భాస్కరరామాయణము
సుందరకాండము
| |
రమణీహృదయేశ్వర
కారుణ్యసుధాంబురాశికల్లోలభవ
శ్రీరంజితవరవైభవ
సారయశశ్శ్రీవిహార సాహిణిమారా.
| 1
|
| క. |
అంతం గపివీరులతో, సంతస మందంగఁ జండసమరజయశ్రీ
మంతుం డగుహనుమంతం, డెంతయు బలగర్వ మెసఁగ ని ట్లని పలికెన్.
| 2
|
| చ. |
ఉరవడి నుప్పరం బెగయ సూఁకుమదీయపదోగ్రఘట్టన
స్ఫురణము సైఁపలేక వడి భూమి దిగంబడుఁ గాన యిమ్మహీ
ధరదృఢభూరిశృంగములు దాఁపలుగా లఘులీల దాఁటి స
త్వరగతితోడ యోజనశతంబును గూడ నతిక్రమించెదన్.
| 3
|
హనుమదాదివానరులు మహేంద్రగిరిం జేరుట
| చ. |
అన విని సంతసంబున సమస్తకపీంద్రులుఁ జేరి యాసురేం
ద్రున కనురక్తి దేవతలు మ్రొక్కువిధంబున మ్రొక్కి వాయునం
దను నవపుష్పమాలిక నుదంచితకాంచనకుండలంబులం
గనకమయాంగదంబులఁ దగంగ నలంకృతుఁ జేసి రత్తఱిన్.
| 4
|
| చ. |
అనుపమవిక్రమక్రమసమగ్రభుజార్గళుఁ డైనవాయునం
దనుఁడు నిజాప్తవానరులుఁ దానును నెక్కె మరుత్సురాంగనా
జనకృతసంగశృంగచయసంగతతారకసూర్యచంద్రమున్
[1]ఘనవనమంద్రమున్ సుజనగమ్యనగేంద్రము నమ్మహేంద్రమున్.
| 5
|
| వ. |
ఇవ్విధంబున నెక్కి బహుఫలకిసలయకుసుమవిలసితలతాతరువిసరభాసురంబును
ఘోరతరరవశరభసైరిభభైరవకంఠీరవచండమదోద్దండవేదండపుండరీకభల్లూక
విపులవిషాభీలకాలవ్యాళకోలస్థూలగోలాంగూలప్రముఖప్రాణికులంబును గాక
మూకానేకపక్షికులవ్యాకులంబును నభ్రంకషోత్తుంగశృంగంబును సురాసురయ
|
|
| |
క్షగంధర్వసిద్ధవిద్యాధరసేవితంబును గనత్కనకమణిసానుసంతానభాసమానం
బును నానావర్ణద్యుతిరాజివిరాజితంబును నానాసత్త్వమందిరకందరంబును
గామరూపాభిరామంబును మహౌషధీదీపప్రదీపితంబును నగు నన్నగోపరిభా
గంబున.
| 6
|
| క. |
మరకతనిర్మలజలభా, సురశాద్వలతలమునందుఁ జూడఁగ నొప్పెం
దరుచరవీరుఁడు గమలా, కరమున విహరించుమత్తకరిచందమునన్.
| 7
|
| క. |
మృగపతిపగిదిన్ మృగముల, బెగడం దోలుచు మహీజబృందంబుల పై
ఖగముల నెగయం జోపుచు, నగచరవీరుండు ప్రియవిహారము సల్పెన్.
| 8
|
| క |
మారుతసూనుం డక్కజ, మారెడు తేజంబుతోడ నతిధీరుం డై
భూరితరశైలశృంగము, పై రెండవతరణికరణి భాసురుఁ డయ్యెన్.
| 9
|
| క. |
విక్రమవిభవము మెఱయఁ ద్రి, విక్రమములు విస్తరించి వెలయంగఁ ద్రిలో
కక్రమణశాలి యైనత్రి, విక్రమదేవుగతిఁ బ్లవగవీరుం డొప్పెన్.
| 10
|
| వ. |
ఆసమయంబునం బావనిపాదఘాతంబులం గంఠీరవపాదఘాతంబుల నొఱలుమత్త
ద్విరదంబులకరణి నొఱలుచుం బవనతనయుపదతలహతి శిల లురుల శిఖరం
బులు విఱిగి పడఁ గుప్పించుననిలసుతునిచరణప్రహరణంబుల శిలాంతరాశీవి
షంబులు సధూమస్తోమజ్వాలాభీలజ్వలనంబుల నుమియుచు నర్ధవినిస్స్రుతంబు లై
నెగయించుఫణావళులచేత నుద్దీపితనూతనకేతనావృతుండునుంబోలెఁ దేజరిల్లు
చు సమీరకుమారాక్రాంతసకలస్థలనిర్గళితపాండురజలధారలు ముక్తాహారంబు
లుంబోలె నలంకరింప నయ్యది నెఱయ మెఱసె నంత ననతిదూరంబున.
| 11
|
| శా. |
భూరిధ్వానభయప్రకారము సదాభూయిష్ఠగంభీరతా
కారం బుత్థితతుంగభంగచయ[2]రంగత్సారడిండీరవి
స్తారం బవ్యయవారిపూర మురుమత్స్యక్రూరనక్రానిలా
హారగ్రాహవిహారఘోరతరపారావార మేపారుచున్.
| 12
|
| చ. |
తొడరి సురాసురుల్ గడఁకతో మును ద్రచ్చి రగస్త్యుఁ డల్గినం
బుడిసిటిలోనఁ బెంపు చెడిపోయితి వారిమహత్త్వ మారయం
గడు నది నాకు నీచదశ గా దని యుండితిఁ గాక క్రోతి యే
వడి నను దాఁటు నన్నగతి వారక నింగి చెలంగ మ్రోయుచున్.
| 13
|
| చ. |
పరిచితచక్రవాకకుచభారము నుత్పలదృష్టులున్ దళ
త్సరసిరుహాస్యముఁ బులినచారునితంబముఁ జూచి వార్ధి ని
ర్జరనదిఁ గౌఁగిటం బొదువఁ జాఁచిన చేతు లనంగ నూర్ము లం
బరతల మప్పళింపఁ గని పావని చిత్తములోన ని ట్లనున్.
| 14
|
| క. |
సాగరము పెంపు చూచిన, నేగతిఁ గడవంగఁ బాఱ నెవ్వఁడ నే ని
|
|
| |
ట్లాగుణనిధికృప గగనా, భోగంబున కెగసి కడచి పోయెదఁ బ్రీతిన్.
| 15
|
| ఉ. |
ఇంక విచార మేల జవ మింకక యీజలరాశి దాఁటెదన్
లంకకుఁ బోయెదం గడిమి లావులు సూపినరాక్షసావలిం
బొంక మడంచెదన్ జనకపుత్రినిజస్థితిఁ జూచి వచ్చెదం
గింకరధర్మవృత్తి పరికింపఁగ వంచన కీర్తిహేతువే.
| 16
|
| చ. |
పొరిఁబొరి లంకలో వెదకి భూసుతఁ గాంచెదఁ గానకుండినం
గర మమరావతిన్ వెదకి కాంచెద నందును గానకున్న ని
ర్జరరిపుఁ బట్టి కట్టి పెలుచం గొనివచ్చెద నొండె వానితో
నురవడి లంక వే పెఱికి యుద్ధతిఁ దెచ్చెద రామునొద్దకున్.
| 17
|
| క. |
జానకి వెదకెద నని యా, భూనాయకునెదుర భానుపుత్రుం డలరన్
వానరవీరులు మెచ్చఁగఁ, బూనితి నే రిత్త మగిడి పోయిన నగరే.
| 18
|
| క. |
ఇనపవనశక్రచతురా, ననసాగరములకు వందనము చేసి మనం
బున రామలక్ష్మణులకు, వినయంబున మ్రొక్కి బంధువితతిం బ్రీతిన్.
| 20
|
| క. |
వలగొని యాలింగనముల, నలరించుచు వారిచేత నాశీర్వాదం
బులు గైకొనుచును జలనిధి, బలువిడి లంఘింపఁ బూని ప్రాఙ్ముఖుఁ డగుచున్.
| 21
|
| మ. |
సరిపాదంబులు పొందుగా నిలిపి దోస్స్తంభంబు లంకించి ని
ర్భరదర్పంబునఁ బొంగి యున్నమితశుంభద్వాల మభ్రంకష
స్ఫురణోగ్రంబుగ లంకదిక్కు గనుఁగొంచుం గ్రోధరక్తాస్యుఁ డై
గిరి గ్రుంగంబడఁ దాఁచి దాఁటెఁ జటులక్రీడాగతిన్ మింటికిన్.
| 22
|
| క. |
అగచరుఁ డరిగెడుజవమున, గగనాపగదాఁక నెగసి క్రమ్మఱి వచ్చెన్
మొగిఁ దరులు గిరులు దూరా, ధ్వరుఁ డగుప్రియు ననిచి మగిడి వచ్చినభంగిన్.
| 23
|
| క. |
ఆలోఁ గెలఁకుల లఘుతర, తూలికలతెఱంగు దోఁపఁ దోడన జలముల్
జ్వాలికలు దెరలి చన ను, త్తాలగతిన్ నింగిఁ బవనతనయుం డరుగన్.
| 24
|
సముద్రము దాఁటుహనుమంతునకు మైనాకం బెదురగుట
| వ. |
జలనిధి తనచే రక్షితం బైనమైనాకంబుఁ గనుంగొని.
| 25
|
| చ. |
అడవిఁ జరింప రాక్షసవధార్థము వచ్చినరాముపంపునం
గడఁగి మహీసుతన్ వెదకఁగా నిదె పావని వోవుచున్నవా
డుడుగణవీథి లంకవల నొక్కఁడు నొక్కనిమేష మాశ్రమం
బుడుగ హిరణ్యనాభ తగ నూకువ గ మ్మని నెమ్మిఁ బల్కినన్.
| 26
|
| క. |
పారావారముపంపున, మారుతి కొక్కింతదడవు మైనాకం బా
ధారం బగుతలఁపున జల, పూరము కడ లడర వెడలి పొడవుగ నెగయన్.
| 27
|
| ఉ. |
వీఁ డొకరక్కసుం డెడరు వేచి వియత్తలవీథి నడ్డ ము
|
|
| |
న్నాఁడు మదాతిరేకమున నా కవరోధము సేయ వేఁడి య
వ్వాఁడిమి మొక్కపుత్తు నని వక్షమునం బఱతెంచి తాఁకినన్
వేఁడిమి విస్ఫులింగములు వెల్వడఁగా ధరణీధరేంద్రమున్.
| 28
|
| క. |
కడిమిం దాఁకినయురవడిఁ, బిడు గడిచినభంగి యైన బిమ్మిటితోడన్
సుడిపడుచు నుండి కొండొక, దడవునకుం దెలిసి నిలిచి తాలిమికలిమిన్.
| 29
|
| శా. |
ఆకాశంబున నొక్కదివ్యపురుషుం డై యాత్మశృంగస్థలిన్
వే కానంబడి పల్కెఁ బేరెలుఁగునన్ వీరోత్తమా యేను మై
నాకంబం బ్రియబంధుకృత్యమునకు న్వారాశి పుత్తేరఁగా
నీ కడ్డం బిటు లైతిఁ గాక కలరే నీ కడ్డ మెవ్వీరులున్.
| 30
|
| క. |
సగరుం డినకులదీపకుఁ, డగు రామునితాత యనఁగ నవనిఁ బ్రసిద్ధుం
డు గుణాంబుధి యంబుధి యా, జగతీపతిపేరఁ గాదె సాగర మయ్యెన్.
| 31
|
| చ. |
అదియును గాక లోకహితుఁ డై యుదయించిన రామచంద్రుపం
పిది శతయోజనం బుదధి యిక్కడఁ గావున నీవు నాపయిం
బదయుగళంబు మోపి పరిపక్వఫలాదులఁ దృప్తిఁ బొంది నె
మ్మదిఁ జను పూజనీయుఁడవు మారుతనందన యెన్నిభంగులన్.
