శాంతి పర్వము - అధ్యాయము - 290
| ←ముందరి అధ్యాయము | వ్యాస మహాభారతము (శాంతి పర్వము - అధ్యాయము - 290) వేద వ్యాసుడు |
తరువాతి అధ్యాయము→ |
| వ్యాస మహాభారతము | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||
1 [య]
సమ్యక తవయాయం నృపతే వర్ణితః శిష్టసంమతః
యొగమార్గొ యదాన్యాయం శిష్యాయేహ హితైషిణా
2 సాంఖ్యే తవేథానీం కార్త్స్న్యేన విధిం పరబ్రూహి పృచ్ఛతే
తరిషు లొకేషు యజ జఞానం సర్వం తథ వితిథం హి తే
3 [భీ]
శృణు మే తవమ ఇథం శుథ్ధం సాంఖ్యానాం విథితాత్మనామ
విహితం యతిభిర బుథ్ధైః కపిలాథిభిర ఈశ్వరైః
4 యస్మిన న విభ్రమాః కే చిథ థృశ్యన్తే మనుజర్షభ
గుణాశ చ యస్మిన బహవొ థొషహానిశ చ కేవలా
5 జఞానేన పరిసంఖ్యాయ సథొషాన విషయాన నృప
మానుషాన థుర్జయాన కృత్స్నాన పైశాచాన విషయాంస తదా
6 రాక్షసాన విషయాఞ జఞాత్వా యక్షాణాం విషయాంస తదా
విషయాన ఔరగాఞ జఞాత్వా గాన్ధర్వవిషయాంస తదా
7 పితౄణాం విషయాఞ జఞాత్వా తిర్యక్షు చరతాం నృప
సుపర్ణవిషయాఞ జఞాత్వా మరుతాం విషయాంస తదా
8 రాజర్షివిషయాఞ జఞాత్వా బరహ్మర్షివిషయాంస తదా
ఆసురాన విషయాఞ జఞాత్వా వైశ్వథేవాంస తదైవ చ
9 థేవర్షివిషయాఞ జఞాత్వా యొగానాన అపి చేశ్వరాన
విషయాంశ చ పరజేశానాం బరహ్మణొ విషయాంస తదా
10 ఆయుషశ చ పరం కాలం లొకే విజ్ఞాయ తత్త్వతః
సుఖస్య చ పరం తత్త్వం విజ్ఞాయ వథతాం వర
11 పరాప్తే కాలే చ యథ థుఃఖం పతతాం విషయైషిణామ
తిర్యక చ పతతాం థుఃఖ్మ పతతాం నరకే చ యత
12 సవర్గస్య చ గుణాన కృత్స్నాన థొషాన సర్వాంశ చ భారత
వేథవాథే చ యే థొషా గుణా యే చాపి వైథికాః
13 జఞానయొగే చ యే థొషా గుణా యొగే చ యే నృప
సాంఖ్యజ్ఞానే చ యే థొషాస తదైవ చ గుణా నృప
14 సత్త్వం థశగుణం జఞాత్వా రజొ నవ గుణం తదా
తమశ చాస్త గుణం జఞాత్వా బుథ్ధిం సప్త గుణాం తదా
15 సొ గుణం చ నభొ జఞాత్వా మనః పఞ్చ గుణం తదా
బుథ్ధిం చతుర్గుణాం జఞాత్వా తమశ చ తరిగుణం మహత
16 థవిగుణం చ రజొ జఞాత్వా సత్త్వమ ఏకగుణం పునః
మార్గం విజ్ఞాయ తత్త్వేన పరలయే పరేక్షణం తదా
17 జఞానవిజ్ఞానసంపన్నాః కారణైర భావితాః శుభైః
పరాప్నువన్తి శుభం మొక్షం సూక్ష్మా ఇహ నభః పరమ
