పదబంధ పారిజాతము/ఏ

←పదబంధ పారిజాతము/ఎ

పదబంధ పారిజాతము (1959) రచించినవారు నార్ల వెంకటేశ్వర్లు
పదబంధ పారిజాతము/ఏ

పదబంధ పారిజాతము/ఐ→

ఎవ్వ_____ఏండ్లు 272 ఏండ్లు____ఏక

"నా కెవ్వ రిక దిక్కు నలినాయతాక్షి." ద్విప. కల్యా. 138.

ఎవ్వరు ముట్టని ఎముక

నిరుపయోగ మయిన దనుట.
విశ్వనాథ. శత. 13.

ఎసక మెసగు

ఒప్పు.*"వేంకటేశునగరు దా జేరి యిం పెసక మెసగ." కళా. 2. 130.

ఎసపోయు

రెచ్చగొట్టు.
"రాఘవాభీలకోపాగ్ని నెసపోయు పవనుని యెన్నిక." వర. రా. కిష్కిం. పు. 417. పంక్తి 13.

ఎసరుపెట్టు

ఎవరినష్టానికో ఎత్తులు వేయు.
"మామగారికి అప్పుడే అల్లుడు ఎసరు పెట్టాడు." వా.

ఎసరెత్తు

ఎసరువెట్టు.
"కొసరుచు నాతో గూటమి సేసే, యెస రెత్తకుమీ యింకాను." తాళ్ల. సం. 12. 276.
చూ. ఎసరు పెట్టు.

ఎస రెత్తుకొను

ఎసరు వెట్టు.
"ఎసరెత్తుక వెళ్లే వని తోలక, పస దన విధి గలపాటే సుఖము." తాళ్ల. సం. 9. 256.

ఏండ్లు పూండ్లు

చాలా కాలం అనుట. జం.
"...ఎఱకలు గట్టుకొన్న మఱి యేండ్లును బూండ్లును బట్టు...." మను. 1. 73.
"భోగింపగ సీమ కేండ్లపూండ్లకు జాలున్." పాంచా. 4.
"నావుడు ముట్టిన జగడం, బీ వేళ నె తీర్ప వేని యేండ్లం బూండ్లన్, నీ వేమి తీర్చె దనుటయు." జైమి. 4. 68.

ఏండ్లు పూండ్లు పట్టు

చాల కాలము పట్టు.
చూ. ఏండ్లు పూండ్లు.

ఏం డ్లెగసన బుద్ది దిగసన

ఏం డ్లొ చ్చే కొద్దీ తెలివి తక్కు వవుతున్నది అనుట. సింహా. నార. 19.

ఏ అంగూ లేదు

ఏ సహాయమూ లేదు.
"వాడికి ఏ అంగూ లేదు. వాడికి పిల్ల నిచ్చి ఏం ప్రయోజనం?" వా.

ఏకట దీరు

తృప్తి తీరు.
"వేకపు దలపుల వేంకటేశ! నీ యేకట దీఱద యింకాను." తాళ్ల. సణ్, 12. 276.

ఏకతాళ ప్రమాణము

ఒక తాడి యెత్తు. ఎత్తును, లోతును కొలిచేటప్పుడు మనుష్యప్రమాణములతో నిలువు లన్నట్లే తాటిచెట్లతో కూడా లెక్కపెట్టి చెప్పుట అలవాటు. ఏక____ఏక 273 ఏక____ఏకా

"మ్రాను మీటుగ నెగయ గోమాయు వప్పు, డేకతాళ ప్రమాణ మట్లెగసి కూన...." హంస. 1. 193.

ఏకభుక్తము సేయు

ఒక్కప్రొ ద్దుండు. రాత్రి భోజనము మానివేయు.
"దశమినా డేకభుక్తము సేసి యవలి నా డోర్చి." ఆము. 4. 50.

ఏ కయి వచ్చి మే కయి బిగియు

మెత్తగా వచ్చి చేరి తుదకు తానే అధికారిగా ప్రవర్తించు.
"వాడు ఏకయి వచ్చి మేకయి బిగుసుకున్నాడు. ఇప్పుడు ఆ ఊళ్లో వాడి పేరంటే హడలు." వా.
చూ. ఏకు మే కగు.

ఏకరాత్రివివాహం

ఒకనాటి పెండ్లి. పంచ రాత్రవివాహం, త్రిరాత్ర వివాహం, ఏకరాత్ర వివాహం - ఇవన్నీ ఆ పెండ్లి జరిగే రోజులనుబట్టి వచ్చిన మాటలు.
"ఈ కరువురోజుల్లో ఏకరాత్రవివాహమే మంచిది." వా.

ఏకవచనప్రయోగం చేయు

చులకనగా పిలుచు. పెద్దలను 'మీరు' అన్నట్లు పలకరించడం మర్యాదగా అలవా టయినది. ఏకవచన ప్రయోగం తద్విరుద్ధముగా యేర్పడినది. కాని పశ్చిమాంధ్రంలోనూ, దక్షిణాంధ్రంలోనూ ఏకవచనప్రయోగం తరుచుగా వినబడుతుంది. అది అక్కడ అవమానసూచకం కాదు.
"ఏకవచనప్రయోగం చేశా వంటే మాట దక్కదు." వా.

ఏకవాక్యముగ

ఏకగ్రీవంగా.
"అందఱు నేకవాక్యముగ నిట్లనిరి." వర. రా. అయో. పు. 251. పం. 9.

ఏకశయ్య నుండు

జతకలిసి యుండు.
"తనర నానృపు కరస్థలి బట్టి తివియ, నేకశయ్యను వార లిరువురు నుండ." ద్విప. జగ. పు. 200.

ఏకంత మాడు

మంతన మాడు.
"సుగ్రీవు డేల నాతోడ ము న్నే కాంత మాడె." వర. రా. సుం. పు. 49. పంక్తి. 14

ఏకాంత మిచ్చు

రహస్యముగా మాటలాడుటకు వీలు కల్పించు.
"ఇట్లు గోవిందు డేకాంత మిచ్చి వినగ." ప్రభా. 2. 21.

ఏకాక్షరప్రయోగం చేయు

చులకనగా పిలుచు.
"ఏదో ఊరకున్నా నని ఏకాక్షర ప్రయోగం చేస్తావా? చాలా దూరం వెళ్ళిందే వ్యవహారం." వా. ఏకా____ఏకా 274 ఏకా___ఏకు

ఏకాతపవారణముగ

ఏకచ్ఛత్రముగా. అడ్డు లేక అనుట. కాశీ. 4. 177.

ఏకాధ్వరమాధుకరంగా

చాలీ చాలక.
"ఈ సంసారం ఏకాధ్వరమాధుకరంగా ఉంది." వా.

ఏకాడికి

ఎంతకు, ఏమాత్రానికి. ఎంతడబ్బుకు అన్నమాట. కొత్త. 12.

ఏకారిగొట్టు

ఒక తిట్టు. ప్రతిదానికోసం వేకా రేవా డనుట.

ఏకార్ణవముగా

జలమయముగా; ఎక్కడ చూచినా నీళ్ళుగా. దీనిని భూమి - దాని పర్యాయ పదాలతో చేర్చీ ఉపయోగిస్తారు.
"ఏకార్ణవంబుగా హెచ్చి వర్షించి." పల. పు. 12.
"భూమి అంతా ఏకార్ణవ మయిపోయింది." వా.
"ఎక్కడ చూచినా ఏకార్ణవంగా ఉంది. ఏం వానలు ! ఏం వానలు !" వా.

ఏకాహబ్రాహ్మడు

నిరసనగా అనుమాట.
ఏకాహాలలో బ్రాహ్మణార్థం ఉండేవాడు. అది కొంచెం నీచం అనే భావంపై యేర్పడిన పలుకుబడి.
ఏకాహం అంటే మృతునకు పదకొండోరోజు చేసే శ్రాద్ధ కర్మ.
"ఆ ఏకాహబ్రాహ్మడే దొరికాడూ నీకు?" వా.
చూ. ఏకాహము.

ఏకాహము

మృతులకు పదకొండోరోజు చేసే కర్మ.
చూ. ఏకాహబ్రాహ్మడు.

