమురా. నీవు చెప్పినదంత యూరపు ఖండపు వార్త, వారియాచారము వేరు, మనయాచారము వేరు. వారి ధర్మమువేరె, చూడు! మనశాస్త్రములలో స్త్రీ, శూద్రులను తక్కువ దర్జాలొ పెట్తియున్నారు, చూడు, వారికి దర్జాఎక్కువ చేస్తే మనకు ధర్మము తక్కువ అయిపొతుంది.

శ్రీధరు;--అయ్యా! రఘునధాచార్యులవారూ! స్త్రీశూద్రులంటివే ఏశాస్త్రములొ నున్నది? ఈ 'జన్మనాజాయతేశూద్రు:, సంస్కారాధ్వీజ ఉచ్యతే”! అన నది ఋషి.ప్రోక్తము కదా! వసిష్ఠులవారు నారదమహా ఋషులు, వాల్మీకి, వ్యాసులు, పరాశరులు , వీరందరు బాహ్మణపుత్రు లేనా?

రఘు: _వకీలుగుమాస్తాగారూ! మీ కెప్పటికిని వక్రమార్గమే అల వాటు. వాల్మీకి, నారదులు, వ్యాసులు వీరంత మగ వారయ్యా ఆడువారలు కారు.

భాస్కర:- వారు మగవారు కనుక గొప్ప వారైరని మాయభిప్రా యమా, ఆచార్యుల వారూ! ఎంతమంది స్త్రీలు ఉపనిషత్కార లో తమకు తెలియునా? స్త్రీలే వేదముల కలంకార పాయులై యుండిరి. చెప్పెదను వినుము. జుహం-గోథ, యమి, శచి, ఆహా! వీరందరు ఆడవారయ్యా! ఋగ్వేదములోని పదియవ మండల మునకు గారణము స్త్రీ బుద్ధియే. పాపము! ఈ సమాచారము నీ కేమి తెలియును. మిగురువులగు శ్రీ మాణ విద్యాలంకారా చార్యుల వారికి కుడుముల తినుటకు తెలియును. పొట్ట పెంచుటకు తెలియును. ప్రపంచమునకు టోపి వేయుటకు తెలియును. వారి పేరు విద్యాలంకారులు. వారికి అలంకారానికే విద్య. నీవన్న నో గురువులను మించిన పరమానంద శిష్యుడు. “ఎద్దు మొద్దు స్వ రూపాయ. ఏనుఃపోతాయ మంగళం.”

రఘు:__చాలును లెమ్ము. నీసమాచారము తెలిసినదేకదా! వాదిం చడమునకు చేతకాకపోతే తిట్టడము మొదలు పెట్టుట నీకు వాడుకయే.

భాస్క:_ ఓ రే! పనికిమాలిన వాడా! ( Stupid) స్త్రీల మహిమను వర్ణించుటకు వాదము వేరు కావ లెనా? విను. శక్తి స్వరూపము స్త్రీ. సహన స్వరూపము స్త్రీ. సంసారము స్త్రీనుంచియే. ఆచార విచారములు స్త్రీ నుంచి యే. ఈ ప్రపంచమునకు ఆధా రము స్త్రీ రూపమే. అది కాక నీ తల్లి” స్త్రీయే. మరి స్త్రీలకు పుట్టిన వారు బ్రాహ్మణు లెట్లగుదురు? అర్థమాయేనా?

17

రఘు:-- ఓ! అర్థమైనది, నీవు అవి వేకివని. నీవు ఎంత చెప్పినను స్త్రీ జాతి తక్కువయనియే నాయభిప్రాయము. తక్కువ కనుకనే ఏ రహస్యము వారిదగ్గర దక్కదు. ఇరువుకు స్త్రీలు కలిసిన కొట్లా టతప్పక ప్రారంభమగును. ఏడ్పు తప్ప వానికి వేరుతర్క వాదమే తెలియదు. కాలమంతయు సొగసు చేసికొనుటయందే గడుపు దురు, అదిగాక మన మఠములలో దేనియందైనను స్త్రీలు స్వాముల వారైనది చూచియున్నావా?

భాస్క: రఘునాథా! ఎంతటి మూర్ఖుడవు నీవు? ఈ దేశమునకు ప్రస్తుతము గలిగియుండు దైన్య దశకు ఇచ్చట స్త్రీలను ఆవరిం చియుండు అజ్ఞానమే కారణమని నీమనసునకు తోచదే! ఇంటి యందు గృహిణి దుఃఖించి రోదించు చున్నదన్న , నాయిఁట శుభ ముగలుగునా? ఇట్లుండ దేశములోని స్త్రీలందరు దుర్బలులై పరతంత్ర లై , అజ్ఞాను లై , సంస్కృతి లేక శుష్కించుచుండగ దేశ మునకు వైభవ మెట్లుండును? స్త్రీలకు విద్య లేకున్న . .

