వ్యాసావళి/ప్రాఁదెనుఁగుఁగమ్మ

ప్రాఁదెనుఁగుఁగమ్మ*

సిరిదాల్చుఱేడొగి జిన్నిచూడ్కులంజూచు తెనుగు జదువులరచ్చ తీర్పరులార!

  గ్రిందనుగైవ్రాలు సేసినవేనయా! యణకువ మెఱయుచు, నాయోపుకొలది, దెనుగు జదువు గుఱించి, తేటతెల్లగను, విన్నపమొక్కంచు వినిపింతు మిమ్ము, మోడ్చియునిరుచేయు, మ్రోకరిలబడియు, నెఱగియు గైవారమొనరంగ జేసి, తద్దయమేడుదు. నాలింపుడయ్య. మీరపోలెను నేను బ్రాంబొత్తములు సాలజదువులెన; యొకింత సదివితినేని, మీరపోలెను నేను బ్రాబల్కులను వ్రాయనేరనయితి సానుకోర్చి యెన్నడును. మీకు బోలెన వారు వ్రాయగలగాదేని, మీఱట్టులకు మాఱుపల్కంగగాద, యని మీరు గడిదిగా గట్టడిసేసితిరటె; యిది నే వినియిదియల్లినాడ; గాకేను మీతోడ నెరసి తూగుదునె? మీరేడ? జగజ్జట్టులరటె! నాయెఱిగినవి గొన్ని ప్ర్రాబల్కులేర్చి, యింబుగానిండితి బాడిదప్పకయ.యట్లయ్యు, నేదేని, దప్పు మొగపడిన మన్నింపుడని  మిమ్ము దురపిల్లివేద; వేడంగ నేటికి నేలంటిరేని, నావ్రేళ్లు నులిపెట్టి, నానాల్కనరికట్టి, మ్రోచేత వ్రాయు, ముక్కున బల్కునున్న, దిన్నంగవారొప్పుసేయనోపుడునె? నిచ్చలు మిమిబోలె మాటలాడెదను మాటలాడిన పగిదివ్రాలు వ్రాయం

_______________________________

  • ఇక్కమ్మనుడులు నాయిచ్చమె నేనుగూర్చొతి, నానాల్కకనువగునట్టు; చదువరి నీనులగునట్టు పద్దెంబు లివియని పేర్క్రువ్వరేను.బద్దెంబు అనిపల్కి ప్రాబడి బరికించి దూరగదగదేరికేని గద్దెకూర్పునకై కట్టడిలేద గద్దెయుకాదీని గడియింపనురదలు గుఱువఱు నానేర్చినట్లు చదువంగ నొనగూరుపాంటె నునిచితిని; దన్నేని బెద్దల కయు చదువుంది.
ఈ వ్యాసము ఆంధ్రసాహిత్య పరిషత్పత్రిలనుండి పునర్ముద్రితము.

61

ప్రాదెనుగు గమ్మ

గనేర్తు నించుక నేను బెక్కండ్రమాడ్కి నట్లు వ్రాయగ బంపవ్రాయమనాను బాపురె! మీవలెమరగాళు లెక్కి చిందులు ద్రొక్కంగనతగులకొనె? పడుచులేచుచు బాప మెలికల దారినపడుచుచు నవి సుడీ లెస్సయనిచూపి, యొజ్జలు మిమ్మెద్దిగఱపిరి దానిన మరగినెత్తురు మీరలొల్ల రొండెద్ది. యాటపాటల నారితేఱినవారు దొమ్మర్లు నవధానులెందఱేగలరు. బుఱ్ఱతోనేలపై వాఱుదురు; వీరు వింత వింతగ జదివి, బెక బెకమంచు నార్తురు, మాటలు దలక్రిందుసేసి; బశిబశెయని యెల్లరార్తురును మెచ్చి, యేరికి దెలియదయా చదువుతీరు. దారయెఱుంగర తమమాటతెన్ను, విద్దెయట్టిది యొకటి గొండొకనేర్చి, కొలువులో గొనియాడ నియ్యనేయుదురె? యలవడమిని జేసి తడబడుదు మొక్కొ, తడబడ నల్వురును నగరయని వెఱచి మిన్నకుందురుగాక, తెగుదురె యేరు? విద్దెయనునది నెఱిగనలవడయు; నేర్పుసక్కగ మెఱయ నోపగ వలయుం. గానినాడో డరె వెలి పుచ్చి పఱప? దువ్వుల సేపులలొట్టేనుగు లను మావుల నెఱుంగుల గ్రోతుల బెంచి, వానిని దగ్గఱి యొడయండ్రు ద్రిక్కనేరాడగా జేయువారలయ్య? వేగి నాటికి నేని,వేగికాటికి నేని, వేటరా వేటనో నేరికగునయ్య? రాయలకగు గాక, ఱేండ్లకగుగాక. మీమెచ్చు తెనుగదిగడు గరుడుబిద్దె. మొదలేని దురి యేని మొగపడదనియ; ద్రోవదెన్నులు నేరు నేర్పలేరు; నిచ్చలు పాదసేవజేసినకాక, యొనగూడదేరికిని దరిదాటక వలను; బ్రతికెడు ప్రొద్దెల్ల జాలదది నేర్వ నొజ్జల తఱచుగా బొరపడుచుండ్రు; ననుబోనివారల మాటేటి కయ్య? మీరచ్చ గందలయార, నలవడని సాము సలిపెద; దాన దొస గొడవననేని దొసపు నాయని కాద; ననురేచు వార దెప్పున దమపాలుదగు దార కుడువ. సిగ్గరనేనియ సిగ్గఱి, నేను దెగియించితిని; దాని దోసముగ రోయదగునేని నది నాదు తప్పనగ జెల్లు.
62

వ్యాసావళి

డెనుగు నాటను గలరు దొల్లింటి పెద్దలు నేలదయ్యాలు నానాపాఱువారు. పౌఱుల ప్రానుడులు దయ్యాలనుడుల. నాడునాటికి నవినాటను మొఱగె; మొఱిగినన్ బెద్దలు నొత్తమ్ములోన దొల్లిటినుడులన గిచ్చి చదివెదరు. వెన్నాటి కాపుల గలియ బాఱులకు నలవడిన దానాటి తెనుగుల పలుకు, దయ్యాల మినుకులు, పదనాట్లనుడులు దెన్నాట్ల నుడిగమి నల్లనజేరం, దొలితెనుగు బాసల బాసయ్యె గావలయు. బెద్దలదగుట నాపౌఱుల బాసలయంసి మిహిగొని, కాపులుదనియు, దొడ్డదై నాటను మెప్పొందె దాను. తొంటిపెద్దలు దారిన రైరినో, తమనాట తెల్లమౌ తెనుగు మాటలను బాపల ప్రాబలకు లవి కొన్నిగూర్చి, పద్దెములుగానల్లి కమ్మపై గివ్వం, దెనుగు బొత్తము జదువు నొడసూపనయ్యె. బాఱులు దక్కంగ దయ్యాల బాస నొడ్డులు సదువంగ దొస నొందుగాన గాపుల బాసతో నొగి దీనిబొదివి కలుపుడు, (గాపుని దౌలుట కతన,బ్రామిన్కు లయ్యును మయిలంది, యవియు, గాపు మాటల మయివడి నొప్పెనాగ) నిడుమలు మఱి పాఱయ వనెడు నమ్మిగను బాసలు దెనుప్రాత కబ్బములలోని ప్రాదయ్యముల కతులు నేర్పుమై దిగిచి, తెనుగు గాపులకును బున్నెమ్ము పొంటె దెనుగున బద్దెంబులల్లి వినుపించి, దైయని నుడులను దెలియంగ జెప్పి, యెఱిగించిరిట్లుగా బెద్దయు మేలు దెనుగు గాపులకు నాగురువులిడిరి. గాపులకునయన నేల? బాసకును వారు దీసారు కై సేంతదీర్చినగాదె? నన్నయ దిక్కనిం గేతన దొట్టి తొలికయితకాఱెల్ల రానాటగోలె దారును, దమవార లొండురులతోడ నిచ్చ లెయ్యయినుడులు నొనివెడుదువారు లాసుడుల గయితంబు గూర్చుడు. నదియు గమ్మగా దననె గావలయు జూరె. వారి కూర్పులు సూడ దోచును గానె చాలగా గాపులయ మాటనొప్పు? వారి పిదపటివార లంతకంతకును గయితమ్ము గాంచిబిద్దెగాదిద్ది, కయితంబు