ఏకి కాకుల కిచ్చు

చించి చెండాడు. తుత్తుమురు చేసి కాకులకు వేయు అనుట.
"కండలు తనవింట నేకి కాకుల కిచ్చెన్." కకు. 5. 76.

ఏకు మే కగు

మెత్తనివాడే క్రూరు డగు. సులువుగా తీరునది గండ్ర గొయ్యగా తయా రగు.
"కాన వివరించితిని మీదికార్యమెట్లు, చక్క చేసెదొ నీయంత పిక్కులాట, మేళగా డెవ్వ డిది మీదుమిక్కి లైన, దీర్ప రా దేకు మేకైన దేవదేవ!" వెంకటే. 2. 21.
"ఏదో పని నేర్చుకుంటా నని వచ్చి వాడు ఏకు మేకై కూర్చున్నాడు. నాకే ఉద్వాసన చెప్పేట్టున్నాడు." వా. ఏకు_____ఏట 275 ఏట_____ఏటి

ఏకులకు వాడి వెట్టు

శక్తిహీన మైనదానిని అతిశక్తివంత మని చెప్పు. ఏకులు అతి మెత్తనివి. వానికి పదును పెట్టడం ఎలాగూ సాధ్యం కాదు.
"నాకు లభీక దానవగణంబులతో సరిపోలువారె వీ, డేకుల వాడి వెట్టె దనయెద్దును దాను నిటుండి వీని ము,న్నేకత మంత మజ్జముని యింటికి నంచు...." కకు. 5. 45.

ఏ గాలికి ఆ చాప యెత్తు

సమయానుకూలముగా ప్రవర్తించు.
"ఏ గాలికి ఆ చాప యెత్తితే అందరూ బాగానే ఉండవచ్చు." వా.

ఏగుదెంచు

వచ్చు. పాండు. 1. 179.

ఏ చెట్ల గట్టితివి

వాణ్ణి ఎక్కడ వదిలివేశావు అను సందర్భంలో ఉపయోగించేపలుకుబడి.
వాడుకలో "వాణ్ణే చెట్టుకు కట్టేసి వచ్చవే?" అనగా దిగవిడిచితి వనుట.
"అతని నే చెట్ల గట్టితి నీత డెచ్చోట లంకించుకొనియె..." కళా. 3. 268.

ఏట పెంచువాని పూట పెంచు

అత్యాదరముతో పెంచు. ఏడాదిలో పెరగవలసినంత ఒక పూటలోనే పెరుగునట్లు చేయు.
"ఇట్లు తల్లి దండ్రు లెంతయు గారాన, నేట బెంచువాని బూట బెంచి..." సారం. 1. 52.

ఏటవేయు

భారము వేయు.
ఏట = బలిపిల్ల - మేక అనే అర్థం ఉంది. తద్వారా ఏట వేయు = బలియిచ్చు = మొక్కుబడి చెల్లించు తొలి అర్థం కావచ్చును. అర్థ మింకనూ విచార్యము.
"వేగి లేచి సంసారవిధులకే ఒడిగట్టి, యేగతి గొసరి న్నిపై నేట వేసేము." తాళ్ల. సం. 10. 2.

ఏటావలిగిలిగింతలు

అలభ్యములు. ఏటికి అటువే పున్న సంబరాలలో ఎలాగూ పాల్గొనడం అసంభవం. దాటరాని ఆటంకంగా ఏరు ఇక్కడ ప్రసక్తం.
"కలువలు కిలకిల నవ్వెన్, దొలిమల సెలయేటి యవలి తుహినాంశుకరం, బులు గని యిపు డేటావలి, గిలిగింత లటంచు వానికిన్ సరి దాకెన్." సారం. 2. 161.

ఏటికి ఎదురీదు

జనాభిప్రాయానికి వ్యతిరేకముగా నడుచు.
"ఈ కాలంలో కులాలు మతాలు పాటించడం ఏటికి ఎదురీదడమే." వా.
చూ. ఎదురీత. ఏటి____ఏటి 276 ఏటి____ఏటు

ఏటికి చంపెదవు

ఎందుకు బాధిస్తావు ? చంపు అన్నమాట వేధించు అనే అర్థంలో విశేషంగా వినవస్తుంది.
"ఈ వెడమాటల, నను నేటికి చంపెదరు వినన్ సైపవు." కళా. 4. 73.
"ఎందుకు రా ? ఊరికే నన్ను చంపుతావు ? నాకు చేత నైతే చెయ్యనూ ?" వా.
"ఎక్కడైనా ఉద్యోగం ఇప్పించ మని న న్నెందుకు చంపుతావురా." వా.
"చంపేశాడురా వాడు." వా.
చూ. చంపుక తిను.

ఏటికి నెత్తిగొట్టుకొనగా

అవన్నీ యెందుకు అని నిరసనగా అనుట.
"ఏటికి నెత్తి గొట్టుకొనగా సన్న్యాసమున్ న్యాసమున్." పాండు. 4. 98.
"అవన్నీ ఎందుకు తెచ్చావు ? నెత్తిన కొట్టుకోడానికా?" వా.
నేటి వాడుకలో:
"అ వెందుకు ? నెత్తిన కొట్టుకోనా?"

ఏటికోళ్లు

నమస్కారములు.
"దైవంబుల కేటికోళ్లు." భార. ద్రో. 2. 347.
"ఏటికోళ్లు సమర్పించి." భీమ. 2. 101.

ఏటిదరిమ్రాను

సన్నిహితప్రమాద మయినది. ఏటిగట్టున ఉన్న చెట్టు ఏనిమిష మైనా పడిపోవచ్చు గదా - ఏరు గట్టును కోసి వేస్తుంది గనుక.
"నా మాట లెల్ల నయ్యెడ, శ్యమా! చెవుడునకు బట్టు శంఖము లయ్యెన్, నీ మగని రాజ్యవిభవో, ద్దామము దం పోయ నేటిదరిమ్రా నయ్యెన్." నలచ. 5. 142.

ఏటిలోపలి ఊచు

కనబడని ప్రమాదము. రామలిం. 31.

ఏటిలో పైరు

అశాశ్వతము. ఎంత బాగా పంట పెట్టినా ఏటిలో పంట ఎప్పుడు ఏరు వచ్చినా కొట్టుకొని పోయేదే కదా!
తాళ్ల. సం. 11. 3 భ. 150.

ఏటుపోటుతల

యుద్ధభూమి.
"....ఇవి యేల రిత్తమాట లేటుపోటు తలకు వచ్చి..." భార. కర్ణ. 3. 197.

ఏటుపోటుమాట లను

దెప్పి పొడుచు.
"ఆ ఆడపడుచు అనుక్షణం ఏటిపోటు మాట లంటూ ఉంటే, ఆకోడలు కాబట్టి ఓర్చుకుంటూ ఉంది." వా.

ఏటుపోటులు

దెబ్బలు. ఏటులు - పోటులు. జం.
"పాయ ల్వాఱియు నేటుపోటుల భయభ్రాంతంబు లయ్యున్." కా. మా. 2. 44. ఏటే____ఏదా 277 ఏడి____ఏడు

ఏటేట

ప్రతిసంవత్సరము. ఇట్లే 'ఏటా' అని కూడా.
"ఎడనెడ సౌరాష్ట్రమేగి యేటేట గడునర్థితోడ జాగరము సెల్లించు." బస. 6. 168.
"నేబోదు మల్లయ్య నేటేట గొలువ." పండితా. ద్వితీ. పర్వ. పుట. 374.
"ఏటేటా స్వామికి ఉత్సవం జరుగుతుంది." వా.

ఏట్రింతరాయబారము

గొప్ప పనికి అల్పుల ప్రయత్నము. ఏట్రింత ఎంత చిన్న పిట్టో ఏనుగ అంత పెద్దది.
చూ. ఏనుగ మైథునానికి ఏట్రింత రాయబారము. సా.