18 రూపేణ థృష్టిం సంయుక్తాం ఘరాణం గన్ధగుణేన చ
శబ్థే సక్తం తదా శరొత్రం జిహ్వాం రసగుణేషు చ
19 తనుం సపర్శే తదా సక్తాం వాయుం నభసి చాశ్రితమ
మొహం తమసి సంసక్తం లొభమ అర్దేషు సంశ్రితమ
20 విష్ణుం కరాన్తే బలే శక్రం కొష్ఠే సక్తం తదానలమ
అప్సు థేవీం తదా సక్తామ అపస తేజసి చాశ్రితాః
21 తేజొ వాయౌ తు సంసక్తం వాయుం నభసి చాశ్రితమ
నభొ మహతి సంయుక్తం మహథ బుథ్ధౌ చ సంశ్రితమ
22 బుథ్ధిం తమసి సంసక్తాం తమొ రజసి చాశ్రితమ
రజః సత్త్వే తదా సక్తం సత్త్వం సక్తం తదాత్మని
23 సక్తమ ఆత్మానమ ఈశే చ థేవే నారాయణే తదా
థేవం మొక్షే చ సంసక్తం మొక్షం సక్తం తు న కవ చిత
24 జఞాత్వా సత్త్వయుతం థేహం వృతం సొథశభిర గుణైః
సవభావం చేతనాం చైవ జఞాత్వా వై థేహమ ఆశ్రితే
25 మధ్యస్దమ ఏకమ ఆత్మానం పాపం యస్మిన న విథ్యతే
థవితీయం కర్మ విజ్ఞాయ నృపతౌ విషయైషిణామ
26 ఇన్థ్రియాణీన్థ్రియార్దాశ చ సర్వాన ఆత్మని సంశృతాన
పరాణాపానౌ సమానం చ వయానొథానౌ చ తత్త్వతః
27 అవాక్చైవానిలం జఞాత్వా పరవహం చానిలం పునః
సప్త వాతాంస తదా శేషాన సప్తధా విధివత పునః
28 పరజాపతీన ఋషీంశ చైవ మార్గాంశ చ సుబహూన వరాన
సప్తర్షీంశ చ బహూఞ జఞాత్వా రాజర్షీంశ చ పరంతప
29 సురర్షీన మహతశ చాన్యాన మహర్షీన సూర్యసంనిభాన
ఐశ్వర్యాచ చయావితాఞ జఞాత్వా కాలేన మహతా నృప
30 మహతాం భూతసంఘానాం శరుత్వా నాశం చ పార్దివ
గతిం చాప్య అశుభాం జఞాత్వా నృపతే పాపకర్మణామ
31 వైతరణ్యాం చ యథ థుఃఖం పతితానాం యమక్షయే
యొనీషు చ విచిత్రాసు సంసారాన అశుభాంస తదా
32 జదరే చాశుభే వాసం శొనితొథక భాజనే
శలేష్మ మూత్ర పురీషే చ తీవ్రగన్ధసమన్వితే
33 శుక్రశొనిత సంఘాతే మజ్జాస్నాయుపరిగ్రహే
సిరా శతసమాకీర్ణే నవథ్వారే పురే ఽశుచౌ
34 విజ్ఞాయాహితమ ఆత్మానం యొగాంశ చ వివిధాన నృప
తామసానాం చ జన్తూనాం రమణీయావృతాత్మనామ
35 సాత్త్వికానాం చ జన్తూనాం కుత్సితం భరతర్షభ
గర్హితం మహతామ అర్దే సాంఖ్యానాం విథితాత్మనామ
36 ఉపప్లవాంస తదా ఘొరాఞ శశినస తేజసస తదా
తారాణాం పతనం థృష్ట్వా నక్షత్రాణాం చ పర్యయమ
37 థవన్థ్వానాం విప్రయొగం చ విజ్ఞాయ కృపణం నృప
అన్యొన్యభక్షణం థృష్ట్వా భూతానామ అపి చాశుభమ