| 32
|
| క. |
మఱియును నొక్కవిశేషం, బెఱిఁగించెదఁ గృతయుగాది నెఱకలతోడం
బఱతెంచి జనపదంబులు, నఱుముగఁ బడుచుండు నెల్లనగములు ధరణిన్.
| 33
|
| ఆ. |
అది యెఱింగి యింద్రుఁ డలుకఁ గొండలఱెక్క, లశనిధారఁ దునుమ నప్పు డేను
భీతిఁ గలఁగి పాఱ మీతండ్రి పవనుండు, జవముతోడ నన్ను జలధిఁ జేర్చె.
| 34
|
| క. |
జలధియు నోడకు మని నను, నెలమిం దనలోన దాఁచె నే నది మొద లా
జలధికిఁ బ్రియ మై యుండుదు, జలధి శరణ్యుండు వృక్షచరవర నాకున్.
| 35
|
| చ. |
అనవుడు నంజనాతనయుఁ డగ్గిరిపుంగవుఁ జూచి నాకుఁ బెం
పొనరఁగ నీ వొనర్చుసమయోచితకృత్యము వచ్చెఁ జూచితే
వనరుహబంధుమండలమువాఁడిమి పొన్పడఁ జొచ్చెఁ బ్రొద్దు లే
దనిమిషవైరివీటికి రయంబున నేఁగుట కార్య మారయన్.
| 36
|
| క. |
ఈమకరాలయ మిట నూ, ఱామడకై దీని కేటి కలయఁగ నద్రి
గ్రామణి యారాజన్యశి, ఖామణిపనికై చనంగఁ గాంచితి ననుచున్.
| 37
|
| క. |
వానరవీరుం డగ్గిరి, పై నటు గే లూఁది గగనభాగంబునకున్
వే నెగసి చనియె నటఁ జనఁ, గా నిట కింద్రుండు వచ్చి గారవ మారన్.
| 38
|
| క. |
గిరివర రఘుపతిదూతకుఁ, బరమాప్తుఁడ వగుట నాకు బంధుఁడ వింకన్
ధర కనురాగం బొసఁగుచు, నురుపక్షద్వయముతోడ నుండుము నెమ్మిన్.
| 39
|
| క. |
అని పల్కి పాకశాసనుఁ, డనిమిషనగరమున కరుగ నమరప్రభృతుల్
చని సురసాఖ్యం బన్నగ, జననం గని యిట్టు లనిరి సమ్మద మారన్.
| 40
|
| మ. |
కడుఁ దెంపార సమీరసూనుఁడు మహోగ్రగ్రాహసంచార మై
నడుమన్ వారిధి యుండఁగా నరుగుచున్నాఁ డభ్రమార్గంబునం
గడఁకన్ లంకకు జానకిన్ వెదక నింకం కార్య మె ట్లౌనొ యి
క్కడ నివ్వీరవరేణ్యుఁ డొక్కరుఁడు పెక్కం డ్రక్కడన్ రక్కసుల్.
| 41
|
| తే. |
అని విచారించి సుర లెల్ల ననిలసుతుఁడు
సాగి యిదె వచ్చె నితఁడు దుర్జయుఁడొ కాఁడొ
నీవు నని వేగ మవ్వీరులావుకొలఁది
యరయఁ దగు నన్న నగుఁ గాక యనుచు సురస.
| 42
|
సురసాసింహికలనిరాకరణము
| ఉ. |
దారుణ మైనమే నమరఁ దా నొకరక్కసి యై చెలంగుచున్
మారుతవీథి నంబునిధిమధ్యమునం బఱతెంచి పల్కె నో
రోరి వెడంగువానర మదోద్ధతి నెక్కడఁ బోయె దింక నా
హారము గమ్ము నా కని గుహాసదృశం బగునోరు విచ్చినన్.
| 43
|
| క. |
ఆరక్కసిఘోరాకృతి, మారుతతనయుండు సూచి మానిని విను మే
నారాముబంట రావణుఁ, డారఘువరుదేవి దండకారణ్యమునన్.
| 44
|
| క. |
మాయం జెఱగొని పోయెం, బోయినయాచొప్పు వెదకఁ బోయెద నాభూ
నాయకుసతిఁ గని వచ్చెద నీయాఁకలి దీర్చికొనుము నెఱి నటమీఁదన్.
| 45
|
| ఉ. |
అ ట్టనుమాటకుం గెరలి యారజనీచరి భీకరాకృతిన్
నెట్టన దృష్టిజాలముల నిప్పులు రాల మహాట్టహాససం
ఘట్టన నాకసం బద్రువఁగా వివృతానన యయ్యె నైన నే
నెట్టును జిక్క దీని కిటు లేటికి నంకిలి నాకు నిక్కడన్.
| 46
|
| మ. |
అని యూహించుసమీరపుత్రుని రయం బారన్ భుజంగాంబ గ్ర
మ్మన మ్రింగన్ దశయోజనాయతముగా నాస్యంబు వే పెంచినం
గని తానున్ దశయోజనాయతమహాకాయుండు గా నింతి గ
న్గొని తా వింశతియోజనాయతముగాఁ గ్రూరాస్యమున్ విచ్చినన్.
| 47
|
| సీ. |
అతఁడు త్రింశద్యోజనాయతతనుఁడు గా, నురగాంబ నలువదియోజనముల
యంతనో రెత్తిన నాతఁ డేఁబదియోజ, నములంతవాఁ డైన నాగజనని
వెస షష్టియోజనవిసృతాస్య గాఁగ వా, నరుఁడు డెబ్బదియోజనములయంత
ఘనుఁడైన సురసాఖ్య యెనుబదియోజన, ములయంత వివృతాస్యబిలముఁ బెంప
మారుతి నవతియోజనమానుఁ డగుచు, నమర నాకాంత శతయోజనములయంత
వివృతవక్త్రంబు సూప నవ్వీరవరుఁడు, మఱి పయోదముగతి మేను కుఱుచపఱిచి.
| 48
|
| తే. |
చిత్రతరభంగి నంగుష్ఠమాత్రుఁ డగుచు, దానిజఠరాంతరము సొచ్చి తాన మరలి
వదనమార్గంబు వెలువడి వచ్చి నగుచు, నోనిశాటి నీయాఁకలి యుడిగెనోటు.
| 49
|
| చ. |
అరుగుట సెప్పి రాకతల నాఁకలి దీర్చెద నన్నఁ జాల వే
గిరపడుచున్కి నీయుదరగేహము సొచ్చితిఁ జక్క వచ్చితిన్
నరపతికార్య మేఁగెద ననం దనరూపముతోడ నిల్చి యా
సురసయు ని ట్లనుం బవనసూనుఁ గనుంగొని సమ్మదంబునన్.
| 50
|
| క. |
అతిబలులు నిశాచరు లని, హితమతి నీలావు సూడ నేఁ గపివర వ
చ్చితి దివిజులపంపున నూ, ర్జితశక్తివి గాన నీకు సేమం బెందున్.
| 51
|
| ఆ. |
అనుచు నురగజనని తనలోకమున కేఁగె, నంత నింగి వెలుఁగ ననిలసుతుఁడు
రఘుకులేంద్రుఁ డలిగి రాక్షసపురముపైఁ, బఱుపుచిచ్చఱమ్ముపగిది నిగిడె.
| 52
|
| క. |
ఘనవీథిం జనుహనుమం, తునికాయచ్ఛాయ చూడ దోఁచెను దశయో
జనవృత్తముఁ ద్రింశద్యో, జనదీర్ఘము నగుచుఁ జాఁగి జలనిధినడుమన్.
| 53
|
| శా. |
ఛాయాగ్రాహిణి యైనసింహిక మహాసంరంభ మేపారఁగా
వాయుక్షిప్రతరోగ్రఘట్టనపటుధ్వానంబు దుర్వార మై
మ్రోయం దుంగతరంగభంగ మగునమ్మున్నీటిపెన్నీటిపైఁ
గాయచ్ఛాయ సనంగఁ జూచి చులుకం కి గట్టల్క దీపింపఁగన్.
| 54
|
| క. |
ఉడువీథి కెగసి యార్చుచు, నొడిసి వడిం బట్టి మ్రింగ నురవడి నతఁడుం
గడుపు విదళించి నెత్తుటఁ, దడిసినమే నొప్ప వెడలెఁ దగుణార్కుగతిన్.
| 55
|
| క. |
జలజహితుఁ డప్పు డస్తా, చలమునకుం జనఁగ వృక్షచరవీరుఁడు నా
జలనిధి గడచి సువేలా, చలమునకుం జనియె నధికజవసత్త్వములన్.
| 56
|
| వ. |
ఇట్లు శతయోజనాయతం బగువారాశి ననాయాసంబున దాఁటి యన్నగోపరి
తలంబున నిలువంబడునెడ.
| 57
|
| క. |
తరుచరవీరునిపదహతి, నురవడి గిరి గదలఁ దరువు లూఁగఁగఁ బుష్పో
త్కరములు రాలెన్ ఖచరులు, గురుతరమతిఁ బుష్పవృష్టి గురిసినభంగిన్.
| 58
|
హనుమానుఁడు లంకం బ్రవేశించుట
| వ. |
అంత నయ్యద్రిప్రాంతంబునం గొంత విశ్రమించి సమీరనందనుండు గట్టెదుర.
| 59
|
| ఉ. |
సాలకదంబనింబకుటజవ్రజకింశుకనారికేళత
క్కోలజటాజటాలవటకుంజవిశాలరసాలతాలహిం
తాలతమాలలోలదళదాడిమమంజులవంజులార్జునో
త్తాలమధూకతిందుకవితానవికాసితకాననంబులన్.
| 60
|
| క. |
వికసితనుతకేతకిచం, పకతిలకక్రముకపారిభద్రకకరవీ
|
|
| |
రకరంజకురంటకకుర, వకవకుళకపిత్థబిల్వవనవాటికలన్.
| 61
|
| మ. |
దళదిందీవరకైరవోత్కరలసత్కల్హారబంధూకని
ర్మలరాజీవముఖప్రసూనరసధారాస్ఫారకల్లోలచం
చలలోలాంతరకేళిలోలకలహంసక్రౌంచచక్రవ్రజా
కులకారండవభృంగభాసురసరిత్కూలంబులం జూచుచున్.
| 62
|
| మ. |
పరిఘాభీలము వప్రదుర్గము ఘనప్రాకారఘోరంబు గో
పురనానాద్భుతయంత్రభీకరము సంపూర్ణాస్త్రశస్త్రధ్వజ
స్ఫురదట్టాలకజాలభీషణము రక్షోవీరదుస్సాధముం
దురగస్యందనమత్తసింధురభటస్తోమాతిభూయిష్ఠమున్.
| 63
|
| వ. |
అయి నెఱయ మెఱయుచు మఱియును గగనోల్లేఖరజతిశిఖరిశిఖరంబునుంబోలె
నభ్రంకషం బై తనరుచుఁ గ్రూరోరగసంకీర్ణం బగుభోగవతీపురంబునుంబోలె దం
ష్ట్రాకరాళముఖులు నాభీలశూలపట్టిసహస్తులు నైనరక్షోవీరులచేత వెలుంగుచు
నానాధనవిరాజితం బై యలకాపురంబునుంబోలె వెలయుచున్న లంకాపురంబు
గనుంగొని యరుదందుచు నుత్తరద్వారంబు సేరి.
| 64
|
| తే. |
అరసి చూడ సురాసురదురధిగమము, చతురుపాయప్రయోగదుస్సాధతరము
గాన కపు లెంతవార లిక్కడిఁదిపురము, సేరి యారాఘవుఁడు నేమి సేయఁగలఁడు.
| 65
|
| క. |
రావణుఁడు లోకభయదుఁడు, గావున వాఁ డెఱుఁగకుండఁ గనుమొఱఁగి పురం
బేవిధిఁ జొచ్చెదనో మఱి, యే విధమున నేను సీత నీక్షించెదనో.
| 66
|
| క. |
జనకజ నేకాంతంబునఁ, గనుఁగొనియెద నేన యొరులు గానకయుండం
దనుమధ్యకలిమి యెట్లొకొ, చని చూచెదఁ గాక యిచట సందియ మేలా.