ఏడ కేడ

నేటిరూపం ఎక్కడి కెక్కడ. దానికీ దీనికీ సంబంధమే లే దనుట.
"దాని కేటి వీనితగు లేడ కే డంచు." పాణి. 2. 109.
"నువ్వేదో మహా చెప్తావు. వాడికీ వీడికీ ఎక్కడి కెక్కడ?" వా.

ఏడాకు లెక్కువ చదువు

ఎక్కువ నేర్పరి యనుట. వానికంటె, దానికంటె అనే మాటవంటి దేదో ఈ పలుకు బడికి ముందు ఉంటుంది.
"ఏరాజు వితరణస్మృతిలోన గర్ణున కవల నేడాకు లెక్కువ పఠించె." శ్రీనివా. 2. 41.

ఏడిపించి ఏడు చెఱువుల నీరు త్రాగించు

నానాబాధలు పెట్టు.
"వాణ్ణి ఇంతటితో వదులుతానా? ఏడిపించి ఏడు చెఱువులు నీళ్లు తాగిస్తాను." వా.
చూ. ముప్పుతిప్పల బెట్టి మూడు చెరువుల నీరు త్రాగించు.

ఏడిపించుకొని యేడు చెఱువుల నీళ్లు త్రాగించు

ముప్పుతిప్పలు పెట్టు.
మావాణ్ణి వాడు ఏడిపించుకొని యేడు చెఱువుల నీళ్లు త్రాగించా డంటే నమ్ము." వా.

ఏడిపించుకొని తిను

వేధించు.
"ఆ అత్త, కోడల్ని అయినదానికీ కాని దానికీ యేడిపించుకొని తింటూ ఉంది." వా.

ఏడ్చి మొగము కడుగుకొనినట్లు

ఈ పని బాగా లేదు అనుపట్ల ఉపయోగించే పలుకుబడి.
"వాడి సంగీతం యేడ్చి మొహం కడుగు కొన్నట్లు ఉంది." వా.
ఏడ్చినతరవాత మొహం కడుక్కున్నా నీటి చారలు పోవడం తప్పితే నిర్మలం గానూ అందంగానూ ఉండ దనుటపై ఏర్పడినది.

ఏడుకట్ల సవారీ

పాడె. ఏడు____ఏడు 278 ఏడు____ఏడు

పాడెకు ఏడుకట్లు కడతారు. సవారీ అంటే వాహనం. తె. జా. ఏడుగడ

దిక్కు, రక్షకుడు. పరమ. 1. 91.
చూ. ఏడ్గడ.

ఏడుచు

బాధపడు, అంగలార్చు.
"ఏడు దినంబు లన్నమున కెడ్డము పుట్టిన యంత మాత్రలో, నేడుచుచున్న వాడవు." భీమ. 2. 116.
"పరీక్ష పోయిం దని ఏడుస్తా వేరా?" వా.

ఏడుచేట్లను చెఱుచు

అన్ని విధములా చెఱుచు.
"ఇదె మహీతల మెల్ల నేలునీరాజు, జెదరక యిట్లేడుచేట్లను జెఱచి, పోనీక బందెల బొరలించి తపసి, దానవుం డై నల్ల ద్రావుచున్నాడు." గౌర. హరి. ద్వి. 447-450
రూ. ఏడు చెఱువుల నీళ్లు త్రాగించు.

ఏడు నిలువుల మేడ

ఎత్తైన మేడ. ఎత్తును మనుష్య ప్రమాణంతో కొలవడంపై వచ్చినది. ఏడు నిలువు లెత్తన్న మాట. వాడుకలో నేటికీ ఉన్నది.
పండితా. ద్వితీ. మహి. పుట. 35.
"ఏడు నిలువులలో తున్న దాబావి." వా.

ఏడుపుమూతి పెట్టు

అసంతృప్తిని వ్యక్తము చేయు; అలుగు.
"వాణ్ణి ఒక్కమాట అంటే చాలు. ఏడుపుమూతి పెడతాడు." వా.

ఏడుపు వచ్చినంతపని అగు

కన్నీళ్ళపర్యంత మగు. దాదాపు ఏడ్చి వేసే ననుట.
" నే నామాట అనేసరికి వాడికి ఏడుపు వచ్చినంతపని అయింది." వా.
చూ. కన్నీళ్లపర్యంత మగు.

ఏడు మల్లెపూల చిన్నది

అతిసుకుమారురాలు. జానపద కథలలోనుంచి వచ్చినపలుకుబడి. ఆమె యేడుమల్లెపూల యెత్తు ఉన్నది. అనగా సుకుమారురాలు అనుట.
"అయ్యో నా బతుకా ! నా కోడలు పని చేసేట్టుంటే నాకీ అవస్థేమిటే కూతురా! అది ఏడు మల్లెపూల చిన్నదయి పోయెనే!" వా.

ఏడు మ్రొక్కులు మ్రొక్కు

అతిదీనతను కనపఱచు.
"అనఘ ఏడు మ్రొక్కు లా బృహస్పతికి మ్రొక్కెద." వా.
భార. అశ్వ. 1. 75.

ఏడులుపట్టు

చాలకాల మగు.
"ఇది పెక్కేడులు పట్టెన్, సదనంబులు గట్ట నాకు." కా. మా. 2. 100.
"అదంతా కావాలంటే ఏండ్లు పడుతుంది." వా. ఏడూ___ఏత 279 ఏత___ఏదీ

ఏడూడి

చనిపోయిన మొదటి సంవత్సరం పెట్టేతద్దినం. సాంవత్సరికం.

ఏడేడు పధ్నాలుగు లోకాలలో

సర్వప్రపంచంలో.
"ఏడేడు పధ్నాలుగు లోకాలలో వాణ్ణి తల దన్నేవాడు ఎవడూ లేడు." వా.
"ఏడేడు పధ్నాలుగు లోకాలు గాలించినా అంత రూపసి కనబడదు." వా.

ఏడ్పు ఎదురుచూచు

నిరాశావాది. ఏడుపుగుళ్ల వాడు అగు.
"వా డెప్పుడూ ఏడుపు ఎదురు చూస్తూ ఉంటాడు. నవ్వుతూ తుళ్లుతూ ఉండే వాళ్లంటే వాడికి పడదు." వా.

ఏడ్పుగొట్టు

ఎప్పుడూ యేడుస్తూ ఉండే వాడు.
సర్వదా అసంతృప్తుడు.
"పొద్దున్నే ఆ యేడుపుగొట్టు మొగం చూచాను. అన్నీ అడ్డంకులే." వా

ఏణ్ణూరు

ఏడువందలు.
పండితా. ప్రథ. దీక్షా. పుట. 236.

ఏతన్మాత్రములు

ఇంతవి.
"మెఱవకుండిన నేమి మెఱుగులపొలప మేం తన్మాత్రములె శాలిధళ ధళములు." పాండు. 4. 42.

ఏత మెత్తు

ఏతము త్రొక్కి పైరునకు నీరు పాఱించు.
"బ్రదుకాసం, దఱచుగ నేతా లెత్త గ, బఱిపఱి యై యతియు మల్లెపడి చెడిపోయెన్." కా. మా. 3. 152.

ఏతుల బోవు

హెచ్చులకు పోవు. గర్వపడు.
"చేతులు ద్రిప్పుచుం బ్రభుల చెంతల నూరక దుర్వినీతు లై, యేతుల బోవుచుం దిరుగు నిప్పటి మంత్రులు తంత్రు లిందఱన్." పాండు. 1. 73.

ఏతేరు

వచ్చు.
"ఎప్పటి మధుమాస మేతేరనృపుడు." రంగ. రా. బాల. పు. 15. పంక్తి. 18.

ఏ త్రోవ త్రొక్కవలయును ?

ఏమి చేయవలెను ? ఏ రీతిగా మెలగవలెను ?
"తన తప్పు దప్ప జిత్తిని, వనితా యేత్రోవ త్రొక్క వలయుం జెపుమా!" శుక. 2. 128.

ఏది దారి ?

దిక్కు లే దనుట.
"ఇస్తా మన్నవా ళ్లంతా ఎగరేశారు. రాత్రికి ఇంట్లో బియ్యపుగింజ లేదు. ఇం కేందారి రా భగవంతుడా!" వా.

