తెలుగువారి జానపద కళారూపాలు/చకితుల్ని చేసే చెక్క భజనలు
చకితుల్ని చేసే చెక్క భజనలు
ఆంధ్రదేశపు పల్లెలలో అనాదిగా వస్తున్న కళారూపాలలో చెక్క భజన ముఖ్యమైంది. దేవుని స్తంభాలను పట్టుకుని ఇంటింటికీ తిరుగుతూ భక్తి భావంతో భజనలు చేస్తారు. పల్లెలో వుత్సాహం వున్న యువకులందరూ పనిపాటలు లేని తీరిక సమయాలలో ఇరవై మంది దళ సభ్యులుగా చేరి, ఒక గురువును ఏర్పాటు చేసుకుని రాత్రి సమయంలో కట్టుదిట్టంగా ఈ విద్యను నేర్చుకుంటారు. ఇది అషామాషీగా చేసే భజన కాదు. ఎవరికి తోచిన రీతిలో వారు గంతులు వేస్తూ చేసే భజన కాదు. ఇది శాస్త్రీయమైన జానపద నృత్య కళ. ఇది ఎంతో క్రమ శిక్షణతో నేర్చుకుని చేయవలసిన కళ.
ఇది చాల శ్రమతో కూడుకున్న కళారూపం. అందరూ సమానంగా అడుగులు వేయాలి. అందరూ ఒకే రకంగా వలయాకారంగా తిరిగాలి. ఒకే రకంగా చేతుల్లో ఘల్లు ఘల్లుమనే చెక్కలను పట్టుకోవాలి. అందరూ కలిపి కట్టుగా తాళం వేయాలి. ఒకే రకంగా ఆగి చలనాలను చూపించాలి. ఒకేసారి ఎగరటం, కూర్చోవటం, గుండ్రంగా తిరగటం. ఎగురుతూ గుండ్రంగా తిరుగుతూ భజన చేయటం చెక్కభజన విశిష్టత. ప్రతి పాటకూ నృత్యం మారుతుంది. పాట మారుతుంది. భావం మారుతుంది. వరుసలు మారుతాయి. తాళం మారుతుంది. తెలుగువారి భక్తిరస కళారూపాలలో చెక్కభజన ఒక సుందర కళారూపం.
- పామర కళారూపమా?:
ఇలాంటి శాస్త్రీయ జానపద కళారూపాన్ని శాస్త్రీయ నృత్యకారులు పల్లెటూరి కళారూపంగా పామర కళారూపంగా ఏదో పని లేక తీరిక సమయాల్లో ఉవుసు పోక కుఱ్ఱవాళ్ళందరూ కలిసి చేసుకునే ఏదో చెక్కభజనగా తేలిక భావంతో చూసి ఇలాంటి కళారూపాలన్నిటినీ అణగద్రొక్కి వేశారు.
చెక్క భజనలో తాళం లేదా? లయ లేదా, గమకం లేదా, పాట లేదా? అంగికాభినయ విన్యాసంతో కూడిన నృత్యం లేదా? అభినయంతో కూడిన ముఖభావాలు లేవా? భక్తి పాటల తన్మయత్వంలో ముఖంలో చూపించే సాత్వికాభావాలు లేవా? అందరికీ అర్థమయ్యే భాష లేదా? ముఖంలో సాత్విక భావం లేదా? చిరుగజ్జెల సవ్వడితో చేసే నృత్యం లేదా? అందరు ఒకే రకంగా తిరుగుతూ, కూర్చుంటూ, లేస్తూ గిరకాలు కొడుతూ క్రమ శిక్షణతో కూడిన శాస్త్రీయమైన తాళ గతులు లేవా? స్వర గతులు లేవా? బృందాన్నంతా ఏక త్రాటి మీద నడిపే గురువు లేడా? ప్రేక్షకులందర్నీ ముగ్ధులను చేస్తూ పాటలు పాడే శ్రావ్వమైన కంఠాలు లేవా? ఎన్నో వున్నాయి. అల్లుడు నోట్లో శని అన్నట్లు ఆదరణ తగ్గి పోయింది. అయినా పల్లె ప్రజలు ఈనాటికీ ఈ కళారూపాన్ని బ్రతికించు కుంటున్నారు. ఈనాటికీ అన్ని ప్రదేశాల్లోనూ ఈ కళారూపం బ్రతికే వుంది.