| 67
|
| క. |
రక్కసులు వెక్కసంబుగ, దిక్కుల నన్నింటఁ గడిమిఁ ద్రిమ్మరుదురు న
న్నిక్కడఁ గనుఁగొనఁ కార్యము, చిక్కును నా కిచట నింత చెల్లదు నిలువన్.
| 68
|
| తే. |
ఏను యాతుధానుఁడ నైన నితరజనుఁడ, నైన నెఱిఁగి నివారింతు రపుడ నన్ను
గాలి కైన రక్కసులకుఁఁ గానఁబడక, సురిఁగి యీపురద్వారము సొరఁగరాదు.
| 69
|
| వ. |
అనుచు నొక్కముహూర్తమాత్రంబు చింతించి ధీమంతుం డగుహనుమంతుండు
తనయద్భుతప్రకారం బగునాకారం బవలోకించి.
| 70
|
| ఉ. |
ఈయురుమూర్తితోడఁ బుర మేను జొరన్ వెఱఁ గంది చూచుచుం
బోయి నిశాటు లాగ్రహము పుట్టఁగ రావణుతోడఁ జెప్ప నాఁ
డాయతశక్తి నన్ను నిట నంకిలిపెట్టిన నప్డు రామభూ
నాయకునాజ్ఞ గైకొనిన నాపని చెల్లక గాలివోవదే.
| 71
|
| ఉ. |
కావున రామచంద్రుపని గైకొని చేయఁగ నేభయంబు నా
కేవిధి గాకయుండ నను నెవ్వరుఁ గానక యుండ నాత్మర
క్షావిధ మొప్ప సూక్ష్మతరగాత్రము దాలిచి రాత్రివేళ లం
|
|
| |
కావరణంబు సొచ్చి కడఁకన్ సతి నంతటఁ జూచి కాంచెదన్.
| 72
|
| వ. |
అనుచు సూర్యాస్తమయసమయం బవలోకించునెడ.
| 73
|
| క. |
నా కెంతయుఁ బ్రియశిష్యుం, డీకపివరుఁ డితనిపనికి నెడగా కుండం
బోక యుచిత మనుకరణి వి, భాకరుఁ డపు డపరశిఖరిపై కరుగుటయున్.
| 74
|
| క. |
భానుఁడు నాపగవాఁ డా, భానుకులునిసతిని వెదకుపని వచ్చిన ని
న్నే నేల మహిసుతం బొడ, గానఁగ నిత్తు ననుకరణి ఘనతమ మడరన్.
| 75
|
| వ. |
కనుంగొని యమ్మహీధరసన్నిభం బగుతనగాత్రంబు సంకోచించి యణుమాత్ర
దేహుం డగుచుఁ దత్పురగోపురప్రాసాదాధిరోహణంబు సేసి సమంచితకాంచన
ప్రాకారంబులు నీలప్రవాళముక్తాఫలవైదూర్యరజతకనత్కనకశోభితంబు లగు
గృహంబులుం గలలంకాపురంబు గలయం గనుంగొనుచు నమ్ముందట రుచిరవై
దూర్యవజ్రోపలతలంబులు నిర్మలస్ఫటికపద్మరాగాంతరసికతాపూరంబులు ముక్తా
మణిదామాభిరామంబు లైనహాటకస్తంభంబులు మణిప్రభాభాసమానజాంబూ
నదసమున్నతవేదికలు నానారత్నసౌపానసంతానంబుల భర్మనిర్మితసాలభంజికలు
నింద్రచాపానురూపవివిధమణివిచిత్రచిత్రితతోరణంబులుఁ జారుచామీకరమం
డితనూతనకేతనంబులు నుద్దామాభిరామక్రీడాద్రిహేమశృంగంబులు నభినవ
రత్నఖచితసువర్ణపూర్ణానల్పశిల్పాభిశోభితద్వారంబులు వీరభటవారణతురగ
స్యందనసంచారరణన్మిణిగణకింకిణీశింజితమంజుమంజీరాదిభూషణఘోషణంబులు
నిరంతరావార్యతూర్యఘోషంబులు నాసన్నజలధిప్రతిఘోషంబులుం గలిగి
హంసక్రౌంచమయూరపారావతసేవితంబులు సాంద్రచంద్రికాధౌతమయంబులుఁ
బ్రచురలసదిందిరంబులు నగు శుభమందిరంబులుం గలిగి విచిత్రమాణిక్యమయ
వస్త్రయు గోష్ఠాగారావతంసయు శాతకుంభకుంభస్తనయును రత్నదీపికానిర
స్తసదనాంధకారయు నగుచు విలాసినియనుంబోలె వెలయుచున్న రావణునగ
రంబు గనుంగొని విస్మితాంతరంగుండును సీతాదర్శనోత్సుకుండు నగుచు నాసౌ
ధంబు డిగ్గె.
| 76
|
హనుమంతుండు లంక యనునిశాటిని నిగ్రహించుట
| క. |
అటు చూచి డిగ్గి తగ ముం, దటఁ జనునెడ లంక పవనతనయునిఁ గని యు
త్కటపటునిటలతోటోగ్ర, త్కుటిలతరభ్రుకుటివికటఘోరాకృతి యై.
| 77
|
| ఉ. |
ఎక్కడిమర్కటాధముఁడ వెవ్వఁడ వేటికి నోట లేక నీ
విక్కడ వచ్చినాఁడవు సురేంద్రభయంకరుఁ డైనరావణుం
డెక్కుడుచేవ నేలుపుర మేరికిఁ జేరఁగ వచ్చు నిమ్మెయిన్
నిక్కము చెప్పు మే నెఱుఁగ నీతెఱఁ గంతయు విన్నమీఁదటన్.
| 78
|
| శా. |
కింకన్ నిన్ను వధించి పుచ్చెద ననం గీశప్రభుం డప్పు డా
లంకన్ నీవు నిశాటి వేమి ధృతి నేలా నన్ను భర్జించె దా
|
|
| |
తంకం బొందక యున్నదానవు పురద్వారంబునం దింక ని
శ్శంకన్ బొంకక చెప్పు మన్న నది యాసామీరితో ని ట్లనున్.
| 79
|
| క. |
లంక యనుపేరఁ బరఁగుదు, లంకాపురచోరవర్తులం గడతేర్తున్
లంకాపతియానతి నీ, లంకాపురిఁ గాతు నేను లంకామూర్తిన్.
| 80
|
| వ. |
ఇంక నీవు వచ్చినపని యెఱింగింపు మనిన నతం డి ట్లనియె.
| 81
|
| క. |
ఈపురిఁ గలగృహతోరణ, గోపురఘనసాలసౌధకూటప్రాసా
దాపణవనోపవనజన, వాపీకూపములు చూడ వచ్చితి వేడ్కన్.
| 82
|
| చ. |
అనవుడు నన్నిశాచరి భయంకరహుంకృతితోడ నార్చి యి
ట్లనియె వెడంగువానర రక్తయంబున నెక్కడి కేల పోయె దే
పున నిట నన్ను మీఱి మఱి పోదటె నావుడుఁ బోయి వచ్చి నీ
పని మఱి చక్కఁ జేసెద నెపంబు సహింపుము వేగ మేటికిన్.
| 83
|
| క. |
అని యతఁడు పలుకఁ బరుష, ధ్వని నాతనియురము హస్తతలమున వ్రేయం
గనలి నిశాచరికే లు, క్కునఁ గమియఁగఁ బట్టి భీతి గొనఁ దిగిచి వడిన్.
| 84
|
| క. |
పిడుగుగతిన్ బెడిదం బగు, పిడికిట వక్షంబుఁ బొడువ బిమ్మిటితోడం
బుడమిఁ బడి నోరు దెఱవఁగఁ, గడతేర్పఁడు దానిఁ గరుణఁ గామినియనుచున్.
| 85
|
| సీ. |
అంత గద్గదికతో నాలంక హనుమంతుఁ గనుఁగొని ననుఁ గావు కపివరేణ్య
వినుము చెప్పెద మున్ను విన్నవృత్తాంతంబు, వనచరుఁడొక్కఁడుఁ జనకతనయ
వెదక నెప్పుడు వచ్చి వే నిన్ను భంజించు, నది యాదిగా లంక యడఁగఁగలదు
రావణుండును సర్వరాక్షసోపేతుఁ డై, సీతనిమిత్తంబు చేటు నొందు
ననుచు నజుఁడు నాతోఁ జెప్పె నమ్మహాత్ము, పలు కమోఘంబు గావునఁ బలికినట్ల
యగు సమస్తంబు నీ వింక నతులబలుఁడ, వెందు వలసిన నేఁగు నీ కెదురు గలదె.
| 86
|
| వ. |
అనిన విని యంత నాలంక నతిక్రమించి హనుమంతుండు తద్ద్వారంబు సొరక
లంకాప్రాకారంబు దాఁటి మాతంగమదసౌరభవాసితంబును బుష్పమౌక్తికవిరా
జితంబును వివిధసౌధాభిశోభితంబును నానాగృహవిలసితంబును నగు రాజమా
ర్గంబున మంజులమంజీరసమంచితకాంచీనినాదంబులుఁ బంచమహాశబ్దంబులును
మదభరాలస లైనసుదతులమధురగీతంబులును రక్కసులయట్టహాససింహనా
దాదినాదంబులును వినుచు నెడనెడ గృహంబులు గలయం గనుంగొనుచు మం
తనంబు లాడువారివలను సేరి యరయుచు రావణస్తుతిపరాయణు లగురక్షో
వీరుల నాలోకించుచు వచ్చి మధ్యమగుల్మంబున జటిలకేశులు నజినాంబరధా
రులు స్వాధ్యాయనిరతులు నైనవారలం బరికించుచు మాల్యభూషితుల నేక
కర్ణుల నేకాక్షుల నేకపాదుల నేకహస్తుల లంబోదరపయోధరులం గరాళుల
భుగ్నవక్త్రుల వికటుల నుత్కటుల వికృతోరఃస్కంధశిరస్కుల నతికుబ్జుల నతి
దీర్ఘుల నతిస్థూలుల నతికృశుల విరూపుల సురూపులఁ బరిఘపట్టిసపరశుప్రా
|
|
| |
సాసిదండభిండివాలతోమరశూలచక్రగదాముసలముద్గరచాపబాణఖడ్గశతఘ్నీ
హస్తులను జిత్రవర్మధారులను జూచుచు నర్కసంకాశహేమప్రకాశంబును బద్మ
కైరవకల్హారాదిపుష్పవిలసితపరిఖావలయితంబును నగునగరంబు వీక్షించుచు
హేషాఘోషంబుల బృంహితస్వనంబులఁ గలధౌతనగోన్నతచతుర్దంతదంతా
వళంబులఁ జారుతురంగంబుల గజదానధారాపంకిలప్రదేశంబుల వీరభటసంకు
లాలాపంబుల సేవాగతాంగనాశింజితంబుల ద్వార పాలకు లదలించుచండహుం
కృతులఁ జెలఁగురావణునగరద్వారంబుఁ జేరునట్టియెడ.
| 87
|
| క. |
చేకొని చూడఁగ నొప్పెం, బ్రాకటముగ లంకమీఁద బహుతారాపూ
ర్ణాకాశం బెత్తినము, క్తాకీలితనీలపటవితానముభంగిన్.
| 88
|
| క. |
పావనికి సీతి వెదకం, గా విశ్వము గానిపింప ఘనతమ మడఁపన్
దేవత లెత్తినదీపము, కైవడిఁ జందురుఁడు వెలిఁగె గగనతలమునన్.
| 89
|
| వ. |
ఇట్లు వెలుంగుచందురుం గనుంగొని హనుమంతుం డలరి యానగరద్వారంబు
సొచ్చి యరయుచుం జని ముందట.
| 90
|
హనుమంతుండు లంకాపురంబున సీతను వెదకుట
| సీ. |
వరవజ్రగర్భితవైదూర్యతలముల, భాసురస్ఫటికసౌపానరాజి
మణిహారచారుహేమస్తంభపంక్తులఁ, జిత్రకాంచనరత్నశిఖరవితతి
విలసితనవరత్నవేదిరంగంబుల, ద్వారచిత్రితరత్నతోరణముల
మహితముక్తాదామమయవితానంబుల, బహుచిత్రశోభితభద్రవలభిఁ
దనరి వీరరాక్షసరక్షితంబు వార, యువతిసేవితమును మంత్రియుతము వివిధ
చిత్రమృగచర్మవర్మరాజితము నగుచు, వెలయునాస్థానసదనంబు గలయ వెదకి.
