పీఠిక
మారుతిశతకము భక్తిరసప్రధానమై ఆంజనేయుని బలపరాక్రమస్థైర్యాదికములను గొనియాడుచున్నది. అప్పకవీయమునం దుదాహరింపఁబడిన మరున్నందనశతకమునకు నీ మారుతిశతకమునకు సంబంధము లేదు. మరున్నందనశతకమునుండి తీసి యుదాహరింపఁబడిన యప్పకవీయములోని పద్య మిది-
శా. "కోపాటోపము కుప్పిగంతులు భవత్కుంఠీభవచ్ఛౌర్యరే
ప్రకృతశతకము మారుతిని సంబోధించున దగుటచేతను ఉదాహృతశతకము మరున్నందనుని సంబోధించునదగుట చేతను రెండు నొకటే యను ప్రవాదము విశ్వాసపాత్రముగ లేదు.
ఈమారుతిశతకమును రచించినకవి కొటికలపూడి కోదండరామయ్య. ఇతఁడు జ్యోతిశ్శాస్త్రపారంగతుఁ
మారుతిశతకము మృదుమధురధారతో నుండుటచేఁ బఠనీయముగా నున్నది. ఆంజనేయుని దివ్యలీల లుత్ప్రేక్షించుచు రామాయణమునకు సంబంధించిన చర్యలను వర్ణించుచు వాలాద్యవయవములను గొండాడుచు నొక్కొక్కపద్య మొక్కొక్కనూతనభావముతో నలంకరించి కవి మనోహరముగా శతకము రచించియున్నాడు. క్రొత్తపోకడలతో నిండియున్న యీశతకము పఠనీయమైయున్నది.
కొటికలపూడి కోదండరామకవిప్రణీత
మారుతిశతకము
శా.
శ్రీమద్రామకథాసుధారసము లేసీమం బ్రవర్తించుఁ ద
1
శా.
కంజాప్తాన్వయదుగ్ధవారినిధి రాకాచంద్రు సద్వాక్యముల్
2
శా.
సీతారాముల కగ్రనందనుఁడు కిష్కింధాపురస్వామికిన్
3
శా.
రామస్వామి నినున్ స్వకీయపరివారంబందు నగ్రేసరుం
4
శా.
పారావారము గోష్పదంబు మశకప్రాయు ల్నిశాటుల్ హిమా
5
శా.
శైలోన్మూలనలోహపాశము రణోత్సాహిద్విషత్ప్రాణవా
6
శా.
భీమాకారభుజంగరాజవపురాభీలంబు దుర్దాంతసం
7
మ.
సరసీజాప్తకులావతంసుని యశస్సమ్యక్సుధాపూర మం
8
మ.
జలజాతాప్తకుమారసైన్యపటలీజాతార్భటీకోటిచేఁ
9
శా.
గూఢపదోపమానశరకోటుల రావణముఖ్యదైత్యులన్
10
శా.
లంకావల్లభుతోడ రాముఁడు రణారంభంబుఁ గావించుచోఁ
11
శా.
శ్రీరామాంఘ్రిసరోజభక్తిభరితున్ సీతాంగనాస్తుత్యసం
12
శా.
వ్యాళాధీశ్వర భోగసన్నిభ లసద్వాలాగ్రబద్ధాసురీ
13
శా.
మైనాకాచలతుంగభంగచయ సమ్మర్దోత్థితాంభోనిధి
14
శా.
కటిసూత్రంబును జన్నిదంబు జడలున్ గౌశేయకౌపీనముల్
15
మ.
అపశబ్దంబు నిరర్థకంబు విపులని బన్యాయమాక్రోశ మ
16
మ.
హితమున్ సత్యము సాధువాక్యవినుతం బిష్టంబు విస్పష్ట మం
17
మ.
తపనాకారఘనద్యుతీ! నగధృతీ! దైతేయకాలాకృతీ!
18
మ.
అవితాశేషకపీంద్రసైన్యవితతీ! హర్యక్షుతుల్యాకృతీ!
