నరసభూపాలీయము/తృతీయాశ్వాసము

శ్రీరస్తు

నరసభూపాలీయము

కావ్యాలంకారసంగ్రహము - తృతీయాశ్వాసము

.



రమణచరణసేవా
పారాయణ యుభయవంశపావన లక్కాం
బారచితభాగధేయ య
పారకృపాసరస యోబపార్థివనరసా.

1


తే.

అవధరింపుము లక్ష్మలక్ష్యముల నెల్ల, నసఘ భవదీయనామధేయాంకితముగ
బహువిభక్తుల నొనరింతుఁ బద్యవితతి, నిచ్చటఁ బ్రబంధజీవితం బె ట్లటన్న.

2


తే.

మహితకవితావిలాసినీ మధురతరవి, లాసవిన్యాసములలీల వాసి కెక్క
నవరసంబుల నెఱిఁగింతు నవరసార్థ, గుంభగంభీరతరవచోజృంభణముల.

3


క.

పులకండంబులు గలిపిన, నలు పగుసలిలము రసాయనం బగుపగిదిన్
లలితవిభావాదులచే, నలఘు[1]తరస్థాయిభావ మమరున్ రసమై.

4

స్థాయిభావలక్షణము —

తే.

గరిమ నదులెన్ని గలిసినఁ గప్పుకొనుచు, జలధి గనుపట్టురీతి [2]సంచారిభావ
సంచయము లెన్ని గలిపిన మించ నీక , తాన కనుపట్టుభావంబు స్థాయి దలఁప.

5


క.

ధర శృంగారము హాస్యము, కరుణ[3]యు వీరము భయానకము బీభత్సం
బురురౌద్ర మద్భుతము శాం, తరసంబును రసము లనఁగఁ దనరుం గృతులన్.

6


క.

రతిహాస[4]శోకయత్నము, లతిభీతి జుగుప్స రోష మచ్చెరువు శమం
బతులక్రమమున నివి సాం, ప్రతము రసస్థాయిభానభావనఁ జెందున్.

7


క.

రసములకుఁ దొమ్మిదింటికిఁ, బొసఁగిన యీస్థాయిభావములకు నోనర్తున్
రసికతలక్షణలక్ష్యము, లసదృశరసశాస్త్రవేత్త లౌ నౌ ననఁగన్.

8

రతి —

క.

రమణీమణులకుఁ [5]బురుషుల, కరయఁగ సంభోగవిషయ మగునభిలాష
స్ఫురణము మనములఁ బొడమిన, ధనలో నది రతి యనఁగఁ దగు నె ట్లన్నన్.

9

ఉ.

చల్లదనంబె చంద్రునకుఁ జక్కదనంబె ప్రసూనధన్వికిన్
సల్లలితోరుసౌరభ మె చైత్రున కొక్కని కొక్క మేలిమే
తెల్లము గాక నాపతి యుదీర్ణగుణాఢ్యుఁడు నారసింహభూ
వల్లభుఁ డట్లు సర్వగుణవైభవ మెవ్వరికైనఁ గల్గుఁనే.

10

హాసము —

క.

చేకొని [6]యహ్రరము లగు, నాకారవికారచేష్ట లాలోకింపన్,
గైకొను మనోవికాస, స్వీకారము హాస మయ్యె విను మె ట్లన్నన్.

11


చ.

అదె యిదె వచ్చె వచ్చె నరసాధిపుదాడి యటంచుఁ బాళెము
ల్బెదరి బరీదుఁ డేఁగునెడఁ బెంపఱి ఖానులు వెన్కముందుగాఁ
గదిసి హయాళ నెక్కి హయకంధరము ల్పొడగాన కప్పుడే
చదిపిరి వాజిమస్తముల శత్రు లటంతు శ్రమింతు రెంతయున్.

12

శోకము —

క.

హితజనవిర[7]హవ్యథచే, నతిశయ మై జనులమానసాంభోజమునన్
బ్రతిదినముఁ బొడవు దుఃఖం, బతిభూమి వహింప శోక మగు నె ట్లన్నన్.

13


చ.

పతుల నృసింహశౌర్యశిఖిపాలుగఁ జేసినయట్టిపాపపు,
నృతధృతి కంతటం జలము జాఱదు మమ్మును దావపావక
ప్రగతులపాలు చేసె నని పల్మఱు రోదన మందువిద్విష
త్సతులకు బాష్పపూరములె చాలు వనానలమున్ హరింపఁగన్.

14

ఉత్సాహము —

క.

అత్యున్నతలోకోత్తర, కృత్యంలులు నేను వేఁడి కృతకృత్యు లిలన్
నిత్యము దలఁచు ప్రయత్నం, బత్యంతోత్సాహ మయ్యె నది యె ట్లన్నన్.

15


మ.

అసిఁ జెండాడి విపక్షపృక్షముల శౌర్యాగ్నిచ్ఛటం బేల్చి శ
స్త్రసరత్సీరములన్ రణోర్వితలమున్ సంక్షుణ్ణముం జేసి వై
ర్యసృగార్ద్రం బొనరించి ప్రోది గొన కుద్యత్కీర్తి సస్యౌఘము
ల్వెస సిద్ధించునె యంచుఁ బల్కు నరసోర్వీనాథుయోధావళుల్.

16

భయము —

క.

క్రూరా[8]కారము చూచిన, నారయ[9] నే జనునిహృదయమందు ననర్థాం
కూరాశంకన మగు నది, ధారుణిలో భయ మనంగఁ దగు నె ట్లన్నన్.

17


చ.

అనఘ నృసింహ నీయరి వనావళి కేఁగి గుహాగ్రసుప్తుఁ డై
యని మరలం గలం గని భయంపడి పాఱుచు నాజి కాదు కా

దని సతి దెల్పినం దెలియఁ డౌర నిషాదులఁ జాపహస్తులం
గని విపినేభపంక్తిఁ గని క్రమ్మఱ నాజియకాఁ దలంచుచున్.

18

జుగుప్స —

క.

పలలాస్థిశోణితాదులఁ, బలమాఱును జూడ నరుచిభావము లోనం
దళుకొత్తు నిగర్హణ మది, తలపోయ జుగుప్స యనఁగఁ దగు నెట్లన్నన్.

19


చ.

తలలు సరోజము ల్మెదడు తండము క్రొన్నురు వెంత్రజాలముల్
జలఫణు లస్థిఖండములు శంఖము లై తగు నెత్రుటేర్లలోఁ
గలభికపాలనౌచయము గ్రక్కున నెక్కి చరించు సంగర
స్థలుల నృసింహనిర్దళితశత్రు వసారసమస్తభూతముల్.

20

క్రోధము —

క.

అపకారకారు లగునరు, లపరాధ మొనర్ప [10]నే మహామహునిమనం
బు పరిజ్వలితం బగు నది, యపరిమితక్రోధ మయ్యె నది యె ట్లన్నన్.

21


చ.

స్థిరభుజవిక్రమక్రమనృసింహ నృసింహ భవత్కరాగ్రభీ
కరకరవాలసిద్ధుఁ డతిగాఢయశోరససిద్ధిఁ గోరి బం
ధురహయసింధురావళుల తోరణదుర్గకవర్గళోన్నతి
న్నరబలి వెట్టు దుర్మదసనాథరిపుక్షితినాథయూథమున్.

22

విస్మయము —

క.