రాజ:-(అడ్డుపడి) భాస్కరా! మన దేశమునకు వచ్చినందుకు మన దేశమున జరుగుచుండు వివాహముల నుండియే, మనవివాహ ము' కు తలిదండ్రుల భీతి, నిర్బంధము కారణము కాని, దంపతుల ప్రీతికి అందుచోటే లేదు. అట్టివి విహముల నుంచి సరియైన సంతా నమెట్లు గలుగును? విద్య లేని, స్వేచ్ఛ లేని, బలము లేని, సరియైన ఆధర్శము లేని, తల్లికి ధైర్యశాలియగు పుత్రు రెట్లు గలుగును? పూర్వము మన క్షత్రియ వీరులు తమస్త్రీ సమూహములను రక్షించుటకు గదా ప్రాణముల యందు ఆశవీడి రణరంగమున పోరాడు చుండిరి! మనమన్ననో ఇప్పటి సమాజములో స్త్రీ మా నము కాపాకుట పోనిమ్ము, వారికి , అవమానము కలిగింపకున్న చాలును. క్లబ్బుస 'గతి తెలుసునుగదా! కొంచెము అవకాశము గలిగి, నలగురు మెంబర్లు ఒక్క చోట చేరినచో, సంభాషణ పర స్త్రీలను గురించియే! ఈ స్త్రీ ఇట్లు, ఆ స్త్రీ అట్లు -ఇంత తప్ప వేరె సంగతుల సంభాషణయే లేదు. ఆడవాండ్రు ఎట్టివారేకాని, వారి యందు ' ఎట్టిలోపము గలిగి యుండినను, వారిని గౌరవించి

18

ప్రేమించి దేశోద్ధారక కార్యములలో వారిని సహాచరులుగ భావించు మగవాడే నిజమైన మగవాడు. ఆడుదానిని నొప్పించి బాధించు మగవాడు దేశమునకు, దైవమునకును పగవాడే? రఘు:- Ladies & Gentlemen, Three Cheers for the mighty Speach.

ఔరా! రాజా!! Women's Champion నీవే!!! అనాధరక్షకు డవునీవే!!!! ఆహాహాహా! స్త్రీల పాలిటి చింతామణి ప్రాయుడవు నీ వేనయ్యా!

భాస్క:- రఘునాథా! ఇది నీతప్పుగాదు. ఇప్పటి సమాజపు తప్పు. మన సమాజమను నిర్బంధమున పెట్టి ముందు సంకెలలు, మన ము మన స్త్రీలకు తొడగిన ఆసం కెలలే......

రఘు:- భాస్కరా! ఇంక చాలు నీయుపన్యాసము. మాయింట మంగళ హారతికి వేళ అయినది, పోవుదము.

(రాజ యింటిలోనికి పోవు చుండగా, తార లోనుండి వచ్చును. భాస్కరుడు, రఘు నాధుడు వెడలిపోవుదురు. శ్రీధరుడు మరగున నిలుచును)

తార:- రాజా! ఒక్కమాట. రాజ; — ఏమి యిట్లువచ్చితివి!?

తార:- రాజా! ఒక ప్రమాదము సంభవించినది. "స్త్రీలకు ఎట్టి విపత్తులు వచ్చినను సహాయము చేయవలసినది పురుషుల ధర్మ"మని నీవు ఎల్లప్పుడు ఉపన్యాసములిచ్చు చుంటివిగదా! నీ పరీక్ష సమీపమునకువచ్చినది.

రాజ:-అవును చెప్పుచుంటిని. ఆడుదానిని నొప్పించు మగవాడు మగవాడే కాడని ఇప్పుడుకూడ చెప్పితిని. అయిన నీమాటలు నాకు అర్థముగా లేదు. నాపరీక్ష సమయమేమి?

తార:- రాజా!...... నాయందు నీకు నిజమైన ప్రీకి యున్నది గదా?

19.

రాజ:- (ఇటునటు చూచి, శ్రీధరుని కానక , తారను సమీపించి)

తారా! నన్నడగ వలెనా? నీకొరకై నాప్రాణముల నర్పించుట కైనను సంసిద్ధుడనై యన్నానే!

తార:- రాజా! నీవు నన్ను పెండ్లియాడుటకు సిద్దుడ వై యుంటి విగదా!

రాజ:— ఏమి ఇప్పుడే పెండ్లియాడ వలయున నెదవా?. .. అవశ్య చేసి కొందును, విధవా వివాహము సంస్క రణమునకు మొదటి మెట్టు. అదియుగాక నీవు విధవ యేకాదని నాయభిప్రా యము. తొలుతనుండి మనము ఒకరికొకరు ప్రేమించియుం టిమి. హృదయ పూర్వకమైన ప్రేమతో మగ డేర్పడను గాని మంత్రములతో మగడు కాగలడా? ఇప్పుడు వివాహమున కేమి తొందర? నేను ఈతూరి ఖండితముగా B. A., పరీక్ష యందు కృతార్థత నొందుదును. పిదప తప్పక నాకు సర్కారు నెకరీ అబ్బును. నౌకరీలో చేరిన వెంటనే నిన్ను పెండ్లి చేసి కొందును. అప్పుడు తండ్రి భయము లేదు, గిండ్రి భయము లేదు.

తార:- రాజా! నేను గర్భిణిని. (నిర్విజ్ఞుడై దూరముగా నిలుచును.)

తార:-- రాజా! భయపడకుము. నాచేయి విడువ వలదు.

రాజ:- నిజమా?

తార:- అవును.

రాజు:— ఎంత ప్రమాదము గలిగెను! దీని కుపాయ మెద్దీ?

తార.- ఇది ప్రమాద మనుకుంటివా?

రాజు:— తారా! కనలుకుము. ఇట్టిది సంభవించుట ప్రస్తుతము అననుకూలమే కదా!