| 91
|
| చ. |
పరువడి నాపణంబులఁ బ్రభామయభూముల మండపంబులన్
ద్విరదరథాశ్వసద్మముల , వీథుల రచ్చల వేశపంక్తులన్
గిరికటకంబులన్ గుహలఁ గేళిగృహంబుల గుళ్ల వప్రగో
పురముల హర్మ్యసౌధముల భూసురశాలలఁ జిత్రశాలలన్.
| 92
|
| క. |
నారులసదనంబుల నధి, కారులగేహముల యక్షగరుడోరగబృం
దారకకిన్నరనారీ, కారాగారోపకారికాభవనములన్.
| 93
|
| వ. |
మఱియుం గుంభకర్ణవిభీషణమహోదరమహాపార్శ్వప్రహస్తవిద్యుజ్జిహ్వవిద్యు
త్కర్ణవిద్యున్మాలిజంబుమాలిసుమాలిశుకసారణవజ్రదంష్ట్రవజ్రగ్రీవవజ్రకాయ
కటవికటఘనప్రఘనహస్తిముఖనాగేంద్రజిహ్వాకరాళవిశాలాంత్రాగ్నికేతురశ్మి
కేతుసూర్యశత్రుసంపాతివిరూపాక్షధూమ్రాక్షభీమాశోణితాక్షౌష్టమస్తకమ
త్తోన్మత్తకుంభనికుంభదేవాంతకనరాంతకాతికాయమహాకాయకంపనాకంపనమ
కరాక్షమేఘనాదాక్షాగ్నివర్ణత్రిశిరఃప్రముఖయాతుధానగృహంబుల లీలోద్యా
నంబుల వెదకి యచటం గానక చనిచని పురోభాగంబున నయనాభిరామం బగు
|
|
| |
నొక్కమహాహేమధామంబుఁ బొడగని చొచ్చి యచ్చట నొరు లొరులం గౌఁగి
లించుకొని తమతమవదనంబులు నుదరంబు లూరులు నారులు నాభిమూలం
బులుం గక్షమూలంబులుఁ జన్నులు వెన్నులు బయల్పడం దనువులు మఱచి
నిద్రించువనితాజనంబుల నవలోకించి పరదారమర్మనిరీక్షణభయంబునం గలంగి.
| 94
|
| ఉ. |
అక్కట బ్రహ్మచారి నిటు లన్యపురంధ్రులగాత్రమర్మముల్
దక్కక చూచితిం గదిసి ధర్మవిహీనుఁడ నైతి నాకు నిం
కెక్కడిపుణ్యలోక మని యెంతయుఁ జింతిలి యాత్మలోపలన్
నిక్కము గాఁగ ధర్మపథనిర్ణయనిర్మలబుద్ధి దోఁచినన్.
| 95
|
| క. |
మన సేమిటిపైఁ దగులమిఁ, దనరం గామించునట్లు తగ మేలును గీ
డును నగు నే నీయింతుల, మనమునఁ గామించి చూడ మన్మథవశతన్.
| 96
|
| క. |
సుదతిని సుదతులలోపల, వెదకక మృగకులములోన వెదకుదురే యీ
సదనంబులలో నృపుసతి, వెదకక యొండెడల నాకు వెదకఁగ నగునే.
| 97
|
| వ. |
అట్లు గాన యే నిక్కాంతల మదనవికృతమానసుండ నై చూడ నింతియ కాదు
పుణ్యశ్లోకుం డగురామునిపంపున వచ్చిన నాకు నెందును శుభంబె యగు నని య
చట నచట వెదకుచు నగ్రభాగంబున నొక్కదివ్యవిమానంబు పొడగని.
| 98
|
| తే. |
వెలయ విమానంబు దా విశ్వకర్మ, యర్ధయోజనవృత్తంబు సార్ధయోజ
నాయతము గాఁగ నజునకు యమకుబేర, వరుణమందిరములకంటె వఱలఁజేసె.
| 99
|
| క. |
వారిజగర్భునకుం దప, మారఁగఁ గావించి కాంచె యక్షేశుఁడు దు
ర్వారగతి నతని గెలిచి యు, దారుఁడు రావణుఁడు గొనియె దత్పుష్పకమున్.
| 100
|
| చ. |
ఉరుతరభర్మనిర్మితము నుజ్జ్వలరత్నమయంబుఁ బ్రస్ఫుట
స్మరణసమాగతంబు గృహమధ్యగృహప్రకరంబు లోకసుం
దరమును విశ్వకర్మరచితంబును బుష్పసుగంధిదీపస
త్పరిమళితంబుఁ గామగమభద్రవితానవిమానరాజమున్.
| 101
|
| సీ. |
వరవజ్రవైదూర్యమరకతవేదియుఁ, చారుమౌక్తికనీలజాలకంబుఁ
దపనీయమణిమయస్తంభవిభ్రమమును, బహుమణిస్ఫటికసౌపానయుతము
మాణిక్యకుట్టిమమహితకుడ్యంబును. జిత్రకాంచనరత్నపుత్రికంబుఁ
బ్రథితవజ్రోపలప్రాకారరుచిరంబు, భానునిభప్రభాభాసురంబు
మేరుమందరసదృశఁబు మేఘమార్గ, చరము నగునవ్విమానంబు సరగ నెక్కి
యందు వేవురుకాంతల నారఁ గాంచె, నధికనిద్రాపరాయణ లైనవారి.
| 102
|
| వ. |
అక్కాంతలు మధుపానమదవ్యాయామంబుల నలసి నిద్రాపరవశ లై కొందఱు
తిలకంబులు దుడిచియుఁ గొంద ఱందియ లూడిచియుఁ గొండఱు వలువలు
విడిచియుఁ గొందఱు పుష్పమాలికలు దలం జుట్టుకొనియుఁ గొందఱు గెలంకుల
హారంబులు వ్రాలం గొందఱు మేఖలలు మెలికలువడం గొందఱు పర
|
|
| |
స్పరావయవంబు లాలింగనంబు సేసి పతుల కా నలరుచుం గొందఱు భూషణం
బు లూడి నెఱయఁ గొందఱు తమతమవదనంబులు కమలంబు లని తావులకుం
దేంట్లు ముసర వివృతవదనలు నిమీలితనయనలు వికీర్ణకేశపాశలు నగుచు
మఱియును.
| 103
|
| చ. |
అలఘునితంబసైకతచయంబుల నాభిసరోవరంబులన్
విలసదురోజచక్రముల వేణిభరాళులఁ జారులోచనో
త్పలముల భూతరంగముల బాహుబిసంబుల వక్త్రపంకజం
బులఁ దగి సుప్తవాహీనులకపొల్పున నొప్పెడువారిఁ జూచుచున్.
| 104
|
| వ. |
చని కాంచవచతుస్స్తంభదీపంబులు దశకిరీటమణిదీపంబులు వెలుంగ దుకూ
లాస్తరణశోభితతల్పంబు కైలాసకల్పం బగుచు నమరం గనుంగొని యరుదందు
చుఁ జప్పుడు కాకుండ నల్లనల్లనఁ జేర నరిగి.
| 105
|
| సీ. |
కనకాంబరము తటిత్కల్ప మై విలసిల్ల, మేచకాభ్రముభంగి మేను మెఱయ
రమణీయతరలిప్తరక్తచందనచర్చ, కలితసంధ్యారాగకాంతిఁ దనర
భ్రుకుటిరేఖాభీలభూరిఫాలము లొప్ప, దంష్ట్రాకరాళాస్యదశక మెసఁగఁ
గుండలమణిరుచుల్ గండభిత్తుల నిండ, మణిముద్రికలు వేళ్ల ఘృణుల నీన
నభ్రగజగంతకులిశవ్రణాంకములను, దనరుబాహుల రత్నాంగదంబు లమర
వారికడ నిద్రవోవురావణునిఁ గాంచె, నమరలోకవిద్రావణు ననిలసుతుఁడు.
| 106
|
| మ. |
అమరేంద్రధ్వజదిక్కరీద్రకరపంచాస్యోరగశ్రేణిచం
దమునం జేతులు శయ్యపై నమరఁగాఁ ద న్పొప్ప మంథాచలే
న్ద్రముభంగిన్ మదశోణితాక్షుఁ డగుచున్ నాగేంద్రపూత్కారఘో
రముగా నూర్పులు పుచ్చురావణునిపకర్యంకప్రదేశంబునన్.
| 107
|
| వ. |
కొందఱు కాంతలు నయనాభిరామంబులుగా విచిత్రగతుల నాడియుఁ గర్ణామృ
తంబులుగాఁ బాడియు శ్రుతిసుఖంబులుగా వాయించియు నలసి విపంచివీణా
దులు మురజమృదంగపణవడిండిమాదులు కౌఁగిలించుకొని పరవశ లై యుండ
వారలం జేర నరిగి.
| 108
|
| ఉ. |
మేదురనీలనీరదసమేతతటిల్లతమాడ్కిఁ బంక్తికం
ఠోదితగాత్రసన్నిధి సముజ్జ్వలకాంచనకాంతి నొప్పుమం
దోదరిఁ గాంచి సీత యని యుబ్బుచు నాడుచుఁ గంటి నింక స
మ్మోదము గంటి నంచుఁ గపిముఖ్యుఁడు గ్రమ్మఱఁ జూచి తజ్ఞుఁ డై.
| 109
|
| మ. |
అరయంగా నిది నిర్మలాంబరసుగంధాకల్పయుక్తాంగి యా
దరణీయానవవాసితాస్య రుచికృత్తాంబూలరాగాంచితా
ధర యుత్ఫుల్లనవప్రసూనవిలసద్ధమిల్ల కేళీకృత
|
|
| |
స్మరముద్రాంకితకంఠగాఢసురతశ్రాంతప్రసుప్తాక్షియున్.
| 110
|
| క. |
కానీ యిది పంక్తికంఠుని, మానిని గానోపు నకట మతిహీనుఁడ
యే నొండుగాఁ దలంచితి, భూనాయకుపుణ్యసాధ్విఁ బూతచరిత్రన్.
| 111
|
| చ. |
ధరణిజ పుణ్యసాధ్వి వినుతవ్రత పావని సీత లోకసుం
దరి త్రిదశేంద్రవంద్య గుణధాముని రామునిఁ బాసి యన్యకా
పురుషుల శయ్యపై నిదుర వోవునె పుష్పసుగంధభూషణో
త్కరములు దాల్చునే మధువు ద్రావునె భోగము లిచ్చగించునే.
| 112
|
| వ. |
కాన యిది జానకి గా దనుచు నచ్చోటు వాసి పానశాల కరిగి యందు నొక్కెడ
నిర్మలహర్మ్యప్రదేశంబునఁ జందనమృగమదపంకంబులం గలయ నలికి ఘనసార
రేణువులు సల్లి వివిధకుసుమవిసరంబులు నెఱపి నలుదిక్కుల ముక్తాఫలంబుల
రంగవల్లికలు దీర్చి నడుమ నజమృగవరాహిమహిషకుక్కుటమయూరప్రముఖ
ప్రాణిపలలంబులు రాసులుగాఁ బోసి పుష్పమాలికాక్షతవేష్టితంబు లైనయిక్షు
రసాసవమధ్వాసవపుష్పాసవపూర్ణంబు లగుస్ఫటికమణిమయకలధౌతశాతకుంభ
కుంభంబులు దిరిగిరా నిడి వాసనాపూర్ణసుగంధకుసుమంబులు నామ్లలవణాది
షడ్రసంబులు ఘృతార్ద్రకాదిమిశ్రితంబు లైనమృగసూకరచ్ఛాగమహిషకు
క్కుటమయూరాదులకఱకుట్లు నుప్పుఁగండలుఁ బందివాళ్లు నించినకనకరజతస్ఫ
టికచషకంబు లెల్లెడల నిలిపి వివిధలేహ్యపేయఖాద్యాదివస్తువుల నానాఫలం
బుల మహోపహారంబులు సేసినపాసప్రదేశంబులు సూచి వెఱఁగందుచు బహు
ప్రకారంబులఁ బాసక్రియలు సలిపి మదావేశంబున సొలసి యొండొరులం
గౌఁగిలించుకొనియు నితరేతరవస్త్రంబులు పైకిఁ దిగిచికొనియు విగతవసన లై
నిద్రించువనితాసహస్రంబులఁ గలయం గనుంగొనుచుఁ గస్తూరికాగంధసార
ఘనసారాంగరాగకుసుమవిలసితాసవపరిమళమిళితపవనాఘ్రాణంబు సేసి యరు
దందుచు నవ్విమానాధిరాజంబు డిగ్గి యొక్కెడ నిల్చి యంతర్గతంబున.