వివిధాపూర్వము లగువ, స్తువులు గనుంగొనినయెడల సుజనునిమది[11]లో
దవిలిన [12]ప్రమోదవిస్తర, మవిరళవిస్మయ మనంగ నగు నె ట్లన్నన్.

23


చ.

ధరణి నృసింహభూవరుప్రతాపమహాతప మబ్జజాండక
ర్పరములు నిండి తీవ్రగతి బర్వ నఖర్వసగర్వవైరిభూ
వరులు వడంక సాగుదు రవార్యనవవ్యజనాతపత్రవై
ఖరులు దొలంగఁ జేయుదురు కన్నులఁ జీఁకటి కప్పుచుండఁగన్.

24

శమము —

క.

నిరుపమవైరాగ్యాదుల, కిర వై నిశ్చలత పూని హృదయము తిర మై
నరులకుఁ బరిణతిఁ జెందిన, ధరలో నది శమ మనంగఁ దగు నె ట్లన్నన్.

25


ఉ.

హోరభవాదిదుఃఖములఁ గుందఁగ నీక నృసింహుఁ డౌర దు
ర్వారఫలప్రదం బగువిరక్తిసుఖం బొనరించె నంచు నీ
వైరులు మౌను లై విపినవాటిని నీవ గురుండ వంచు నీ
పేరిటి యక్షరంబులె జపింతురు శ్రీనరసింహభూవరా.

26

స్థాయిభావకారణము —

క.

ఈరసముల కుత్పాదన, కారణము విభావ మనఁగ గల దది ద్వివిధం
బై రంజిలు నాలంబన, మారయ నుద్దీపనంబు ననఁ[13]గ ధరిత్రిన్.

27

విభావస్వరూపము —

క.

వనితయుఁ [14]బతియును నాలం, బన మగు నుద్దీపనంబు ప్రాయంబును సొ
మ్మును జేష్టయు మదనాదులు, ననఁ దగు నేర్పఱుతు వీని కగులక్ష్యంబుల్.

28

ఆలంబనవిభావము —

చ.

అలరురతిన్ రతీశు దమయంతి నలు న్నలు వొంద ముందు గా
నలువ సృజించి యుందుకతనం దనచేయళు కెల్లఁ దీఱి నే
ర్పలవడ నీలతాంగి నరసాధిప నిన్నును గూర్చి ప్రేమసం
కలికముగాఁ దంపతులు గా నొనరింపఁగఁ బోలు నెంతయున్.

29

ఉద్దీపనవిభావము — ప్రాయము

మ.

వరవక్త్రేందువిలాసకృన్ననవయోవర్షావససానంబుసం
దరుణీశైశవసింధు లింకునెడఁ దత్తత్కాలలక్ష్యంబు లౌ
సరసాంతస్థితగండశైలము లనం జందోయి యంతంతకుం
బరఁగుం దత్క్రమశోభరేఖ లనఁ గన్పట్టు వ్వళీపుంజముల్.

30

సొమ్ము —

క.

వెలఁదికి మణితాటంకము, లలరున్ దిగ్విజయకాంక్ష నతనుఁడు చూపుం
జిలుకులు నిశాతములుగా, నలవడ వడిఁ దీడుశాణ యంత్రము లనఁగన్.

31

చేష్ట —

చ.

సుదతి నృసింహుని న్మరల చూచె విలాసవివర్తితాస్య యై
వదలనిప్రేమ వెన్తవిలి వచ్చె ముఖేందుఁ డటంచు భీతిచేఁ
జెదరి గిరీంద్రదుర్గములు సేరినచీఁకటి వోలె వాసనా
స్పద మగువాలుఁగొప్పు వలిచన్నులపై నసియాడుచుండఁగన్.

32

తటస్థములు —

చ.

చిగురుఁగటారితోఁ జెఱకుసింగిణితో నలరంపగుంపుతో
నిగనిగమించుచెంగలువ నేజముతోలో పడిఁ జిల్కతేజిపై
మగఁటిమి నెక్కి శూరుఁ డయి మారుఁడు కోకిలకంఠకాహళుల్
నెగడ లతాంగిపై వెడలె నేఁడు నృసింహ యె ఱుంగఁ జెప్పితిన్.

33

క.

కారణ మైనవిభావము, చే రస ముత్చన్న మైనఁ జెలఁగెడిదానం
బ్రారూఢకటాక్షాదిక, మారయ ననుభావ మయ్యె నది యె ట్లన్నన్.

34


చ.

అలసాలోలము లై యచంచలము లై యాకేకరాగ్రంబు లై
యలఘువ్రీడము లై యనిందితము లై యానందపూర్ణంబు లై
సులభాసూయము లై సుతీక్ష్ణరుచు లై సువ్యక్తరాగంబు లై
చెలువం బొందెడుచూపు లింతి నెఱసెన్ శ్రీనారసింహేంద్రుపైన్.

35


క.

పరగతసుఖదుఃఖాదుల, నరయఁగ భావించి యట్ల యలరుట సత్త్వ
స్ఫురణము తద్భవభావము, లరయఁగ సాత్త్వికము లయ్యె నవి యె ట్లన్నన్.

36


ఉ.

స్తంభ మచంచలత్వ మవశత్వ మగున్ బ్రళయంబు దృగ్జలో
జ్జృంభణ మశ్రు వౌఁ జెమట స్వేదము గద్గదవాక్యవైఖరీ
గుంభము నిస్వరత్వము తగుం బులకం బన రోమహర్షణా
రంభము కంప మౌ వడఁకు రామకుఁ బాండురుచుల్ వివర్ణతల్.

37


క.

తలఁపఁగ రసకార్యము లై, జలజాక్షులయందుఁ బొడము సాత్త్వికభావం
బుల కెనిమిదింటి కేర్పడ, నలరింతుం గడఁకతో నుదాహరణంబుల్.

38

స్తంభము —

చ.

కలికి నృసింహభూవరునిఁ గన్గొని నిశ్చలగాత్రవల్లి యై
యలరు విలాసచేష్ట లొలయం గలయంగ నటింపఁ జేయునా
వలపులసూత్రధారుఁ డనవద్యనృపాకృతిఁ జూచి తాను ని
శ్చలత వహింపఁగాఁ గదలఁ జాలనిజంత్రపుబొమ్మయో యనన్.

39

ప్రళయము —

ఉ.

ఇత్తఱి నీతలోదరి వహించె నచేతనవృత్తి శారదా
చిత్తముఁ జూరగొన్న నరసింహుడు నేఁడు నియోగపాండు వౌ
గుత్తపుగుబ్బలాఁడి పలుకుంజవరాలివలెం జెలంగఁగా
నిత్తరళాక్షిచిత్తము నహీనరసోన్నతిఁ జూఱవెట్టెనో.

40


చ.

మగువకు నంగజానలసమగ్రము లౌనులివేఁడియూరుపుం
బొగ లెగయ న్జనించుగతి ముత్తెపుఁజిప్పలఁ బోలు ఱెప్పల
న్నెగడునుదశ్రుపూరములు నేత్రసరోరుహనాళచాతురిం
డిగియె నృసింహ యింకఁ దరుణీమణిఁ గౌఁగిట నాదరింపుమీ.

41

స్వేదము —

చ.

పతికిఁ జెమర్చె మేను జలజాతరళాక్షి చతుస్సముద్రము
ద్రితవసుధాధురంధరుని శ్రీనరసింహుని భావవీథిలోఁ

బ్రతిదినము న్వహించు నతిభారము వంకనొ కాక సంతతా
పతదసమాస్త్రశస్త్రభవపావకకీలలవేఁడివంకనో.