ఏదీ లేక

అనుకొన్న వానిలో ఏ ఒక్కటీ లేక.
"వేవురి ముందర నాడుకొందు, ఏదు___ఏధ 280 ఏని____ఏను

నీ వేదియు లేక సర్వగుణహీనుడ వౌట యెఱుంగ దమ్ముడా!" పాండు. 3. 39. ఏదుపల్లువోలె

ఒంటరిగా.
ఏదు పందికి ఒకటేపల్లు ఉండు ననుటపై ఏర్పడినది.
"మఱియు దానవసైన్యంబు మాఱులేక, యొప్పి తప్పిన నిర్జరయోధవరుల దోలి తొప్పరవెట్ట నింద్రుండు నిలిచె, బవరమున నొక్కరుడు నేదుపల్లు వోలె." ఉ. హరి. 1. 43.

ఏదో పేరు చెప్పి....

ఏదో ఒకరకంగా. అది అవసరం కాకపోయినా అనుట.
"ఏదో పేరు చెప్పి తనవాళ్లు నలుగురికి నాలుగురాళ్లు ముట్టేటట్టు చేసుకోవడం వాడిపని." వా.

....ఏదో ఒకటి అయితే

ఏ అనాహూతమో సంభవిస్తే నా గతి దుర్గతి అవుతుంది అనుపట్ల ఉపయోగిస్తారు.
"తొడింబడ నితని కొక్కటి యయ్యె నేని యే నేమి యగుదాన ననియు విచారించితేని..." కళా. 3. 264.
"ఈ ముసలావిడ యేదో ఒకటి అయితే నే నే మవుతాను>" వా.

ఏ ధనంబులు పొత్తు వోవు ?

ఏమి లాభము ?
"వారికి మనతోడి వైరంబు బూని, పోరాడ నే ధనంబులు పొత్తు వోవు." గౌ. హరి. ప్రథ. పంక్తి. 719-720.
వాడుకలో రూపం:
"మనతో కొట్లాడితే వాళ్ల కేం లాభం వస్తుంది?" వా.

ఏనికకాడు

ఏనుగవాడు, గజసై నికుడు.
కుమా. 11. 40.

ఏనుగ నెక్కించు

గొప్ప చేయు.
"వాణ్ణి ఊరికే పొగిడి పొగిడి ఏనుగు మీది కెక్కించారు. అంతే. పదివేల రూపాయల విరాళం ప్రకటించాడు." వా.

ఏనుగు నెక్కియు దిడ్డి దూఱ దగునె?

యోగ్యతకు తగినట్టుగా ప్రవర్తించక పోయినప్పుడు ఉపయోగించే పలుకుబడి.
ఏనుగు నెక్కి వచ్చువాడు సరాసరి సింహద్వారంగుండా రాక దొడ్డిదారిగుండా ప్రవేశించుట యెందు కనుట.
"ఇటువలె బల్కగా దగునె యేనుగు నెక్కి యు దిడ్డి దూఱగన్." రుక్మాం. 5. 105.

ఏనుగుకళ్లు

చిన్న కళ్లు.

ఏనుగుకాలు

బోదకాలు.

ఏనుగు గవ్వ మీటినయట్లు

ఏ మాత్రం లక్ష్యం లేనట్లు. గవ్వతో ఏనుగును కొడితే ఏను_____ఏను 281 ఏను_____ఏను

సహజంగా అది లెక్క చేయదు కదా!

"పసిడి దె మ్మనుచు నే బలుమాఱు వేడ, మిసుగ వేనుగు గవ్వ మీటిన యట్లు." గౌ. హరి. ద్వితీ. పంక్తి. 161-62.
చూ. దున్నపోతుమీద వాన కురిసినట్లు.

ఏనుగుతో ఏలాటము

అధికులతో చెరలాటము. కూడని దనుట. నిప్పుతో చెర మాటమువంటిది.
వేంకటేశ. 35.

ఏనుగుదాహము

విపరీత మైనదాహము.
"నాకు ఏనుగుదాహంగా ఉంది." వా.

ఏనుగు దిన్న వెలగకాయ

బయటికి బాగా కనిపించినా లోపల ఏమీ లేనిది. ఏనుగు వెలగపండు మింగితే లోపలి గుజ్జుమాత్రం అరిగిపోయి, కాయ అలాగే బయటికి వచ్చు నని ప్రతీతి. అందుపై వచ్చినపలుకుబడి.
"ఏనుగు దిన్నట్టి వెలంగ కాయగతి నుందుర్ లోన లో టై బయల్ సొగసై." నిరంకు. 3. 8.
చూ. కరి మ్రింగిన వెలగపండు.

ఏనుగునకు సిళ్లు చూపినట్లు

ఎఱ్ఱగుడ్డలు మొదలగునవి చూపి పశువులను బెదరించినట్లు, ఏనుగను బెదరగొట్టితే విజృంభిస్తుంది.
బెదిరిన పశువులు విఱుచుకొని పడడం సహజం.
"అపుడు రాధేయు డిమ్మెయి ననుజు పాటు, జూచి యేనుగునకు సిళ్లు నూపినట్లు, గనిసి హయముల మత్స్యభూకాంతుతనయు, నేసి పండ్రెండు శరముల నేసె నరుని." భార. విరా. 5. 84.

ఏనుగుపండ్లు పట్టి చూచు 8పెద్దవారి తప్పు లెన్ను. ప్రమాదకర మై ఆత్మ వినాశకర మైనపని చేయుపట్టుల చెప్పే సామ్యం.

"తనర నేనుగుపండ్లు దా బట్టి చూచు, మనుజుండు బ్రతుకునే మడియున కాక." బసవ. 4. 97.
చూ. ఏనుగుపల్లు పట్టి చూచు.

ఏనుగు పన్నగునే గాడిదలకు ?

ఏనుగుదంతం గాడిదకు తగునా? అననురూప మైన దనుటను తెలుపు పలుకుబడి.
"వూని లింగ ప్రసాదానూనసుఖము, మానవులకు బొందగా నెట్లు వచ్చు, నేనుంగు పన్నగునే గాడిదలకు..." బస. 7. 198.

ఏనుగుపల్లు పట్టి చూచు

పెద్దవారి తప్పొప్పుల నెన్ను.
"పురుషుడు పాపకర్ము డన బోలదు కాంతయె కాని కాంతకుం, బురుషుడు కీడు చేసినను భూషణ మేనుగు బల్లువట్టి చూ, తురె మగవాడు చేసె నని తొయ్యలియుం..." విక్ర. 7. 174.
చూ. ఏనుగుపండ్లు పట్టి చూచు. ఏను____ఏను 282 ఏను____ఏనే

ఏనుగుపాడి

సమృద్ధి.
"ఇచ్చెనా యేనుగుపాడి." విజ. పీఠిక. 54.

ఏనుగు పీను గగు

బాగా దృఢంగా ఉండినవాడు చాలా చిక్కిపోవు.
"ఆ జ్వరంతో ఏనుగు పీనుగయి పోయాడు పాపం!" వా.

ఏనుగు పురు డోమ గల

ఏనుగునకు పురుడు పోయగల. అసాధ్య కార్యములను నెఱవేర్చుజాణ అనుట.
కుమా. 8. 153.

ఏనుగుమీద సున్న మడుగు

తన శక్తిని మించినదానికై ప్రయత్నించు. కొవ్వుపట్టి ప్రవర్తించు.

ఏనుగుమీద సున్నము

అలభ్యము.
"అతని తాంబూల గంధాస్యాప్తి యేనుగు, మీది సున్నం బని మేన యెంచె." కవిరా. 3.

ఏనుగు మీదివానిని సున్న మడుగు

అత్యహంకారంతో ప్రవర్తించు.
ఏనుగుమీద ఉన్నవా డేమో అంత ఎత్తులో ఉంటాడు. వానిని ఆకుల్లోకి సున్న మివ్వ మనడం వట్టి పొగరు కాక మరేమిటి?
"వాడా అమ్మా! ఏనుగుమీదివానిని సున్న మడిగేరకం." వా.

ఏనుగు మైథునానికి ఏట్రింత రాయబారము

పెద్దల పనికి అల్పులు ప్రయత్నము.
చూ. ఏట్రింత రాయబారము.