38 బాల్యే మొహం చ విజ్ఞాయ కషయం థేహస్య చాశుభమ
రాగే మొహే చ సంప్రాప్తే కవ చిత సత్త్వం సమాశ్రితమ
39 సహస్రేషు నరః కశ చిన మొక్షబుథ్ధిం సమాశ్రితః
థుర్లభత్వం చ మొక్షస్య విజ్ఞాయ శరుతిపూర్వకమ
40 బహుమానమ అలబ్ధేషు లబ్ధే మధ్యస్దతాం పునః
విషయాణాం చ థౌరాత్మ్యం విజ్ఞాయ నృపతే పునః
41 గతాసూనాం చ కౌన్తేయ థేహాన థృష్ట్వా తదాశుభాన
వాసం కులేషు జన్తూనాం థుఃఖం విజ్ఞాయ భారత
42 బరహ్మఘ్నానాం గతిం జఞాత్వా పతితానాం సుథారుణామ
సురా పానే చ సక్తానాం బరాహ్మణానాం థురాత్మనామ
గురు థారప్రసక్తానాం గతిం విజ్ఞాయ చాశుభామ
43 జననీషు చ వర్తన్తే యే న సమ్యగ యుధిష్ఠిర
సథేవకేషు లొకేషు యే న వర్తన్తి మానవాః
44 తేన జఞానేన విజ్ఞాయ గతిం చాశుభ కర్మణామ
తిర్యగ్యొనిగతానాం చ విజ్ఞాయ గతయః పృదక
45 వేథవాథాంస తదా చిత్రాన ఋతూనాం పర్యయాంస తదా
కషయం సంవత్సరాణాం చ మాసానాం పరక్షయం తదా
46 పక్షక్షయం తదా థృష్ట్వా థివసానాం చ సంక్షయమ
కషయం వృథ్ధిం చ చన్థ్రస్య థృష్ట్వా పరత్యక్షతస తదా
47 వృథ్ధిం థృష్ట్వా సముథ్రాణాం కషయం తేషాం తదా పునః
కషయం ధనానాం చ తదా పునర వృథ్ధిం తదైవ చ
48 సమొగానాం కషయం థృష్ట్వా యుగానాం చ విశేషతః
కషయం చ థృష్ట్వా శైలానాం కషయం చ సరితాం తదా
49 వర్ణానాం చ కషయం థృష్ట్వా కషయాన్తం చ పునః పునః
జరామృత్యుం తదా జన్మ థృష్ట్వా థుఃఖాని చైవ హ
50 థేహథొషాంస తదా జఞాత్వా తేషాం థుఃఖం చ తత్త్వతః
థేవ విక్లవతాం చైవ సమ్యగ విజ్ఞాయ భారత
51 ఆత్మథొషాంశ చ విజ్ఞాయ సర్వాన ఆత్మని సంశ్రితాన
సవథేహాథ ఉత్దితాన గన్ధాంస తదా విజ్ఞాయ చాశుభమ
52 [య]
కాన సవగాత్రొథ్భవాన థొషాన పశ్యస్య అమితవిక్రమ
ఏతన మే సంశయం కృత్స్నం వక్తుమ అర్హసి తత్త్వతః
53 [భీ]
పఞ్చ థొషాన పరభొ థేహే పరవథన్తి మనీషిణః
మార్గజ్ఞాః కాపిలాః సాంఖ్యాః శృణు తాన అరిసూథన
54 కామక్రొధౌ భయం నిథ్రా పఞ్చమః శవాస ఉచ్యతే
ఏతే థొషాః శరీరేషు థృశ్యన్తే సర్వథేహినామ
55 ఛిన్థన్తి కషమయా కరొధం కామం సంకల్పవర్జనాత
సత్త్వసంశీలనాన నిథ్రామ అప్రమాథాథ భయం తదా
ఛిన్థన్తి పఞ్చమం శవాసం లఘ్వ ఆహారతయా నృప
56 గుణాన గుణశతైర జఞాత్వా థొషాన థొషశతైర అపి