42


చ.

అమరఁ బరాంగనానఖముఖాంకితుఁ డైననృసింహభూరుం
గమలదళాక్షి చూచి తమక్మమున దూఱెద నన్న గద్గద
త్వమునఁ బొసంగ నయ్యె సతివాక్యము లాంతర మై చెలంగు నె
య్యము హృదయేశు దూఱవల దంచు నిరోధ మొనర్చెనో యనన్.

43

రోమాంచము —

చ.

కలికి నృసింహునిం దలఁపఁ గా నెలమిం బులకప్రకాండము
ల్మొలచె మనోజహాలికుఁడు మోద మెసంగఁ గురంగనాభిపం
కిల మగునింతిగాత్ర మనుక్షేత్రమున న్వెలయంగఁ జేయున
స్ఖలితమనోనునోరథనికాయము లీరిక లెత్తెనో యనన్.

44

కంపము —

చ.

చెన్నగు శ్రీనృసింహవిభుఁ జిత్రపటంబున వ్రాసి బింకపుం
జన్నులమీఁద జేర్చుకొని చాల వడంకఁ దొడంగె బాల దాఁ
గన్నులవింటివాఁడు త్రిజగంబు జయించెద నంచుఁ గోరి చే
నున్నకృపాణవల్లిక మహోజ్జ్వలత న్జళిపించెనో యనన్.

45

వైవర్ణ్యము —

ఉ.

మానవతీలలామ యసమానసముజ్జ్వలగాత్రవల్లిపైఁ
గానఁగ నయ్యెఁ బాండుతరకాంతి నిరంతర మై మనంబునన్
శ్రీనరసింహభూవరు ధరింపఁగఁ దద్వదనేందుమండలీ
మౌనితచంద్రికారససమాజము పైపయిఁ బర్వెనో యనన్.

46


క.

ఆహరహము రసోత్పత్తికి, సహాయభావంబు లెలమి సంచారు లగున్
మహి నవి ముప్పదిమూఁ డై, మహితము లగు వీనికిం గ్రమం బేర్పఱతున్.

47


శా.

నిర్వేదశ్రమదైన్యజాడ్యములు గ్లానిత్రాసశంకార్తిరు
డ్గర్వావేగధృతిస్మృతు ల్చపలతోగ్రత్వావహిత్థాత్రపాం
తర్వైక్లబ్యమదోత్సుకత్వ మతినిద్రామోహబోధాంతము
ల్సర్వాలస్యవితర్కసుప్త్యసహతాధ్యానభ్రమాపస్మృతుల్.

48


క.

ఈవరుసఁ ద్రయస్త్రిరిశ, ద్భావములకు లక్షణము లుదాహరణంబుల్
వావిరి నొనర్తు నీయెడఁ, గేవలశృంగారసూత్రకీలితఫణితిన్.

49


క.

నిరుపమదుఃఖేర్ష్యాదుల, నిరతము జనియించునరతి నిర్వేద మగున్
సురతగమనాదిసంభవ, సరసస్వేదాంబులహరిశ్రమ మె ట్లన్నన్.

50

నిర్వేదము —

క.

శిలలు మణిభూషణంబులు, చెలు వగుహారములు జలధిఁ జిందినచినుకుల్
తలిరాకుఁబోఁడి నా కగు, సులభదయానిధి నృసింహుఁ జూడక యున్నన్.

51

శ్రమము —

క.

నరసేంద్రుఁ జూడ రయమున, నరుదెంచి లతాంగి శ్రమజలాపూరిత యై
సరసేందుకిరణపరిణతిఁ, గరఁగిన నెలచట్టుబొమ్మకైవడి నమరెన్.

52


క.

బల మఱి యరికిన్ దయ రాఁ, బలుకుట దైన్యం బనంగ బరఁగు న్మదిలో
గలకోరిక చేకూఱిన, నల వెఱుఁగక యునికి జాగ్య మగు నె ట్లన్నన్.

53

దైన్యము —

క.

మదన మదిరాక్షి లక్ష్యుమె, మొదలఁ బురాంతకుని నీళ్లు మోయించిన నీ
కిది మొదలు కరుణఁ జూడుము, సుదతి న్నరసింహుఁ గూర్పు సుకృతము గల్గున్.

54


క.

కడు శక్తి యెడలి బడలిక, నడలుట యది గ్లాని యయ్యె నాకస్మిక మై
పొడము భయంబునఁ జిత్తము, తడఁబడు టది త్రాస మనఁగఁ దగు నె ట్లన్నన్.

55

గ్లాని —

క.

నిండదె బడలిక మును చను, కుండలబరు వాఁగలేని కోమలిమేనం
గొండంతవలపు పుట్టిన, గండరగండాంక యోబఘననరసింహా.

56

త్రాసము —

క.

మరుఁ జిత్రలిఖితుఁ గని బి, త్తరి వెఱవఁ బరాగభూతిఁ దగ నిడి చిగురా
కరయ దిగఁ దుడిచి యలులకు, విరిబోనము వోయఁ దెలిసె వెఱపు నృసింహా.

57


క.

తనకు ననిష్టం బగునో, యని గొదుకుట శంక హృదయమందలి తాపం
బినుమడి యై వెలిఁ బర్విన, ననయముఁ దనుపీడ యార్తి యగు నె ట్లన్నన్.

58

శంక —

క.

చిలుకలపలుకో యని విన, నలుకుం జెలిపలుకుఁ దలఁకు నద్దము చూడం
గలువలచెలికాఁడో యని, చెలువ వియోగంబుకతన శ్రీనరసింహా.

59

ఆర్తి —

క.

బెడిదపు మదనజ్వరమున, మిడిసి పడున్ హారలతలు మృగలోచనకున్
వెడవిలుతు వింటికోలల, నడువున సతి నింక నేఁచ వలదు నృసింహా.

60


క.

ఎందును గృతాపరాధుల, యందు మనం బెరియ రోష మగు నది యొరులన్
నిందించి తన్నుఁ బొగడ న, మంచోన్నతి గర్వ మయ్యె మహి నె ట్లన్నన్.

61

రోషము —

క.

నిలునిలు మనంగ యెచటికిఁ, దొలఁగెదు నరసింహుఁ డింతితోఁ గూడినఁ జా
లలరు భవదీయచాపము, కలుగానుగఁ ద్రిప్పి పిప్పిగాఁ గావింతున్.

62

గర్వము —

క.

ప్రతియె కలంకాంకితునకు , సతి యగురోహిణియు నతనుసతి యగురతియుం
జతురనృసింహునిఁ జెందిన, యతిధన్యకు నాకు ననుచు నంగన నవ్వెన్.

63


క.

క్రమమున నిష్టానిష్టా, గమజమనస్సంభ్రమంబు గన నావేగం
బమరఁగ మనము కృతార్థ, త్వముఁ జెందిన ధృతి యనంగఁ దగు నె ట్లన్నన్.

64

ఆవేగము —

క.

సతి హారము నిడ నెడలే, కతనునితనుసిద్ధిఁ గోరి యల రతి వ్రతసం
గతి నక్షసరము గైకొను, గతిఁ గేలన దాల్చి సృపతిఁ గనుఁగొన నరిగెన్.

65

ధృతి —

క.