63

ప్రాదెనుగు గమ్మ

బాసను గకవికలు సేసి, సింగారమునకునైసిగ్గుడిగం బ్రావి, రోంతయించుక లేక పాడిగడి మివిలి, బూతులు, ఱంకులు నొందించి చొన్పి లంజలమై జిగి మొఱమెచ్చి యాడి, రాజుల రెడ్లను దెల్లించి పుచ్చి, కూర్మియ సెయ్యమ్ముగలరట్లు తోతే వేనవేల్ బొంకులు బొల్లి పాడియును నిచ్చకమ్ములు సెప్పి తమ కరువుగూడు గొనుటకు నొందెను గాసుకు నొండె దమకయిత కన్నెలవారికి దార్చి, బాసవెలందిని వెలయాలిజేసి, నెలయాలి మటుమాయ యాకెకు మరపి, మిఱమిట్లు గొల్పగా గద్దెనెక్కించి, నేలకు సానిగాదాని నెలకొల్ప; అంసలాడియ మేటివాడెనుగు మిన్నయని యుచ్చమల్లిని నందొఱు గొల్వ, ఱంపలాడియ మేటినాదెనుగు మిన్నయని యుచ్చమల్లిని నందొఱు గొల్వ; దొంటిబాస వెలంది గటగటా క్రుళ్ళి తెవులు గదిరిన చివుకులంజెయయి త్రెళ్ళె* ద్రెళ్లినన్ సోకుడు దలినవాండ్రు నీమగునెక్కొల్పి మెఱుగులు పూసి, దానిగౌగిటజేర్చి ముద్దాడుచుండ్రు. చవిగ్రొలనడియాస బంటను నొక్కెద రెండినవాతెఱ; దొండపండట్టె! రిమ్మెత్తినట్టులు నాకుచు గుడుచుచు రిత్తచవులకు మెచ్చియాఱ్చు చుందురెల్ల వెంటకు గొఱంతించునేనియులేక, యెల్లెడ నెప్పుడు గూర్చు నమ్ముదియ గ్రేడింతుఱనియ్య గ్రేగంటనేని. జూడుడి తెనుగుల వెఱిలేని నడత! తన యాలు మొఱటని వెంగళిఱేడోకడు లంజెను జేపట్టి తనసాని నేసి; పాటలు, సదువులు, వాడెమ్ము, సొపగు. గఱపించి, యెన్నియేన్ మెఱుగులు దిద్ది, తానింద్రు డది రంభయని పాటపాడించి, తనకోర్కు లీడేరెనని త్రుళ్ళుచుండ, నాయెద్దెమయివడి లిబ్బి కాండ్రందు బెక్కుండ్రు రేమఱి, తెల్విదక్కి, తమయాండ్రును మొఱటు లని తారు వగచి, కల్ల మినుముల వాడలంజెలను జేరి, మొఱటుదనముదలగి నాడెమ్మ గ్రోలగడగుదురయ్యరే యాయబ్బకాండ్రు! పెద్దలీచొప్పున లంజెను నాడెంపు రాణిగానెన్నుచు, గుగనాలిదెగడి, యొబ్బెరా సిది యని యేవగింప, నట్టి ___________________________________

  • మ.రా.శ్రీ జయంతి రామయ్య పంతులు గారి
    64

వ్యాసావళి

పెద్దల నడయ మేల్ పాడిగా దలచి పజలదియు కొనియాడ నయ్యె గావలయు.

అట్లుండెనది; నిజము దలపోయుడయ్య, మగనాలు మొఱటయిన మగనాలుగదె కాన్చుకొలము పెంపొన గూర్చు కొడుకు గూంతు? నాడెమ్ము గలదయిన నంటుకత్తియ సంతు గోర రయ్యెదరుగా, బాపలేని, మగనాలు మొఱటట్టె! యాకెలో నేటిమొఱటొక్కొ? మగనాలి తనమదియ మొఱటే? మాలతొత్తేనియ మగనాల కావలచు; మెచ్చదు లంజెలమైబొల్లి మొఱుగు. తొడి, కట్టి, పూసినన్ లంజె బెండ్లముగ జేపట్టనోడును జెంచువాడేని. నాడెమది యేటిది? లంజలన కాని మొలకెత్తి యదిగెరల నోపనొక్కొ? మగనాలి తనమున నాడెమ్ములేదె? మగనాలి పొడిమి, మగనాలిసిగ్గు, మగనాలిపౌరణ, మిసిమియు, పౌరు, మగనాలి పేరమి, మగనాలిసొత్తు, మగనాలిజంపు మరియాదసొంపు, మగనాలినిక్కంపు బరువును, బెట్టు, నివియెల్ల గొఱగాని వని యాగనారి, మనువు నీరెల్లను బ్రతుకుతెన్నెల్ల గవలంగ ద్రొయరెకల్ల గొనియాడిరి మనలెస్సబాసయు కాదె మగనాలు? మొఱటేని మిన్నయేన్ మనుదలదానన, మొఱటేని దప్పు మరియదియు కాదె? మొ!రటు మొఱటనిదాని దెగడుటకాని యేరు రద్దిరిమెఱుగులు దానికయ్య? మరియాద దానికి గ్సఱవంగ గానేమి? నాడవదినదియు పాటి నేర దయ్యెడిదె? లంజెకున మరియాద నెక్కొన్నదొక్కొ! మగనాలి యిచ్చమై దిరుగునొక్కొ! మగనాలి నడతకు లంజియ నడతకు గల వాసినలేని యెఱుకవాండ్ర సన్నపు తలపులన యిప్పొటులెల్ల బాటిల్లె మననాట గను విచ్చిచుండు. యిచ్చమైగిరిగిన, నిలువాడు మగనాలు సాజంపు మేరలు మీర దెన్నడును. బొల్లిమరియాదల నెడ్డెల నేమఱ్చి లంజియగదె దాటు మేర లెల్ల! లంజెల నాడెమ్మ సక్కటిగా

65

ప్రాదెనుగు గమ్మ

వఱకు నాటను మనుదల యీచబోదె? యయ్యేని నాటను మగవాండ్ర పాజపుంజొప్ప సక్కటిగాగ దిద్దిమెత్తు రానాట నాడెనైం పజలమనులయ రెంపును బేరొంది కడుదనరు గాదె?

అలుగకుడు నాతోడ గలరూపు నేను విన్నవింతును వినుడు చెవి యొడ్డిమీరు. తొంటిపెద్దలబాస సాజంపుబాస. సొంపుమై నింపునై జదువనొనగూడు. వారలబడి దవిలి, చక్కగాబోక, వెఱ్ఱి వెంగళి వెడకు బుట్టుల వ్చెరవు నలవఱ్చికొని, పెద్దకయితగాండ్రంచు, బెద్దలు నెక్కండ్రు నెక్కేండ్లు పూని పెక్కుబాసలు సదివి, పెక్కుంబొత్తములు జివికిన మాటలనొగి బ్రోవునేసి పదనుగా దడిపియు బిసీకియు రుబ్బి, సంధులాదేశాలు నాగమమ్ములును, ఱాలును, నెఱసున్న అఱసున్నలునిచి యన్నియు నేర్పుమై గలియంగదంచి, డంగినయాముద్ద సన్నెపై నూఱి, యుక్కుగుండులపోలె మంటలి వేసి, వానిని దడియాఱ నెండనుబెట్టి, యేడుపిడకలుదెచ్చి యెర్రగా నేర్చి, పదిలముగ బెట్టియును గుడికలనుదాచి లేని చ్వయ్యును, నమలుచుందురు. ప్రాతగిల్లిన కొలది గప్పు గల్లుల కవిగట్టి వయ్యెను; వాని నే డేరోపని నమలంగ నలవి గా నెంత గొఱికినను. ఇట్టివియ మీరలయు మిమువంటివారలయు గడు మెచ్చి కొనియాడు నెక్కొన్న నుడులు. నెలకొన్నయయేని, కుక్కులయేని జేవకట్టెలయేని నెల్లప్రొద్దున్నె? యుక్కేని దినునట్టె త్రుప్పుడు సూరె! నేగేని దినునట్టెప్రువ్వునూరె! మిమిబోనివారి కవి యితమయినయ్యె; మిముబోని వారలు నెక్కండ్రురుండ్రె? ననువంటివారల యెల్లయందులను. మీకు బోలెడు మాకు మొసవగాదు; గదినెడునేవంబ; గడుపులో నఱుగక, తెగులు వాటిల్లును; గాద యింతకారి.
66