హేతూన హేతుశతైశ చిత్రైశ చిత్రాన విజ్ఞాయ తత్త్వతః
57 అపాం ఫేనొపమం లొకం విష్ణొర మాయా శతైర వృతమ
చిత్తభిత్తి పరతీకాశం నల సారమ అనర్దకమ
58 తమః శవభ్ర నిభం థృష్ట్వా వర్షబుథ్బుథ సంనిభమ
నాశ పరాయం సుఖాథ ధీనం నాశొత్తరమ అభావగమ
రజస తమసి సంమగ్నం పఙ్కే థవిపమ ఇవావశమ
59 సాంఖ్యా రాజన మహాప్రాజ్ఞాస తయక్త్వా థేహం పరజా కృతమ
జఞానజ్ఞేయేన సాంఖ్యేన వయాపినా మహతా నృప
60 రాజసాన అశుభాన గన్ధాంస తామసాంశ చ తదావిధాన
పుణ్యాంశ చ సాత్త్వికాన గన్ధాన సపర్శజాన థేహసంశ్రితాన
ఛిత్త్వాశు జఞానశస్త్రేణ తపొ థన్థేన భారత
61 తతొ థుఃఖొథకం ఘొరం చిన్తాశొకమహాహ్రథమ
వయాధిమృత్యుమహాగ్రాహం మహాభయమహొరగమ
62 తమః కూర్మం రజొ మీనం పరజ్ఞయా సంతరన్త్య ఉత
సనేహపఙ్కం జరా థుర్గం సపర్శథ్వీపమ అరింథమ
63 కర్మాగాధం సత్యతీరం సదితవ్రతమ ఇథం నృప
హింసా శీఘ్రమహావేగం నానా రసమహాకరమ
64 నానా పరీతిమహారత్నం థుఃఖజ్వర సమీరణమ
శొకతృష్ణా మహావర్తం తీస్క్న వయాధిమహాగజమ
65 అస్ది సంఘాతసంఘాతం శలేష్మ ఫేనమ అరింథమ
థానమ ఉక్తాకరం భీమం శొనిత హరథ విథ్రుతమ
66 హసితొత్క్రుష్ట నిర్ఘొషం నానా జఞానసుథుస్తరమ
రొథనాశ్రు మలక్షారం సఙ్గత్యాగపరాయనమ
67 పునర ఆ జన్మ లొకౌఘం పుత్ర బాన్ధవపత్తనమ
అహింసా సత్యమర్యాథం పరాణ తయాగమహొర్మిణమ
68 వేథాన్తగమన థవీపం సర్వభూతథయొథధిమ
మొక్షథుష్ప్రాప విషయం వథవా ముఖసాగరమ
69 తరన్తి మునయః సిథ్ధా జఞానయొగేన భారత
తీర్త్వా చ థుస్తరం జన్మ విశన్తి విమలం నభః
70 తతస తాన సుకృతీన సాంఖ్యాన సూర్యొ వహతి రశ్మిభిః
పథ్మతన్తువథ ఆవిశ్య పరవహన విషయాన నృప
71 తత్ర తాన పరవహొ వాయుః పరతిగృహ్ణాతి భారత
వీతరాగాన యతీన సిథ్ధాన వీర్యయుక్తాంస తపొధనాన
72 సూక్ష్మః శీతః సుగన్ధీ చ సుఖస్పర్శశ చ భారత
సప్తానాం మరుతాం శరేష్ఠొ లొకాన గచ్ఛతి యః శుభాన
స తాన వహతి కౌన్తేయ నభసః పరమాం గతిమ
73 నభొ వహతి లొకేశ రజసః పరమాం గతిమ
రజొ వహతి రాజేన్థ్ర సత్త్వస్య పరమాం గతిమ
74 సత్త్వం వహతి శుథ్ధాత్మన పరం నారాయణం పరభుమ
పరభుర వహతి శుథ్ధాత్మా పరమాత్మానమ ఆత్మనా
75 పరమాత్మానమ ఆసాథ్య తథ భూతాయతనామలాః
అమృతత్వాయ కల్పన్తే న నివర్తన్తి చాభిభొ