నరసేంద్రుడు రా కుండినఁ, బరువడి భావింపఁ గలుగు భాగ్యమె చాలుం
జరితార్థ నైతి మరునకు, గిరివరుఁ బ్రియ మేల పల్కఁ గీడ్పడి నాకున్.

66


క.

స్మృతి యగుఁ బూర్వానుభవ, స్మృతి రాగద్వేషజనితచేష్టాద్యనవ
స్థితి చాపల మెగ్గొదవిన, నతిచండత యుగ్రభావ మగు నె ట్లన్నన్.

67

స్మృతి —

క.

నాఁటిపరిరంభసౌఖ్యము, నేటిబలెం బాయ దాత్మ
నిండి తొలఁకుచున్
బోటి నృసింహునిఁ బాయని, పాటలసుమగంధు లెంత భాగ్యాధికలో.

68

చాపలము —

క.

వనిత నృసింహునిఁ గనుఁగొని, చనుగుబ్బలమీఁదివలువ చక్కఁగ దిద్దున్
జనఁ జూచు మరల జెలితోఁ, బనిలేమియుఁ బలుకు నురముపయిఁ జెయి సేర్చున్.

69

ఉగ్రత —

క.

వలదు వల దేఁచఁ గలువల, చెలికాఁడ నృసింహుఁ గూర్పుచెలిఁ గాకున్నన్
బొలఁతుక నిట్టూర్పుఁబొగ, ల్వెలువడి నీబింబ మెల్ల వెస మాయించున్,.

70


క.

భువిలో నాకృతిగోపన, మవహిత్థ మనంగ ముడుఁగు టది ద్రపమతికిన్
వివిధోపాయాభావా, ద్యనిరతభంగము విషాద మగు నె ట్లన్నన్.

71

అవహిత్థ —

క.

హారములు గరఁగ నరస, క్ష్మారమణునిఁ బాడి యొక్కసతి పులుకలు మై
నీరిక లెత్తిన దాఁచును, సారెకు హారాంబుజనితశైత్యం బనుచున్.

72


క.

వనిత నృసింహేంద్రుఁ బరా, కునఁ బేర్కొని శిరము ఇంవంచుకొనుఁ జెలియెదుటన్
గనిపించే భావ మని మో, మనయముఁ గుచదుర్గవసతి నాఁగినభంగిన్.

73

విషాదము —

క.

అలరులు మరువమ్ములు హిమ, జల మిందుకరోదికంబు శత్రువు దలఁపం
జల గాడ్పు శ్రీనృసింహుం, డలిగినవాఁ డెట్లు మాను నతివకుఁ గాఁకల్.

74


క.

మదము మదిరాదికృతస, మ్మదమోహవ్యతికరంబు మఱి యౌత్సుక్యం
బదన సమయాక్షమత్వము, నది నర్థవినిర్ణయంబు మతి యె ట్లన్నన్.

75

మదము —

క.

అమరునృసింహునివనమున, నమితాసవరసము లాని యలియౌవతముల్
భ్రమియించు నాడుఁ బాడును, రమణులతోఁ గూడి సాంద్రరాగప్రౌఢిన్.

76

ఔత్సుక్యము —

క.

వరుఁ బిలువఁబనిచి యెపుడెపు, డరుదెంచునొ యనుచుఁ దలఁచి యభిముఖియగుబి
త్తరి యింతపరాకైనను, నరయఁ దదాలోకవిఘ్న మగు ననుభీతిన్.

77

మతి —

క.

చెలువరో శ్రీనరసింహుం, డలనాఁటి నృసింహమూర్తి యగుఁ గాకున్నన్
దలఁచినతావుల నెల్లను, నెలకొని సాన్నిధ్య మొందునిపుణత గలదే.

78


క.

జగతిం జిత్తనిమీలన, మగు నిద్ర యనంగ మూర్ఛ నందుట మోహం
బగు బోధ మెఱుకఁ జెందుట, యగణితమృతియత్న మంత మగు నె ట్లన్నన్.

79

నిద్ర —

క.

కలనైన శ్రీనృసింహునిఁ, గలయం గల నంచుఁ గలికి కన్నులు మొగిచెం
జెలి బాహ్యేంద్రియపథమున, నలరు మనం బరుగకుండ నాగిఁనభంగిన్.

80

మోహము —

క.

అతనుశరహతుల సొరిగెను, సతి విరహతపస్సమాధిజనితవ్రత యై
ధృతి శ్రీనృసింహుఁ దలఁపఁగ, మతి తన్మయమగుచు మేనుమఱచినభంగిన్.

81

బోధము —

క.

తరణీకులాధీశయశ, స్తరుణి జడత్వంబు మాని సంఫుల్లసితాం
బురుహాక్షియు జృంభిత యై, చిరగతి మేల్కనియె శ్రీనృసింహుడు గలుగన్.

82

మృతి —

క.

వల పెఱిఁగి రాఁడు కౌఁగిట, నలమఁడు నరసావనీంద్రుఁ డని వగవఁజుమీ
చెలులను జిలుకయు నెవ్వతి, వల నగునో యనుచుఁ గొంత వగచెద నాత్మన్.

83


క.

ముద మిష్టలాభస, మ్మద మగుఁ గర్తవ్యకార్య మందోద్యోగం
బది యలసత సందేహా, భ్యుదయబహుత్వము వితర్క మొగి నె ట్లన్నన్.

84

ముదము —

క.

అలు లై కింశుకశిఖిలోఁ, జెలఁగుచు ము న్నెంతతపముఁ జేసెనొ చెలి నే
నలి నరసింహుని యురమునఁ, జెలు వగుచెంగల్వదండ చేరువ గలిగెన్.

85

ఆలస్యము —

క.

చెలు లాహారాదులకుం, బిలిచిన నరగంటఁ జూచుఁ బ్రియుఁడు నృసింహుం
డలఘునృపకుంజురుం డని, యలికుంతల కుంభినీత్వ మందెనొ తానున్.

86

వితర్కము —

క.

చలు లెఱుఁగ రాదు భావము, చెలు లెఱుఁగక యున్న మరునిచే రాయిడి యౌఁ
జెలులును మన సొక టైనను, వల పెఱిఁగి నృసింహవిభుఁడు వచ్చునొ రాఁడో.

87


క.

అతినిద్ర సుప్తి యితరుల, యతిశయము సహింపకుండు టది యీర్ష్య యగున్
హితవస్తువు చేకూడమి, నతులాధ్యానంబు చింత యగు నె ట్లన్నన్.

88

సుప్తి —

క.

లలన నృసింహుని కౌగిట, నలసియొ పవ లెల్ల నిద్ర నందెడి నెలమిన్
నెలపొందున రే ముద్దులు, గులికి పగ ల్నిద్రవోవు కుముదినివోలెన్.

89

అసూయ —

క.

ఈవికొలఁదంతె తన మే, లేవేళను బాండుశోభ యెనయే నాకున్
వావిరిఁ గీర్త్యంగన యని, శ్రీ వెలయు నృసింహునొద్దఁ జిరతరలీలన్.

90


క.

సతి చెక్కిటఁ జెయి సేర్పఁగ, నతులకరాంగుళులు సాంజనాశ్రుయుతము లై
రతిపతి బాసట మించిన, శితపంచశరమ్ము లనఁగఁ జెలగు నృసింహా.

91


క.