తార:- మీతండ్రికి తెలిసినది.

రాజ:- ఏమ నెను?

తార:- చెప్పరానిమాట చెప్పెను.

20

రాజ:......................

తార: __ నీకు సమ్మతమేనా?

రాజు:- తారా! తారా!! నేనంతటి కూరకర్ముడనా?

తార - క్షమింపుము. మీతండ్రి నన్ను బెదరించుచున్నాడు. ఎంత ప్రమాదము!! ఇప్పుడేమి చేయవలయును?

తార:- ఏమి చేయవలయునా, ధైర్యము వహించవ లెను.

రాజు:-వహించి?

తార - నన్ను బహిరంగముగ వివాహమాడ వలెను.

రాజ:-తారా! తారా!! ఇది నా చేత కాదు.

తార: - ఇదియేనా నీ ప్రేమ!!

రాజ; _ ఎంతకష్టము!

రాజా! నిక్కంపు ప్రేమ కష్టములను లెక్కించునా? అగా ధమైన, అపారమైన, హృదయ పారావారము నుంచి వెడలు ప్రే మ ప్రవాహమును నిరోధింపజాలు కష్టము లెండైన గలవా? ఇపుడు నన్ను భరించి నగదా నీవు నాకు నిక్కంపు ప్రియుడవు కాగలవు!

రాజ:....................

తార: రాజా! మాటాడవేమి?

'రాజ:-- నా కేమియు తోచకున్నది. తార - రాజూ! నీవు నన్ను భరింప లేకున్న నాకగు నవమానము యోచించితివా? ఇది నీకిష్ట మేకదా!

రాజు:-ఒక వేళ ఎచ్చటికై నను పోయిన.........?

తార:- ఎచ్చటికి పొమ్మంచువు?

రాజ:-నా కేమియు తోచదు.

తార:- రాజా! నేనే, నాతండ్రి గారితో “నీవే” నాభర్త యని చెప్పుదును.

21

రాజు:- తారా! తారా!! వలదు, వలదు, నీవట్లు చేసిన, . నే నెం దై నను పోయి నాప్రాణముల బాసెద. అబ్బ బ్బా! నా చేత కాదు.

తార:- రాజా! దైవమా! నీవే నాగుదిక్కు. (అని వెడలిపోవును)

రాజ:-(కొంచెము సేపు ఊరకుండి, పిదప “My God" !! అని లోనికిపోవును , అదివరకు దూమునుండి వినుచుండిన శ్రీ దరుడు ముందరికి వచ్చి స్వగతము గా,)

శ్రీధ:-ఇప్పుడంతయు తెలిసెను. దుర్బలమగు ఈనాటి హైందవ సంఘ ధర్మము చే మోసగింపబడి సంకటముకు గుఱియైన నిరపరాధి యగు ఈపడుచు భ్రష్ట' యని పించుకొనును. మోసము చేసి మీసముల దువ్వుచుండు హీనుడు శిష్టుడనిపించు కొనును. ఎట్టి దుష్కార్యములు చేసినను, ఎట్టి అకృత్యము లొనరించినను ఇప్ప టి సమాజమున మగ వాడు మాననీయుడే. ఓరీ దుర్బలహృ దయా! సౌఖ్యము ననుభవించితివి. సౌఖ్య బీజము నిందునాటి తివి, దాని ఫలము మాత్రము నీకు విషమా యేగదా? నీవద్దనుం చుకొని సంరక్షించుటమాని ఆమెను హింసించుటయా! (తార నుగురించి తనలో) బిడ్డా! దుఃఖం పకుము. నేను సిద్ధుడుగా నున్నాను నీ సేవ జేయుటకు- పేద నగుగాక , కడుబీదనగుగాక , నిన్నాదరించు టకు- నేను సిద్ధుడ. దీనివలన నా కెట్టకష్టములు గలిగినను కలుగ నిమ్ము. తుదకు మరణము గలిగినను కలుగ నిమ్ము.

నిన్నాదరించితినా, నానౌకరీకథ ముగిసిపోవుట నిశ్చయము. భీమ సేన రావుగారు ఖండితముగా సన్ను గెంటి వేయుదురు! ఇంటిలో మహాలక్ష్మి పెద్దక్క తాండవ మాడుట తప్ప వేరు వైభవము లేదు. తల్లి వృద్ధురాలు.

శ్రీధరా! శ్రీధరా!! నీ కెట్టి జ్ఞానము? జేనెడు పొట్టకై , సర్వప్రపం చమును సర్వకాలముల యందు వ్యాపించి యుండు దైవానుగ్ర హము నే మరచితివా? కవి చెప్ప లేదా? 'ప్రతి గింజ పైననూ ఏదియేది ఎవ రెవరికి జేరవ లెనో వారివారి పేరు వాటిపై ముం దే వాయబడి యున్నదని'. పుట్టించిన దేవుడు నిన్ను సంరక్షింపక పోవునా? ధైర్యమొక్కటి కావ లెనుగాక.!

22

“ కమనీయభూమి భాగములు లేకున్నవే పడియుండుటకు దూదిపఱుపు లేల? సహజంబులగు కరాంజలులు లేకున్నువే భోజన భోజన పుంజు మేల? వల్క లాజి , కుశావళులు లేకున్నవే కట్టదుకూల సంఘంబు లేల? గొనకొని వసియింప గుహలు . లేకున్నవే ప్రాసాద సౌధాదిపటల మేల?