కేవల ఉత్సాహం కొద్దీ చేసే భజన కాదిది. భక్తి తన్మయత్వంతో భగవంతుణ్ణి వేడుకుంటారు. అలా వేడుకుంటూ భక్తి పారవశ్యంలో అమితోత్సాహంలో చేసే నృత్యం చెక్కభజన. భజన చేసే వారే భక్తి భావంలో మునిగిపోవటం కాక, ప్రేక్షకుల్ని కూడా తన్మయత్వంలో ముంచేస్తారు. చెక్కభజన ప్రేక్షకుల్ని ఉత్తేజితుల్ని చేస్తుంది. ముఖ్యంగా పల్లెల్లో తీరిక సమయాలలోనూ వర్షాలు లేని రోజుల్లోనూ, పండుగ సమయాలలోనూ, దేవుళ్ళ కళ్యాణ సమయాలలోనూ, తిరునాళ్ళ సమయాలలోనూ రథోత్సవాలలోనూ, జాతర్లలోనూ ఈ చెక్కభజనల్ని చేస్తారు.
- భక్తీ, ముక్తీ:
భక్తి కోసం ముక్తి కోసం ఈ భజనలు చేస్తారు. భజన బృందం కట్టుదిట్టంగా భజన చేయడం ప్రారంభించిన తరువాత ఉన్న ఊర్లోనే కాక చుట్టుప్రక్కల గ్రామాలకూ యాత్రా స్థలాలకూ బయలు దేరి వెళ్ళి తమ తమ ప్రావీణ్యాన్నంతా చూపిస్తారు. కేవలం పాటలతోనే గాక, రామాయణ భారత గాథల్ని ఘట్టాలు ఘట్టాలుగా ఆడుతూ, పాడుతూ, వచనంతో కథను నడుపుతూ ఆయా రసాలకు తగిన విధంగా భజన చేస్తూ పౌరాణిక ఘట్టాలను ప్రదర్శిస్తారు.
- గురుపూజ:
చెక్క భజన నేర్చుకోవాలనుకున్న యువకులందరూ చేరి ఒక గురువుని ఎన్నుకుంటారు. గురుపూజతో నృత్యాన్ని ప్రారంభిస్తారు. ప్రతి గురువూ ఒకే రకంగా ఈ చెక్క భజన విద్యను ప్రదర్శింపడు. ఎవరి విధానం వారిది. ఈ చెక్క భజన రాయలసీమలో కడప జిల్లాలో పుట్టి, ఆంధ్ర
దేశమంతటా వ్వాపించిందని, అందుకు నిదర్శనం గురువులు చెప్పిన మూలాలు మాత్రమేకాక, జిల్లాలో ప్రతి గ్రామంలోనూ చెక్కభజన బృందాలుడటం కూడ అందుకు నిదర్శనమనీ , అలాగే చెక్క భజనకు సంబంధించిన గేయాలు ఎన్ని వున్నాయో చెప్పటం కష్టమనీ, నేను పులివెందుల తాలూకాలోని భజన గురువుల దగ్గర సేకరించిన గేయాలు, భంగిమలు ఆధారంగా కొన్నిటిని మాత్రమే వివరించగలుగు తున్నాననీ, ఈ చెక్క భజన నృత్యాన్ని ఆమూలాగ్రంగా పరిశీలించాలంటే ఈ జన్మ చాలదనీ, ప్రతి గురువు భంగిమల్లోనూ, వైవిధ్యం వుందనీ, తెలుగు విశ్వవిద్యాలయ జానపద కళల శాఖ లెక్చరర్ డా॥ చిగిచర్ల కృష్ణారెడ్డిగారు జానపద కళారూపం చెక్కభజన అనే గ్రంథంలో సోదాహరణంగా వివరించారు.
- చెక్క భజన స్వరూపం:
ముఖ్యంగా చెక్క భజనల ఇతి వృతాలు ఈ విధంగా వుంటాయి. భక్తి పాటలు, భారత, భాగవత, రామాయణాలకు చెందిన పురాణ పాటలు, నీతిని ప్రభోధించే పాటలు, వీర గాథలు, ఇతరాలు, జడకోపు విద్యల్నీ ప్రదర్శిస్తారు.