ఏనుగుల కొమ్ములు వచ్చినట్లు

అసలే బలము కలదానికి మఱింత బలము చేకూరినట్లు.
"ఎనసి మనంబునందు సతికిం బతికిన్ వల పంకురించినన్, గొనకొని ధాత్రి నేనుగుల కొమ్ములు వచ్చినయట్టు లింక ని, ప్పనికి బ్రనూనసాయకుడె పైతరువు..." వైజ. 3. 10.

ఏను గెక్కినట్లు

ఎంతో లాభం కలిగినట్లుగా. ఎక్కువ సంతోషించు ననుట.
"వాడి కేముంది పాపం ! ఒక పూట భోజనం పెడితే చాలు. ఏను గెక్కినట్లుగా సంతోషిస్తాడు." వా.

ఏ నెఱిగిన బ్రతుకే గద

నీ బ్రతుకు నాకు తెలిసినదే కదా! నిరసనగా అనుమాట. నేటికీ వాడుకలో ఉన్నది.
"ఏ నెఱిగిన బ్రతుకే గద, యీ నడవడి యెట్లు కలిగె నింతటిలోగా, తా నిక్షేపము గంటివో." శుక. 3. 262.
"వానిబతుకు నే నెరిగిందే కదా ?" వా. ఏనె_____ఏపా 283 ఏపా____ఏపా

ఏ నెక్కడ తా నెక్కడ ?

నడుమ తారతమ్య మెక్కువ యనుట.
"ఏ నెక్కడ తా నెక్కడ, ఏ నెక్కెడునట్టి పట్ట పేనుగు నెక్కన్." ఇరావతచరిత్ర.
"నే నెక్కడ వాడెక్కడ! నాతో పోటీకి వస్తాడా ?" వా.

ఏ నెక్కడ నీ వెక్కడ ?

మన మధ్య తారతమ్య మెక్కువ యనుట.
"ఏ నెక్కడ నీ వెక్కడ, మానవ సామాన్యు డనుచు మదమున నెఱుగం, గా నేరక..." హరి. 3. 99.
"నే నెక్కడ బ్నీ వెక్కడ ? నాతో వాదు పెట్టుకొంటావా ?" వా.

ఏ నోరు పెట్టుకొని

ఏ ముఖం పెట్టుకొని - మాటలాడగలం ? అన్న పట్లనే ఉపయుక్త మవుతుంది.
"...ఇంతలేసి సంసారచ్ఛేదంబులు మన యూరి పుణ్యాత్ములవలననే కదా యయ్యె నింక నే నోరు పెట్టుకొని మాటలాడుద మనువారును..." ఉ. రా. 6. 343.

ఏ పనికిని బొడ్డు వంచకుండు

ఏ పనికీ పూనుకొనక పోవు.
"...ఏ పని కైనను బొడ్డు వంప లేదు..." భోజ. 6. 142.
"వాడు ఏపనికీ బొడ్డు వంచ లేడు. వా డేం పనికి వస్తాడు?" వా.

ఏ పాకము పొందకుండ

పదిలము తప్పకుండ.
"తపస్వి చిత్తం బేపాకంబునుం బొందకుండ." హర. 2. 128.
ఈక్రింది భావచ్ఛాయలలో ఇది అటూ యిటూ మారుతూ ఉంటుంది.
పాకము - పరిపక్వస్థితికి దగ్గఱగా ఉన్నది.
"వాని మనసు ఏపాకాన ఉందో యేమో! నామాట కంగీకరించాడు. నిజానికి వాడు బ్రహ్మ చెప్పినా వినే వాడు కాదు." వా.
"వాడి మనస్సు మంచి పాకాన ఉన్నప్పుడే ఈపని కాస్తా సరి చేసుకో."
"ఏమిటి? అలా కసురుకుంటావు? నీ మనసు ఏ పాకాన ఉం దేమిటి?" వా.

ఏపాటి

(అది) ఎంత ? కాశీ. 7. 129.
"వాడికి పదిరూపాయలు విరాళ మివ్వడం ఏపాటి?" వా.

ఏ పాపపువేళ చూచితినో?

ఏ దుర్ముహూర్తంలో చూచానో?
ఏ దైనా పని జరిగిన తర్వాత దుష్ఫలిత మేర్పడగా అను మాట. కొన్ని వేళల్లో చేసిన పనికి దుష్ఫలితము తప్ప దన్న జ్యోతిశ్శాస్త్ర విశ్వాసంపై ఏర్పడిన పలుకుబడి.
"నీపై కోరికె మరల్చి నిధిపతిసుతు నే పాపపు వేళను జూచితినో..." కళా. 4. 23.
"ఈ పని ఏ పాపపు వేళ మొదలు ఏపా____ఏపు 284 ఏపు____ఏప్రొ

పెట్టానో కానీ, ఎంత డబ్బు ఎదురు పెట్టినా పూర్తి కావడం లేదు." వా. ఏ పాప మెఱుగని

అమాయక మైన, నిర్దోషి అయిన.
"పాదముల వ్రాలి నే నేమి పాప మెఱుగ, నీ మహాదేవునాన పూర్ణేందు వదన!" శుక. 1. 543.
"ఏనాటి కేపాప మెఱుగని కన్నుల, కిడియె గాటుక రేఖ లేపు గులుక." హంస. 3. 75.

ఏపారు

వర్ధిల్లు; ఒప్పు.
"ఏపారిరుర్విజనుల్." సింహా. 12. 111.
"భూలోకదేవేంద్రుపగిది నేపారి, యున్నచో." రం. రా. బాల. పు. 4. పం. 2.

ఏ పుట్టలో ఏ పా ముందో?

పైకి కనిపించక పోయినా ఎవరిలో ఎంత పాండిత్యం ఉందో? ఎవరిలో ఏం గుణాలు ఉన్నయో? ఎలా తెలుస్తుంది అనుపట్ల ఉపయోగించే పలుకుబడి.
"చూడ్డానికి అమాయకంగానే ఉన్నా డనుకో. అయినా ఏ పుట్టలో ఏ పాముందో?" వా.

ఏపు మాపు

నశింప జేయు. రూపు మాపు లాంటిది. హర. 7. 154.

ఏపుమాపు సేయు

నశింప జేయు.
"మరు బాణముల నేపు మాపు సేయగ నోపు." రుక్మాం. 2. 125.

ఏపు మాయించు

గర్వ మడచు.
"పదవిని దండ్రిచే బలిమిని గొన్న, యెదిరిని కంసుని యేపు మాయించి."ద్విప. మధు. 4.

ఏపు మిగులు

ఎక్కు వగు.
"వ్యాఘ్రాదు లైనక్రవ్యాద హింస్ర మృగంబు, లెచ్చోట జూచిన నేపు మిగిలె." కాశీ. 5. 268.

ఏపు మీఱు

ఒప్పు.
"రామాయణ ద్విపద యేపు మీఱంగ, రచియింపుము." వర. రా. బా. పు. 5. పంక్తి. 20.

ఏపు రేగు

1. విజృంభించు.
"ఏలికలు వెంట వెస నంట నేపు రేగి." శుక. 1. 259.
2. రెచ్చిపోవు; చెల రేగు.
"ఇటుల మద మెత్తి తమచేత నేపు రేగి." హంస. 2. 195.
"ఎగయు ధర ద్రవ్వు బొఱియగా నేపురేగి...పంది మెల్లన రణపరిపంథి యగుచు." భాగ. స్క. 3. 637.
"దుష్ట సత్వముల్, ధారుణి నేపురేగి బెడిదంబుగ మూకలు గట్టి గ్రామముల్, మారి మసంగిన ట్లయి సమస్తము జూర్ణము చేసినప్పుడు." రుక్మాం. 3. 79.

ఏ ప్రొద్దు

ఎల్లప్పుడు, ప్రతిదినం. ఏబ్ర____ఏమం 285 ఏమ_____ఏమ

"అనగ నే ప్రొద్దు గుణముల నతిశయిల్లి." శివ. 1. 18.
"జగతి గళావతిసంజ్ఞ నొప్పెడివీణె, తోడ నేప్రొద్దును దుంబురుండు..." కళా. 2. 63.