వ్యాసావళి

అట్లుండెనది; వినుడు నానిచ్చునది యింక. మూడు కాళుల తనరు దాబట్టినట్టి కుందేటికనుమాడ్కి బంతము విడిచి, కీడు మేలరయుడు గినుక దక్కి. బాసన్నదేప్రొద్దు. నాలుకమీద నాడుచు బాడుచు నలరును గాదె? ప్రాతకమ్మల గ్రుయ్యబాసయు బాసె? యేనాటికేని యును నున్నె యీమద్ది? మననాట నీమాట సెల్లెగాక. సజలనాలుక దొఱగి, యెండు డొక్కలు గానె? పొత్తములన్నియు బ్రోనెత్తి యేర్చినన్ గ్రొందెనుగు సావద. పడుగల్గి పచ్చగా మిసిమిసిలాడుచు నివురించి విరియును,. గాచును, బండు; విత్తులు వెదజల్లి కొలము పెంపొనగూర్చు దాన మాఱి. యనురును, బసయును గల యట్టివెల్లను మాఱకుండగ బోవకుండగాద, "దేశభాష" యు "మాతృభాష" యటంచు బొగడెదరూరక బూతులువోలె మీమెచ్చుప్రాదెనుగె "దేశభాష"? మీమెచ్చుప్రాదెనుగె "మాతృభాష" యేదేశమున వారు మీమెచ్చు తెనుగును నోటనుబల్కువా రరసిచెపుడ. ఎయ్యేని "దేశము"ను జనులు నుడువనిది "దేశభాష" యటంచు బేర్కొనబడెనె? ప్రాతకమ్మల నుడులు నాపనికి నుగ్గుతో నే "మాత" యను బోయ గని యెఱుగ మయ్య మాటన్న, బలుకన్న, నుడియన్న, నేమి? సదువన్న, బాటన్న, బాసన్న, నేమి? నాకు మీతలపులు దెలిపెడు నులివు; మీ నాత రెలలి నా వీనుల కెక్క జేతులగివ్వంగ గన్నులన పడునది బాసయె? యదిబాసజాడగాక. యెయ్యేని నాటను నెయ్యేని బెద్దలెయ్యేని చొప్పున మాటలాడెదరు. నలుగురికి నానాట నదియు చొప్పడును. బిడ్డలింటింటను దలిదండ్రులాడు మాటల నేర్తురు గూడియుండుటకు. దల్లియు దండ్రియు మొఱటులయిరేని, బిడ్డలమాటలును మొఱటులయగును. పెద్దల బిడ్డలతో గూడి యాడు పిన్నల బిడ్దలును మేల్నుడియనేర్త్రు. పెద్దలతో గలసి

67

ప్రాదెనుగు గమ్మ

పనులు సేయుడును, బిన్నలు నేర్తురు వారలయు నుడుల నొండొడ్ల తలపులు నొండొడ్లు నెఱుగంగ నిదియ యెల్లెడ మేటిపాడిగాదె! పలుగొలములను బుట్టు బిడ్డలు బడులలో బెద్దలనుండి నేర్చి యలవర్చుకొనరె? బడులలో నొజ్జలు పెద్దలతోగూడి మెలగుడు, వారల యాడుబాస గఱతురు; నేర్తురును గఱపంగ నొడ్లకు. బాసల గానిండు, వెఱలు గానిండు; చదువు మెఱగులు గల్గు పెద్దలబాస వీరు వారును నాక యెల్లరికి దెలియ గాపులకేనియు మాలలకేని. పెద్దలనుడులగుట మెత్తురెల్లరును; వలతురు నేర్వంగ నెల్లరువాని; జుల్కగా నేర్వంగ నెల్లరువాని; జుల్కనగా నేర్వంగ నోపుడు రెల్ల, సాజంపు వరుసను, వీనులవినియు, నోటను బలుమఱు బల్కిపల్కి యిదియ కదె యెల్లెడల బాడి బాసలకు? నిట్లుగా బిన్నలు సన్న లెల్లరును బొందుగా బెద్దల నుడుల నుడువంగ బొందుగా బెద్దలమదుల వ్రాయంగ; నోటి మాటలు, నేతి వ్రాలును గమ్మ చదువులు, నొక్కమెయి సమకూడియుండ; మఱియేమి గల దయ్య మనకు జెప్ప? విద్దె యెల్లడ నలమికొని యొసక మొసగు. నిదియు నుడి పెఱనాట్లు బాడి చదువులకు. వినరకోయీమాట మీరలెన్నడును? బడియొజ్జ నాలుక పలికిన పలుకులు సెవి మెచ్చి సరియను, గండ్లు దప్పనగ గన్నులు బాసకు బెదనెల లొక్కొ? యీతెనుగునాటను ననునంటి వార యేడ జూచిన నుందు రొజ్జలనుపేరం (బొట్టకూటికనుండు, త్సప్పేమి దాన్?) వీర కదె వేనవేల్ విల్లలచేత బడులలో జదువులు సదివించుట? మీమెచ్చు ప్రాదెనుగు నేర్వంగ నగునె యీయయ్యవాండ్రకు నేరికి నేని? (నొకరిద్దఱుండ్రునో నేర్చినవారు; గడనయె వార లీ మొత్తమ్ములోన?) మనతెలుగువారట్టె యిన్నూఱు "లచ్చ" లయ్యును, నూర్వురకెనమండ్రయేని దమ పేరు వ్రాయంగ నేర నయ్యెదరు. అక్కరాల్ నేర్చిన వారిలొ నేని, వేయింట గాదునో, పదివేలలోన బ్రాదెనుగు జదువుగల డొకడేని యున్నె? ప్రాదెను గేదనేన్ బలుక
68

వ్యాసావళి

వినరాదు; ప్రాదెనుగు నేర్పువారెవరిది నాట; బ్రాదెనుగు: బొత్తములు సదువంగ నేనియు నలవిగా డెల్లరకు నక్కరాల్ రామి. నట్లయ్యెను. బ్రాదెనుగ? ప్రాతెనుగ! వలయుగా కొండెద్ది వలవదం డ్రీరు. మీమాట లేటివో యించు నేనియు నాకు దెలియంగ రాదయ్య పరికించి చూడ. నిక్కమ్మ సెప్పెదను వినుండోసి మీరు; నన్ను నలుగక, నాకు దప్పుసైచుండు. నేలవేల్పులు నాగబఱగు బాసలలోన చూడంగ సాబాలు సదువులేరి, యోనమాలెనియు గఱవంగ నోపకవధానినంచును దయ్యాలపాట వ్రాతది గడముట్ట బాడంగ నేర్పునట్టిండు సిగ్గఱి కాపుకడ కేగి వేడును గమ్మొండు గివ్వుమని వాని. గిచ్చినదానిపైగైవ్రాలు సేయునేనియు నేరండ మనపాఱు బెద్ద! సీనారె పెఱవార లిదివివెడువారు? ఏలబాపలు పెద్దలని పాడుకొంట? ఏం తెనుగులు మిన్నలని పొగడుకొంట? ఏల బొంకులు వల్కి నిక్కి నీల్గుటలు? ఏల రిత్తలు సెప్పి విఱ్ఱవీగుటలు? బలెబలె! మన తెనుగు నారార్యులోటు! బలె బలె! మనతెనుగు వారాంధ్రులోటు! బలె బలె ! యాంధ్రుల నార్యులోటు! అయ్యరె! తెనుగది యార్యులబాస! అయ్యరె తెనుగది యాంధ్రులబాస! పెఱవార లెల్లరు హూణులు మ్లేచ్చులు, యవనులు, తురకలు, మాలవారట్టె! చూడుడి తెనుగులు! చూడుడి బాసలు! గనువిచ్చి కలయంగ నరసికొనుడు. నుడులను బట్టి యీర్ మానిసి కొలముల నేర్వరించితిరేని మన తెనుగు వారి గోయలతొడను నెఱుకులతోడ దగగూర్చి మఱి చెప్పవలయు జుండి. యాంధ్రుల మ్లేచ్చులని యార్యులపేర్కొన దెనుగు లాంధ్రులయేని, మ్లెచ్చుల కారె? హూణులు నాగమీసెగ్గించువారు, మ్లేచ్చులు నాగ మీ యగడారువారు, యవనులు నాగమీ పద రెడువారు మన నేల సానికి మగల కారె? నీనేల యిక మనకు,