భజనల్లో, హరి భజనలు, పండరి భజనలు, శావమూళ్ళ తాళం భజనలు, డప్పుల కోలాట భజనలు, కోలాట భజనలు రకారకాలుగా వున్నాయి. దేని ప్రత్యేకత దానిదే. దేని పరికరాలు దానివే. అడుగు పొడుగైన చెక్కల్ని తయారు చేసుకుని, రెండు ప్రక్కలా ధ్వని రావడానికి గుండ్రటి ఇనుప బిళ్ళలను గాని, ఇత్తడి బిళ్ళలను గానీ రెండేసి చొప్పున అమర్చుతారు. తాళం ప్రకారం చెక్కలను కొట్టేటప్పుడు ఈ బిళ్ళలు శ్రావ్వమైన ధ్వనినిస్తాయి. అన్ని చెక్కలూ ప్రయోగించినప్పుడు ఈ ధ్వని గంభీరంగా ఒకే శ్రుతిలో వినిపించి భజనపరుల్ని ఉత్సాహపరుస్తాయి. ఈ చెక్కలపై నగిషీలు చెక్కి సుందరంగా వుంటాయి. ఈ బృందలలో కథా వృత్తాన్ని బట్తి కొందరు పురుషులుగానూ, మరి కొందరు స్త్రీ పాత్ర ధారులుగానూ ప్రవర్తిస్తారు. ఉదాహరణకు గోపికా క్రీడల్లో పురుషులు కృష్ణులు గానూ, స్త్రీలు గోపికలు గానూ నర్తిస్తారు.
- రంగుల రంగుల వేషధారణ:
అందరూ ఒకే రంగు గల తల గుడ్డలను, అందంగా చుడతారు. ఒక ప్రక్క రిబ్బను కుచ్చులాగా అందంగా వ్రేలాడుతుంది. పంచెల్ని నృత్యానికి అడ్డు తగలకుండా ఎగరటానికి వీలుగా వుండే లాగా సైకిల్ కట్టులాగా
మడిచి కడతారు. పురుషులు ఒకే రంగు గల బనియన్ లను ధరింస్తారు. స్త్రీ పాత్రలకు లంగా, రవికె, పవిటెకు ఓణీ లాగా గుడ్దను ఉపయోగిస్తారు. ఈ బృందాలలో ఇరవై మొదలు ముప్పై వరకూ సమసంఖ్యలో బృంద సభ్యులుంటారు. పన్నెండు సంవత్సరాల నుంచి పాతిక సంవత్సరాల వయస్సుకల యువకులందరూ పాల్గొంటారు. చెక్క భజన వ్యాయామంతో కూడుకున్న కళారూపం. ఇందుకు తట్టుకోగల యువకులే పాల్గొంటారు. ఒక్కొక్క బృందం తయారవాలంటే మూడు మాసాల కాలం పడుతుంది. అప్పటికి గానీ, చెక్క భజన బృందానికి పరిపక్వత రాదు.
- ఓర్పు, నేర్పు:
చెక్క భజన ప్రారంభ సమయంలో గురువు చాల శ్రమ పడాల్సి వుంటుండి. ప్రతివారూ ఎలా నిలబడాలి? ఒక్కొక్కరికీ ప్రతి భంగిమనూ వివరిస్తూ వలయాకారంగా ప్రతి ఒక్కరిచేతా చేయిస్తాడు. ఇదే ప్రాథమిక దశ. ఈ దశను దాటిన తరువాత, ఆది అడుగు _ రెండవ అడుగు _ మూడవ ఆడుగు, నాల్గవ ఆడుగు, ఇలా పది అడుగుల వరకూ వేయిస్తాడు.
రెండు పోట్లు పర్ణశాల _ కుప్పడుగు _ మూడవ ఉద్ది వెనుక మార్పు __ జోకు అడుగు _రెండు మెలికె _ మెలిక కుచ్చు పోటు, ఒంటి మెలికె _ పోకడుగు _ రెండు కుప్ప _ పోంచ్ అడుగు _ బైస్కిల్ అడుగు _ గుఱ్ఱపడుగు _ వల అడుగు _ చిన్న సౌకం_ ఒంటి బేరి _ మూడవ బేరి _ నాలుగు వైపుల ఒంటి మెలిక, చుక్కల పందిరి ఉద్ది పోటు _ పది హేను పోట్ల అడుగు _ పద్మ వ్యూహం _ నాలుగు వైపుల కుప్ప _ డబుల్ వర్ణశాల. బజారు అడుగు _ కట్టె అడుగు _ కప్ప అడుగు_ వాలము అడుగు _ మూడు మెలిక _ ఒంటి మెలికె _ నాలుగు కులుకుడు _ ఇంట్లోకి బయటికి _ లోపలి మెలిక బయట మెలిక పద్మ వ్యూహం _ బేరి మూడు _ పందపుటడుగు _ యనకల రెండు పోట్లు _ జముడు అడుగు _ పెన అడుగు _ గుఱ్ఱపు టడుగు _ ఒంటి మెలికలో రెండు పోట్లు మొదలైన అడుగులలో కొన్నింటిని వివరించటం జరుగుతుంది. అడుగు లన్నిటినీ అక్షర రూపంలో చెప్పటం కష్టమనీ, ప్రత్యక్షంగా చూస్తే బాగా తెలుసు కోవచ్చుననీ లేదా వీడియో కేసెట్ ద్వారా అడుగుల్ని భద్ర పరిస్తే నేర్చుకోవటానికి అనువుగా వుంటుందనీ డా॥ చిగిచర్ల కృష్ణారెడ్డిగారు తమ చెక్క భజన గ్రంధంలో విపులీకరించారు. వారికి ధన్య వాదాలు.