ఏ బ్రతికితిని

ఇక పరవాలేదు అన్న అర్థంలో ఉపయోగించే పలుకుబడి. వాడుకలో 'అబ్బ! బతికి పోయాను (పోతిని)' అని వ్యవహారం.
"అని అనియు ననక మునుపే, యనఘా! యే బ్రతికితిని మదన్వయ మిది పా,వన మయ్యె ననుచు..." శుక. 2. 165.
ఈ అర్థంలోనే కాక తప్పించుకొని పోతిని అన్న అర్థంలో - నేనా రోజు అక్కడ లేను. నువ్వు బతికిపోయావు - అని కూడా మధ్యమ పురుషలో వ్యవహరిస్తారు.

ఏబ్రాసి

వెధవ. ఒక తిట్టు.
చూ. ఏభ్య రాశి.

ఏభ్యరాశి

ఏబ్రాసి.
"ఈ క్రూరకర్మున కీ యేభ్యరాశికి." గౌ. హరి. ద్వితీ. పంక్తి. 828.
చూ. ఏబ్రాసి.

ఏ మంటే యే మవుతుందో!

ఏదైనా అనవలసినప్పుడు ఫలితమునుగూర్చి శంకించుటను తెలుపుపలుకుబడి.
"ఎద్ది యాడ బోవంగ నెట్లౌనొ యనుచు బలికె." కశా. 5. 108.
"పెద్దవాళ్లతో పని. ఏ మంటే ఏ మవుతుందో! మౌనంగా ఉండడమే మంచిది." వా.

ఏ మన నో రున్నది?

నే నేమీ అనలేదు. నే నే మనుటకూ ఆస్కారం లే దనుట.
"అన నయ్యంగన నా కేమన నో రున్న యది..." కళా. 3. 191.
"వాడు మంచివా డని చెప్పి నేనే పంపించాను. వా డేమో నీకు చెడుపు చేశాడు. నీవు తీసి వేశావు. ఏ మనడానికి నాకు నో రుంది?" వా.

ఏ మని చెప్పుదును?

వర్ణింప నలవి కా దనుట.
"అమ్మా! ఏమని చెప్పుదు." పారి. 1. 75.
"పట్టనం బెంత కృతార్థతం బొరసె, నేమని చెప్ప మదీయభాగ్యముల్." కా. మా. 4. 199.

ఏ మన్నా పడవలసిందే

తల ఒగ్గి ఉండక తప్ప దనుట.

("మీ కింద నౌకరీ చేసుకోవడానికి వచ్చాను. మీ రేమన్నా పడవలసిందే." వా. ఏమఱించు

మోసగించు. ఇది నేడు దక్షిణాంధ్రసీమలో వాడుకలో ఉన్నది. "వాడు నన్ను ఏమార్చినాడు."
అఱవం - ఏమాట్రం. పండితా. ద్వితీ. మహి. పుట. 215. ఏమి_____ఏమి 286 ఏమి_____ఏమి

"ఏమఱించి కృష్ణు డిండ్లలో జొరబడి, యున్న పాలు పెరుగు వెన్న నెయ్యి, కొల్లలాడుచుండ..." రాధా. 1. 19.

ఏమి అని అడిగేవాడు లేడు.

ఒకరికి సంజాయిషీ యివ్వవలసిన అవసరము లేదు అనుట.
"ఎచట నుండిన నింట నే మనువాడు లే, కింపు సొంపు ఘటిల్లునిల్లు గలిగె." శుక. 3. 600.
"ఆ యింట్లో వాడు ఏం చేసినా ఏమి అని అడిగేవాడు లేడు." వా.
అనగా వాడు సర్వస్వతంత్రు డనుట.

ఏమి ఒరిగింది?

ఏమి లాభం వచ్చింది?
"నామీద అంత దుష్ప్రచారం చేశావు క్దా? నీ కేం ఒరిగింది?" వా.
"నీకు చెరుపు చేస్తే నాకు ఒరిగే దేముంది?' వా.

ఏమి కట్టుకొనును?

దీనివల్ల వాని కేమి లాభము వచ్చెను?
దీనివల్ల వచ్చినలాభ మేమిటి? అనవసరంగా ఇతరులను బాధ పెట్టడం తప్పితే - అనుపట్ల ఉపయోగించే పలుకుబడి.
భార. ద్రో. 3. 295.
"కైక దీఅ నేమి కట్టుకొనియె." భాస్క. అయో. 199.
"వాణ్ణి నువ్వంతగా యేడ్పించి కట్టుకొన్న దేముంది?" వా.
"నన్ను చెఱిచి నువ్వేం కట్టుకొంటావు?" వా.
"అందర్నీ తిట్టి అదేం కట్టుకొంటుంది?" వా.

ఏమి కర్మమో!

అ దేం ఖర్మో - అదేం దురదృష్టమో.
"ఆమట పదిట లింగార్చకుం డనెడు, నామంబు వినరా ద దేమి కర్మంబొ?" బస. 6. 155/

ఏమి కొంప మునిగింది?

ఏమి పోయింది?
"వాడు రాకపోతే పోయాడు. ఏం కొంప మునిగింది." వా.
చూ. ఏమి మాడెను?

ఏమి గహనం?

అదెంత పని? అ దేం మహా ఘనకార్యం?
"నా కిష్టం బైనవరంబు...దివ్యాస్త్ర లాభం బనిన నది యేమి గహనంబు దానిన యిచ్చెద." భార. అర. 1. 293.
"అప్పని గైకొని నా కది యేమి గహనం బని." కుమా. 4. 52.
చూ. అదేం గగనం?

ఏమి చూచి (చూచుకొని)...

ఇలా ప్రవర్తిస్తున్నావు. అంతకు తగినకారణ మేదీ లేదే అనుట.
"ఏమి చూచుకొనో వాడు మహా మిడిసి పడుతున్నాడు." వా. ఏమి_____ఏమి 287 ఏమి_____ఏమి

"ఏమి చూచి వాడికి పిల్ల నిమ్మంటారు?" వా.
"ఏమి చూచి నన్నింత చులకనగా చూస్తావో నాకు బోధపడడం లేదు." వా.

ఏమి చెప్పను?

ఏ మని చెప్పగలను. అనిర్వర్ణనీయ మనుట.
"...వాని భుజ ప్రతిభా విశేషముల్, మానిని యేమి చెప్ప నసమానము లౌను దదీయవైఖరుల్." హంస. 3. 15.

ఏమి చెప్ప పని యున్నది?

చెప్పవలసిం దేముంది?
ఇది అంత స్పష్ట మైన విషయం అన్న సందర్భంలో ఉపయోగిస్తారు.
"బలభేదన యేమి చెప్ప బని యున్న దికన్." నిరంకు. 4. 31.

ఏమిటి వారు

ఎవరు?
"సుతవైభవము నీవు చూడంగవలయు, నితరు లందఱు గూడ నేమిటివారు?" వర. రా. బా. పు. 204. పంక్తి. 15.

ఏమి తగవు?

ఏమి న్యాయం?
"విలయశిఖినేత్రుకడ కగ్ని, యేల పోవు బంపు డేమి తగవు?" కుమా. 9. 159.

ఏమి త్రవ్వి తల కెత్తినారు

వారు చేసిన మహా సహాయం ఏమిటి అనే అర్థంలో ఉపయోగిస్తారు. ఏమి అటూ యిటూ కూడా మారవచ్చును. సాధించిన దేమిటి అన్న అర్థమూ కలదు.
"తమకు నేమి త్రవ్వి తలయెత్తిరమరు లీ, యుర్వి మనుజు లేమి యొసగ రైరి, నింగి వారసతుల నిర్మాతృకల జేసి, పుడమి మాతృభూతముల సృజించె." వైజ. 3. 22.
"నువ్వు ఇన్నాళ్లూ ఈఊళ్లో ఉండి త్రవ్వి తల కెత్తిం దేమిటి?" వా.

ఏమి దొడ్డు?