తే. ఫలరసాదులు గురియ వే పొదపములు,
స్వాదుజలముల సుండ వే సకలనదులఁ
బొసఁగభిక్షంబు పెట్ట రే పుణ్య సతులు ,
ధనమదాంధుల గొలు వేల తాపసులకు. "

ఈపడుచు తాళ లేని హృదయ వేదనచే ఏదైనను అకార్యమును చేయనొప్పు. నేను జాగరూకుడై యుండ వలయును. ( తెర పడును.)

సరిపడని సంగతులు.

మొదటియంకము - మూడవ రంగము

. (మరునాటి మధ్యాహ్నము-స్థలము , ఊరి వెలుపల ఆంజనేయ దేవాలయము దేవాలయము స్టేజు యొక్క ముందటి భాగములో ఎడమ వైపున, కుడి వైపు వాకిండ్లుగ లిగినట్లు ఏర్పాటు చేయబడి యుండును. దేవాలయము పక్కన వెనుకటి భాగమున ఒక భావి కట్టడములడును. ఇయ్యది దిగుడు భావి. చుట్టు ఒక మూ రెడెత్తు గోడ కట్టబడి యుండును. దేవాలయము తలుపులు తీసియుండును. పూజ జరుగు చుండును. జనసమూహము ముందరి భాగమున కూర్చొని కొంద రు తబల, హార్మొనియం వాయించుచు పాటలు పొడుచుందురు. కొందరు సిగట్లు, బీడీలు కాల్చుచుందురు. రఘునాధుడటనుండి భజనపాట యొక్కటి ముగిసిన పిదప ముక్కు పట్టుకొని లేచి)

రఘు :—అబ్బా! ఈబీడీలఘాటు ముందర సాంబ్రాణి పొగ ఎక్క డనో! ముక్కులోని వెంబుకలు కమలి పోవుచున్నవి. దేవాల యము దగ్గిర బీడీలు కాల్చడ మేమయ్యా? పాడైన ఈబీడీలు విడచి సిగరెట్లయినను కాల్చరాదా! స్వదేశాభిమానము కాబోలును.

23

భాస్క:- (అందే కూర్చొనియుండి) రఘునాథా! నీ దేవునికి సిగ రెట్ల పొగ యిష్టమా? Fashionable దేవుడు కాబోలును. ఏ దేశపు వస్తువులను స్వీకరించు చుండును. అరే! బీడీలు కాల్పు వారిని దూషించుచున్నా వే! నీనశ్యముట్టయో? ముక్కు పట్టి పొడిపీల్చిన ప్రాణాయామయోగ సాధనమను కొంటివేమో!

రఘు:- భాస్క రా? “వ్యాసంవసిష్ఠన్నఫ్ తారం" యను వాక్యము విన లేదా? శ్రీ వేద వ్యాసుల వారే వసిష్ఠులను "స్న ఫారం” (పొడి పిసరు తెండి' యన్నారట. అప్పుడు 'శుక పరాశరంవందే' అన్నార ట. అనగా శుక పరాశరులు ఇదో మేము వస్తిమి అనిరట, గొప్ప గొప్ప ఆచార్యులవారు, దీక్షితులు, దేవ పూజు వేళలందు సహి తము ఇంచుక ముక్కు బిగిసెనా పూజలు నిలిసి' మంత్రములు నిలిపి, బిర్రుగా పొడివీల్చి దేవునకు అభి షేకమున కుపయో గించు వస్త్రము చేతనే నాసారంధమును పరిశుభ్రము చేసికొని పిదప పూజసాగింతురు.

భాస్క:- భేష్ ! రఘునాథ! అటువ లెనె బీడీలు కాల్చు వారుగూడ యించుక కంఠము బిగించెనా, దైవపూజలు నిలిపి, రెండుద మ్ముల పీల్చి పూజలు సాగించ వచ్చును.

రఘు: అది పాపము.

భాస్క:_ ఏలకో? అదియు ధూమపత్రమే. ఇదియును ధూమ పత్రమే. ఒక్కటి పొగాకును పొడి చేసి పీల్చుట. మరియొక్క టి అదే పొగాకును పీల్చిపొడి చేయుట, ఇం తేకదా భేదము.

రఘు:— నీవు అవివేకివి. నీకు ఆచారము తెలియదు. సంప్రదా యము తెలియదు. దైవపూజ కాలమందు చుట్టకాల్చడమెం దైనను గలదా.

భాస్క:- పొడి పీల్చుట?

రఘు:— ఓ! ఇది వృద్ధాచారము.. గొప్పగొప్ప ఆచార్యులవారు దీని నవలంబించినారు. ఇందు యేదోషము లేదు,

భాస్క:— అయిన ఆచార్యులవారికి ఏది యావశ్యకమో అదిసదా చారము. ఏది యనావశ్యక మో అది దురాచారము. ఇదియే నా ఇప్పటి ఆచార సంప్రదాయము,

24

(అప్పుడు మరల భజన పాట మొదలిడుదురు. పాటసగము పాడుచుండగా, భీమ సేనరావు గారు పట్టుబట్టలతో చేతిలో గిండితో ఏ వేశింతురు. పాటలు నిలుపు దలచేయబడును, బీడీలు తాంతాగు వారు బీడీలను పొర వేయుదురు. రఘునాథుడు, మరికొందరు లేచి సమస్కరింతురు.)