పరమా సా గతిః పార్ద నిర్థ్వన్థ్వానాం మహాత్మనామ
76 [య]
సదానమ ఉత్తమమ ఆసాథ్య భగవన్తం సదిరవ్రతాః
ఆజన్మ మరణం వా తే సమరన్త్య ఉప న వానఘ
77 యథ అత్ర తద్యం తన మే తవం యదావథ వక్తుమ అర్హసి
తవథృతే మానవం నాన్యం పరస్తుమ అర్హామి కౌరవ
78 మొక్షథొషొ మహాన ఏష పరాప్య సిథ్ధిం గతాన ఋషీన
యథి తత్రైవ విజ్ఞానే వర్తన్తే యతయః పరే
79 పరవృత్తి లక్షణం ధర్మం పశ్యామి పరమం నృప
మగ్నస్య హి పరే జఞానే కిం ను థుఃఖతరం భవేత
80 [భీ]
యదాన్యాయం తవయా తాత పరశ్నః పృష్టః సుసంకటః
బుథ్ధానామ అపి సంమొహః పరశ్నే ఽసమిన భరతర్షభ
అత్రాపి తత్త్వం పరమం శృణు సమ్యగ భయేరితమ
81 బుథ్ధిశ చ పరమా యత్ర కాపిలానాం మహాత్మనామ
ఇన్థ్రియాణ్య అపి బుధ్యన్తే సవథేహం థేహినొ నృప
కారణాయ ఆత్మనస తాని సూక్ష్మః పశ్యతి తైస తు సః
82 ఆత్మనా విప్రహీనాని కాష్ఠ కున్థ్య సమాని తు
వినశ్యన్తి న సంథేహః ఫేనా ఇవ మహార్ణవే
83 ఇన్థ్రియైః సహ సుప్తస్య థేహినః శత్రుతాపన
సూక్ష్మశ చరతి సర్వత్ర నభసీవ సమీరణః
84 స పశ్యతి యదాన్యాయం సపర్శాన సపృశతి చాభిభొ
బుధ్యమానొ యదాపూర్వమ అఖిలేనేహ భారత
85 ఇన్థ్రియాణీహ సర్వాణి సవే సవే సదానే యదావిధి
అనీశత్వాత పరలీయన్తే సర్పా హతవిషా ఇవ
86 ఇన్థ్రియాణాం తు సర్వేషాం సవస్దానేష్వ ఏవ సర్వశః
ఆక్రమ్య గతయః సూక్ష్మాశ చరత్య ఆత్మా న సంశయః
87 సత్త్వస్య చ గుణాన కృత్స్నాన రజసశ చ గుణాన పునః
గుణాంశ చ తమసః సర్వాన గుణాన బుథ్ధేశ చ భారత
88 గుణాంశ చ మనసస తథ్వన నభసశ చ గుణాంస తదా
గుణాన వాయొశ చ ధర్మాత్మంస తేజసశ చ గుణాన పునః
89 అపాం గుణాంస తదా పార్ద పార్దివాంశ చ గుణాన అపి
సర్వాత్మనా గుణైర వయాప్య కషేత్రజ్ఞః స యుధిష్ఠిర
90 ఆత్మా చ యాతి కషేత్రజ్ఞం కర్మణీ చ శుభాశుభే
శిష్యా ఇవ మహాత్మానమ ఇన్థ్రియాణి చ తం విభొ
91 పరకృతిం చాప్య అతిక్రమ్య గచ్ఛత్య ఆత్మానమ అవ్యయమ
పరం నారాయణాత్మానం నిర్థ్వన్థ్వం పరకృతేః పరమ
92 విముక్తః పుణ్యపాపేభ్యః పరవిష్టస తమ అనామయమ
పరమాత్మానమ అగుణం న నివర్తతి భారత
93 శిష్టం తవ అత్ర మనస తాత ఇన్థ్రియాణి చ భారత
ఆగచ్ఛన్తి యదాకాలం గురొః సంథేశకారిణః
94 శక్యం చాల్పేన కాలేన శాన్తిం పరాప్తుం గుణార్దినా