59

ప్రాదెనుగు గమ్మ

పలునాళ్ల గండండ్రుగారె! హూణుల కానిండు, మ్లేచ్చుల కానిండు, నేలమ్మ మగలను నేల బుట్టువులు దము గన్నతండ్రిగా దలపంగవలయు; నెన్నునివలె వారి గొల్చుటయ పాడి. యట్లుగావుట జేసి తెగడంగగాదు. నీరెడ నారేడ దోమయేనికల! యేయూరకే తెరనేటియద్ది? మనచొప్పదాతల పేరుల చెప్పి, మనమాడ్కి దాతల చెయ్యుఱ చెప్పి, పేదలింకమ్మతొ మిటిమిట్టి పడరు. దమచేయు పనులచే దాతలపేరు బెళకొలది బెలయంగ జేయువారు. దఱియును దెన్నును నొరులను జొప్పుదప్పక యరసి మెలగువారు. దనుయను బెఱవరి బ్రదుకు మేలగు పొంటె నదనున కనువగు మయివడి నగసి, క్రొత్తబైనుల బెంపు సమకూర్చుకొండ్రు. గలకాల మొకపాడి, యెంత మేటిది యైన, నన్నిట గూర్చునెపజకు నొకచొప్ప? పలుజాడలను బట్టి మాఱెడు బజనడ. నడయ మాఱుగ నెఱియు మాఱకున్నె? నడవోలె నుడియును మాఱుట జేసి, క్రొన్నుడియ మేలుగా మెచ్చి నుడివెదరు; క్రొన్నుడియ మేలుగా వ్రాసి చదివెదరు. వారి వంగడములో జదువనివాని గంటిలో నలుసట్టి దని యేవగించి, నాలిముచ్చుగ జూచి దరియ నీరేరు; బనిగొన నట్టిని జీరరనేరును. గొడగవాడేనియు , గటికవాడేని, వ్రాలు వ్రాయగ నేర్పు; జదువంగ నేర్పు, బానిస మేనియు, బానసమేని, జేయంగ గాదునో యేయింటనేని జదువనువ్రాయను నేరని కుంక, వారువీరననేల, యించుమించుగను జదువని మగువయు జదువని మగడు గానంగ వచ్చుట గడు నరిది మానె. మనయట్లు వారలు సదువులురాని కూళుల కాల్గడిగి నీరుద్రావు దురె? మనయట్ల వారలు సదువులు రాని వెడగుల నెట్టిపై నెక్కించుకొండ్రె? మనయట్ల వారలు సదీవిన మగవాండ్ర నగి, యీడిపొసికొని కేరడింత్రె? యేరు దెనుగుల కుద్ది బీరములలోను, డంబూడాబు లలోను, డాటోట్లలోను, నక్కల, డెక్కుల, డెక్కుల, నిక్కులలోను? జాల్చాలు యికనేని
70

వ్యాసావళి.

మిన్నకుండుదమ; కొరయాలి కోఱడము పాలు గానెల? తెనుగు వారలొన నిద్దఱ కొకడేని జదువకుండిన బోదు మొఱటుపేరు. మన తెన్గు వారిలో బార్లెదరయ్య? నూర్వురుకు మువ్వుర! వారిలో నేని జదువగ రరిది. వ్రాబల్క నుండి కడుగడిది; గఱవంగ బట్టదందఱకు.

మనలోన మిన్నలు నోటను బల్కీన పల్కులు మొఱటనుట మన పిచ్చిగాదె? వారాడు మాటల మన మాడెదమ కాదె! వారాడుమాటల మనకు వ్రాయంగ గాదు గాకేమనియు గాఱు లొక్కొ? తొలుదొల్త దెన్నాటి కాపుల పలుకుల గయితిమ్ము గూర్పంగ దొడగి యపుడు మొఱటులోకాక యవి సొక్కంపునడలో! యది మీకుదోపదె? తలపోయుడేల యీఱతాఱ తలంపుల బీఱవాఱ? బాపల మున్నుగా మాటలు పుట్టించి కమ్మనై గివ్వగా దెనుగయ్యెనయ్య బాపల కంటెను ముందర గాపులు పల్కరె ప్రాతలు దెనుగ నుడులు? దొంటిపెద్దల కట్టి యరమన లున్నె? తొంటి కాపు పలుక కొనియాడ రైరె? యేనాటి పెద్దల నుడుల నానాడు మేలు? నెన్నుటయ పాది యెల్లెడల? నీనాటి తెలుగులలొ నందు బెద్దల గడువింత గదురంగ దమనుడులు దార మొఱటని పూనిక నట్టి రట్టె తమ బాస లెస్సయ యనుడు, గడుగిన్క నదియేమొ కీడుగా మది జిత్తగించి కయ్యమ్మునకు గాలుద్రువ్వుచున్నారు! నగుదునో, వగతునో, యోయమ్మ చెల్ల! పేరొలగమ్మున రాజులు ప్రెగడలు మాటాడు మాటలును మొఱటలగునె? రచ్చతిన్నియలలో నంగళ్ళరొను దీర్పరుల మాటలును మొఱటుల యగునె? "భారత"కత సదివి విప్పి వినుపించు నాయయ్య మాటలును మొఱటు లన జన్నె? ప్రోలి పెద్దల మాట లని మొఱటులయ్యు తెనుగు జదువుల రచ్చ దీర్పరులరె? యన్నిట మిన్నలు, నుడి యటె

71

ప్రాదెనుగు గమ్మ
మొఱటు! నాయెడు; నాగాడు; నాన గదురు! సరె, పెద్ద లెల్లర మాటలు మొరటేని, రచ్చగండం ముతకనుడి యాడు నంత నానగండల యేని, మఱి వంత యేల? పొట్టగోసిన నొక్కయక్కరము లేని మొఱటు దెనుగులు, (గాపులు, వాఱులెల్ల) వాని నేర్వంగ దప్పేమి సెప్పరయ్య? నలవదందురు సేటు వాటిల్లినట్లు? యేటి దీ పిచ్చి? మీనుడివెడునని దక్కి యేనాడొ చచ్చినవారి నుడుల మేలంచు దలతురు! సచ్చినవారిప మేల్నుడు లేని, బ్రామిన్కులన గివ్వరయ్యెద రే లవిగానె గడు మేలు? ప్రాదెనుగు బొత్తములు దద్దయ నగ్గింత్రు; ప్రాదెనుగు బొత్తముల జదు నెల్లనున్నె? ప్రాతెనుగు నుడి వెద్దమెత్తురు; దలుపులెల్లను దాన దెలుప వలనె? ప్రాదెనుగు నుడి నెద్దమెత్తురు; దలపులెల్లను దాన దెలుప వలనె? క్రొత్తకోడలు వోలె నరగలిగొనరె లెస్సగ నలఫడని బాస నుడువంగ? నడుగడుగునకు మాట దడబడ బలుకుట గలు గల సనిగల నేమక వ్రేచి, వ్రేపుళ్లు నమలంగదొడరుట గాదె? ప్రాబాసవ్రాయుటది యేటికెదురీత. ప్రాబాస వెలలింప బ్రానుడు లేడు; నీరు వెలసిన మొసడి నేవియు నట్టు. చేట్టు దొఱగిన బూలు గంపులేవవు; వాన దేనె యివుర నీగ సొరదు నూరె; నుడులాడ, నోరూరకుండిన నాడు నీళు లింకిన నుడువు మీలట్లనుడులు. నిచ్చమై బొత్తూర రేలు గ్రుమ్మఱగ బ్రాతూర నను నగు లట్టులగునె? చిన్న నాటను గోలె మెలగెడు నింటిలో గనుమూసికొని యేని వడి దిరుగవచ్చు; నడిరేయి నేనియు, నడగూడి నలుగడల; నలవోకయును బోలె, నరవాయిగొనక, పనులెల్ల జక్కగా బచరింప వచ్చు. బనివోలె నుడియును నలవడక యగపడద; యగపడక కడగండ్లు మెండుగాగూరు. గడగండ్లమారులు గడగండ్ల వలసి నెల్లరు వలతురే వాని జెపుడ? వలచినయేనియు గడవంగ లాని యేపునారల యేని నీర లినుమునన జిడ్డు, గండ్లుల నొలిచి తడియ దివ్వ, నాను డాపో బమ్మి యేపారుడయ్య. ప్రా:దెనుగు వలతురేన్ నేర్వు,
72