| 113
|
హనుమంతుఁడు సీత కానరామికిఁ జింతించుట
| చ. |
కొలఁకుల నిష్కుటావళులఁ గుంజతలంబులఁ గేళిమందిరం
బుల నదులం దటాకములఁ బుష్పగృహంబుల సెజ్జపట్లఁ బ
ల్వలముల భూగృహంబుల బిలంబుల రచ్చల దుర్గమస్థలం
బుల గిరులన్ వనోపవనభూముల గొందులఁ బానశాలలన్.
| 114
|
| క. |
సొలవక నిలువక మఱియును, గలదిక్కుల నెల్ల లంకఁ గలగుం డిడి యె
వ్వలనను నెల్లెడ నెడపక, కలయఁగ వెదకితి మహీజఁ గానన యెచటన్.
| 115
|
| క. |
సురగరుడోరగరజనీ, చరఖేచరసిద్ధసాధ్యచారణవిద్యా
ధరనరకిన్నరయక్షా, సురకాంతలఁ గంటి రాముసుదతిం గానన్.
| 117
|
| క. |
వనధిఁ గని హృదయ మవిసెనొ, తనుఁ గైకొనకున్నఁ గనలి దశకంఠుఁడు మ్రిం
గెనొ వికృతఘోరరాక్షస, జనఘనరూపములు సూచి సమసెనొ భీతిన్.
| 118
|
| మ. |
సతి నా కెక్కడఁ గానరా దలిగి రక్షస్స్త్రీలు భక్షించిరో
పతి భావించుచుఁ బ్రాణముల్ విడిచెనో పౌలస్త్యుచేఁ దప్పి యు
ద్ధతి నంభోనిధిఁ గూలెనో దశముఖోద్యద్భాహుసంపీడనా
న్విత యై స్రగ్గెనొ పంక్తికంఠుఁ డెడగా వే ఱొండుచో డాఁచెనో.
| 119
|
| సీ. |
జానకిఁ బొడగాన కేను బోయినఁ జూచి, మనుజేంద్రుఁ డప్పుడ మరణ మొందు
నన్నకు శోకించి యనుజుండు మృతిఁ బొందు, వార లిద్దఱు లేని వార్త యెఱిఁగి
భరతశత్రుఘ్నులుఁ బ్రాణముల్ విడుతురు, జనను లద్దశ సూచి చత్తు రోలిఁ
గాకుత్స్థకుల మంతఁ గడతేఱు రాఘవుల్, దెగఁ జూచి రవిజుఁడుఁ దీఱు నతఁడు
దీఱఁ దత్పత్ని రుమ దీఱు దినపసుతుని, వాలిఁ దలఁచి తార నశించు వారి కడలి
యంగదుఁడుఁ జచ్చుఁ గపు లెల్ల నంతఁ బొగిలి, వివిధగతుల జీవంబులు విడువఁగలరు.
| 120
|
| ఆ. |
కాన రాముకులముఁ గపికులంబును ద్రుంప, నేను బోవఁ జాల నెదుర నన్నుఁ
గాంచి గారవమునఁ గంటె జానకి నన్న, వెరవు మాలి రామవిభునితోడ.
| 121
|
| క. |
భూమిజఁ గానన యే నని, భీమానలతప్తసూచిభేదనబాధో
ద్దామం బగుదుర్వాక్యము, లే మని వినిపింతు నెదుటి కే మని పోదున్.
| 122
|
| క. |
జానకిఁ బొడగని రాఁ గల, నే నని నా కెదురుచూచుహితవానరసం
తానము నే మని చేరుదు, భానుజుముందఱికి నేమిపని యై పోదున్.
| 123
|
| క. |
జానకిఁ గానక యుండిన, వానప్రస్థుండ నగుదు వనధిం బడుదున్
మేను ఖగావలి కిత్తు మ, హానలముఖశిఖలు సొత్తు హితవిధిఁ జత్తున్.
| 124
|
| క. |
నిశితబలదర్పితుం డగు, దశముఖు విదళించి రామధరణీశునకుం
బిశితోపహార మిచ్చెదఁ, బశుపతికిం బశువుఁ జంపి బలి యిచ్చుక్రియన్.
| 125
|
| క. |
మ్రుచ్చిలి రఘుభూపతిసతిఁ, దెచ్చినదుర్వృత్తికిం బ్రతీకారముగా
మచ్చటులముష్టిహతుల వి, యచ్చరకంటకుని దర్ప మడఁచి వధింతున్.
| 126
|
| మ. |
అటు గా కుర్వి సమస్తముం బెఱికికొం చారాముఁ డీక్షింప నం
తట శోధించెద సీతఁ జూపు మని వేధం బట్టి బాధించెదం
బటురోషమ్మునఁ బాఱ మీటెద వడిన్ బ్రహ్మాండముల్ వీఁక నొ
క్కట లంకాదినిశాటకోటి నుదధిన్ గాలించి [3]కాఱించెదన్.
| 127
|
| వ. |
అని యి ట్లనేకప్రకారంబులఁ దలపోసి నా కిపుడు వేగిరపడ నేల జనకరాజనం
దనం గనుంగొనునందాఁక నిశ్శంక నీలంక నుండి వెదకెద ముందట నొక్కయు
|
|
| |
ద్దామారామంబు నయనాభిరామం బగుచు నొప్పారెడు నింతకుము న్నావనం
బుం బరికింపఁ బవనుండును దదీయప్రాంతంబున నురవడి మెలంగ వెఱచి
మెలుపునం బొలయుచున్నవాఁ డందు జనకనందన యుండ నోపుఁ బరికించెదం
గాక యనుచు నిశ్చయించి నిర్మలభావంబున.
| 128
|
| ఉ. |
వాయుతనూజుఁ డప్పుడు శివాయ రమారమణాయ భారతీం
ద్రాయ సురేశ్వరాయ ప్రవర్తనాయ పయోరుహబాంధవాయ చ
న్ద్రాయ వినాయకాయ శమనాయ సమీరసఖాయ పాశహ
స్తాయ నమో నమో యనుచు దక్షత వారికి మ్రొక్కి వెండియున్.
| 129
|
| క. |
వసురుద్రాదిత్యమరు, ద్విసరములకు నశ్వులకును ! విలసిల్లుదివౌ
కసులకు రఘునందనులకు, వసుధాసుత కినజునకును వరమునితతికిన్.
| 130
|
హనుమంతుఁ డశోకవనంబుఁ బ్రవేశించుట
| వ. |
అతినిష్ఠ నభివందనంబులు సేసి మదీయాభిమతంబు సిద్దింపం జేయుం డని వేఁడు
చు నెప్పు డాజగదేకమాత సీతం బొడగాంచెదనో యనుచుం జూపులు తీపు
లుగొనం జని విశాలసాలచంపకాశోకామ్లవనవేష్టితం బైనతదుపకంఠంబు సేరి
కీరమయూరకాకోలూకకోకిలాలికులసంకులకలరవకోలాహలంబు లాకర్ణించుచు
ధైర్యం బవలంబించి యశ్రులు దుడిచికొని యం దుత్తుంగాగారప్రాకారమండల
మండితంబును మఱియు శారదనీరదావృతంబును నీలజలదమాలికాపరివేష్టితం
బును నైనగతి నవధవళసౌధవలయితంబును దమాలపరివృతంబును నగుచు మెఱ
యునశోకవనంబు గదిసి గదాహస్తు లగుకాలకింకరక్రూరరాక్షసరక్షితద్వారం
బగునాయుపవనంబు సొచ్చి యందు నిద్రాముద్రితాక్షంబు లగుపక్షుల నెగయం
జోపి తత్పక్షవిక్షేపణజాతవాతవిధూతవృక్షవ్రాతకీర్ణకుసుమవిసరసంకీర్ణుండై పు
ష్పగిరియుంబోలె మెఱయుచుం దనుం గనుంగొనినభూతంబులు వసంతుం డన
సకలదిక్కులం జరియించుచుఁ గంపితతరుపతితకుసుమాలంకృతయై విలాసినియుం
బోలె వెలయువసుధ నవలోకించుచు నిజశాఖాలంఘనోత్కంపితపతితఫలకుసుమ
పలాశంబు లగుమహీరుహంబు లొరులచేత వస్త్రాభరణంబు లొలువంబడినకితవు
లుంబోలె ఱిచ్చపడి యుండం గనుంగొనుచు మఱియును దనపాదదంతనఖహతు
లం గంపించి ఫలదళకుసుమంబులు రాలి కొమ్మలు చిక్కి యున్నమహీజంబులు
విలేపనాదివిలాసంబు లెడలి నఖదంతరేఖలం గానంబడువేశ్యాయువతులపగిది
నుండ వీక్షించుచు లలితశ్యామలతమాలంబులు నీలజలదంబులుఁ గుసుమవిసరం
బులు తారకాగణంబులు నరుణపల్లవవృక్షభాగంబు సంధ్యారాగంబునుగా
రెండవగగనం బనం జని తనరం జూచుచుఁ గెంజిగురాకులజొంపంబులు మం
టలు తేఁటిమొత్తంబు లెగయుట పొగ లెగయుటయు ఖద్యోతంబులు విస్ఫు
లింగంబులునుగా జనకతనయకోపాస్తోకశోకాగ్నులవలనం బురి దరికొని మం
|
|
| |
డెడువిధంబునను దా నికమీఁద లంకాపురమందిరంబులమీఁదఁ జిచ్చు లి
డుట సూచించుచందంబునను నుండ నరుదందుచు సాలరసాలతాలహింతాల
నారికేళఘనసారఖర్జూరకోవిదారమందారజంబీరతిలకకురవకక్రముకతిందుక
చంపకకేతకీపారిభద్రవకుళనిచుళపాటలలవంగలుంగమాతులుంగనారంగనింబ
కదంబనికురుంబంబుల నరుణసితాసితహరితవర్ణద్రుమంబులఁ గనకకలధౌతపాద
పంబుల మణిప్రవాళస్ఫటికనీలసోపానవితానంబులు ముక్తాసికతాతలంబులుఁ
గమలకువలయకల్హారాదికుసుమంబులుఁ జక్రవాకసారసహంసక్రౌంచకారండవ
ప్రముఖజలవిహంగంబులు మత్తభృంగంబులుం గలకొలంకుల నదులం దటా
కంబుల నీక్షించుచు మృగమహిషవరాహభల్లూకపుండరీకవేదండకంఠీరవప్రము
ఖమృగంబులుఁ గృతకవననదీతటాకంబులుఁ గనత్కనకమణిరజతస్తంభంబులుం
గలిగి యనేకశిఖరంబుల శిలాగృహంబుల నొప్పుచు మేఘసంకాశం బగునొక్కన
గోత్తమంబు గని యన్నగశృంగంబుల కెగసి పరుషధ్వని నురవడిం బాఱి ముం
దట నడ్డపడినవృక్షాగ్రంబులవలన మరలం దొట్టిన నది కోపంబునఁ బ్రియుం
బాసి యలిగి చనం జుట్టలు మరలుప మగిడి ప్రసన్నత బ్రియునొద్దకు వచ్చుప్రి
యకాంతగతి నలరం గనుంగొనుచు నయ్యచలంబు దాఁటి ముందట.