భీమ. __ ఏమి పొడుకంపు? ఇదియే ఇంగ్లీషు చదువు ఫలము. నారా యణ! నారాయణ!! (అనుచు పోడిడబ్బీ తెఱచి నస్య ముపీల్చును, అప్పుడు దేవస్థానము లో పలనుండి విద్యా లం కారాచార్యులు చిరునవ్వుతో ప్రవేశింతురు. వారికి సాష్టాంగ దండ ప్రణామంబు చేయుదురు.)

విద్యా:- మహదైశ్వర్యాభివృద్ధిరస్తు, వచ్చితిరా! నేనిప్పుడే లో పల ఏదో కొంచము సత్కాలక్షేపము చేయుచుంటిని. తమధ్వ నివినిన తక్షణమే......

భీమ: – అయ్యో! నా పైన ఎంత బరువు మోపితిరి. నన్ను పాపము లకు గురి చేసితిరి. మిసత్కాలక్షేపమునకు అంతరాయమైన నాధ్వని పైననే నాకు విసుగుపుట్టునట్లు చేసితిరి. వారు చేయు చుండు ఘనకార్యమును విడిచి నాకొరకై ఆతరతతో రావచ్చునా?

విద్యా:- రాయలవారూ!

( సిరికిం జెప్పఁడు, శంఖచక్రయుగముం జేదోయిసంధింపఁ డే-
పరివారంబును జీరఁ, డభ్రగ పతింబన్నింప డాకర్ణి
తరధమ్మిల్లముఁ జక్కనొత్తఁడు, వివాడపోత శీకుచో-
పరిచేలాంచలమైన వీడఁడు, గజప్రాణావనోత్సాహియై.

పురుషోత్త ముడగు ఆహరి భక్త శశిష్ఠులకు దాసానుదాసుడుగదా!

భీమ: - (కనులు మూసికొని) ఆహాహా!!! మహానుభావుడు, హరి, పరమపురుషోత్తముడు, ఆయనకథలు వినుటవలననే, జన్మము పావనమగును. అనంత నామములు ఆయనకుకలవు. అందులో 'భక్త పరాధీను'డను బిరుదు మిక్కిలి శ్రేష్ఠము. కేవలము భక్త పరాధీనుడతడు.

25

విద్యా:— అవును. ఏమనవ లెను? ఆహరిని ఏమనవ లెను. హరి, హరియే!

భీమ. _ కదా! మరి.

విద్యా:- మిధ్వని వినినతక్షణమే నేనువచ్చినది......

భీమ: - కాదు, కాదు. మడుగు, మైల, ఆచారము మీబోటివా రికి ఉండునుగదా!

విద్యా:- రాయల వారూ! ఆచారము; యేమిఆచారము!! మీబో టి విచారపరుల వారిదగ్గరనా, నాఆచారము? మీ పాదసంచా రముండిన స్థలమున చేయునదంతయు సదాచార మే!

భీమ: అయ్యో! అపచారము. అట్లనవచ్చునా? నే నెంతటివాడను, నాయోగ్యత యేమి? ఏదో మీ ఆశీర్వాదబలము వలన సదాచా ర సంపన్నుడను కీర్తిని కొంచెము సంపాదించి నేగాని, తుదకు భక్తుడను పేరు కైనను నేను పాత్రుడనా?

విద్యా:- స్వామి:! నన్నేల అడుగవలెను? లోకులనడుగుడు. మీ సత్యనారాయణ పూజల నడుగుడు. మీతులసీమాలల నడుగు డు. ఈ దేవాలయము నడుగుడు. (కన్ను లుమూసికొని) ఇదంత యు తమయాదార్యము.

భీమ: -

"కాయేన వాచామన సేంది యైర్వా,
బుద్ధ్యాత్మ నా వాప్రకృ తేస్స్వభావాత్ ,
కరోమి యద్య త్సకలం పర స్మై,
నారాయణాయేతి సమర్పయామి”

విద్యా: __మీపరోపకారము, నాపూజా పురస్కారములు, మాల న్నదాన, వస్త్రదాన . . . . . .

భీమ:- ఆచార్యులవారు! క్షమించండి. ఆసంగతి ఇచ్చట ఏల? ఇచ్చట చేరిన విద్యార్థు లెవరు?

విద్యా:-(రఘునాథుని చూపించి) ఈ చిన్న వాడు కేవలము భక్తుడు. ప్రతిదినమును పుష్పం, ఫలం, దక్షిణ సమర్పించుచు ప్రాణ దేవు లవారి సేవ చేయుచుండును. ఏదో యథాశక్తి స్వామి! ఇప్పుడిం

26

గ్లీషు చదువుకొను విద్యార్థులలో ఇట్టి వారు దొరకుటయే దుర్ల భము. ఇట్టివారు ఒక రిద్దరున్నారు గనుక నే ప్రపంచము జరుగును.

భీమ: __ మిక్కిలి సంతోషము. (రఘునాథునిగురించి) నాయనా, నాయింటికి దినదినమును వచ్చి తీర్థము తీసుకొనిపోవుము.

(భాస్కరుడు, మిగతవారును నవ్వుచుపోదురు. భీమ సేన రావు వారి వైపు చూచును.)