- చెక్క భజన ఇలా ప్రారంబిస్తారు:
భజన ప్రారంభించే ముందు దేవుని పటాలకు పూజ చేస్తారు. టెంకాయ కొట్టి చిరుతలు పట్టుకుని సాష్టాంగ నమస్కారం చేస్తారు. అందరూ వలయాకారంగా నిలబడి అందరూ లయతో చెక్కలను మోగిస్తారు. గురువు పాడగా వంత పాడతారు. తరువాత ఒక్కొక్క అడుగు వేయిస్తాడు. అలా కుడికాలుతోనూ, ఎడమకాలితోనూ, చాక చక్యంగానూ ఆడిస్తూ వుంటారు. అందరూ ఒకే విధంగా వాయిస్తున్న సమయంలో గురువు అకస్మాత్తుగా ఆగుతాడు. అందరూ అలాగే ఆపేస్తారు. అంతా నిశ్శబ్దం. ఆ సన్నివేశం అద్భుతంగా వుంటుండి. ఇలాంటి వాటిని నిలుపులు అంటారు. నృత్యం ఉధృతస్థాయిలో ఉన్నప్పుడు కూడ ఈ విధంగా నిలుపుదల చేస్తాడు. ఈ నిశ్శబ్ధాలు, మళ్ళీ ప్రారంభాలు. బృంద సభ్యుల యొక్క కలయికనూ లక్ష్యాన్నీ, క్రమశిక్షణనూ, గురుభక్తిని చాటుతాయి.
- ఎన్నీ పాటలు, ఎన్నో అడుగులు:
పైన వివరించిన విధంగా ఎన్నో అడుగులు, భంగిమలూ, వివిధ దశలలో ఈ విధంగా నడుస్తాయి, ఆది అడుగు _ రెండు పోట్లు _ మూడు మెలిక _ కులుకుడు _ కుప్పిడుగు _ పద్మ వ్యూహము _ పర్ణశాల మొదలైన వివిధ రకాల అడుగులతో శోభాయ మానంగా బృందాన్ని తయారు చేస్తాడు గురువు.
పైన వివరించిన అడుగులే కాక, గురువు నేర్పిన వివిధ రకాలైన భంగిమల్ని కూడ కళాకారులచే చేయిస్తాడు. వ్రాతలో కంటే ప్రతి భంగిమనూ ప్రత్యక్షంగా చూస్తే తప్ప ఆ ప్రత్యేకతను అర్థం చేసుకోలేము. అందుకే ఈ కళారూపాన్ని గురుకుల పద్ధతిలో తీర్చిదిదిద్దాలి. చెక్కభజన గూర్చి తెలిసిన పరిశోధకులు ఎడ్ల బాలకృష్ణా రెడ్డి గారు ఒకరు. జానపద పారమార్థిక గేయ సాహిత్యంలో చెక్క భజన కులుకు భజన, అని పేరు పెట్టారు. చెక్క భజన ప్రాచీన రూపం కులుకు భజన. మొత్తం భజనల్లో ఏడు రకాలున్నాయనీ తెలిపారు. హరి భజన _ ఊరి భజన _ కులుకు భజన _ పండరి భజన _కోలాట భజన _ సప్తాతాళ భజన _ వేదాంత భజన.
భజన అందరికీ సంబంధించిన జానపద కళారూపం. భజనంటే సేవ, భగవంతుని అనంతనామాలకు రూపగుణ మహిమల్ని రాగతా‌ళ యుక్తంగా తన్మయత్వంలో సమిష్టిగా కీర్తించటం భజన అంటారు.