ఏమి గొప్ప ?
"విఖ్యాతమహాప్రతాపునకు నద్రిగుహాలయ మేమి దొడ్డు?" కా. మా. 3. 208.

ఏమి పుట్టునొ?

ఏ మవుతుందో - అనగా ఏదో అనర్థం కలుగ నున్న దని సూచించు పలుకుబడి.
"ఈయెడ నేమి పుట్టునొ సహింపగ రాదు విచార మంచు నా,థా! యిక నేమి..." శుక. 3. 150.

ఏమి పెద్ద!

అదేమి గొప్ప. సామాన్య మనుట. భార. అర. 3. 170.

ఏమి పొయ్యేకాలం?

ఇంత దుర్బుద్ధికి కారణం ఏమి అనుపట్ల ఉపయోగిస్తారు.
"వాడి కేం పొయ్యేకాలం? పెళ్లాన్ని వదిలిపెట్టడానికి?" వా.

ఏమి మాడెను?

ఏమి కొంప మునిగింది? ఏమి____ఏమి 288 ఏమి____ఏమొ

"జడనిధి చందంబున ని,మ్మడు వొప్పగ నిప్పుడేమి మాడెను నిమ్మై, నడచిపడ రిత్త నెవ్వగ, లుడుగుడు మఱి చూచుకొంద మొయ్యన తఱితోన్." భార. శాంతి. 3 ఆ.
చూ. ఏమి కొంప మునిగింది?

ఏమి మునిగి పోయినది?

ఏమి కొంప మునిగింది అనుట వంటిది.
"మునిగి పోయిన దేమి యిమ్ముగుద తల్లి...." పాణి. 3. 66.

ఏమి యిచ్చి యైన

ఎలాగో ఒక లాగ, ఏదో విధంగా ఏదోయిచ్చి.
"ఇది మఱువ జేయ దగు నేమి యిచ్చి యైన ననుచు..." కళా. 5. 138.

ఏమియు నెఱుగని

ఏమీ తెలియని, అమాయక మైన.
"ఇల్లాలు గడు సాధ్వి యేమియు నెఱుగదు." నైష. 1. 108.
"ఏమీ యెఱుగని పిల్ల పాపం! దాన్ని పట్టుకొని యేడిపిస్తా వేమిరా." వా.
దీనినే వ్యంగ్యంగా ప్రశ్నార్థకధ్వనితో అనుట వాడుకలో ఉన్నది.
"అవును! ఏమీ యెరుగదు పాపం! నంగనాచి." వా.

ఏమి లె క్కను

లెక్క లే దను.
"అదేమి లెక్కనున్." విజయ. 1. 102.

ఏమి వచ్చునో?

ఏమి కీడు మూడునో.
"...యిట్టు నట్టు పలుక నొప్ప కేమి వచ్చునో చనుడు." కళా. 3. 224.
"వాడు ఏమో ఎంత చెప్పినా వినకుండా ఆయన్నిగురించి ఏవేవో అన్నాడు. అది వెళ్లి వా డెవడో ముట్టించాడు. దీంతో ఏం వస్తుందో ఏమో అని భయంగా ఉంది." వా.

ఏమీ పట్టనట్లు

తన కేమీ ప్రమేయం లేనట్టు.
"వా డింటి పెద్దల్లుడు కదా. ఇంట్లో పెండ్లి జరుగుతూంటే తన కేమీ పట్టనట్లు పంచటరుగుమీద పడుకుని ఉంటా డేమిటి?" వా.

ఏమేమ అని

మేము మేము అని.
ఏ ఒకదానికో జనం ఎగబడినప్పుడు ఉపయోగించేపలుకుబడి. సంస్కృతంలో అహ మహమిక.
"మేము ముందు మేము ముందు అని జనం అక్కడికి ఎగబశ్శారు." వా.

ఏ మొగముతో....

ఎట్లు?
అనగా ఆ పని చేయుటకు ముఖము చెల్ల దనుపట్ల ఉపయోగించేపలుకుబడి.
"అదె వచ్చె నిదె వచ్చె నని నా కెదురు చూచు, నీకు నీక్షింతు నే నేమొగమున." కాశీ. 5. 324.
"వాడు చెడి యింటికి వస్తే నిర్దాక్షిణ్యంగా ఆ నాడు పొమ్మన్నానా? ఏమొ____ఏయూ 289 ఏయూ___ఏరా

ఇప్పుడు పని పడిందని నే నే మొగంతో పోగలను?" వా.

"కాంతుం డెఱిగిన నాతని, పొంతకు నే మొగముతోడ బోయెదు చెపుమా." శుక. 2. 73.
"వాని నన్నిమాట లని ఏ మొగంతో తిరిగీ వానిదగ్గరకు వెడతావు?" వా.
చూ. మొగము చెల్లు, మొగము లేదు.

ఏ మొగము పెట్టుకొని...

"వాడి కన్ని కష్టాలు తెచ్చిపెట్టావు. ఇప్పుడు ఏ మొగం పెట్టుకొని పోయి వాణ్ణి సాయం చేయ మని అడుగుతావు." వా.
చూ. ఏ మొగముతో.

ఏ యూరి కే త్రోవ?

దానికీ దీనికీ సంబంధము లేదనుట.
త్రోవ కున్నపర్యాయపదాలన్నీ ఇక్కడ ఉపయుక్తమవుతాయి.
"తరుణీ సంగమ మెక్కడ?, యిరవగుయోగదశ యెక్క డేయూరికి నే, తెరువు జితేంద్రియు డగుదు, శ్చరితు నియోగంబు దంభసంజ్ఞను కాదే?" హరివంస. పూ. 40 పే.90.

ఏయూరి కేది తెరువు

రెంటికి సంబంధము లే దనుట. ఏ ఊరికి ఏది దారి అనడం వాడుక. పాండు. 4. 278.
రూ. ఏఊరికి ఏదారి.

(ఇది) ఏ యూరు? (అది) ఏ యూరు?

దానికీ దీనికీ సంబంధ మెక్కడిది అనుపట్ల ఉపయోగించే పలుకుబడి.
"మత్తు లై వర్తిల్లుమానవేశ్వరులు సత్తుగా బొంకుట సత్య మెయ్యెడను, జనపతు లేయూరు సత్య మేయూరు? హరి. ద్వి. 1 భా. 160. పం.

ఏ యండ కా గొడుగు పట్టు

సమయానుకూలముగా ప్రవర్తించు. ఇది నిరసనలోనే ఉపయోగిస్తారు.
"కుడువం జొచ్చును బ్రాహ్మణార్థములు పెక్కుల్ రాజకీయార్థముల్, నడుపం జూచును యాజ్ఞ వల్క్యుండు ధరన్ నానోచ్చనీచంబులం, దెడ లేక న్నటి యించు గాలము కొలదిం బోవు నే యెండ కా, గొడుగుం బట్టు ధనార్జనంబునకు నెగ్గున్ మ్రొగ్గు త గ్గేమనున్." తెలుగునాడు. పే. 41.

ఏరాలు

సవతి; తోడికోడలు.
"మగువ యేరాలికి మసలె గర్భంబు." పండితా. ద్వితీ. మహి. పుట. 155.
కోశములలో తోడికోడ లనే ఉన్నది. కానీ పైన సవతేనని కథాసందర్భం సూచిస్తున్నది.
"ఏరాలిపట్టి బిట్టెత్తి చెక్కిలి నొవ్వ, గఱచి వా డేడ్చిన గౌగిలించు." పాండు. 3. 62. ఏరు_____ఏరు 290 ఏరు_____ఏర్ప

ఏరు గట్టు

పాఱు, ప్రవహించు.
"ఇటుల మది రెండుదెఱగు లై యేరు గట్టు." లక్ష. 3. 85.

ఏరు గుడిచి కాలువ పొగడు

ఒకదానివల్ల లాభం పొంది మరొకచిన్న దానిని పొగడు.
"గరిమ నేరు గుడిచి కాలువ బొగడ బోతే, యెర వెరవే కాక యిత వయ్యీనా?" తాళ్ల. సం. 8. 67.