19
ఉ.
సత్యము దానమున్ దపము శౌచము శాంతము రామభక్తి సాం
20
చ.
విరతి వివేకమున్ సమత వేదసమాదరణంబు యోగమున్
21
మ.
విలసత్స్థైర్యము విక్రమక్రమము ప్రావీణ్యంబు గాంభీర్య ము
22
మ.
పరుషత్వంబు మదంబు నాస్తికత దంభం బీర్ష్య మోహంబు మ
ర్పరుజల్ భీతి దురాశ నిర్దయ వివాదం బార్తి జాడ్యంబు ము
23
చ.
విపులతపోధనుండవు పవిత్రచరిత్రుఁడ వాహవక్రియా
24
మ.
గణనాతీతము లైనసద్గుణతతుల్ కంజాతమిత్రాన్వయా
25
శా.
శ్రౌతస్మార్తపురాణ పాశుపతదీక్షాపాంచరాత్రాగమ[ 1]
26
శా.
క్రూరాకారచమూవృతప్రచురరక్షోరాజధానీమహా
వీరం బందు నిశాటశోణితఝరావిక్షీరముల్ వేల్చు దు
27
శా.
అక్షాద్యస్రభుగంగరక్తసమిధాజ్యాదుల్ ప్రతాపాగ్నిలోఁ
28
చ.
గరుడునికంటె మారుతముకంటెఁ దటిల్లతకంటె నిర్జరే
29
మ.
జలధిధ్వానము భేరికాధ్వనులు గర్జానాదముల్ ఝల్లరీ
30
మ.
హిమవంతంబు మహేంద్రమున్ మలయమున్ హేమాద్రియుం జక్రవా
ళముఁ గైలాసము మందరంబును మొదల్ గాఁ గల్గు శైలేంద్రముల్
31
మ.
భుజగాధీశ్వర భోగిభోగనిభముల్ భూభాగధౌరేయది
32
శా.
మేరూన్మూలనయోగ్యశక్తియుతముల్ మిత్రాత్మజస్తుత్యముల్
33
మ.
ఘనకాఠిన్యసమేతముల్ జలజరాగచ్ఛాయముల్ సాయకా
34
ఉ.
రావణువక్షముం బొడిచి రాక్షసులన్ వధియించుదార్ఢ్యమున్
క్తావళిదైన్యదుఃఖముల నన్నిటిఁ బాపెడిభూరిశక్తియున్
35
మ.
చటులధ్వానము భీషణాననముఁ జంచద్భూరివాలంబు ని
36
మ.
తనకున్ శక్రుఁ డుపాయనం బొసఁగు ముక్తాహార మారాముఁ డి
37
మ.
మణిహారంబులు రత్నకుండలములున్ మాణిక్యకోటీరకం
38
చ.
కనకముకంటే మానికముకంటె హుతాశనుకంటె బాలసూ
ర్యునిరుచికంటెఁ బల్లవసరోరుహహల్లకపంక్తికంటె భూ
39
ఉ.
మండితరత్నకుండలసమంచితగండయుగంబు బాలమా
40
మ.
కమలాప్తాన్వయమంత్రరాజపదదీక్షాస్పందదూర్ధ్వాధరో
41
మ.
భరితక్రోధవిఘూర్ణమాననయనాబ్జాతంబు భీభత్సరౌ
42
చ.
అనిలునకుం గుమారుఁడ వహర్పతిసూతికి పెద్దమంత్రి వం
ర్జునునకుఁ గేతనస్థుఁడవు సూర్యకులాగ్రణికిన్ భటుండవై
43
చ.
భ్రమణము సేయువేళ మురభంజనుచక్రమురీతి నభ్రభా
44
మ.
దనుజశ్రేణికిఁ గర్ణ[ 2]
45
శా.
మైనాకాచలవర్యుశీర్షమునకున్ మాణిక్యకోటీరమై
46
ఉ.