| 131
|
| చ. |
ఫలితసువర్ణపాదపవిభాసితకృత్రిమతీరకాననం
బులు సికతీకృతస్ఫటికభూరిసుమాక్తికవిద్రుమంబులున్
లలితసమగ్రశీతలజలంబులు హేమమయాంబుజోత్పలం
బులు గలవిశ్వకర్మకృతపుణ్యతరంగిణిఁ జేరఁబోవుచున్.
| 132
|
| క. |
అంచితశిఖిదీప్తులు గల, కాంచనతరురుచులు పొదువఁ గపివర్యుఁడు నేఁ
గాంచనమ యైతి నంచుం, గాంచనగిరికరణి నొప్పి ఘనతేజమునన్.
| 133
|
| క. |
తెలువులు దిక్కుల నెఱయఁగ, మలయానిల మల్లఁ బొలయ మధుపము లొలయన్
జలజంబులు నగఁ గుముదం, బులు మోములు వంప వేగుఁబ్రొ ద్దేతెంచెన్.
| 135
|
| క. |
అంత ఖగంబులు మేల్కని, యెంతయు నెలుఁగింపఁ దొడఁగె నింపార రతి
శ్రాంతిని నిద్రించినతమ, కాంతలఁ గాముకులు మేలు [4]కనిపెడుభంగిన్.
| 136
|
| క. |
ఇదె జానకి యిక్కడ ను, న్నది ర మ్మని పిలుచువిధమునన్ వీతెంచెన్
మదకోకిలశిఖికులష, ట్పదకారండవమరాళబకశుకరవముల్.
| 137
|
| ఉ. |
వించుఁ గడంక నేఁగి పరివేష్టితహాటక[5]వేదివిస్ఫుర
త్కాంచనశింశుపాతరువుఁ గాంచె రణచ్ఛతకింకిణీకమున్
సంచితపర్ణపుష్పఫలసాంద్రలతాకము నంతికాశ్రితో
దంచితహేమవృక్షము నుదగ్రశిఖాకలితాంతరిక్షమున్.
| 138
|
| వ. |
ఇట్లు కాంచి వడి దాఁటి యక్కాంచనశింశుపావృక్షాధిరోహణంబు సేసి నలుదె
సలు పరికించి కనత్కనకకమలకువలయకలితజలజాకరంబులును సకలర్తుసమయ
సముదితఫలదళకుసుమలసితారుణసితాసితహరితతరునికరంబులు నుదయరాగసం
కాశపుష్పితాశోకకింశుకషండంబులుం గల్పకసంతానపారిజాతాదినిఖిలవృక్షం
బులుం గలిగి నందనచైత్రరథంబుల కెన యనం దగి నానాప్రసూనరత్నరత్నా
కరం బగుచు బహుగంధబంధురం బగురెండవగంధమాదనం బన నెఱయ మెఱ
యుచున్న యశోకవనమధ్యంబున వివిధప్రాకారసౌధావృతంబును భద్రవిద్రుమ
సోపానభాసమానంబును దప్తజాంబూనదసముదితవేదికావిరాజితంబును ననేక
మణిమయభాసురాసనగృహాలంకృతంబును శాతకుంభస్తంభసహస్రశోభితంబును
నగుచైత్యప్రాసాదంబు గని వెఱఁగందుచు నయనానందకరలసదిందిరమంది
రంబున.
| 139
|
హనుమంతుఁడు సీతం గాంచి దుఃఖించుట
| తే. |
బాలచంద్రనూతనరేఖకపగిది డస్సి, పంకదిగ్ధమృణాళికకభంగి మాసి
వాన లేనివల్లికగతి మేను వాడి, నిగుడు చింతాపరంపర నిండ నలమి.
| 140
|
| సీ. |
కెంగేలు చెక్కునఁ గీలించి యందంద, కనుఁగొనలను బాష్పకణము లొలుక
వెండ్రుకల్ జడగట్టి వేఁడినిట్టూర్పుతో, విన్న నై వదనంబు వెల్లఁ బాఱ
[6]నుపనాసములఁ గ్రుస్సి విపులపీడల వాడి, యురుపంకమున బ్రుంగి యొడలు నలఁగ
దిక్కెవ్వరును లేక దీనతఁ గడుఁ దూలి, వలవంతలోఁ దాఱి 3 వగలఁ బొగిలి
యుగ్రకోపతర్జనముల నుల్ల మవియ, ఘనభయంకరాకారరాక్షసులనడుమఁ
బరుషతరవృకావృత యైనహరిణికరణి, భయముఁ [7]బొంది యలంతమైఁ బరఁగుదాని.
| 141
|
| మ. |
అతినిందాన్వితకీర్తికైవడి విహీనార్థోక్తిచందంబునం
దతధూమావృతవహ్నిసంగతిని నబ్దచ్ఛన్నచంద్రప్రభా
కృతిఁ బంకావిలగంగభంగి శిశిరక్లిష్టాబ్జినీరీతి మృ
ద్గతమాణిక్యశలాకమాడ్కి మలినాంగచ్చాయతోఁ దూలుచున్.
| 143
|
| ఆ. |
చందురుండు లేనిశర్వరిగతిఁ జక్ర, వాకవిరహచక్రవాకికరణి
దినకరుండు లేనిదినలక్ష్మికైవడి, నొప్పు దూలి యొంటి యున్నదాని.
| 144
|
| మ. |
గళదశ్రూదకసిక్తవక్త్రఁ గుటిలక్రవ్యాదసంతర్జనా
కులచిత్తన్ విరహాగ్నితప్తఁ గృపణం గ్రూరవ్యధాసంశ్రితన్
|
|
| |
మలినాంగిన్ సతతోపవాసకృశ రామప్రేమచింతాసమా
కలితన్ శోకసమేత సీతఁ గనియెం గార్యంబు ధుర్యంబుగన్.
| 145
|
| వ. |
ఇట్లు గని యెంతయు సంతసిల్లి యంతర్గతంబున.
| 146
|
| క. |
ఏమేమితొడవు లున్నవి, భూమిజ కని మున్ను చెప్పె భూపతి నాతో
నీమెయి నాతొడవుల యీ, రామకు నున్నవి మహాభిరామము లగుచున్.
| 147
|
| క. |
గగనగతి నరుగునప్పుడు, నగచరు లీక్షింప నాఁడు నగశృంగమునం
దగిలినపైచేలయు నీ, మగువ ధరించినదియును సమానాంబరముల్.
| 148
|
| క. |
ధారుణిపై దిగవిడిచిన, యారాజోత్తమునిదేవియాభరణము లీ
నీరేజాస్యాభరణము, లారయఁగా నొక్కమేనియాభరణంబుల్.
| 149
|
| క. |
పతి మును చెప్పినగతి నీ, సతి కున్నవి హేమపట్టసమవస్త్రము నం
చితరత్నకంకణంబులుఁ, దతకాంచనకర్ణవేష్టితములుం దనరన్.
| 150
|
| వ. |
కావున నిక్కారణంబు లన్నియుఁ గల్గుటం జేసి యిద్దేవియ రాఘవేంద్రుదేవి
యని కృతనిశ్చయుం డై మఱియును బోలం గనుంగొనుచుఁ దనమనంబున.
| 151
|
| క. |
నరపతి సెప్పినగతి నీ, యురుకుచ కొప్పారు నూరుయుగము మొగము భా
సురతరపదములు రదములుఁ, గరము లురముఁ గౌను మేనుఁ గన్నులుఁ జన్నుల్.
| 152
|
| సీ. |
సరసిజసౌందర్యసదనంబు వదనంబు, చారుసుధారసస్రావి మోవి
పరిభూతబిసపద్మభాతులు చేతులు, కదళికాయుగళంబు గడలు దొడలు
ముహురుదంచితకాంతిముచములు గుచములు, భూరిసువర్ణవిస్ఫూర్తి మూర్తి
చతురవిలోకనాసాధ్యంబు మధ్యంబు, తీ పారుకందర్పుతూపు చూపు
లోలభావసూచనములు లోచనములు, ధర్మవతిమతియభిమానధనము మనము
కాని యీసతి కెన యగు మానవతులు, సొరిది మూఁడుజగంబులఁ జూడఁ గలరె.
| 153
|
| క. |
ఆరామున కీసతి దగు, నీరామకు నానరేంద్రుఁ డెనగాఁ దగు నీ
చారిత్రం బీసుగుణం, బీరూపము నీసతీత్వ మెంతయు నొప్పున్.
| 154
|
| సీ. |
ఈసాధ్వికై రాఘవేంద్రుఁడు కృత్రిమ, కాకంబు శిక్షించె ఘను విరాధుఁ
జంపె శూర్పణఖనాసాకర్ణములు గోసె, ఖరదూషణాదిరాక్షసులఁ ద్రుంచె
మారీచుఁ బరిమార్చె వీరు వాలి వధించె, నినజుఁ బట్టము గట్టె నెల్లకపుల
నఖిలదిక్కులయందు నరసి రం డని పంచె, నే వచ్చి యీలంక నెల్ల వెదకి
భూమితనయ నిచటఁ గంటి భుజగిఁబోలె, నిగుడునిట్టూర్పు పుచ్చుచు వగలఁ బొగిలి
భీకరాంగారకగ్రహపీడ నొంది, యున్నరోహిణికైవడి నున్నదాని.
| 155
|
| తే. |
రామలక్ష్మణసతతాభిరక్షచేతఁ, బరఁగునీసాధ్వి యక్కటా భయదరాక్ష
సీసురక్షిత యై భీతిఁ జెంది వగలఁ, దాఱుచున్నది యే మందు దైవగతికి.
| 156
|
| చ. |
ధనమదసంపదల్ విడిచి దారుణభూములఁ గందమూలము
ల్గొనుచు విచిత్రహర్మ్యములలోపల నుండెడునట్లు ఘోరకా
ననములలోనఁ దాను దననాథునిఁ గూడి సుఖించుచుండు నీ
వనిత నిజేశుఁ బాసి వలవంతలఁ గూరెడు నిప్పు డక్కటా.
| 157
|
| క. |
ఈ రామమనం బెప్పుడు, నారామునియంద యుండు నారాముమనం
బీరామయంద యుండును, ఘోరవ్యననము లిరువురకు సమానంబుల్.
| 158
|
| క. |
ఇరువురుఁ జిత్తంబుల నొం, డొరువులఁ బెడఁ బాసి యునికి నొక్కెడఁ దా రొం
డొరులఁ గనఁ దివురునాశా, భరముల నున్నారు తెగక ప్రాణంబులతోన్.
| 159
|
| క. |
అతివకుఁ బతియ విభూషణ, మితరంబులు లేక యున్న నీసతి యతిభా
స్వతి యయ్యును నె ట్లున్నది, పతిఁ బాసినకతన మలినభావముతోడన్.
| 160
|
| క. |
తనుఁ బాసితి ననువగపున, ననుచరి వోయె నని కరుణ నంగనఁ బొడగా
నన యని దీనతఁ బ్రియ లే, దని కామవ్యథ నరేంద్రుఁ డతితప్తుఁ డగున్.
| 161
|
| క. |
ఈకోమలి కీదుర్దశ, యేకరణి విధించె భారతీశుఁ డకట యీ
శోకమునకు మూలం బగు, కైకకు నే మందు దైవఁగతి కే మందున్.
| 162
|
| క. |
అని యిట్లు పెక్కువిధముల, మనమునఁ దలపోసి వేగుమానం బయ్యెన్
జనకజకావలిరాక్షస, వనితలు మేల్కన్నకతన వసుధాసుతతోన్.
| 163
|
| తే. |
వెలసి భాషింప నిప్పుడు వేళగాదు, తపనుఁ డుదయించి క్రుంకునందాఁక సైఁచి
రాత్రి వచ్చినకార్యంబు రామునతికి, విన్నవించెదఁ గాక నే వెరవుతోడ.
| 164
|
| వ. |
అనుచు నల్పగాత్రుం డై యాతరుశాఖపర్ణంబుల నొదిఁగి చూచుచుండె నప్పుడు
ప్రభాతభేరు లులియ రాత్రించరసత్త్వంబులు నిద్రింప దివాచరులు మేల్కని
తమతమవిహారంబులకు నేఁగుచు నొండొరులం జీరునాహ్వానస్వనంబులు రావణు
నగరివాకిట నెసంగించు ఘంటాకాహళశంఖదుందుభిప్రభృతిస్వనంబులు జయ
జయగీతవేణువీణాస్వనంబులు నభ్రస్వనంబులుంబోలె నింగిఁ జెలంగ మారుతో
ద్దూతగంధబంధురహోమధూమంబుల నప్పురవరంబు యజనభూమియుంబోలె
నుండె నాసమయంబున.