విద్యా: – చూచితి రా! నవ్వుచుపోయిరి. పెద్దలనుచూచిన ఎంత తిరస్కారము చూడండి, కాలమహిమ! ఇంగ్లీషువిద్య! అదో ఆ ఖాదిటోపి వేసుకొన్నాడే వాడే ఆ వానర సేన నాయకుడు.

భీమ: (నవ్వుచు) ఆయవివేకి కలియుగ పురుషుడగు. ఆగాంధీశిష్యు లలో నొక్కడు గాబోలును. పేరు మహత్ముడు. చేయుపనులో వర్ణసంకరము,జాతి భ్రష్టత్వము, చండాలస్పర్శ. ఎచట చూచినను “మహాత్మగాంధీకి జై " ఏమి ఆయన ప్రభావము! సత్రములగ ట్టించినాడా? దేవాలయముల గట్టించినాడా? బాహ్మణుల కే దేని సంతర్పణల నేమైన చేయించినాడా? శాస్త్రముల జదివి నాడా? ఏమియు లేదు. ఎప్పుడు చూచినను అందరు ఒక్కటే! అందరు ఒక్కటే!! ఇదియే ఆయన మంత్రము. బాహ్మణులు, శూద్రులు, హిందువులు, ముసల్ మానులు , స్త్రీలు, పురుషులు అందరును ఒక్కటే, ఇ దేగాంధి మంతము, గాంధీమంత్రము ఒక్క టే. తప్పతాగితే బ్రాందీమంత్రము ఒక్క టే. అందరు ఒక్కటే నా? గాడిద, గురము ఒక్కటే ఎట్లు అవును? ఏమోకాలము చెడి పోయినది. కాలము చెడినప్పుడు అందరు మహత్ము లే.

విద్యా:- రాయలవారూ! ఆ పాడుకథ మన కెందులకు ఏదో మన సత్కాలక్షేపము మనకు ముఖ్యము. ఇది కలియుగము. బా హ్మణుల కధికారమే లేదు. బాహ్మణుడే రాజై యుండిన... ... . పోనీయండి! కలియుగ మింతే. ఏదో మనబోటివారుండి కృత యుగమునకు వేగిరముగ సర్వధర్మములను సేకరింపవలెను. రండీ! హారుతికి వేళయయినది. మీరువచ్చినదే కేవలము మా భాగ్యోదయము.

27

హారతి పాట (అని వేద పఠనము గావించి,పొడుచుండగా, విద్యాలంకారా చార్యులవారు మంత్రపుష్పములను చెప్పుచు, తీర్థ ప్రసాదములనిచ్చి ((ధన ధాన్య కీర్తి సంతాన సంప్రాప్తిరస్తు” అని ఆశీర్వదించును. అందరు పెడలి పోవుదురు. పూజారి గుడితలుపుమూసికొనిపోవును. ఇదివరకు దూరమున నిలు చుండిన శ్రీధరుడు ముందుకువచ్చి స్వగతముగా)

శ్రీధరు. _ అయ్యో! ధర్మమా! దైవమా! ఎక్కడిధర్మమ:! ఎక్క డిదైవము? ద్రవ్య మేధర్మము! ద్రవ్య మేదై వము! బాహ్మణు నకు నీచమగు సేవావృత్తి ప్రాప్త మైనపిదప ధర్మ మెక్కడ? దైవ మెక్కడ ? ఇది యేమి సంఘము? హృదయమున ఇంచు కై నను పశ్చాత్తాపము, పరోపకారబుద్ధి ప్రేమ లేని సంఘ ము. వీరు దేవాలయములను కట్టించు ముఖ్యో దేశము ఆ దేవుని మోసగించుట కేయని తోచుచున్నది. సర్వాంతర్యామియగు దేవుడు అన్ని చోట్లయందు ప్రత్యక్షముగ నుండిన యెడల వీరి పాపకృత్యములను చూచు నేమో యనుభయముచే ఆ దేవునిపట్టి కట్టి తెచ్చి ఒక్కచోపడ వైచి, చుట్టు దేవాలయముగట్టి తలుపులు బిగించి దేవునికి నిర్బంధము చేసినయెడల, తాము ఇతరచోట్ల చేయు పాపములు దేవునికి తెలియకుండునని వీరుపన్ని న ఉపా యమని నాకు తోచుచున్నది. ఇట్టి నిర్బంధమునకు పరమేశ్వ రుడెన్న డైనను లోబడునా? విద్యాలంకాగా చార్యులవంటి బాహ్మణులకు దేవు డెన్నటి కైనను ప్రసన్ను డగునా? ఇది రామ చంద్రుని గుడి, మారీచాది మాయావి రాక్షసుల మోసముల గుర్తెరిగిన మహానుభావుడు ఈవిద్యాలంకారా చార్యుల మోస మును గుర్తెరుగక యుండునా? ఇతనికి దేవస్థానము ద్రవ్యస్థానము. శ్రీరామచంద్రుని పూజులకంటె ఇందు పకీలు భీమ సేన రావు పూజలు హేచ్చు. అయ్యయ్యో! ఇచ్చోటనైన ఐదునిముసములు మనసు పరమేశ్వరుని పాదార విందములందు సమర్పించి సర్వ ప్రపంచ క్షమమునకై ప్రార్థనల నొసగకూడదా? ఇచ్చట గూడ హెచ్చుతగ్గుల సంవాదమా? ఇచ్చట కూడ జాతి భేదముల చర్చయా? కేవలము (ప్రేమమూర్తి యైన దయామయుని సాన్ని