పాపములం దొలంచు బహుబంధము లూడ్చును రామభక్తికిన్
బ్రాపగు దైన్యదుఃఖములఁ బాపు సమగ్రసమస్తసంపదల్
47
మ.
కలనం దావకముష్టిఘాత మఖిలక్రవ్యాశిరాణ్మస్తకా
48
మ.
యమసంబంధిగుణప్రపూర్తి నియమవ్యాపారమున్ బ్రాణసం
49
శా.
ద్రోణాద్రీంద్రమహౌషధుల్ పెరటిమందుల్ భూరిలంకాపుర
50
మ.
సరసీజాప్తవిభావిభాసితనవాబ్జశ్రీలకుం దావులై
51
మ.
పటుభూమీరుహ[ 3]
52
ఉ.
పాణితలోరుతాడనము బ్రాహ్మ్యశరంబుగఁ దన్నుటన్ జగ
53
ఉ.
మౌక్తికతుల్యకల్యనఖమండలముల్ తరుణారుణాంగుళీ
54
చ.
తరువుల కెల్లఁ బల్లవవితానములౌచు మహేంద్రముఖ్యభూ
55
ఉ.
బంధుర మైనభీతిఁ గొని పర్వతకందరడాఁగు తజ్జగ
56
చ.
అడవులఁ గొండలం దిరిగి యాకులుఁ గాయలుఁ గోసి తించు నే
57
శా.
సౌమిత్రిప్రబలప్రతాపశిఖిచేఁ జాకుండ సుగ్రీవునిన్
58
శా.
నీవొక్కండవు తక్క భానుఁ డయినన్ దేవేడ్యుఁ డైనన్ మహా
59
శా.
లంకాపట్టణదుర్గపాలనసముల్లాసాన్వితన్ గీక సా
60
మ.
జలధిప్రేరితుఁ డై హిమాద్రిసుతుఁ డుత్సాహంబుతో వచ్చి నీ
61
మ.
గగనాధ్వంబున వార్ధిమీఁదఁ జనుజాగ్రద్గండభేరుండదై
జగమెన్నన్ వధియించు నీబలము మెచ్చన్ శక్యమే మారుతీ!
62
శా.
క్షోణీచక్రము దిద్దిరం దిరుగ నాస్ఫోటించి రామున్ జగ
63
మ.
స్వతనూత్పాదిత మౌట రావణుపురస్థానంబుఁ జూడన్ వియ
64
ఉ.
కాంచనపక్షముల్బలె స్వకాయరుచిస్థగితాభ్రకోటి రా
65
శా.
రంగద్భంగతురంగముల్ ఘనరథగ్రామంబు జీమూతమా
నింగిన్ ముట్టి యెదుర్చుసింధువిభునిన్ నీకంటె నన్యుండు దాఁ
66
ఉ.
రావణుపేరు చెప్పిన సురప్రభుఁ డైన వడంకు దుష్టస
67
శా.
ఫాలాక్షాద్భుతచాపఖండనకలాప్రౌఢిన్ విజృంభించు సీ
68
ఉ.
రావణు నిష్కుటంబున ధరాతనయం దగఁ జూచి రామగో
69
చ.
అతులితరామముద్రిక ధరాత్మజ కిచ్చి తదీయమౌళిసం
గతరమణీయరత్నముఁ దిరంబగు భక్తిని గొంచు రాఘవ
70
ఉ.
స్యందనవాజిదంతిభటసంగసమేతు వినీలభూమిభృ
71
ఉ.
రావణుమంత్రిపుత్త్రుల పరాక్రమసింహుల భూరిగగ్వరో
72
ఉ.
జంభవిరోధికిన్ హృదయశల్యము రావణువీటికిన్ జయ
73
చ.
అశనిసమానసాయకు దవానిలసన్నిభసైన్యసంయుతున్
దశముఖనందనున్ విపులధైర్యవినిర్జితమందరాచలున్
74
ఉ.
రావణు నెమ్మనంబునఁ దిరంబుగ నున్న జయాశ బ్రుంగ సు
75
శా.