వ్యాసావళి

డడ్డెద్ది? మీకింంబుగా జరిని కొండ్రుగాక; యెల్లర నరికట్టి యదియ చదినకై నేలను దొర్లుచు గాసి ప్రయగలకు బోవంగ నియ్యయేన్ లొండు; గద్దేరి? నెఱల నంకిలినెట్టి, "యరలకపోగాదు; పొగబండి నెక్కినన్ బున్నెమ్ములేద; పెద్దలనడ సెడు" నని బెట్టిదంపుగట్టడి సేయుమని ఱేని గొనకొల్వండగు నయ్య? యెల్లరు నోపనయ్యదరు. దొలుతను బడులలో నొజ్జలు నేటివి సదువులు సవిసూసి కొండకలకు నేడు నాటను బజబ్రదుకు మందలకు వలయు చదు నించుకయు గఱపంగ నెగ్గె? కఱవుచే బసికొని చానున్నవారికి గూటి నీళ్ళించుక నోయగీడె? "ఎంగిలి; వలదు. కాండిగా దాన. బాపల పోలెను వలయును మెసగం. బ్రాలకుగా మీరు తానేల దనగ దొరకొను డింతకు బండు; మీరు గుడుతురు; నార్చుడ"ని పట్టుపఱచుదురె? నేర్పు గలరరు; మీకుగా బట్టుగానక; దాన నతగుల పసి యాఱునయ్య; గోల్మొసదులకు నున్నిపట్టవు నుడువును జొత్తెంచి నీళ్ళాడ నెల్లర కగునె? తెలుగులలోనందు జదువుగడు నెద్దడి గావుట, బ్రాదెనుగు వలను గాద. యేలిన లిప్పుడు దయచేసి యూరూర బడు లుంచి యెల్లరకు జదువు గూడిదగ నున్నవారంట; మీకు బ్రాదెనుగు బెడ్డ లాకూటిలొ వైన బాడియె? యకట? యానంతయును లేదనంత యాదెస మీకు. మాలలు వలతులెమీచదువు గఱపం? బ్రాబాస దగుల బడ నేరకేన్ లావే? ప్రాదెనుగు సదువంగ కొందఱు గలరేని, బ్రాదెనుగు వ్యాయంగ నేరికగునయ్య? యిప్పటి యేల్బడి చొప్పును బట్టి, మనుదల యెల్లను వ్రాతనయ్యెడును. వ్రాయును జదువను నేరని వాడు సేయజాలడ యెట్టి పనియేని నేడు. ప్రాదెనుగు దొల్లింటి పెద్దల మాటేని, గ్రొందెనుగు నీనాటి పద్దలమాట. యెప్పటిమాటలున యపుడ తెల్లముగ దెలియును. దెల్వివలయు నమ్మాట యెల్లరకు నలవడిన

73

ప్రాదెనుగు గమ్మ

మట గావలయు. పెఱయని యిప్పనికి నెరవు లేవు. వలయునది దెలివుగా కులి వౌనె? నుడులకెల్ల నులివు బొంది; దెల్వినుండియనుఱ. యులివు సెవి గ్రువ్వగా దల? దూఱుదెల్వి. పుట్టెనిండుగ దెల్వి వొంగారకున్న జెవికి విందుగ వాత నుడి నెడలునెక్కో? ప్రామిన్కు లేనియు గ్రొమ్మిన్కులేని, దేటగాదలపులు గానె? తెనుగు నాటను జదువు పెంపొందకుండ గీ డెంత మూడెనోచుండి కనువిచ్చి. తెనుగునాటను బాస దికమక లాడి పాడయ్యె! బాసతో జదువును బ్రదుకు! గడుగీడుగా దొక్కచిత్తగింప?

బ్రాతల మేలండ్రు వెద్దలు పల్వురు; మాటమాత్రమ; యేరునొల్లరు వాని; నూరుపల్లెవారు బెద్దలు విన్నలు, నెల్లరు గ్రొత్తల కోరుచుండెదరు. పూడ్చిన పాతులు ద్రవ్వి నెలిపుచ్చ నలవియె యెల్లరకు? బుచ్చినన్, నెగట! ప్రాతనాణెమ్ములు పెద్దల పేర్చిస్సి యమవస నేరు సి, దీవింత్రె సార్లు? ప్రాతదుగాణులు సాతునకేగ నుప్పగలేనియ దొరకొన బడునె? ప్రాతత్రోవల నేడు గాసికి బోజన్నె, కాల్నడనేనియ గమ్మిబండులను? ప్రాతతేపల గడలి గడవంగ జొత్రె? పొగబండి నొగయోడ నేడుజ్జగింత్రె? ప్రాతపొత్తాలలో బేర్కొన్న ప్రోలుల తొల్లింటి వాసియు వన్నెయు జెన్నునేడు సూడగగాంత్రె యరసియు నేడ? బ్రాతకొత్తల బడుల గొలిచియు దూచి కోమట్లు బేరయిసేయ గన్ద్రె? వ్రాఱాలు జెక్కిన యక్కరాలిపుడు సక్కంగ గాడునో చదువంగనేని; వానిన నేడునున్ గివ్వబూనుదురె? తొంటెలిబిరుదులు నేడు వలతురె దొరలు? బంట్రౌతులని వారి గొనియాడదగునె? జగనోబృగండదన నే`ఱేడు గులుకు? నెవడిప్పు డోయంచు బల్కునుంకరియన, దళవాయి యనగను, జంగిలి యన? నెట్టరె మొగమున జప్పటు
74

వ్యాసావళి

లటు పీరం? దొంటి యట్లిప్పుడు సాని యందురె తల్లి? దొంటిబాపల నగిది జియ్య దిన దగునె? తొంటిపాడిని బట్టి తనయాలి నొడ్లకు బున్నెమ్ముపొంటె నిపు డెరవీగ దగునె? పాపలు లేరేని యేరేని యిపుడు బాపలకడ కంచి పుత్తురె యాండ్ర? తొంటిపోడిమి గూడు గుడుములు గుడుతురె? ప్రాతమైవడి దొడ బూయ జన్నె? ప్రాతనుడువుల నిపుడు నిశ్శాడ దగునె? ప్రాచి నీళుల నేరు గ్రోలరు నూరె? తొంటి పెద్దలు వోలె నేడు సీరలు రాల్త్రె నెత్తిసై, నొడలిపై, దోలు, నారలును, గత్తళాలరికట్లు వానడాలు? వ్రాదొడవు వలతురె గోతు లీనాడు? తొంటియట్టుల పోటుబంటులు నేడు నుండనురియలు గొని పోరెదరయ్య? పగవారు మననాటిపయి దాకుదేర దెనుగు బంటులు లేచి తెగియించి నేడు విందులకోలలయ గుదెలయ, దోడ బగవారి బారిని బడకుండ జేసి చెట్టకు దొఱకించి, నేగి గూరకయ, నేర్తురెవ్ చెపుద నేల గాపాడ? ముంగల వెనుకల జూడంగ నేర్పుగలరని మీమెచ్చు ప్రాబార్ల పాడి దవిలి తగవులు నేడు దీర్వంగ దగునె? ప్రానుడులు గఱచిన పాఱుని మనుమలు వలుక రయ రదియేల ప్రామినుకు లిపుడు? దొంటిపెద్దలు గొల్చు వేల్పుల నేటి పెద్దలు గొల్వంగ గానంగరారు. కువలిన గుడులలో గూడని పనులు బాపల సల్పుదురు పాడియతక్కి యేరుగడముల వల్లనో దచ్చికడల! వీనను బొమ్మలు గైనేసి గొల్వర. తారకాణింపంగ నిది యొండ చాలు బ్రాతల యెడ గల గుఱి యెంత నట్టొ! ప్రామిన్కు వల్కని దుగపుట్టుకయు జిచ్చి నిచ్చవేల్వని గేస్తు జెడుదురన్న పాడియెల్లెడ దోచు ప్రాబొత్తములగాక, యేరేని బాటింత్రె యాపాడి నేడు? వేల్పులటెంకులు, వేల్పులకొల్వు, వేల్పుల బాసయు,వేల్పుల యాన, బాపల బాసయు, బాపలపాడి, తొంటిపెద్దలబైసి, యివియెల్లమాసి పడియ. నించురేనియు నుఱనిపార్లెట్టె, పెలుకుఱు చీప్రొద్దు, గుద

75

ప్రాదెనుగు గమ్మ

గదలాడుచు, బురపుర బొక్కచు, జాలి గూయిడుచు, బడలు సాలగబది వనరుచు నుండ్రట! కటకటా! యేలాకో యురయుడయ్య! "తెన్నటి కాపుల ప్రొదెన్గు ముత్తవ్వ ముదిసియు జివికియు బరిసె గాన నెండు డొక్కును బూడ్చియిక దప్పదగు దాని; నెల్లరు వలయు గ్రొమ్ముద్దియ గొల్వ"నని తూటలనిరట చెవి నూడుగాను! బెద్దయం బ్రొద్దయ్య; బెద్దముత్తయిదువ. నాలాయమున కింతవగగుంద నేల? పలుకు ముత్తవ లెల్ల రనటుల వోలె బిల్లల గన లావు కాకువోరె?