అనయంబుఁ జేతనాచే, తనసదృశమనోశ్రమంబు ధర నున్మాదం
బనఁ బొల్చు ధాతుచలనము, దనర నపస్మార మనఁగఁ దగు నె ట్లన్నన్.

92

ఉన్మాదము —

క.

నినుఁ బ్రార్థించెద భ్రమరమ, చని నరసింహేంద్రఁ దెమ్ము చన వల దోహో
చనిన నృపాలుముఖాంబుజ, ఘనవాసనఁ దగిలి నీవు గ్రమ్మఱవు గదా.

93

అపస్మృతి —

క.

మదనగ్రహంబు సోఁకెను, సుదతీమణి దీర్ఘదృష్టిఁ జూచెడుఁ జెలులన్
ముద మొదవ రక్షఁ గట్టుఁడు, మదవతికి నృసింహనామమంత్రముకతనన్.

94


క.

ఇరవగు నీభావంబులు, పరఁగెడు ననుభావములు విభావంబులు న
న్యరసంబులకుం గల వవి, విరచింపఁగ నొల్ల నిందు విస్తరభీతిన్.

95


తే.

ఇంక శృంగార చేష్టల నేర్పరింతు, నవి నష్టాదశాఖ్య లై యలరుచుండు
లలితగతి వీనినామముల్ లక్షణములు, క్రమముతోఁ దెల్పి వీనిలక్ష్యము లొనర్తు.

96

క.

ఇల భావహావహేలా, విలాసమాధుర్యధైర్యవిభ్రమలీలా
కిలికించితమోట్టాయిత, లలితాదులు చేష్ట లగుఁ దలంపఁగ మఱియున్.

97


తే.

వెలయు బిబ్బోకవిచ్ఛిత్తి విహృతచకిత, హసితకుట్టమితకుతూహలాదు లనఁగఁ
గలవు మఱి యందు భావంబు వెలయుచుండు, మహి రసజ్ఞానయోగ్యతామాత్ర మగుచు.

98


క.

అది యీషద్వ్యక్తముగా, సుదతులయెడ హావ మయ్యె సువ్యక్తం బై
పొదలిన ననుగతంబును, నది మిక్కిలి హేల యయ్యె నది యె ట్లన్నన్.

99

భావము —

చ.

వరుఁ డని పేర్కొన్న న్శిరము వాంచుఁ దలోదరి సాలభంజికా
పరిణయవేళ నెచ్చెలులఁ బాయక యెప్పటియట్ల కేళికాం
తర మొనరింపఁ బోదు చనె నా యెదఁ బయ్యెదఁ జేర్చి సిగ్గనం
బరఁగుఁ బ్రియాంగనానుకృతి భావన కేలికిఁ గాఁగ నిచ్చలున్.

100

హావము —

చ.

పడఁతి నృసింహుగీతములు పాడెడువేళ నృసింహునామము
న్నుడుపదు సిగ్గుతో గురుజను ల్నరనాథుగుణప్రశంస లే
ర్పడ నొనరించుచో నుచితభక్మెయి న్గురుసేవ సేయుకై
వడి వడి నాలకించుఁ దల వాంచుఁ బరా కగుఁ గొంత వింతగన్.

101

హేల —

ఉ.

మేలము లాడుచుం గడు సమేలము లై చెలు లెల్లఁ గూడి యో
బాలిక శ్రీనృసింహనరపాలు వరించెదవే యటన్న నీ
లాలక యంగవల్లిఁ బు కాంకురము ల్నన లొత్త నే మనం
జాలక యూరకుండె ననిశంబు త్రపావృత యై[15]న కైవడిన్.

102


క.

పతిఁ గనఁ దాత్కాలిక మగు, నతులవికారము విలాస మగు సొమ్ములు లే
కతిరమ్యత్వము దలఁపఁగ, నతివలకు న్మధురభావ మగు నె ట్లన్నన్.

103

విలాసము —

క.

ఇరుగడల వెడలి సుడిగొని, తరళము లై వెలికి బెళికి తళతళ మనుచున్
బరఁగును దారపుఁజూపుల, హరిణాక్షి నృసింహవిభుని కారతి సేసెన్.

104

మాధుర్యము —

చ.

కనుఁగవకెంపు సార్ద్రనఖగౌరతియుం జెలు వొందు నొక్కయం
గన రతివేగశీర్ణమణికంకణనూపురహారవల్లి యై
మునుపటికన్నఁ బొల్పగు సముజ్జ్వలతం దగెఁ బాండుపత్త్ర యై
కొనల నిగిర్చి యున్నయతికోమలవల్లిమతల్లియో యనన్.

105


క.

కులశీలాద్యవిలంఘన, మిల ధైర్యం బొడలఁ దొడవు లిడఁ దడఁబడినన్
వెలయఁగ విభ్రమ మధిపుని, యలఘుగుణానుకృతి లీల యగు నె ట్లన్నన్.

106

ధైర్యము —

మ.

అతులైశ్వర్యసమగ్రుఁ డైననరసింహాధీశ్వరుం డేడ నీ
పితృవాచాపరతంత్ర నైవ్రతతతిం బెం పొందు నేనేడ నా
క్షితిపాలాగ్రణిపైఁ బ్రసక్తముగ నాచిత్తంబు సంధించినాఁ
డతనుం డక్కరొ నేఁటనుండి విషమాస్త్రాభిఖ్యుఁడౌ నెంతయున్.

107

విభ్రమము —

చ.

అదన నృసింహభూమిరమణాగ్రణి వచ్చిన సంభ్రమంబుతో
సుదతి నభోవలగ్నమునఁ జుక్కలపేరిటికంఠమాలయుం
బొదలుకుచాచలంబుల సముజ్జ్వలమేఖలయున్ ధరింపఁగా
నది క్రమ మయ్యెఁ దొయ్యలికి నక్రమ మయ్యె విలాసవైఖరిన్.

108

లీల —

చ.

ధర నకలంకభావమునఁ దామరసాహితునిన్ జయించు నా
హరిపదసక్తయై వెలుఁగు నారయఁ బ్రాజ్ఞులకు న్వసుంధరా
సురతరునూతనాభ్యుదయశోభ యొనర్చు యశఃపురంధ్రి యా
వరుఁ డగు శ్రీనృసింహుగుణవాసనఁ దానుఁ జెలంగుకైవడిన్.

109


క.

అళు కలుక ముదము నశ్రువు, గలిసినఁ గిలికించితంబు గడు నిష్టకథా
దుల నింగిత మెఱిఁగించుట, దలఁపఁగ మోట్టాయితంబు దగు నె ట్లన్నన్.

110

కిలికించితము —

చ.

పతి రచితాగసుం డదిరిపాటున వచ్చి దృఢోపగూహన
స్థితి నధరప్రవాళము గ్రసింప ససంభ్రమలోలహస్త యై
మతకరి చాలుఁ జాలు నిఁక మాదెస రాకు మటంచు నల్కతో
నతివ బొమ ల్ముడించె నయనాంబువు ఱెప్పల నప్పళించుచున్.

111

మోట్టాయితము —

చ.

చెలులు నృసింహుగీతమును జేరిక గా నపరంజివీణెలో
పలఁ బలికింప నూర్చుచును బాలిక యూర్పులచేత దీపికా
కలిక చలింప నెచ్చెలులు గంటిరె మీమృదుగానలక్ష్మికిం
దెలియఁగ మెచ్చుచున్నయది దీవియ యంచు హసించు నెంతయున్.

112


క.