శంభున్ జంభరింపున్ జయించి శమనున్ శాసించి యక్షేశు సం
76
శా.
క్షోణీనాథుల గెల్చి యక్షతతులం జూర్ణంబు గావించి గీ
77
మ.
జలధుల్ రొంపి యొనర్ప శీతకరభాస్వద్బింబముల్ మింగ భూ
డలు పాదంబుల గుండసేయఁ గను నుద్యత్తేజు ధూమ్రాక్షునిన్
78
మ.
మయునిన్ శంబరు నింద్రజిత్తు నముచిన్ మారీచు వైరోచనున్
79
మ.
అనలాధానము సోమమున్ జయనబార్హస్పత్యముల్ వైశ్రవం
80
శా.
గంగన్ గౌతమి నర్మదన్ జలనిధిన్ గావేరిఁ జర్మణ్వతిన్
81
మ.
సుమదానంబు సువర్ణదానమును వాసోదానమున్ రౌప్యదా
82
మ.
పటువేగంబును వజ్రపారనఖముల్ భర్మప్రభాదేహ ము[ 4]
83
మ.
ప్రణవోపేతనమఃపదంబు మొద లాపైపై చతుర్థ్యంతప
84
మ.
ఘనసేనాచరణోత్థితోరురజ మాకాశంబునన్ నిండఁ దూ
ధనురాద్యాయుధపాణియై సమరగోత్రం జేరుతజ్జంబుమా
85
మ.
కరిసింహాదులు నీరుఁ ద్రావుటకునై కాసారమున్ జేరుచో
86
మ.
మురజిద్బ్రహ్మముఁ దాఁకి సంగరములో ముక్కాఁకలం దీఱి ని
87
శీా.
ఖర్వాఖర్వచమూసమేతు లయి వేగన్ జిత్రసేనాదిగం
88
చ.
సమరములో నిశాచరులఁ జంపుతఱిన్ లయరుద్రుపోలికన్
శమయుతు లైనభక్తులకు సంపద లిచ్చెడివేళ జానకీ
89
ఉ.
ధైర్యముచేత మేరుగిరి దానముచేత ఘనాఘనంబు గాం
90
ఉ.
వాలము గల్గుమేరుగిరి వాక్కులఁ బల్కెడిమత్తదంతి యా
91
శా.
నీకున్ మామకమంత్ర మిచ్చెదను దీనిన్ నిత్యమున్ బల్కుచోఁ
92
మ.
కదళీభూరుహషండమండితవనిం గళ్యాణగేహంబులోఁ
హృదయాబ్జంబున నుంచి సంయమిచయం బెన్నంగఁ బూజించి త
93
శా.
లీలానిర్మితమన్మథుండ వగువర్ణిశ్రేష్ఠు నిన్నెన్ను బో
94
మ.
మును దాక్షాయణి కైకొనెన్ బిదప జీమూతాత్మజన్ బెండ్లియా
95
ఉ.
కావు నపుంసకుండవును గావు జడుండవు వృద్ధదేహివిం
96
చ.
పలుక వసత్యవాక్యములు పావనమూర్తిని బ్రహ్మచర్యని
జ్వలఘనశక్తిశాలిని ప్రసన్నముఖాంబురుహుండ వైననిన్
97
ఉ.
దండము చండముష్టిహతిదండితదానవచక్రవర్తికిన్
98
చ.
అరినివహంబుచేతను గదార్తులచేతను లేమిచేతఁ ద
99
చ.
జయజయ హేమకూటనిభసన్నిభదేహ నిశాటవాహినీ
100
శా.
సీతాభర్తకు మన్మనీషితములన్ జిత్తంబులో జాలి సం
జాతస్పీతతదీయపాదయుగళీసద్భక్తియున్ ముక్తియున్
101
మ.
హరిపాదాంబుజభక్తిసంయుతుఁడ దీప్యజ్జ్యోతిషామ్నాయవి
102