తెనుగు నాటను గల పెక్కూరుపల్లెలు వేరులు మాఱియ దనరునిపుడు. దొంటి పేరులు గొన్ని రాగి పట్టాల, ఱాలపై గానంగ నయ్యెడు గాదె? ప్రాత యక్కరములు సదువంగ నేర్చిన యయ్యలు సెప్పగల వాని నేర్చి, యిపుడు పేర్కొన్నచో దెలియబడునె యా యూళ్ళవారికేన్? బొత్తములనున్న యిప్పటి పేళ్ళవి గ్రొత్తవిగావున దప్పని వానిని ద్రోచి పుచ్చి, ప్రాత పేరులు నేర్చి మగుడ నచ్చొత్తి, బడుల బిడ్డలచేత జదివింపమేలె? యొకయూరి గామిడికి గమ్మెండు గిచ్చి, కమ్మపై బ్రానుడివ్రాసి యంపెదరె? "యంచెల" వారది యంచి పుచ్చుదురె? లెంకనొక్కని జీరి, ప్రాత పేరది సెప్పి, యొక యూరికేగంగ బనుచుడు, వాడు "నేనెఱుగ నదియేటి దేడనున్న" నడె? క్రొన్నుడి ముతకని నేటి పేర్వులుగ మీనాల్క యీకొనమి, మొదలమేల్ నుడియ పల్కి, వెంబడి వీరు పని సక్క నెఱవెఱ గ్రొన్నుడియు దెల్లముగ వాక్రువ్వవలయు; బ్రానుడి పద్దెంబు మున్నగా జదివి, పదపడిదేటగా గ్రొందెల్గు పల్కునయ్య నారట్టుల; మేలు నూరె! సుంకరు 'లంచెల ' యెకి మీడు, రచ్చతెర్పర్లు, గాపర్లు, బడి యయ్యవాండ్రు సుద్దిగా నూళుల ప్రాతపేరులను నేర్వంగ గాట్టడి సేయుమని ఱేని వేడంగ వలయును జుండి తడయకయు. ప్రాబొత్తములు మీకు దొరకొన్నవటె గొన్ని. యందుల ప్రానుడులు మన
76

వ్యాసావళి

మెఱుగనవి యున్ననవియును దివిచి ప్రోవెత్తి, బడుల బిల్లలచే ముందు జదివింప నురును! దానికి గానొకడు గట్టడి నేయుండ దొరలకు మీరలు సెప్పిపుచ్చి, ప్తాత పట్టాలలో గొన్నిటియందు నూళుబెల్లముతోడ నేర్పడి యున్న నెన్నియో; యవి యిపుడు దెలియంగగాద. యట్టి యందొక కొన్నినల్లిండ్రుగా జేసి యొడయరు మన రచ్చకీగ, వాని నేమి సేతుము రిత్తపేరులు వట్టి? ప్రాత పొత్తములందు మందుల మ్రాకుల బేర్లున్న వానిని బేర్కొని మనము బోయవానిని జీర వాని దెమ్మన దేరంగ నగునె? తేదెలియ జన్నె? ప్రాతపురాణాల బేర్కొన్న నాడులు, ప్రోలులు, వీడులు సరిపోల్పనగునె? ప్రాజిత్తరువు బట్టి చెన్నపురి నిపుడు నీదులు, నిండులు,నంగళులు, బడులు, రచ్చలు, సావళ్లు కొలూకూటములు నరసి క్రుమ్మరనగునె కాపులయట్ల! తొంటిపడగలనెత్త దొంటి పజలట్ల పోరకి బఱతెంత్రె నేటి పజలు? దొంటి యట్టుల నేడు జిందమ్ములొత్త మాఱొత్తుదురె యేరునుద్దిగా బోర? దొంటియప్పట్లియప్పుడు గైవారములు సేయు, నగరె యెల్లరు నన్ను వెఱ్ఱినెడ గనుచు? బాసలు నిట్టిన, ప్రాతలు గ్రొత్తలు, జేతి గీతలు, నోటిపలుకులునుండి; సైగల యని వీనికై యమరి చెల్లు నాగుట్టు ముందర దెలియ రాకున్న, రిత్తసైగల గోర్కులుప్పతిలునె? ప్రాతరాణాల నేటి సజ బ్రదుకు గానంగ రాదవు గడముట్ట నెల్ల; గ్రొన్నుడు లీరలు గొఱగాని వండ్రు; ప్రాబొత్తముల వలయునుడు లెల్ల లెవ; నేటి బ్రతుకును జెప్పు నుడులెవ్విసెల్లు; బ్రాత పొత్తములలో లేనివి యయ్యెనేన్ గ్రొత్తలు గూడునని యీకొంటిరేని, నేరుగొలదులు సెపుద ప్రానుడి ప్రోవు గలిగించి వలయు నుడి ద్రవ్వితివ్వ? బడులలో బిడ్డలును బ్రానుడి ప్రోవులు వరికించి రోసి మఱి మొగపడకున్నన నేటి మాటలు గివ్వవలయు నంద్రె? బాపురె! బమ్మ కేనలవియె యటుసేయ? జదువర్ల నూర్వురం జాలించి మీరలు వ్రాబొత్తముల నుడులు

77

ప్రాదెనుగు గమ్మ

వెడలవైనింప నవి నేర్చి బాపాడగలడె యల నలువ? వేయేడు లగుదెంచె నిన్నయేగి. నన్నయనుడులెల్ల మాఱకయు యున్నె? ఈ కమ్ములో నున్న వెన్నియో మాటలు నన్నయనుడులేవి దెలియంగ బడునె యిప్పు డీ రాజేంద్రవరమున వారు? మీరువోలెను. గాద యెల్ల రవి నేర్వం. బ్రానుడి నేరని వారితో మీకు మనబోవక పోవరాద కాదె? పెఱవారి నిచ్చలు మాటాడు నుడుల నాడకుండగ బొనకుండనగునె? నారాగవలతులు నాకు మాఱక యుండనే రాగికట్టుడు రెల్లర నాల్క లీతోపు మీకెపుడు దోప చొక్కా! నుడి మాఱునని మీరు నొగిలెద రేల? మీరు మాఱక ఱాలువోలె నుండెదరె?

ఇంకను విను డయ్యి విన్నవించెదను మార్పులు దెనుగుల మనుదల మనుదలలోను. మనికిపట్టులు దొంటి యట్టివిగాన. కోఱముట్లు గ్రొత్తల యేడజూచినను. బ్రోయాలు గుండలు గట్టెయగ పలును గైబట్టనోడును గూడు వండగను. సెల్లికొయ్యల ద్రచ్చి నిప్పొదవ జేసి ప్రోయిని గుంపటిని జిచ్చు నెట్టెదరె? ఇంటను వలపల రేపు దొడంగి క్రొత్తల కదె కందు మత్తమిలు దలుకం? గాపుల పనులిపుడు బాపలు సేయ గాపులు నడతురు బాపల యట్ల. క్రింది కొలమున వారు పల్వురు నేడు గొలువుల బెద్దలయి కుదురు కొనంగ, బడులలో జదువులు సెప్పుచునుండ, రచ్చల దగవులు దిద్దుచునుండ, బాపలు వారల యండ జేరెదరు. తొలి నేల దయ్యాల గుఱుకొని చేసిన కట్టడి మివులంగ నడచినయట్టి కాపుల బాపల సంకలియ నునిచి వారిచే దండువు గొనక వలదె? కటకటా మాటలు మాఱిన కతనన కడలేని నంతను గుందెడు మీకు గుండెలు వ్రక్కలు గాకుండ బోకుండ నగు టెట్టులయ్య, మీకట్టెదుట ద్రెళ్లె వేల్పులు బాపలు నేసిన బైసి? యిమ్మెయి బ్రాతలు పరిపరి తెఱగుల నెన్నియో మాఱియు మాసియుండంగ, నాప్రాతలకు బేర్లుగానున్న ప్రానుడులు నవియును
78

వ్యాసావళి

మాఱియు మాసియు బొయె. బ్రాత సరకుల పోవ, సరకుల పేరు మఱచుట నింతేటి? యిది వింతగాక: నీ మార్పు నాలాయమని యెఱుగ రామివలనొండె నెడ గొండె నరయుడయ్య. అలగొంత తొలిపట్టి యేపిని గోకొని మింటికి నేగునా డాలితోడ దమ్ములు గూలుడు, నుఱకయ వారల డొక్కలు డిగవిడున, వేల్పులదొరయ బాడియె నావుడు, జముబిడ్డ నాడె మిక్కిలి మనుకుక్క వారి డొక్కలకని? పాడివలనన పుట్టి, పాడిక నెలవయి, పాడిఱేడన బేరు గ్రువ్వబడియు, మిన్నేటి మగనికి ముని మనుమండయి వెలిగి మిన్నేటి పట్టిచే బాడి గఱచి, పాడిగనంజాల దొకొరి కని సలుప డొక్కా!