భాసురతమవల్లీవి, న్యాసము లలితము సొమ్ము లల్పము లయ్యున్
భాసిల్లెడుశృంగారవి, కాసము విచ్ఛిత్తి యయ్యెఁ గన నె ట్లన్నన్.

113

లలితము —

చ.

వడియు శ్రమంబుతోడి భుజవల్లి మృదంగముమీఁదఁ జేర్చి కీ
లెడలిననూపురంబు ఘటియింపగ దూతికరారవిందమం
దడుగిడి కంపితస్తనరయంబున నూర్పరదోఁప నింతి య
య్యెడ నటియించి నిల్చె సభ యెల్ల ననంగునిపాలు సేయుచున్.

114

విచ్ఛిత్తి —

చ.

పరిమితభూషణంబులును ఫాలముపై నెలవంకనామముం
బరఁగ నొయారి యై నయనపర్వ మొనర్చె వధూలలామ తా
విరళగణేయతారలు నవీనతరేందుకలావిలాసము
న్వరుస వెలుంగఁగా విదియనాఁటివిభావరి వొల్చుకైవడిన్.

115


క.

వరునికథయం దనాదర, మరయఁగ బిబ్బోక మయ్యె ననుమతిఁ బలుకం
దర మగు తగువేళల ను, త్తర మొసఁగమి విహృత మనఁగఁ దగు నె ట్లన్నన్.

116

బిబ్బోకము —

చ.

అతఁడు గుణాభిరాముఁ డతఁ డంగజసన్నిభుఁ డంచు నెచ్చెలు
ల్పతి యగు శ్రీనృసింహనరపాలు నుతింప లతాంగి నీటుతో
శ్రుతులఁ గరాంగుళు ల్సొనిపె శోభనతచ్చరితాభిపూర్ణ మై
యతిశయ మందుకర్ణయుగమం దవకాశ మొనర్చుకైవడిన్.

117

విహృతము —

ఉ.

బాలిక యల్కతో మరలి పల్కక యుండియుఁ బ్రాణనాథుఁ డ
వ్వేళ క్షుతం బొనర్పఁ గడువేగ చిరాయు వటంచుఁ బల్కఁగాఁ
జాలక రోషముం బ్రణయసంభ్రమము న్మది దొమ్ములాడ నీ
లాలకకుండలద్వయ ముదగ్రగతిన్ ఘటియించె వీనులన్.

118


క.

అలుకుట చకితము నవ్వుచు, నలరుట హసితంబు రతుల నతిసమ్మర్దో
జ్జ్వలసౌఖ్యము కుట్టమితము, లలనకుఁ జపలత కుతూహలం బె ట్లన్నన్.

119

చకితము —

చ.

అడు గిడి నిల్చు నిల్చి చెలి కానలు పెట్టు నదల్చు సిగ్గునం
దడఁబడుఁ గాంతుఁ డున్నమణిధామ మొగిం జొరఁ జాల కెంతయు
న్వడఁకు గృహంటు సొచ్చియుఁ గవాటముదాపున నిల్చు నెచ్చెలు
ల్వడిఁ జనఁ జూచినం బెనఁగు వారిజలోచన మౌగ్ధ్యసంపదన్.

120

హసితము —

చ.

సదనసరోజవాసనకు వచ్చినతేఁటి నదల్చి చూడఁగా
నది యసితోత్పలంబు లని యక్షుల వ్రాలఁగఁ జే విదుర్పఁగా
నది మరలం బయోజ మని హస్తయుగంబున వ్రాలె నవ్వె న
మ్మదవతి యేమి సేసినను మాన ది దేమి యటంచు నెంతయున్.

121


చ.

కెరలి ప్రియుండు మోవిపయిఁ గెంపులు నింపుటఁ బారవశ్యత
త్పరత నెఱుంగలేక పిదప న్నిలువద్దము చూచి సిగ్గునం
దరుణి చెలు ల్గనుంగొనినఁ దా రిఁక నే మని యాడుకొందురో
వరుని నటంచుఁ జిల్కకు నవారణ ముద్దులు వెట్టు సారెకున్.

122

కుతూహలము —

చ.

కలికి నృసింహభూవిభునిఁ గాంచి నవప్రణయాభిరామ యై
కలితకరాబ్జకేళి కమలంబు రమింపఁగఁ జేసె విభ్రమం
బలవడఁ బ్రాణనాథ హృదయాబ్జము ని న్నెడఁబాయ లేక యి
ట్లెలమి భ్రమించుచున్న దని యేర్పడఁ జెప్పెడిచంద మందఁగన్.

123


తే.

మఱియు శృంగార మంగనామణులయందు, నంకురితపల్లవితపుష్పితాదిభేద
వర్ణితాకృతి యై దళావస్థ [16]లయ్యె, వీనినామక్రమంబులు విస్తరింతు.

124


క.

ఇలఁ జూచుట చింతించుట, తలఁచుట గుణవినుతి యరతి తాపము లజ్జా
స్ఖలనము గమనము మూర్ఛయు, నల ధన్యత యన నవస్థ లగు నె ట్లన్నన్.

125

చక్షుఃప్రీతి —

మ.

అనురాగాంబుధి యుబ్బి వెల్వడినయ ట్లాపూర్ణఘర్మాంబువుల్
దనువల్లిం డిగజాఱఁ గన్నుఁగవ లేఁదళ్కు ల్పిసాళించుచున్
ననవిల్కానిపురప్రవేశకలనానాళీకదామంబు లై
తనరం గోమలి నిన్నుఁ జూచె నరసేంద్రా సాంద్రతేజోనిధీ.

126

చింత —

మ.

అరవిందంబు విలాసమందిరము నీహారాంశుఁ డేకోదరుం
డరయ న్గోత్రవిరోధ మేటికి ననర్హం బంచు నూహించి యి

ర్వురఁ బొందించుపయోధికన్యక్రియఁ జేర్చుం గేలు గండస్థలిం
దరుణీరత్నము చింతచేత నరసేంద్రా సాంద్రతేజోనిధీ.

127

సంస్కృతి —

మ.

వరభూషాదులపై మనం బిడక దృగ్వ్యాపార మెంతేఁ బర
స్పరసందర్శననాతిభిన్న మయి చూపట్టంగఁ గార్యాంతర
స్మరణం బేమియు లేక నిశ్చలత నీ సాంగత్యముం గోరి మా
హరిణీలోచన యాత్మయందు నరసేంద్రా నిన్ను భావించెరా.

128

గుణకీర్తనము —

మ.

పలుకుం దో డగువీణలోఁ జెలియ నీపై గీతము ల్మీటఁ దొ
య్యలిమైనీడ మెఱుంగుఁగాయ నిరవై యవ్వీణలో వాణియో
లలితాంగీ మనచిత్తముం బ్రియుఁడు కొల్ల ల్వెట్టెఁగా యంచు వె
ల్పలికిం దాను బుసాడ వచ్చె ననఁ గన్పట్టు న్నృసింహాధిపా.

129

ఆరతి —

మ.

నిరతం బాత్మకరాంఘ్రిబాహునఖకాంతిస్ఫూర్తికిం దిగ్గు డై
శరణం బొందు ప్రవాళపద్మబిసపుష్పశ్రేణికిం గ్రమ్మఱన్
శరణం బందుట హీన మంచునొ మదిన్ శైత్యోపచారక్రియా
గరిమం బొల్లదు మానినీమణి కడంకన్ శ్రీనృసింహాధిపా.