ఏరు తీసినట్టు

క్రమక్రమంగా కాకుండా ఒక్క ఉదుటున తగ్గిపోవు. ఒక్క గంటలో ఏరు మహోద్ధృతంగా దరు లొరసి పారుతుంది. అలాగే గబాలున ఒక్కమాటు తీసిపోతుంది.
"వాడి అంత ఆస్తీ సంవత్సరంలోగా ఏరు తీసినట్టు తీసిపోయింది." వా.

ఏరు దాటి తెప్ప కాల్చు

అవసరం గడచిన తర్వాత పోద్రోలు.
"దిక్కు లేనప్పు డేమో వాళ్లింట్లో తలదాచుకొన్నాడు. కాస్త ఆసరా చిక్కగానే అటు మొగం చూపడం కూడా మానేశాడు. ఏరు దాటి తెప్ప కాల్చే రకం." వా.

ఏరు దాటి పోవు.

తప్పించుకొని పోవు. దొరకక పోవు.
"ఈరసపు సంసార మింగలము దగిలించి, యేరు దాటిపోయె నెంతటి జాణే." తాళ్ల. సం. 5. 115.

ఏరు దాటేవరకూ గంగమ్మ - ఏరు దాటిం తర్వాత పింగమ్మ

అవసరం గడచేవరకూ పొగడ్తలు, అది తీరాక తెగడుటలు.
"వాని దంతా పని గడచేవరకే యీ ఆశ్రయింపు. ఆ తరువాత నీ యబ్బకు నా యబ్బ ఏం కావాలి అంటాడు. ఏరు దాటేవరకూ..." వా.

ఏరు నిద్రించు

అలలు లేక ప్రవహించు.
వేంకటేశ. 68.

ఏరుల కేతము లెత్తు

అసాధ్యకార్యములకు దిగు. ఏతముతో ఏటిలోని నీరంతా ఎత్తుట సాధ్యము కా దనుటపై ఏర్పడినది.
వేంకటేశ. 60.

ఏరు సాగు

ఏరువాక సాగు.
"చౌకుమళ్లునుం గా లలి నేరు సాగి రిల గల్గుపసిం గొని పేదమున్నుగన్." ఆము. 4. 124.

ఏర్పఱచు

దిద్ది తీర్చు; వేనిలో నైనా కలిసినవానిని వేఱుగా చేయు.
"ఫాలమున గుంతలంబు లేర్పఱచి నపుడు." హర. 4. 85.
"మా నాయనమ్మ మధ్యాహ్నంపూట బియ్యం యేర్పరుస్తూ కూర్చుంటుంది." వా. ఏఱు_____ఏలి 291 ఏలి____ఏలు

"ఆకు లేర్పరిచి కట్ట కట్టాలి." వా.

ఏఱు గుడిచి కాలువ పొగడు

"ఈతని నెఱుగకుంటే నిల స్వామి ద్రోహము, ఘాతల నేఱు గుడిచి కాలువ పొగడుట." తాళ్ల. సం. 9. 247.
చూ. ఏరు గుడిచి కాలువ పొగడు

ఏఱుగొను

వఱదపా లగు; పా డగు.
"వలరాజునకు నైన వర్ణింపగా దగు తనువిలాసం బేఱుగొనియె నన్న." ఉ. హరి. 4. 300.

ఏలనిబంటు

జీతనాతములు లేని సేవకుడు.
"ఈ తనూవిభవ మెక్కడ యేలని బంటుగా మరున్, డక్క గొనంగ రాదె యకటా! నను వీడు పరిగ్రహించినన్." మను. 2. 35.

ఏల యొక మాట మాటగ?

వరుసగా ఒక్కొక్కటీ చెప్పడం ఎందుకు?
"ఏల యొకమాట మాటగ నించు విలుతుడు...." రాజగో. 2. 55.

ఏలాట మాడు

చెరలాట మాడు.
వేంకటేశ. 35.

ఏలికతో మేలము

ప్రమాదకారి. యజమానితో హాస్యం ఎప్పుడో ప్రమాదం కలిగించుననుట.
వేంకటేశ. 52.

ఏలికబంటువాసి లేక

సేవ్య సేవక భేదము లేక; వాడూ వీడూ అనక. అనగా అందఱూ అనుట.
"ఏలికబంటువాసి యొక యించుక లేక కృశించువారు నై,తూలె జనంబు." కా. మా. 3. 153.

ఏలికసాని

యజమానురాలు.
గౌర. హరి. ద్వి. 2250.

ఏలిదము చేయు

చులకన చేయు.
"ఏలిదము చేసి మెచ్చక, తూలముగా బలికి కడవ దూషించెదు." కుమా. 7. 45.

ఏలినవాడు

ప్రభువు. పాండు. 5. 265.

ఏలినవారు

ప్రభువుల వారు.
"ఓహోహో! ఏలినవారు సిద్ధసంకల్పులు గారా?" హేమా. పు. 78.

ఏలుకొను

ఏలు; పాలించు. ఆమెనో, అతనినో పరిగ్రహించు. ప్రియా ప్రియుల, భార్యా భర్తల విషయంలోనే దీని ఉపయోగిస్తారు.
"ఏల సందేహ మమరేంద్రు నేలు కొనుము." నైష. 3. 126. ఏళ్లు____ఏషా 292 ఏష్య___ఐదు

వాడుకలో రూపం:
"ఏం తప్పు చేసినా కడుపులో పెట్టుకొని ఈ అమ్మాయిని నీవు ఏలుకోవలసిందే."

ఏళ్లు కోళ్లు ఏక మగు

ఏకార్ణవ మగు. నదులూ కాలువలూ కలిసి పోయె ననుట. (కోడు = కాలువ.)
"మొన్నటివర్షాలలో ఏళ్ళూ కోళ్ళూ ఏక మయినవి." వా.

ఏ వెంట

ఏ విధముగా, ఎట్లయినను, ఏరీతిగా చూచినను.<.big>

"కావున నగ్న ముఖ్యప్రకారంబు,లే వెంట నిందయే యిల?" పండితా. ప్రథ. వాద. పుట. 687.

ఏవెంట బోయితి మేమి?

ఏ విధముగా నైనా, ఏ దెట్లయినా. ఎలా అయితేనేమి? అనుట.
"జంటన్ వచ్చిన సారమేయములు నీ సైన్యంబులున్ మావెయే, వెంటం బోయితి మేమి?" ఉ. హరి. 2. 140.

ఏసరేగు

విజృంభించు, ఎక్కు వగు.
"ఇట్లు లత్యుగ్ర మగుగ్రీష్మ మేస రేగి." పాండు. 4. 18.

ఏషాగాధా లాడు

అస్తవ్యస్తపుమాట లాడు. దీని వ్యుత్పత్తి వి......... తంజావూరు వాఙ్మయంలో విశేషంగా కానవచ్చే పలుకుబడి.

ఏష్యములు పలుకు

భవిష్యత్తును చెప్పు. ఆము. 6. 66.

ఏహ్యముగా

అసహ్యంగా, రోతగా.

ఐదు పది సేయు

నమస్కరించు. రెండుచేతులు కలిసినప్పుడు అయిదువేళ్లు పది వేళ్లగును. వెనుకంజ వేసినప్పుడు కాలి వేళ్లు పది యగు నని కొందఱు.
"ఉరవడి బోరికై కవచ మొల్లరు మంత్రములందు దక్క సు,స్థిరభుజ శక్తి నైదు పది సేయరు దత్తిన తక్క మంటికై." ఆము. 2. 34.
కళా. 8. 100.

ఐదువేళ్లూ లోపలికి పోవు

చూ. అయిదువేళ్లూ లోపలికి పోవు.

ఐదువేళ్లూ సమంగా ఉండవు.

అందరూ ఒకటిగా ఉండరు - ఎన్నోరకాలు అనుపట్ల ఉపయోంచేపలుకుబడి. ఒక యింటి వారు ఒక తల్లి పిల్ల లే అయినా విభిన్నత లుండు ననుపట్ల ఉపయోగిస్తారు.
"అలాంటి పెద్దమనిషితమ్ము డింత దుర్మార్గు డయ్యడే, అయినా ఐదు వేళ్లూ సమంగా ఉండవు లే." వా.