| 165
|
| మ. |
లలిఁ గస్తూరి దొఱంగి చందనము లీలం దాల్చి సొంపారున
ట్లలఘుధ్వాంతముఁ బాసి శుభ్రతరరమ్యస్ఫూర్తి నొప్పారుచుం
[8]జెలు వొందంగను దూర్పు చెన్నెసఁగఁగాఁ సిందూరికాకౢప్తవృ
త్తలలామం బనఁ దోఁచె భానునిసముద్యద్బింబ మేపారుచున్.
| 166
|
| వ. |
ఇ ట్లుదయించి చండకిరణంబుల భూమండలం బెల్లఁ దపింపఁజేసి పదంపడి.
| 167
|
| క. |
ఘనతనుతాపము లోఁబడ, నెనసినరాగంబుతోడ నినుఁ డపరదిశాం
గనఁ జేర నరిగెఁ దనప్రియ, వనితం జేరంగ నరుగువల్లభుకరణిన్.
| 168
|
| చ. |
కువలయపర్వ మబ్జములగొంగ చకోరమనోరథంబు జ
క్కవకవపాయుత్రోవ కఱకంఠునియౌదలపువ్వు చిత్తసం
భవుదళవాయి దేవతలపారణ మంబుధియుబ్బు లోచనో
త్సవము దమోవ్యపాయము నిశామణి తూర్పునఁ దోఁచె నయ్యెడన్.
| 170
|
| తే. |
గగన మొప్పారె నీలోదకంబుకరణి, దారకప్రకరంబులు కైరవముల
పగిది విలసిల్లెఁ జంద్రుండు భాసమానుఁ, డగుచు హంసవిధంబున నమరె నడుమ.
| 171
|
| వ. |
ఇ ట్లుదయించి యమృతకిరణుండు వెలుంగుచుఁ దనశిశిరకిరణంబులం దనువునకుఁ
దనుపుసేయ ననిలనందనుం డుండె నంత నర్ధరాత్రిసమయంబున ననేకబ్రహ్మరా
క్షసులు చదువునధ్యయనబ్రహ్మఘోషంబులు సెలంగం బంచమహాశబ్దంబులు
మంగళగీతస్వనంబులుఁ దెలుప మేల్కని కందర్పదర్పాతిరేకంబునం దమకం బొద
వ జనకరాజనందనం దలంచి శయ్యావతీర్ణుం డై చంద్రికాధవళదుకూలంబులు
గట్టి మృగమదమిళితమలయజాదిగంధంబు లలంది వివిధకుసుమవిసరంబులు
ముడిచి మణిమయభూషణాలంకృతుఁ డై నీలమేఘంబునుంబోలె దేదీప్య
మానుఁ డగుచుఁ దనవెనుకం బ్రియవిలాసినులు సనుదేర నగరు వెలువడి
యగ్రభాగంబున.
| 172
|
రావణుఁ డశోకవనమునకు వచ్చి సీతతో దుర్భాష లాడుట
| ఉ. |
మంగళతూర్యముల్ మొరయ మానుగ ముందట ధూళి వాయఁ ద
న్వంగులు వారిపూర మొలయంగను జల్లుచు రాఁగ నంతఁ దా
నందన యోర్తు రత్నకలికతాసవపూరితపాత్రహస్త యై
ముంగల నేఁగుదేర నొకముద్దియ గే లిడి త్రోవ వెట్టఁగన్.
| 173
|
| సీ. |
ఘనకుచంబులు నిక్క గంధర్వకామినుల్, ధవళాతపత్రముల్ దాల్చి నడువఁ
గంకణకింకిణీఝంకృతుల్ సెలఁగంగ, సురవిలాసినులు వీచోపు లిడఁగ
నెలమిఁ గిన్నరసతుల్ మలయానిలము చల్ల, రమణమై నాలవట్టములు పట్ట
గంధతైలము నించి గరుడకాంతలు సేరి, కెలఁకుల దీపముల్ చెలఁగి పూన
బలసి ఖడ్గాదిసాధనపాణు లగుచు, దనుజకాంతలు దనుఁ గొల్వ దశకిరీట
రుచులు మణిరుచిదీపికారుచుల గెల్వఁ, బొలిచి వెస నశోకారామభూమి సొరఁగ.
| 174
|
| మ. |
కరిణీమధ్యగతద్విపేంద్రముగతిం గాంతాసమోపేతుఁ డై
యరుదేరం బొడగాంచె ముందట నరణ్యాటుండు కైలాసదు
ర్భర భారక్షమబాహు నిర్జితనిలింపవ్యూహునిం బంక్తికం
ధరు దోర్గర్వధురంధరున్ దివిజరక్తస్రావణున్ రావణున్.
| 175
|
| వ. |
కని వీఁడు రావణుం డిద్దురాత్ముండు మనసిజగోచరుం డై వచ్చుచున్నవాఁ డిక్కడ
వచ్చి యేమేమిదురుక్తు లాడెడినో చూచెదం గాక యనుచు నొక్కశాఖకు గంతు
గొని తఱు చగువిటపపర్ణంబుల నొదిఁగియుండె నిట దశగ్రీవుండు కదియ నేతేర
సీతకుఁ గావలియున్న రాక్షసభామినులు సంభ్రమంబున మ్రొక్కుచు నోసరిల జ
నకతనయయుం గని ప్రవాతవేగంబునం గదలుకదళిచందంబున వడవడవడంకు
చుం జన్నులు చేతులం గప్పికొని వీడిన కచభరంబున వెన్నును జఘనంబును
మాటువడ నూరుల నుదరం బడంచుకొని యశ్రువు లురుల నున్న నమ్మానినీరత్నం
బుఁ జేరి రావణుం డి ట్లనియె.
| 176
|
| ఉ. |
మానిని నన్నుఁ జూచి తనుమధ్యము దాఁపఁగ నేల యేరికిం
గానఁగ వచ్చు నీబయలుగౌ నిది యేటికి నన్నుఁ జూడ వ
బ్జానన నీవిలోకనము లచ్చెరు వారఁగ నెన్నఁడేని నా
[9]మాసస మాడియున్నయవి మన్మథమోహనసాయకంబు లై.
| 177
|
| సీ. |
విమలదుకూలముల్ వెలయంగఁ గలుగంగ, గడుమైల యీచీర గట్టనేల
కస్తూరికాముఖ్యగంధంబు లవి గల్గ, భూరిపంకంబున బ్రుంగ నేల
సారాన్నపానముల్ చవులారఁ గలుగంగ, నుపవాసముల డస్సి యుండ నేల
[10]మెత్తనిపాన్పుల మెఱయుశయ్యలు గల్గఁ, గఠినోర్వి శయనించి కంద నేల
విజయలబ్ధత్రివిష్టపకవిభవుఁ డైన, ఘనుఁడ నే గల్గ నొకపేదమనుజుఁ గూడి
కాయగస రేఱికొని తించుఁ గానలోన, ఘోరదుఃఖముల్ గుడువంగఁ గోర నేల.
| 178
|
| మ. |
జగతీనాథునిఁ జేసి నీజనకుని సంతోష మొందించెదం
దగురత్నంబులు భూషణంబులు సుగంధద్రవ్యవస్త్రాదులుం
బొగడొందం గల వెల్లలక్ష్ములు వెసన్ భోగింపు ని న్నర్థి ము
జ్జగముల్ గొల్వఁగఁ బంచి నీకడ నభీష్టక్రీడలం దేలెదన్.
| 179
|
| క. |
పరసతి యొడఁబడకుండిన, నరభోజను లాక్రమించి నలిఁ బొందుట బం
ధురధర్మ మైన నీయను, చరణము లేక నినుఁ బొంద సమ్మదలీలన్.
| 180
|
| క. |
ఎల్లసుఖంబులఁ జేకొనఁ, జెల్లుట యౌవనమునంద చిక్కిన మఱి పా
టిల్లునె వెన్నెలదినముల, నల్లోనేరేళ్లు గాక యావలఁ గలవే.
| 181
|
| క. |
కావున యౌవన మాఱడిఁ, బోవఁగ నీ కేల రతులఁ బ్రోవుము నన్నున్
నావనితలు నీదాసులు, నీ వేలుము లంక యింక నెమ్మదిఁ దరుణీ.
| 182
|
| చ. |
కామిని నీకటాక్షములు కాయజుమోహనబాణముల్ బొమల్
కామునిచాపముల్ మొగము కంతునిమామ మృదూక్తు లంగజో
ద్దామశరాభిమంత్రము లుదంచితబాహులు మారుపాశముల్
కాముకచిత్తముల్ మరునిగాఢశరవ్యము లట్లు గావునన్.
| 183
|
| క. |
మారుఁడు నిన్నుం జూచిన, వారలమానములఁ గిన్క వాలమ్ములచేఁ
బారింపక తూలింపక, కారింపక యున్నె యతివ గైకొనకున్నన్.
| 184
|
| సీ. |
వృత్తోరుకుచములు వీఁక వక్షము గాఁడ, నను వేడ్క నాలింగనంబు సేయు
కుంభికుంభస్థలగురునితంబంబున, రణితమేఖల యొప్ప రతులఁ దేల్పు
పున్నమచందురుఁ బోలునెమ్మొగమునఁ, గొమరారునమృతంబు గ్రోలనిమ్ము
మర్మముల్ నాటిన మరుబాణముల గెల్వ, నీదృష్టి నామీఁద నిగుడనిమ్ము
సరసకోకిలస్వరయుక్తచతురకీర, సురుచిరోక్తులు నాచెవుల్ సొగియఁ బల్కు
కాముకేళిఁ గైకొని నన్నుఁ గావు మింకఁ, గడచి చన్న యాతపసిపైఁ గాంక్ష విడువు.
| 185
|
| చ. |
వనముల నాకలంబుఁ దిని వంతలఁ గుందుచు నింత కెన్నఁడే
ననుజుఁడుఁ దాను జచ్చు నడియాస లిఁకేటికిఁ జాక తక్కినన్
వననిధి దాఁటి రాఁగలఁడె, వాడిమి వచ్చిన నన్ను నేగతిం
జెనకి జయించు నాజి ననుఁ, జేరఁగ నోపునె ముజ్జగంబులున్.
| 186
|
| క. |
హరిహరకమలభవామర, వరు లురుబలకలితు లగుచు వచ్చిన నైనం
బొరిగొందు నేను దశకం, ధరు ననిమొనఁ జెనకువారె నరులుం గిరులున్.
| 187
|
| క. |
బలమునఁ దపమున రూపునఁ, గులమునఁ దేజమునఁ గలిమి గుణముల నాతోఁ
దులఁదూఁగఁగలఁడె రాముఁడు, చలమునఁ గైకోవుగాక సమ్మతి నన్నున్.
| 188
|
| క. |
వారక వంతలఁ గుందియు, భూరేణువుచేతఁ జాల బ్రుంగియు నాహా
నీరూ పి ట్లున్నది శృం, గారించిన నిన్నుఁ జూడఁ గన్నులు గలవే.
| 189
|
సీత రావణు నిరాకరించి పలుకుట
| వ. |
అనుచుఁ గర్ణకఠోరంబులుగాఁ బలుక దీనవదనయు నార్తస్వనయుఁ దామ్రాక్షి
యు నాకంపితాంగియు శోకతప్తచిత్తయు నగుచు నద్దేవి కోపంబునఁ దృణఖండం
బతని కడ్డంబుగాఁ బట్టికొని పరాఙ్ముఖ యగుచు ని ట్లనియె.
| 190
|
| క. |
జనకునితనయను దశరథ, జనపతికోడలు నరేంద్రచంద్రుం డగురా
మునిభార్య నన్నుఁ గవిసెద, ననుచిత్తము విడువు నీ కనర్హం బగుటన్.