130

తాపమ్ము —

మ.

ధవళాక్షీమణిమేను హేమలతయ న్తత్త్వంబు ము న్నెల్లఁ ద
త్కవిలోకోక్తియటంచు నుంటి నది తథ్యం బయ్యె నె ట్లన్న భ
వ్యవియోగానలతప్త మై నిబిడబాష్పాసిక్త మై డస్సియు
న్నవశోభాతిశయంబుఁ జెందె నరసేంద్రా సాంద్రతేజోనిధీ.

131

లజ్జాత్యాగము —

మ.

చెలి నీమూర్తి లిఖించి చిత్రఫలకం జెన్నొందుబాష్పాంబుపి
చ్ఛిల మౌపయ్యెదమీఁదఁ జేర్చుకొన నాచిత్రం బలక్ష్యంబుగా
బళిరే కట్టినచీరయుం బగయ కాఁ బాటించె దైవం బటం
చలినీలాలక యార్తిఁ జెందు నరసింహా యింకఁ బాలింపుమీ.

132

గమనము —

మ.

చెలుల న్వంచన చేసి యొక్కతయ తాఁ జెన్నొంద నీయొద్దకు
న్నలినాక్షీమణి రాఁ దలంచి నవరత్నప్రోతసౌధాంగణ

స్థలుల న్వె న్చని వచ్చునిర్మలతనుచ్ఛాయ న్నిరీక్షించి నె
చ్చెలి యేతెంచె నెఱుఁగఁ బోలు నని నిల్చెన్ శ్రీనృసింహాధిపా.

133

మూర్ఛ —

మ.

బలితం బైనయనంగవేదనలచేఁ బల్మాఱు నిల్పోప లే
కలినీలాలకప్రాణము ల్వెడలి నేత్రాంభోజమార్గంబునం
గలయం బ్రాఁకుచు వచ్చి య న్నెలవునం గన్నీటియే ఱడ్డ మై
నిలుప న్నిల్చె నృసింహభూరమణ మన్నింపంగఁ బా డింతటన్.

134

ధన్యత —

మ.

శుకవర్గం బొకమాటలో మెలఁగె నాసూనాయుధుం డాంతరం
గికుఁ డై యుండె మరాళ మొక్కనడకం గ్రేళ్ళుబ్బి వర్తించెఁ బా
యక వేడ్క న్సుముఖత్వ మొందె కశి మాయబ్జాక్షి నేమంబుతో
నకలంకస్థితి నీవు గూడ నరసింహా రాజకంఠీరవా.

135


తే.

తెలియ శృంగార మిదియును ద్వివిధ మగుచుఁ, బరఁగు సంభోగవిప్రలంభంబు లనఁగ
నందు బహుభేదముల నగణ్యంబు గాక, యేకవిధ మయ్యె సంభోగ మె ట్లటన్న.

136

సంభోగము —

మ.

మరుఁ డాచార్యుఁడు గా విశీర్ణకబరీమాల్యాళి పుష్పాంజలి
స్ఫురణ ల్గాఁ దదుపేతభృంగనినదస్తోమంబు గానంబు గా
వరమంజీరరవంబు తాళగతి గా వర్ధిల్లుశాతోదరీ
సురతవ్యత్యయవేగతాండవ మొనర్చుం జింతితాభీష్టముల్.

137


క.

పురుషులకుఁ దలోదరులకు, నరయంగా విప్రలంభ మభిలాషేర్ష్యా
విరహప్రవాసకారణ, పరిణతిచే నాల్గుగతులఁ బరఁగుచు నుండున్.

138


క.

కలయుటకు మున్ను కోరిక, యిల నభిలాషంబు మాన మీర్ష్య విరహ మౌఁ
గలసి యెడఁబాయ హృదయో, త్కలికప్రవాసము విదేశగతి యె ట్లన్నన్.

139

అభిలాషము —

చ.

అనయము శ్రీనృసింహులలితాంకతలంబున నుండ వచ్చునా
యనమునఖాంకసంగతుల నందఁగ వచ్చు నృపాలమాళితోఁ
జనువునఁ గుల్క వచ్చు గుణసంగతి మెచ్చులు చూప వచ్చునో
వనజదళాక్షి యాకనకవల్లిక నైనను ధన్య నౌదు గా.

140

ఈర్ష్య —

మ.

వదనాగ్రంబున వాణి యున్నది మము న్వాక్రువ్వ నీ దిందిరా
మదిరాక్షీమణి యున్నదక్షుల మము న్మన్నించి వీక్షింప నీ
దదియుంగాక నృసింహ నీవిపులబాహోశ్లేష మే నొంద నో
ర్వదు భూదేవి బహుప్రియారత నినుం బ్రార్థింప నిం కేటికిన్.

141

విరహము —

ఉ.

నెచ్చలు లీనృసింహధరణీవరుఁ దెచ్చెద మంచుఁ బోయి రా
రిచ్చట నీవునుం గరుణ యించుక లే కలరంపగుంపులం
గ్రుచ్చెద వేల మత్ప్రియునిఁ గూర్పుము మన్మథ నీకుఁ దద్విభుం
దెచ్చుటకై యొసంగెద మదీయకటాక్షము లన్జయాస్త్రముల్.

142

ప్రవాసము —

చ.

చిరయశ యోబభూవరనృసింహ భవద్రిపుకాంత కాననాం
తరమున కేఁగి యందు నిజనాథునిఁ గానక మన్మథార్తయై
వరుని సరోజపత్త్రమున వ్రాయునెడం గరము ల్సెమర్పఁగా
నరయ నిజాంగకంబె పగ యయ్యె నటంచుఁ దలంచు దైవమున్.

143


క.

పలువుర కొకభామినిపైఁ, దలఁపును నొకవారసతికిఁ దగఁ బలువురపై
వలపును మృగవిహగాదుల, కెలవు రసాభాస మయ్యె క్షితి నె ట్లన్నన్.

144

రసాభాసము —

చ.

అలఘువిశీర్ణపక్షయుగ మై యమితోన్నమితోర్ధ్వకాయ మై
గళరవము ల్దలిర్పఁ బ్రియకాంతకు ముద్దులు వెట్టి యుబ్బునం
బలమఱు మేడపై కెగసి పక్షము ద్రిప్పుచుఁ గుంచితాస్య మై
పొలఁతుకఁ బిల్చు విభ్రమకపోతము హుంకృతనాదమాధురిన్.

145


క.

భావింప భావశాంతియు, భావోదయ భావసంధి భావశబలతల్
భావం బడఁగుట పుట్టుట, ద్వైవిధ్యము బహుత యనఁగఁ దగు నె ట్లన్నన్.

146

భావశాంతి —

చ.

తలఁపఁగ రాజశేఖరుఁ డతండు తలోదరి సర్వమంగళా
కలితవు నీవు మీర లొకగాత్రముకైవడిఁ గూడి మాడుచుం
జెలఁగుట యొప్పుఁగా కలుగఁ జెల్లునె మీ కని బోటి మ్రొక్కఁగా
లలనకుఁ దోఁచె బాష్పసలిలంబు నివారితమానపంక మై.

147

భావోదయము —

ఉ.

మేలము లాడువేళల సమేలము లై చెలు లెల్ఁల గూడి యో
బాలిక శ్రీనృసింహనరపాలు వరించెదవే యటన్న నీ

లాలకయంగవల్లిఁ బులకాంకురము ల్ననలొత్త నే మనం
జాలక యూరకుండె ననిశంబు [17]వినమ్రముఖాంబుజాత యై.