28

ధ్యమునగూడ మహనీయ దూషణయా? ఔరా రామున కొక్క నామము. జగ దేకవంద్యుడై , సకలదీనజన బంధుడై , వక్ర సమాజ, క్రూరాచార సముదాయ పరంపరచే బాధింప బడు హత భాగ్యలపాలిటి కరణోద్దాముఁడగు గాంధీ మహాత్మున కొక్క యవమానము. (ఉదేకముతో) మహానుభావుడగు మ హాత్మా గాంధీని దూషించిన ఈ పాపపు ప్రదేశమున శ్రీరామ చంద్రు డెన్నటికైన నిల్చునా. ఇతడు నిక్కంపు రాముడైన... (అని చెప్పుచుండగా, తార ప్రవేశించుట చూచి వెనుకకు చనును.)

తార: - (ప్రవేశించి గుడివాకిండ్లు బీగము వేసినది చూచి) రామా! రామ చంద్రా!! కడపటి దర్శనముకూడ నాకు పాప్తి లేదా? ఒక్క సారి వాకిండ్లు నీవే తీసివైచి నాకు దర్శనమియ్య లేవా? నీపాదకమలముల ధూళి సోకినంత నే కారాగృహపు గడియలు తాళములు వీడిపోయెనను గాధయన్నది. అది కల్లయేనా? అయ్యో! నిన్ను నిర్బంధమున ఉంచినా రే! నీవే నిర్బంధము నుం డి తప్పించుకొనుటకు శక్తుడవుగాకున్న నీభక్తుల నెట్లు కాపాడు దువు? రామచంద్రా! హృదయమున విషము నిండియుండ, దయయు, దానము నెరుగని హస్తములచే కపట వేషధారులగు పూజారుల యభిషేకముల ననుభవించుచున్నావు కాని అనా థయై, ఆర్తయై, మోసగింపబడినదై , దిక్కు లేక, ఇప్పటి దుర్భ లసమాజపు కఠోరమగు కట్టుబాట్లకుజిక్కి రోదించు హిందూ స్త్రీ దుఃఖాశ్రుతరంగముల అభిషేకము లెట్టుం డునో నీకొక్క సారి రుచిచూపింతు. రామచంద్రా! వాకిలి తెరువుము. నిన్నే మియు అర్థించను, ఒక్కింత యైనను తొందర చేయను. నీకు జగ త్కర్త యను బిరుదుకలదు. నీకు జగత్ సాక్షి యను పేరుకూడ గలదు. నిజముగా నీకు గన్నులున్న వా యని పరీక్షించవల యును. కన్నలు లేవా? గుడ్డివాడవా? ఈప్రపంచమున జరు గుచున్న ఘోరపాప మొక్కటియైన గుర్తించ లేవా? రామచం దా! నీకును ఆచార్యులవారి కట్టు బాట్ల కలవా'! శాస్త్రములు

29

నిన్ను గూడ వేధించుచున్నవా? రామచంద్రా! నాయందుండు శిశువు నీకుకూడ భారమా? శ్రీరామచంద్ర! రామా! నా యాశయంతయు, నాభారమంతయు నీ పైన పెట్టుకొని యున్నాను. నిక్కముగ నీవేకదా నాప్రియుడు. లోకమున కే ప్రియుడైన వాడు నాకు ప్రియుడు గాకూడదా? ప్రియా! నీవిచ్చిన పాణ ముల నీకే సమర్పింతును. రామచంద్రా! నే వట్టి భ్రాంతను, నీ కెన్నటి కైనను స్త్రీలపైన దయ గలుగునా? కలుగదు! నిను మోహించిన శూర్పణఖను నిష్కా రణముగ ముక్కు గోయించితివి. వలదనిన పోవుచుండెనే! ము క్కు గోయింప వలయునా? నీవే పర దైవమని నమ్మి, కలయం దై నను కళంకముకానని జానకిని అడవులకు బంపి అగ్ని ప్రవేశము చేయించితివి. హా! నాకుదిక్కు నీవుగావు! ఇదిగో ఈ బావియే. ఈ దౌర్భాగ్యపు దేశమునందు నాయట్టి నిరాధారలగు వితంతు స్త్రీలకు జలములే ఆధారములు. అమ్మా! అనాథ బంధూ ! అమృ తసింధూ ! (అని ప్రార్థన చేయుచుండును. శ్రీధరుడు ప్రక్క నుండి తటాలునవచ్చి)

శ్రీధరు. _ బిడ్డా! తారా! ఆపని చేయకుము. నీవు చేయగూడదిట్టి పని. దుఃఖమెన్నటికిని అవార్యముగాదు. తారా! నీ సేవ చేయు టకు సిద్ధముగా నున్నాను. తారా! ఎందులకిట్లు సాహసించితివి?

తార:- శ్రీధరా! పౌరుషధర్మమే నాశనమైనది.

