మందు శైలద అనే గ్రుడ్డివాడైన మహర్షి పుత్రసంతానము కొరకు శివుని ప్రార్ధించగా శివుడు తన భక్తునికొరకు నందికేశ్వరుని సృష్టించినాడని తెలుపబడియున్నది.
ద్వారపాలురు ఆలయాల రక్షకభటులు. వైష్ణవాలయాల ముఖ్య దేవగృహాని కిరువైపులా జయ, విజయులుందురు. వీరు స్థానక రూపాలతో నాలుగు చేతులు కలిగియుందురు. పై హస్తాలలో శంఖు, చక్రాలను, క్రింది హస్తాలలో ఒకటి గదను కలిగి, మరొకటి శుచి హస్తముద్రలో యుండును. శైవ ఆలయాల ముఖ్య దేవగృహాల ఇరువైపులా కూడ మఝు, శూలములను ధరించిన నాలుగు హస్తాలు గల ద్వారపాలురుందురు. దేవీ ఆలయాలకు స్త్రీ ద్వారపాలురుండుట మనము గమనింపవచ్చును. ద్వారపాలురు సాధారణంగా శిల్పమందు కోపరూపులు కలవారుగా రూపొందింపబడి యుందురు. కాని తిరుమల వంటి దేవాలయాలో, ద్వారపాలురు రాగి లోహంతో రూపొందింప బడియున్నారు.
భైరవకోనయందు గుహాలయాల ద్వారమున కిరువైపులా ద్వారపాలురు రూపొందింపబడి యున్నారు ((12 నుండి 22వరకు, (26 నుండి 28 వ చిత్రపటములు చూడుము). మొదటి నాలుగు గుహలలో ఒక రకముగను, చివరి నాలుగు గుహలలో కొంత పరిణతి దశకు చెందిన శిల్పరూపములను కలిగియున్నట్లు ఇచటి ద్వారపాలురుయున్నారు. వీరు కొమ్ముల కిరీటమును కర్ణకుండలములను మెడలో పూనలదండను, కటిబంధమును, చేతులకు కడియాలను కలిగియున్నారు. కొన్ని గుహలవద్ద గల ద్వారపాలురు ఎడమచేతిలోని గదను కుడివైపుకు పెట్టి ఆ గదలపై వాలినట్లు నిలుచొని యున్నారు. మరికొన్ని గుహలవద్ద గల ద్వారపాలురు కుడిచేతిలో గదను ఎడమవైపుకు పెట్టుకొని ఆ గదలపై వాలినట్లు నిలుచొని యున్నారు. తొలిరకములో ఎడమకాలు నిలువుగాను, కుడికాలు వంచి ఎడమవైపుకు పెట్టుకొనియున్నారు. రెండవ రకమున కుడికాలు నిలువుగా వుంచి ఎడమకాలు వంచి కుడివైపుకు పెట్టుకొనియున్నారు. రెండింటిలో చేతులు కట్టుకొన్నట్లు యున్నారు.
(Views on the Cave-Temples of Bhairavakona)
While writing about the Bhairavakona cave temples K.R.Srinivasan observes: "..... On either bank of Krishna... cave temples of Eastern Chalukyan authorship show individualistic characters in their lay-out, iconography and the scheme of the cella. They partake in some respects of the neighbouring Pallava modes, apart from their Parental Chalukyan and northern inheritance. The remarkable feature of this series of cave-temples is the occurance of a rock-cut pedestal socket at the base of the rear wall of the cella denoting the object of worship, whether it be the linga form of Siva, or a sculptured stele bearing the image of other God inserted into the socket. In Bhairavakonda the socket is cut in a sunken recess on the wall over the pedestal to take in the linga, or image.....the cave-temples of the Eastern Chalukyas... practically all the cave-temples are Saiva, or are dedicated to other deities of the Saiva pantheon. The only exception is the aberrent Undavalli cave-temples which is dedicated to Vishnu. The Nandi in Saiva cave-temples is rock-cut as in the Pandyan axamples farther south. In point of time the Akkanna-