148

భావసంధి —

మ.

హరి కానంగ శరాళి యై యరికవేలాభీలదివ్యాశుగో
త్కర మై శౌరికిఁ బాటలాబ్జకలికాదామంబు లై వైరికి
న్నిరతాగ్నిప్రభ లై వెలుంగునరకానీకాధికోల్లాసభా
సురసత్యారమణీకటాక్షములు ప్రోచున్ శ్రీనృసింహాధిపున్.

149

భావశబలత —

మ.

చెలు లేమందురొ భావవీథి నకటా శ్రీనారసింహేంద్రుకౌఁ
గిలి నా కెన్నఁడు గల్గునో నృపతితోఁ గ్రీడింపఁగాఁ బోవుచం
చలపుంజిత్తము నేమి సేయుదు గురు న్సద్భక్తిఁ బ్రార్థింతునో
యల ప్రాణేశ్వరుఁ జూడ కున్నఁ బరితాపాటోపము ల్మానునే.

150

నవరససంకరము —

మ.

జయలక్ష్మీరత మై ప్రతాపయుత మై శత్రుచ్ఛిదాధుర్య మై
ప్రయతార్తావన మై కపీంద్రగతి యై రక్త్రార్ద్ర మై నిర్ఘనో
దయవిద్యున్నిభ మై సకంప మయి వందారుస్పృహాశూన్య మై
నయ మొప్ప న్నరసింహుఖడ్గ మమరు న్నానారసప్రక్రియన్.

151

రసాధిదేవతలు —

సీ.

హరికి శృంగారలీలాధిపత్య మొనర్చు, గణనాథు హాస్యసంగతునిఁ జేయు
నలికలోచనునిపై నధికరౌద్రము నిల్పు, శక్రుపై వీరరసంబు నెఱపు
యమునిపై[18]ని దయామయత్వంబు ఘటియించు, జగతి మహాకాలు సభయుఁజేయు
శర్వరీంద్రుని జుగుప్సారసాన్వితుఁ జేయు, శతధృతి నద్భుతాన్వితు నొనర్చు


తే.

శాంతి బ్రహ్మంబు జేర్చు నిచ్చలు నృసింహు, భువనభరణంబు నరవిఘ్ననివహహరణ
మీశతయు భోగము ననేకనృపతిహృతియు, ననియు యశమును మతియు బోధాతిశయము.

152


సీ.

మరకతానీకదంభమున శృంగారంబు, హాస్యంబు ముక్తాఫలౌఘరుచులఁ
గరుణ[19]విద్రుమవర్ణగౌరవచ్ఛలమున, రౌద్రంబు కురువిందరత్నకలన

వీరంబు గోమేధికారోపితస్ఫూర్తి, భయము వైదూర్యశోభామిషమున
భీభత్స మింద్రనీలాభాగుణంబున, శాంతి నిర్మలహీర కాంతిగతుల


తే.

నద్భుతము పుష్యరాగరాగాపదేశ, విలసితంబున సాకారవృత్తిఁ గాంచి
నవరసంబులు వొల్చు నీ భవనవీథిఁ, బ్రబల సుబలనృసింహ యోబయనృసింహ.

153


క.

[20]కరుణాభయబీభత్సము, ఖరసంబులు శోకభీతిగాఢజుగుప్సా
కరములు గా నరసము లై, తిర మగు నె ట్లన్న దీనిఁ దెలిపెద వరుసన్.

154


ఉ.

భావ మలంక్రియాగుణవిభాసిత మై వికసద్రసోదయ
శ్రీవినివారితేతరవిశేషనివేదన మై యెలర్ప నీ
వావిరి దుఃఖ మైన సుఖవైభవ మైన విటీవిటాలియం
దావలఁ బూర్ల మై సహృదయాత్మలఁ గేవలహర్ష మై తగున్.

155


తే.

అలపదార్థంబు లగువిభావానుభావ, సాత్త్వికాదులఁ గూడి రసత్వ మొందు
నవనిభావంబు వాక్యార్థ మనఁగ నెగడి, తంతువుల గూడి పట మనఁ దనరుకరణి.

156


మ.

రమణీయోల్బణతాసమేత మగు నీరత్యాదిభావాబ్ధిలో
నమరం బుట్టుచు మున్గుచుం దగుఁ దరంగారూఢి సంచారిసం
ఘము లేతత్ప్రతిపన్న మౌరసము తత్కాలంబునం దైన స
త్యము రామాదులయంద నాట్యమున సభ్యావాస మై భాసిలున్.

157


శా.

లేఖేశ ప్రతిమానవైభవ భవాశ్లిష్టస్రవంతీమరు
చ్ఛాఖిస్పర్థి యశఃపరంపరపరక్ష్మాపాలకప్రాజ్యరా
జ్యాఖర్వస్మయపుంజభంజనకృపాణాకల్పకల్పాంతవే
లాఖేలత్ప్రబలార్కకర్కశమహోలంఘిప్రతాపోదయా.

158

అచలజిహ్వము —

క.

భోగాంబువాహవాహవి, భాగేహాభావు కాంగభావభవమహా
భాగమహీభాగమహా, భోగావహబాహుభోగిపుంగవభోగా.

159


కవిరాజవిరాజితము.

నిరుపమరూప దిలీప మనూపమనీతికలాపకలాపధర
స్మరణభవానుభవానిశమానితమానసపద్మ సపద్మరటి
త్కరినరఘోటకకోటికరంభితకాంతనిశాంతనిశాంతమహా
హరిహయదిక్తరణీస్ఫురణైకవిభాధికలాభకలాభననా.

160

గద్యము.

ఇది శ్రీహనుమత్ప్రసాదలబ్ధకవితాసారసారస్వతాలంకారనిరంకుశప్రతి
భాబంధుర ప్రబంధపఠనరచనాధురంధర ప్రబంధాంక వేంకటరాయభూషణసు
పుత్త్ర తిమ్మరాజపౌత్త్ర సకలభాషావిశేషనిరుపమావధానశారదామూర్తిమూర్తి
ప్రణీతం బైనకావ్యాలంకారసంగ్రహం బనుమహాప్రబంధంబునందు రసస్థాయి
సామాన్యలక్షణంబును దద్బహూకరణంబును విభవానుభావసంచారిభావప్ర
పంచంబును శృంగారచేష్టాప్రకరణంబును నవనిర్ణ యంబును సంభోగ విప్రలం
భభేదంబును రసాభాసభావశాంతిభావోదయభావసంధీభావశబనతాసంకరతలును
రసవర్ణాధిదేవతావిశేషంబును నన్నది తృతీయాశ్వాసము.

  1. వయిన
  2. నిజగతి
  3. ము
  4. శుగుత్సాహ
  5. దరుణుల
  6. యతివికృతము లగు, నాకారాలాపచేష్టితాదులు చూడన్
  7. హాదులచే
  8. రాదికమున
  9. ఁగా
  10. ఁగా
  11. కిం
  12. విస్తారంబది, య
  13. గారతికిన్
  14. బురుషుఁడు
  15. చెలంగుచున్
  16. మయ్యె
  17. త్రపావృత యైనకైవడిన్
  18. శోకమ
  19. విద్రుమంబు
  20. కరుణభయానకభీభ, త్సరసంబులు శోకభీతి సారజుగుప్సా