శ్రీధరు:-నీ వాడినది సత్యము. నీ సమాచారమును నేనాక స్మికము గ గుర్తెఱింగితిని. ఆనాడే నిన్ను బాధలనుండి తప్పించి, నీకు ధైర్యము నొసగ వలసియుండె. మన కృత సమాజము యొక్క నిర్వీర్యత్వమునకు ఇంచుక చిక్కియుంటిని. ఇప్పుడు ధైర్యము చేసితిని. నిజముగ పురుషుడ నై తిని. తల్లీ! రమ్ము నాయింటికి. నన్ను గన్న తల్లి నీకు సర్వసౌఖ్యములనిచ్చి నీమనసునకు శాంత త కలుగ జేయును. సంతోషమున నిన్ను పోషించును. ఆమెకు వయస్సయినది. ముసలిది. నేడో, రేపో, హరిచరణముల చేర

30

నున్నది. నీయట్టి హత భాగ్యురాలికి ఇంచుక చేయూతనిచ్చిన సంత సముగ తన జీవయాత్ర ముగించును. రమ్ము. పోవుదము.

తార:- అయ్యా! ఈ ప్రపంచమున నేనుండి ఎవరి కేమి లాభము చేయవలయును?

శ్రీధరు. _ బిడ్డా! ఈ ప్రపంచమునకు ఎవరినుండి మాత్రమేమి లా భము? రమ్ము పోవుదము

తాత:- అయ్యా! నానుంచి నీకునష్టమగు. నీకు పనిపోవును. పిదప మిక్కిలి కష్టము వాటిల్లును.

శ్రీధరు: ... తారా! నాపనిపోవునా? పోవనిమ్ము. వంచకుని ధర్మవి ద్వేషిని అందువలన దేశద్రోహిని సేవించుటకంటే ఆకలిచే శుష్కించుట మేలు; ఇట్టి నీచ సేవవలన నాపొట్టకు ఇంచుక లా భము కలిగినను, నాఆత్మగౌరవమున కే నష్టముగలుగు చున్నది. గౌరవము నియ్యని ఆహారము చే పెంచిన దేహము ఉండుటకం టె, మండుటయే మేలు. నీనుంచి యైనను, నే నీ నీచ సేవనుండి విముక్తుడనయ్యెదను నాకు కష్టముగలుగు నంటివి. కలుగునని తెలియునుగాని నీకష్టమునకంటె నాకష్టములు హేచ్చా? పరుల కష్టములందు పాల్గొనుటయే పర మధర్మము. పరమేశ్వరుని ని క్కంపుపూజ.

తార:— అయ్యా! నానుంచి నీకు అపకీర్తి వచ్చును. నీబంధువులు మిత్రులు, విడనాడుదురు.

శ్రీధరు:— అపకీర్తి యా? అర్తులకు సాహాయ్య మొనర్చుట అపకీర్తి యా? అనాథులరక్షించుట అపకీర్తి యా? యోచన చేయకుము. నా వెంటరమ్ము నా సేవ గైకొనుము.

తార:-ఇంకెవరుదిక్కు నాకు? రామా! ఇదియును నీకరుణార సమే' . . . . . .(అని ఇంకనుఏదియో చెప్పబోగా)

శ్రీధరు:- హా! 'హా!! తారా! తారా!! వలదు. వలదు. అందు దేవుడే లేదు. వట్టి రాయియున్నది. భక్తు లహృదయము ఎప్పుడు శ్మశానమాయెనో అప్పుడే విగ్రహము పాషాణము గాక మ రే

31

మగును? అర్చకులకు సద్భావము లేదు. విగ్రహములకు ప్రభా వమే లేదు. ఒకప్పుడు " దేవాలయములయందు దివ్యమగుశక్తి, యుండెను. స్వార్థ త్యాగులై , భూతదయయను నిర్మలనదీ ప్రవాహమున స్నానము చేసి, లోక సేవారంజితమగు వస్త్రము లను ధరించి పరమేశ్వరుని లీలావిభూతిని నొసట నలంకరించి ప్రపంచ క్షేమమే తమ క్షేమముగా భావించి, ధ్యానము చేయు మహనీయులు, ఇందు కలియు చుండిరి. కావున దేవాలయములు దివ్యశక్తి గలిగి ప్రతి ప్రాణులకు పరమానందము నొసగుస్థల ముగ శోభించుచుండెను. ఒకానొకప్పుడు ఈస్థలము యోగ సా ధనమునకు, ఆత్మ పరిశోధనమునకును అనుకూలముగ నుండెను. ముక్తి క మార్గముగనుండెను. ఒకప్పుడీ దేవాలయము ప్రపంచము నకే చిత్రపటమై మానవ కోటికే శరణాలయముగ నుండెను. అర్చకుల స్వార్థతకు ప్రదర్శనాలయము. ముందు వారికి ద్రవ్యముస్పర్శనమిచ్చినగాని, దేవుని దర్శనమబ్బదు. వారుచూ పిన దేవుడే మనకుగతి. దేవుడిప్పుడు దేవుడుగాదు. . మృగా రామము (Zoological Gardens) లలోనుండు విచిత్రమయిన ఒక జంతువు. దుడిచ్చినగాని చూచుటకు సాధ్యము కాదు. తారా! లేడు! లేడు!! రాముడిందు లేడు. ప్రేమ లేనిచోట రాముడుండునా? అయ్యయ్యో! మన దేశీయుల హృదయమున పరిశుభ్రమైన శక్తి ప్రేమలుండెనా, స్వదేశము, స్వరాజ్యము, వేయేల, అప్ప ట్టున మనము స్వర్గమునే యనుభవించుచుంటిమి. రమ్ము పోవుదము.

(నిష్క్రమింతురు)

32