- ముక్తి కోసం భక్తి పాటలు:
చెక్క భజన ప్రారంభించే ముందు ప్రప్రథమంగా విఘ్నేశ్వరుని ప్రార్థించి, తరువాత వరుసగా భక్తి పాటలు పాడుతారు. అలాంటి పాటల్లో.
అమ్మా రావమ్మా ఆది శక్తివి నీ వమ్మా
మమ్మూ దయ చూడమ్మా
వేడెద మనసున వేడెదమమ్మా
వేగమే కదలి రామ్మా.
- గొల్ల కృష్ణుడూ, గొల్ల భామలూ:
గొల్లభామలు:__రామ రామ అనంత కాలం రాజ్య మేలుతు వుండర కిష్టా చీరలిచ్చి చెట్లు దిగిరా ఓ గోపాలకిష్టా , చీరలిచ్చి చెట్టు దిగిరా.
కృష్ణుడు:__ఏయ్. రామ రామ అనంత కాలం రాజ్యమేలుతూ వుండనే భామా __ చీరలివ్వనే చెట్లు దగనే ఓ భామలార చీరలివ్వనే చెట్టు దిగనే.
గొల్లభామలు:__వందనాలు నీకు పెడ్తాం చీరలిచ్చి చెట్లు దిగరా గోపాలకిట్నా చీరలిచ్చి చెట్లు దిగరా.
కృష్ణుడు:__వందనాలు నాకు వద్దు దండాలు నాకు వద్దు చీరాలివ్వను చెట్లు దిగానే ఓ బామలార చీర లివ్వను చెట్లు దీగానే.
అంటూ గోపికలు బ్రతిమాలడటం, కృష్ణుడు బెట్టు చేయడం ఆసక్తి కరంగా సాగుతుంది. అలాగే ఉద్ది అడుగులో శ్రీకృష్ణ లీలల్నీ గేయాలలో, గేయ రూపకంగా రామాయణ ఘట్టాల్నీ గంటల కొద్దీ చెక్కభజన రూపంలో వివరిస్తారు. రామాయణంలో వచ్చే ఆయా పాత్రలను దళ సభ్యులు బృందం మధ్యలో కొచ్చి ఆ పాత్రను విర్వహించి మళ్ళీ బృందంలో కలిసి పోతారు.
- నీతి పాటలు:
పై విధంగానే నీతి పాటల్ని కూడ పాడతారు. వాటిలో ఆవు పులి కథ అందరికీ తెలిసిందే, అలాంటి గేయంలో తల్లి బిడ్దకు చెప్పే నీతులు, ఆకలి అని అడిగే వారిని అబద్ధం చెప్ప కూడదు అనే నీతిని జానపదులు ఎలా కవితలల్లారో ఈ పాటల్లో తెలుస్తుంది.
- పాట:
అన్నా ఓ రైతన్నా ఈ లోకమంతా గమ్మత్తురా
లోకమంతా గమ్మత్తురా, కనిపించే దంతా బూటకంరా
పెద్దకొడుకని ప్రేమతో పెంచితి, పెత్తనమంతా చేతికి ఇస్తే,
ముండల మరిగి రొండయిపాయెనే వుండను వూరే
లేదురా, వాడు వూరే విడిచి పాయెరా ॥అన్నన్నా॥
చేని గట్టున జానెడు నరికి, హద్దు రాతిని అవతల పాతి,
పరాయి చేలో పశువులు మేపి సాయంకాలము ఇంటికి వచ్చి,
రామా కిట్నా అంటే శ్రీ రాము డెట్లా నమ్మునయా ॥అన్నన్నా॥
ఇలా ఎన్నో నీటి పాటల్ని భజనల్లో పాడుతారు.
- బుడ్డ వెంగళరెడ్డి:
బుడ్డా వెంగళ రెడ్డి అనే ధర్మ ప్రభువుని గూర్చిన గేయాన్ని జాన పదులు చెక్క భజనలో చక్కగా ప్రదర్శిస్తారు. వెంగళరెడ్డి ధర్మదాతేకాక, వీరాధివీరునిగా కూడా కీర్తిస్తారు.
ఉత్తరాది వుయాల వాడలో వున్నది ధర్మం సూడండయ్యా
నేటికి బుడ్డా యంగలరెడ్డి దానాప్రభువని తలచిరయా
గోవిందా యని వన్న వారికి గోవుల దానము చేసెనయా
అరినారాయణ అన్న వారికి అన్న వస్త్రము లిచ్చునయా!