| 191
|
| ఉ. |
కందినయన్యకాంతయెడఁ గ్రామము దక్కుము నన్నుఁ జేరరా
దందనిమ్రానిపండులకు నఱ్ఱులు సాఁతురె నీదుకోర్కి నీ
సుందరులందుఁ దీర్చికొనుచొప్పునఁ బోక ఖలుండ పాపముం
బొందెడుత్రోవఁ బోయి తుదిఁ బోదు మదం బఱి కాలుప్రోలికిన్.
| 192
|
| మ. |
నాపతి డాఁగురించి కుహనాగతి న న్నిటఁ దెచ్చి బంట వై
పాపము లేల యాడెదు నృపాలుఁడు సన్నిధి నున్న నానమ
చ్చాపవిముక్తశాతశరజాలములన్ నిను నీకులంబు ను
|
|
| |
ద్దీపితశక్తితోఁ దలలు ద్రెంపక చంపక పోవ నిచ్చునే.
| 193
|
| క. |
సిరిఁ జూపి నన్ను లోఁబడ, మరిపెద నని చూచె దేల మనుజేశునిపైఁ
దిర మగునామది వాయదు, తరణిం బాయనితదంచితప్రభభంగిన్.
| 194
|
| శా. |
ప్రాణంబుల్ వలతేని రామునకు నే ర్పారంగ న న్నిచ్చి స
త్రాణుం డై మను మట్లు గాక మదిలో దర్పించినం దద్రణ
క్షోణీయుక్తఖరాస్రసిక్తపటుదోస్స్థూణోగ్రబాణాసనా
క్షీణస్ఫారకఠోరఘోరశరముల్ చెండాడు నీకంఠముల్.
| 195
|
| చ. |
వినయముతోడ నన్ను రఘువీరున కిచ్చి వినమ్రుఁ డైన నొం
డనియెడువాఁడు గాఁడు శరణాగతవత్సలుఁ డాదయాళుతో
ననువుగ సంధి సేసికొని యాదటమై బ్రదుకుండు నీవు నీ
జనములుఁ గ్రొవ్వి చచ్చుట విచారము గా దటు గాక తక్కినన్.
| 196
|
| శా. |
పంకేజాసనుఁ జొచ్చినన్ జవమునం బాతాళమున్ దూఱినన్
లంకారాక్షసవంశవారిధిఁ గరాకళజ్వాలజిహ్వాల మై
సంకీర్ణస్ఫుటవిస్ఫులింగపటలీసంచార మై ఘోర మై
కింకన్ రాఘవబాణబాడబముఖాక్షీణాగ్ని గ్రోలుం జుమీ.
| 197
|
| వ. |
అనవుడు రావణుం డి ట్లనియె.
| 198
|
| క. |
లలనలు పురుషుల దూఱఁగఁ, బలుకుట ప్రియవతుల యగుటఁ బైఁ బడి వారిం
గలఁచుటకొఱ కీ విట్టులు, పలికిన సైరించి మనసు పట్టెదఁ దరుణీ.
| 199
|
| క. |
అతివలకును దాక్షిణ్యము, వితతవిభూషణము నీకు వెదకిన నది లే
దతినిష్ఠుర వేవిధమునఁ, బతికిం బ్రియురాలు వైతి పరుషప్రవచా.
| 200
|
| ఆ. |
అతివఁ జంపఁ బాప మని యూరకుండిన, నోరికొలఁదు లాడె దౌర నన్ను
వనిత కింతవాతివాఁడితనం బేల, ప్రభుల నోట లేక పలుకు టేల.
| 201
|
| క. |
న న్నెంత మిగిలి పలికిన, ని న్నిప్పుడు చంప బ్రదుకు నెమ్మదితోడన్
రెన్నెల్లదాఁక మీఁదట, న న్నొల్లక యున్నఁ గిన్క నఱకుదు నిన్నున్.
| 202
|
| క. |
అని పలికి సీతకావలి, వనితల నీక్షించి మీరు వసుధాతనయం
జన బుజ్జగించియైనను, ననువుగ బోధించియైన నదలిచియైనన్.
| 203
|
| క. |
రెన్నెల్లలోన నాకుం, జె న్నొంద నధీనఁ గాఁగఁ జేయుఁడు మఱి కా
కున్న నిశాచరు లందఱుఁ, గ్రన్ననఁ జక్కాడి తినుఁడు ఘనపలలంబున్.
| 204
|
| వ. |
అని యిట్లు బంకింప నతిభీత యగుసీతం జూచి యచ్చట నున్న గీర్వాణగంధర్వ
కాంతలు విషాదించుచు నయనభూక్రుటిసంజ్ఞల నూరార్ప నద్దేవి కోపంబున
రావణుం గనుంగొని.
| 205
|
| క. |
ఇనకులనాథుం డనిమొన, ఘనసర్పముఁబోలె నిన్ను ఖండించి జవం
బున విహగేంద్రుఁడు భుజగిం, గొనిపోయెడుభంగి నన్నుఁ గొనిపోవుఁ దగన్.
| 206
|
పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/345 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/346 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/347 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/348 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/349
| తే. |
సీత కప్పుడు మంగళ్ళచిహ్న లొదవె, నెడమదెసఁ జన్నుఁ గన్నును దొడయు భుజము
మొగి నదరఁ జొచ్చె రాహువిముక్తుఁ డైన, చంద్రగతి వెల్గుచును ముఖచంద్రుఁ డొప్పె.
| 261
|
| వ. |
ఆసమయంబున వైదేహివృత్తాంతంబును ద్రిజటవాక్యంబులును మఱియు సర్వం
బును నెఱింగిన హనుమతుం డిప్పు డందఱు రాక్షసస్త్రీ లెఱింగియుండుట మెఱసి
సీతతో భాషించుట కర్జంబు గా దొకవెరపున రామలక్ష్మణులను దద్బంధు
జనంబులను బేర్కొని యీసతీరత్నంబునకు శ్రవణోత్సవంబుగాఁ దగినవాక్యం
బులు పలికి ప్రసన్నఁ జేసి నావచ్చిన కార్యం బెఱింగించెనఁ గా కని విచారించి
కొండొకదడవున కవసరం బైన ని ట్లనియె.
| 262
|
మారుతి సీతకు రామాదులవృత్తాంతంబు వినిపించుచుం ద న్నెఱింగించుట
| మ. |
హరకోదండవిఖండనుండు జనకక్ష్మాధీశుజామాత భా
స్కరవంశాగ్రణి జానకీప్రియుఁడు విశ్వామిత్రయాగాహితా
సురసంహారి విరాధకాలుఁడు ఖరాసుధ్వంసి మారీచసం
హరుఁ డన్యప్రమదాపరాఙ్ముఖుఁ డయోధ్యానాయకుం డాదటన్.
| 263
|
| క. |
కాకుత్స్థకులగ్రామణి, లోకైకత్రాణకేళిలోలుఁడు పుణ్య
శ్లోకుఁడు సీతాశోకవి, మోకత్వరితహృదయుండు ముదమున నన్నున్.
| 264
|
| క. |
సీతన్ వెదకం బంచిన, నేతెంచితి నబ్ధి దాఁటి యేను హనూమ
ఖ్యాతుఁడ రాఘవుదూతను, భూతలపతిదేవి నిచటఁ బొడగాంచెదనో.
| 265
|
| వ. |
అని పల్కి మఱియు సవిశేషంబుగా నెఱింగించువాఁ డై యి ట్లనియె.
| 266
|
| సీ. |
దశరథుం డనుపేరిధరణీశుఁ డొకఁ డాజ్ఞ, నెల్లభూచక్రంబు నేలె వెలయ
నలఘు లాతనికిఁ బుత్రులు రామలక్ష్మణ, భరతశత్రుఘ్నులు పరఁగఁ గలరు
వారి కగ్రజుఁ డైనయారాముఁ డనురక్తి, జానకీలక్ష్మణసహితుఁ డగుచుఁ
గైకవరంబునఁ గాంతారమున కేఁగి, మాయామృగమువెంట మసల కరుగ
రావణుఁడు సీతఁ గొనిపోవ రయము మెఱయ, మగిడి పర్ణశాలకు వచ్చి మగువ నచటఁ
గాన కడలుచు నిరువురుఁ [11]గానలోనఁ, గలయ వెదకుచు ఋశ్యమూకంబుఁ జేరి.
| 267
|
| క. |
సుగ్రీవునితో సఖ్య ము, దగ్రగతిం జేసి యతని కభిమతముగ న
త్యుగ్రుని వాలిం దునిమి నృ, పాగ్రణి కిష్కింధఁ బట్ట మర్కజుఁ గట్టెన్.
| 268
|
| వ. |
ఇట్లు సుగ్రీవునకు సమ్మదం బాచరించి తత్పురస్సరంబుగా ననేకవానరకోట్ల సక
లదిక్కులకు వెదకం బనిచె నేను సంపాతివచనంబున భవత్సందర్శనోత్సుకత్వం
|
|
పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/351 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/352 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/353 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/354 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/355 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/356 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/357 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/358 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/359 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/360 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/361 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/362 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/363 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/364 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/365 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/366 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/367 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/368 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/369 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/370 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/371 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/372 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/373 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/374 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/375 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/376 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/377 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/378 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/379 పుట:భాస్కరరామాయణము.pdf/380 హనుమంతుఁడు సీత యిచ్చినశిరోరత్నము రామున కిచ్చుట
| క. |
భూరిప్రభ నొప్పారెడు, నారత్నము నల్లఁ గేల నక్కున నిడికొం
చారాముం డనుజుండు మ, హారోదనము లొగిఁ జేసి రధికాతురతన్.
| 562
|
| వ. |
అప్పుడు సుగ్రీవాదులు బోధింప నెట్టకేలకు శోకం బుడిగి రామచంద్రుం డిట్లనియె.
| 563
|
| క. |
ఏదెసఁ జూచిన నాదెస, నాదృష్టికిఁ దాన యగుచు నామది నెపుడున్
వైదేహి పాయ దొండెడ, వైదేహిం గంటి మనుట వాదో నిజమో.
| 564
|
| క. |
మును నిమిషాంతరమును సైఁ, పనిమత్ప్రియ జలధిశైలబహుళాంతర యై
నను నెట్టు పాసి యున్నది, ఘనతరవిరహాగ్నిచేతఁ గ్రాఁగుచు నకటా.
| 565
|
| క. |
జనకసుతఁ బాసి నిలువవు, దనువునఁ బ్రాణములు నాకుఁ దడయక యింకన్
జనకసుత యున్నచోటికి, ననుఁ గొని చని వగలు మాన్పు నగచరవర్యా.
| 566
|
| వ. |
అనుచుఁ బ్రలాపించురామచంద్రు నూరార్చి హనుమంతుం డి ట్లనియె.
| 567
|
| క. |
అర్ణవము దాఁటి బహుభుజ, పూర్ణుం డగుపంక్తికంఠుఁ బొరిగొని జగముల్
వర్ణన సేయఁగ నీవర, వర్ణిని గొని తేరఁ బోవవలయు నరేంద్రా.
| 568
|
| క. |
అని పలికి జలధి దాఁటిన, తనవిక్రమ మాది గాఁగఁ దగువృత్తాంతం
బును సీతావృత్తాంతము, విన సర్వముఁ జెప్పె రామకవిభుతో వెలయన్.
| 569
|
| క. |
సురతరుణీకోమలతర, కరసరసిజపీడ్యమానకమనీయభవ
చ్చరణసరోరుహసేవా, కరణచణప్రమథనాథ గౌరీనాథా.
| 570
|
| మాలి. |
సవనభుగభినంద్యా సర్వలోకైకవంద్యా
రవిశశిశిఖినేత్రా రమ్యరామార్ధగాత్రా
భువననివహనేతా భుక్తిముక్తిప్రదాతా
ప్రవిమలగుణసంగా భవ్యకోటీరగంగా.
| 571
|
| గద్యము. |
ఇది శ్రీమదష్టభాషాకవిమిత్ర కులపవిత్ర భాస్కరసత్కవిపుత్ర మల్లికా
ర్జునభట్టప్రణీతం బైన శ్రీమద్రామాయణమహాకావ్యంబునందు సుందరకాండ
ము సర్వంబు నేకాశ్వాసము.
| 572
|