ఏవం యుక్తేన కౌన్తేయ యుక్తజ్ఞానేన మొక్షిణా
95 సాంఖ్యా రాజన మహాప్రాజ్ఞా గచ్ఛన్తి పరమాం గతిమ
జఞానేనానేన కౌన్తేయ తుల్యం జఞానం న విథ్యతే
96 అత్ర తే సంశయొ మా భూజ జఞానం సాంఖ్యం పరం మతమ
అక్షరం ధరువమ అవ్యక్తం పూర్వం బరహ్మ సనాతనమ
97 అనాథిమధ్యనిధనం నిర్థ్వన్థ్వం కర్తృ శాశ్వతమ
కూతస్దం చైవ నిత్యం చ యథ వథన్తి శమాత్మకాః
98 యతః సర్వాః పరవర్తన్తే సర్గ పరలయ విక్రియాః
యచ చ శంసన్తి శాస్త్రేషు వథన్తి పరమర్షయః
99 సర్వే విప్రాశ చ థేవాశ చ తదాగమవిథొ జనాః
బరహ్మణ్యం పరమం థేవమ అనన్తం పరతొ ఽచయుతమ
100 పరార్దయన్తశ చ తం విప్రా వథన్తి గుణబుథ్థయః
సమ్యగ యుక్తాస తదా యొగాః సాంఖ్యాశ చామితథర్శనాః
101 అమూర్తేస తస్య కౌన్తేయ సాంఖ్యం మూర్తిర ఇతి శరుతిః
అభిజ్ఞానాని తస్యాహుర మతం హి భరతర్షభ
102 థవివిధానీహ భూతాని పృదివ్యాం పృదివీపతే
జఙ్గమాగమ సంజ్ఞాని జఙ్గమం తు విశిష్యతే
103 జఞానం మహథ యథ ధి మహత్సు రాజన; వేథేషు సాంఖ్యేషు తదైవ యొగే
యచ చాపి థృష్టం వివిధం పురాణం; సాంఖ్యాగతం తన నిఖిలం నరేన్థ్ర
104 యచ చేతిహాసేషు మహత్సు థృష్టం; యచ చార్దశాస్త్రే నృప శిష్టజుష్టే
జఞానం చ లొకే యథ ఇహాస్తి కిం చిత; సాంఖ్యాగతం తచ చ మహన మహాత్మన
105 శమశ చ థృష్టః పరమం బలం చ; జఞానం చ సూక్ష్మం చ యదావథ ఉక్తమ
తపాంసి సూక్ష్మాణి సుఖాని చైవ; సాంఖ్యే యదావథ విహితాని రాజన
106 విపర్యయే తస్య హి పార్ద థేవాన; గచ్ఛన్తి సాంఖ్యాః సతతం సుఖేన
తాంశ చానుసంచార్య తతః కృతార్దాః; పతన్తి విప్రేషు యతేషు భూయః
107 హిత్వా చ థేహం పరవిశన్తి మొక్షం; థివౌకసొ థయామ ఇవ పార్ద సాంఖ్యాః
తతొ ఽధికం తే ఽభిరతా మహార్హే; సాంఖ్యే థవిజాః పార్దివ శిష్టజుష్టే
108 తేషాం న తిర్యగ గమనం హి థృష్టం; నావాగ గతిః పాపకృతాం నివాసః
న చాబుధానామ అపి తే థవిజాతయొ; యే జఞానమ ఏతన నృపతే ఽనురక్తాః
109 సాంక్యం విశాలం పరమం పురాణం; మహార్ణవం విమలమ ఉథారకాన్తమ
కృత్స్నం చ సాంఖ్యం నృపతే మహాత్మా; నారాయణొ ధారయతే ఽపరమేయమ
110 ఏతన మయొక్తం నరథేవ తత్త్వం; నారాయణొ విశ్వమ ఇథం పురాణమ
స సర్గ కాలే చ కరొతి సర్గం; సంహార కాలే చ తథ అత్తి భూయః