ప్రాంత చదువులు గొన్ని వెస్కేండ్లు పూచి పాతుడు వడుడును బరిగోయియున్న. గుద్దళ్ళుకొని మీరు నేడు బ్రొక్కలు నేసి యెలుకల మెట్టుట ద్రవ్వి, తడవి, దొరకొన్న యెమ్ములు గొన్ని వెలిపుచ్చి, యిదిగొ తొల్లింటి బాస వెలది నా నాకె యనుదంది తకతక నేల నాటాడి యెల్లర నాల్కల నెక్కి నెక్కొన్నె? పాతనుడులకు నున్నె పస యెన్నడున్నేని? యడుగదయ్యెద రింక ప్రాతలగడని, ప్రాత పల్కుల దూఱ, గినియెద యేరు? నేటిమాటల దెగడ, మో డొరవుగాక. ప్రానుడు నగ్గింప నుబ్బుదురె యేరు బనులు సక్కంగ గాగగగొరు నారు? ప్రానుడులగిత్తు? కయిలోళ్ల నిపుడు తీర్పుల యెడబళ్ళకమ్మలయు మీద? రవులు గదిరిన యట్టి గాదిలి పట్టి సానున్న యపు డొక్క మందులవాడు వ్రాబల్కులను మందు నది యిడుచొప్పు జెప్పగ దల్లికి నెటులుండు వగవు, దేడయ్యెనేనియు నొడ్లకు జక్కగా దెలియంగ నలతురేన్, దేటగాన తెలిసెనీ యన్నుడియ వలయు గాదె? యెద్దులతో మీకు బనిలేని నాడు మీకు వలచిన యట్ల చేయంగ జనును. బోతులు దక్కంగ నేర

79

ప్రాదెనుగు గమ్మ

ట్టిరుండ్రె? నేడుగా బుట్టెనె యీపాడి నేల? నాలాయమే తీరు నుడువుడు రెల్లరు వరికించి తెలియుడు రిత్తతేల? నివ్వెఱ గొందిన నార్తురే ప్రానుడి? నాలితో నెవ్వండు వ్రాబల్కులాడు గౌగిట దాబట్టి ముద్దాడునాడు? నెయ్యంపు నెచ్చెలులు గూడియున్నెడుల బ్రాబల్కు లాడంగ మురిసె మొదవెడునె? యుల్లమున మొల్లముగ వేడ్కనైగొనునె? యెలయు నెడ దయ్యనెడ నాకొన్న యెడల నొచ్చునెడ; గినియునెడ జాలికొన్నెడల బ్రాబల్కు దనకుడా వెడలి రానగునే? యొగ్గు నేసిన పగఱనెడలేక నీకమై బెల్చను బ్రబ్బుచు నుగ్గడించుండును, వెల్వెడనె నిక్కంపు గ్రొందెనుగు నుడులు, గన్నుల యమిసెడు నెరగళ్ళయట్ల, తోలు దొఱంగిన చిల్వరాయని తొక ద్రొక్కంగ వెసమార్చి చిలుము బొలట్లు? యలరునెడ దనియునెడ వేడ్కగొన్నెదల గులుకునెడ, మఱియు నెడ, నుబ్బియెన్నెడల వెలి కొలుకు వాతను పాజంపునుడుల; క్రొమ్మెఱుగు దీవలవి; యెద కొలిమి నేరు తళతళ మునుపయిడి పలుకులు; కూర్మివెల్లువ యల లవి; గ్రొవ్విరి తావుల; పలుకుల సాని దా వీణియ గోట మీటిన జెలగెడు మ్రోత వోలె హరపు మొల్లముగాగ జేయునుడులు; నంటనూడగదగు; నాచవి పుట్టించు; లేనగవు లేమ నాతెఱ దొండపండ్ల. యిటువంటి సాజంపు మాటల దొఱగి, ప్రాబల్కులను గుండు ఱాలను గప్పి, మీతలపు నొడ్లకు నెఱిగించి పుచ్చదొడగుట కన్నను మిన్నకుండుటయ మేలని తోచదె వగవగ మీకు?

నెఱవుమై జూడుడు; మిమ్మునరికట్టి, నిచ్చలు మీనుడువు నుడువులని విడిచి ప్రాబల్కులన కాని పలుకంగ గాద, ప్రాబల్కులన కాని చెవి సొన్న గాద; యవి యాననెట్టిన, మీరు రెన్నాళ్ళ యాపగిది సేయుడున్, వినునొదనకున్నె "నోరార దీపారు తెలితెల్గు బల్కులు పలుకంగ నేనాడు గాంతు మొక్కొగియిచ్చమై మానాల్క సాజంపు సొలపున
80

వ్యాసావళి

దలంపుల తెలుపను వలను గనునె? యాలియు బిడ్దయు సెయ్యనియుదోడ నిచ్చమై మేమెపుడు ముద్దులు గులుక నరమరలేకుండ మాటాడగలుగు? వీనుల విందుల్గా మఱియెన్నడున్నేని జిన్నారి పొన్నారి నేటి తెలి తెల్గు వినగ గాంతుమె లేదొ," యని కుంది కుంది, యాచెట్టు కట్టడి ద్రెవ్వద్రోంద్రోవ గడగుదు. రంతియ కాదు; మగుడ నేరును నటుల నెదగు గట్టళ్ళ జేయవలవద యని చెప్పుదరి మీరు. గాదు నో, బయిసుక నట్టి మీదియు మెత్తుమందురుగాక; యందురె మీరు విన్న నెద్దలు నాక, సార్లు గాపుల రాక, యెల్లర కట్టివి లగ్గ; వలయునవి?దయ్యాలయునుఱెండ్ల ప్రాడెంకు లిపుడు మేటులయి సాబగులయి యుండెనేని, గగునె మనకెల్లరకునిచ్చమై మనుగ? యరిసెలు వడియాలు లెప్పలు గానిండు; దగునె నిచ్చలు బిడ్డలని యారగింప? వంకాయవ్రేచిన చిఱి కందిపప్పు సచ్చిన పెద్దలు దినరట్టె పో, నిలిచిన పెద్దలు బోసేయుచుండంగ, నిచ్చలు వానిని నేమమ్ము వట్టి యేరుజ్జగింతురు దొసగొందు ననుచు? నేమమ్ము నందఱ కనువైన మాద్రి నుండని నాడేరు నాటింతురయ్య? "లచ్చ" కొక్కరు లేర ప్రాబాసమేర మీఱక కట్టుమై నడచు వారు.

'నన్నియగట్టిన కట్లుద్రెంపెదరె? చదువుసానిని బోడిగావింత్రె ' యంచు దెప్పెద రీరలు నిజమునుఱక. ప్రాతకట్లని గొన్నివెద్దయుం బ్రొద్దెడు, గ్రొత్తపోగులులేమి, బ్రిదిలె దాచు, యింక గొన్ని సిక్కువడ ద్రెళ్లంగ వీకరి తెలియమి బెద్దల; యేమిసెప్ప? బ్రాదోన నారాజ్య బాటించరైరి. మీకు జిక్కయినవి మీరు నెఱికితిరేని, మాకు జిక్కయినవి మేమూడ్తుమయ్య. బాసకట్లెల్లను బంటికాట్లకులోగి, నాల్క దెబ్బలు వడియు నుమ్మిదడిసి, చినికితునకలుగానె పుటుకుమనుచు? గ్రొందెనుగు నెల్లరకు దెలియగాదట్టె! యూరూరినుడులని వేఱువేఱట్టై! యట్లేని, వేనవేల్ దెనుగు లెల్లడల ద్రిమ్మఱంచుండు వారెటుల నొండొడ్ల

81

ప్రాదెనుగు గమ్మ

నెఱిగికొని పరులను సవరించువారొ? చుట్టలు నెయ్యరులం పెక్కూళ్లు లందు గల వారు సెప్పంగ నాలించితయ్య. కొలువునకు బలంచోట్ల గ్రుమ్మఱు వారలు సెప్పంగ జెవులార నే వినితినయ్య. నేనును గొందఱ లెఱచోట్ల తెనుగుల బల్కరించితి నించుమించుగ నెల్లెడల బెద్దలెల్లరు నొక్క చొప్పు నుడివెదర. యించుక యెడమున్నదని యొప్పికొన్నం బెఱబాసవలె నెఱుగరామి లేద. కబ్బములన కల్గు ప్రా దెనుగన్ననో, పలుదెఱంగులయి తోచు బరికించి చూడ; బరిసెను మాటలు నెక్కులందులని, యేడను వినరామి; దెలియరే రిపుడు. ప్రాబాస కట్టడి దుదముట్ట గనలేక యెవరికెట్టులు దోచెనట్లు వ్రాయ, వ్రాసిన వారేని దమవ్రాల మఱునాడు దెలియ రయ్యెదరట్లు బాస సివికె నూటిలో నొకటికేన్ బ్రాతమాటలకు గట్టడి సెప్పంగ నేరయ్యలావు? గ్రొందెనుగు గట్టడి గడవ గాదే రేని నెన్నతో బాలతో గ్రోలినవారు. గడుపులో గూడ ఱుగునట్టిలుండు. గూడఱగు చక్కటి దెలియ రాకున్న గూడఱుగనక పోవగాదచుండు. పుట్టుగు గోలెను మన మాడు బాస సక్కటి దెలియ కయ నెర్వనయ్యె. లాత్య్ల బాసను నేర్వంగ దాని చక్కటి నెఱుగుట దోడుగానుండు. బ్రాదెనుగు నెఱబాస యట్టిదిగాన దాని చక్కటి నెఱుగగోరుచు రెల్లను బ్రాదెనుగు నేరును మాటాడకునికి, మాటాడి నేర్వగాగాదు దాని. దెనుగు గబ్బములెల్ల నొక యూరంబుట్టెనె? కయితగా ఱెల్లరకు నొక యూర నిడియె? తిక్కడు పెద్దన లొక్కబాసాడిరె? పాఱుచు జదివినను వాసి యగ పడున; కలయంగ జూచినన్ నన్నయ తిక్కన నుడులను నొక్కంతగాననగున. తెనుగు నాటను గల నూళుల నెల్ల నుడుగములు సమకూర్చి ప్రోవులు వైనకయ, యీనాటి పెద్దల నుడులను నేర్చి కతయేని గమ్మేని గివ్వరాదట్టె! నన్నయ, దిక్కండు, పెద్దనంబోని తొలికైతకాండ్రక్జు దొలి చదువరులకు నెన్నానగా నేరు నుడి
82

వ్యాసావళి

గములపొప్త్తాలు వెంకన, రంగన, సూరన వోలె జేసిరె? యేనాట నీకట్టుగలదె? నుడినప్ప గెలగించి నుడులేఱి కూర్చి కయితమ్ము సెప్పెరే కమ్మగా నేరు? పెద్దల కబ్బాలు గాలించికదె వెంకన రంగనలు వ్రోవిడ నోసిరి? బాసను బరికించి బాసకట్టడి గనిరి గాక, గట్టడిమున్న చేసి మఱి వ్రాసిరె? ముందెద్ది విద పెర్ది సూడక కడక దల్చిబ్బునేయ మీపేర్మికి దగునె? పొత్తాల పుట్టువు నెఱినెఱుక గలరు! మీయట్టి రిట్టులన నేమి నాగలదు.

పెద్దలచే విన్నదించుక నేను బేర్కొంతి నొచ్చొట దెలియంగ బడగ. నీ కమ్మ్లలో నెను గడుబూన్కి పూని కూర్చితి లెక్కలు వ్రాతనుడులు నాయోపు నంతకు బ్రావరువడి వట్టి. ప్రాబాస సదువర్లు మెప్పనచ్చి పసదన మిత్తురని యాస నేసి దొరకొన్న పనియని తోతెంచు గాని "ప్రానుడి సిఱు దన తవిలి పోవగగాద. యిట ముందరేమయిన నయ్యె; నిట మున్ను దొలిచొప్పు సొప్పదద" నుచు గనుపించి చాటి చెప్పంగ నిట్లు వ్రాసితినయ్య. నాకదె సూడంగ మేలనగ రాద. చచ్చి క్రుళ్లిన డొక్కులా నుడులు ద్రవ్వి పిన్నబిడ్డలవాత వైనంగ జనదు. బూచులని పాఱుదురు వీగి తలడిల్లి. తొలుత మీరలు సదువురచ్చ గూర్పంగ, జదువు బెంపునకు నైనాలు జతనాలు సక్కజేయగలలార యని యాసనెసి యుంటను, మీసన్ను పన్నుగడలెల్లె బనుపడక గుఱికి నవి దవ్వుల నగుట, నగగూరి నాతోపు మిమ్ము వినిచిరిని. దగు చొప్పు మదినరసి నేటియదనునకు నొనరెడు పడు నొకడువాడిగాజేసి, పాఱులు గాపులు నాక, యెల్లరును జదువులు నేర్వంగ నియ్యకొనుడు. నిక్కంపు నాడెమ్ముదెల్విచే బొసగు; రిత్తనుడికారముల బొరయదయ్య, యిప్పటి మన యేలి కల బాస గాపులు మాలలు సులుకగా జదవంగ, నడువ బెట్లయ్యె? మన బాస వెఱలకు కాద మనకేని గడుగొడినె యెట్లయ్యె? నదియు

83

ప్రాదెనుగు గమ్మ

దలపోయ, గదురదె నాన మది మీకు? బ్రాదెనుగ తగులబడి, క్రొందెనుగు మీరు సాలించ కునికిన చదువు కొఱయయ్యె. మాట మాటకు గుటక వైనక మీరేని మాటాడ నేరరీమేటిబాస. మాటమాటకు మేరమీరితి మేముకోయని కట్టు బొత్తాలు సూచివ్రాసెదరు. ఎంత మేటిది యయిన నేమయ్యెనయ్య? తలపుతో నాతికేన్, జేతికేన్, రాద. కాసికి దాతేగి మోచి తెచ్చినవేని, మిన్నేటి నీళ్లులేన్, మేటినేని, దప్పినో ద్రావంగ నగునె యెల్లరకు? మైలవోగలయింపి సిలుకుట కగునేమొ, బెఱనాళ్ళ చదువులపాడిని మీరు వాడిగాజేకొన మెయికొన రేని, దెనుగులు ముతకలయి వెనుక జిక్కుదురు. నెఱవారు దెలినొంది నాడెమ్ము మినిలి, మించిపోదురు నుండి డిగ ద్రొబ్బి మనల. నంతకంతకు వన్నెవాసియు దఱగి, రూపఱి, లావేరి, యెత్తువడి, క్రుంది, తెనుగు బలుకుల వెలది సిందఱవోయి, లాతిబాసల సాన్లు నాడెమై క్రేడింప, జింపిఱిగొట్టపు నే పొంద దంక; నమ్ముడ, నమ్ముడ, నమ్ముడ, నిజము. నాతలపు గీడేని, జెప్పి దూఱుండు; పెద్దలు; మీయెదుట రిత్తనల్క నాయితమ్మునకునై యారివేరమును బూనంగలేదయ్య; బూమియు సెప్ప; బాదికనై తగవు; వాలి చుట్టలమె? యొడ్డారమునకు వాదూనంగలేద. మఱికటించు కొనకుండి మోములు మీరు. నెయ్యమ్ము సెదరంగ నియ్యకుడయ్య. నాచెప్పుమాటలు దప్పుగా దడవక, నాడెమ్ము సక్కగా నరసిగొనుండు. కడుగూర్మిసదువు నెడగలరేని మీరలెల్ల వారికి అగ్గు నింపెట్లు గూరునటు లన ఛేయండి పట్టు విడిచి. నాచెప్పుగల యది సెప్పితయ్య. యీవిట్టులంటి నావలదు మీకు; తరుసంటి పలుకంటి వని కసరగాదు. తప్పులు గనిపించి దయసేయుడయ్య. కలరూపు దెలిసి యవుగాదనుడ మీరు. గేలెత్తి మ్రొక్కెద గినియకు డయ్య. యెలమినాయెడె మీకు నలరెడు నయ్య. నరవుడమును నిచ్చ పనగలాడ; నుడిగము వదవుడ. యూద
84

వ్యాసావళి

వూనకుడ, యించెడు నానుడు లెల్లను మీకు! గండయ్య, విండయ్య, కొండయ్య మేల. మన రచ్చ దయ్యము మనచును గాత! అక్కున సిగలోన జొక్కున మోమున సానుల నెలకొల్పు మాను దొరలు సిరి, సేవ, నుడి మెఱుగు సమకూర్చి మంత్రు తెనుగు జదవుల రచ్చతీర్పరుల నెల్ల. భళిరె! భళి! భళిరె! భళి1 భళిరె!

పర్లాకిమిడి,
యొక వేయు దొమ్మిదినూఱులు
బదమూడు నగునేట, నాలువవు
నెల తుది వాటనంచిపుచ్చినది.

ఇట్లు మీ యడియరి

నీడ నేనిడితి గైవ్రాలు

గిడుగు వేంకటరామమూర్తి.