- గేయం:
ఇలా ఎన్నో పాటలు పాడటమే గాక సంఘంలో వున్న రౌడీల గురించి, త్రాగుబోతుల గురించి, సంఘ విద్రోహుల గురించీ, మట్కా _ జూదాన్ని గూర్చి ఎన్నో నీతి పాటలున్నాయి. అనేకమైన శృంగారపు పాటలున్నాయి.
కదిరీ సిన్న దానా కందిరీగా నడుము దానా
నినేట్ల మరతునే నెల్లూరి నెర జాణ ॥కదిరి॥
నీ సిలుకు చీరకు రేనుగుంట్ల రైకాకు
యంత సోకాయనే రంగోల్ల రవనమ్మా ॥కదిరి॥
- అలాగే కులాన్ని గూర్చి:
కులము కులము అంటారు యక్కడుంది కులము
మల్లీ మల్లీ యీమాట రాకూడదన్నా
నిన్ను కోస్తే రత్తమా నన్ను కోస్తే నీరా
ఏమిటన్నా న్యాయం యక్కడుంది న్యాయం
మనమంతా కలిసి మెలిసి వకటై పోవాలిపుడూ
కలకాలం యీలాగే కలసి మిలిసి వుండాలి ॥కులము॥
- జడ కోపులు:
చెక్క భజన ప్రారంభించి కొంత కార్యక్రమం జరిగిన తరువాత చివరిగా చేసేది జడ కోపులు. ఈ కోపులు ప్రేక్షకుల్ని ఎంతగానో ముగ్థుల్ని చేస్తాయి. అందరూ గుండ్రంగా నిలబడతారు. రంధ్రాలతో కూడిన గుండ్రని చంద్రాకారం గల బిళ్ళను తయారు చేస్తారు. రంధ్రాలలో రంగు రంగుల త్రాళ్ళను వేలాడదీస్తారు. ఆ చెక్కను ఎత్తుగా వున్న ఒక దూలానికి లాగి కడతారు. లేదా గ్రామ మధ్యలో వున్న చెట్టుకు వ్రేలాడ దీస్తారు. దీనిని జడకోపు బిళ్ళ అంటారు. బృందసభ్యులు ఒక్కొక్కరూ ఒక్కొక్క తాడును ఏడమ చేత్తో పట్టుకుని కుడిచేత్తో చెక్కల్ని పట్టుకుని తాళ్ళ సహాయంతో ఆడుగులు వేస్తూ లోపలికి బయటికి గుండ్రాకారంగా తిరుగుతారు. మధ్య గురువు పాటలు పాడుతుండగా కళాకారులందరూ పాట పాడుతూ జడను అల్లుతారు. దీనిని జడ కోపు అంటారు.
- రక రకాల కోపులు:
ఈ కోపుల్లో రకరకాల కోపు లున్నాయి. అవి సాదా జడ కోపు _ నూగాయ జడ కోపు _ డబుల్ నూగాయ జడ కోపు _ కరక్కాయ జడ _ గర్భ జడ _ పట్టెడ జడ _ పచ్చల జడ _నాలుగు పచ్చల జడ. వల జడ _ బొంగు జడ __ పుట్ల జడ . ఈ విధంగా రకరకాల జడలను అల్లుతారు. ఇవి ఎంతో నైపుణ్యంతో అల్లబడతాయి. చూపరులకు ఆశ్చర్యాన్ని కలిగిస్తాయి. బృందంలో ఏ ఒక్కరు తప్పు చేసినా జడ చిక్కుపడి పోతుంది. చిక్కుపడిన జడను విడదీయటం చాల కష్టం ఈ జడలను అల్లటం ఎంతో సాధన చేస్తారు. ఒక జడకూ మరో జడకూ ఏ మాత్రం సంబంధం వుండదు. పాట పాడుతూ, అడుగు వేస్తూనే ఈ కోపులను వేస్తారు. ఈ కోపుల్లో ఒక పాట.
పాట:
పురు॥ రేనాటి సిన్న దాన లలనా రేగి పండు సాయదానా
నీరేని పండు సాయ మీద వాలింది మనసు వాసిముద్దుల గుమ్మ
స్త్రీ॥ నువ్వాడ నేనాడరో సిన్న వాడ
నీకు నాకు జత కాదురా
పురు॥ కొట్టమ్మడిపోయేదాన లలనా
కలువ పండు చీరా దానా
నీ కలువపండు చాయ మీద
వాలిందె మనసు, రాని ముద్దులగుమ్మా
స్ర్రీ॥ నీవేడ నానేడారో సిన్న వాడ
అలాగే కృష్ణుడు కొంటే చేష్టలను గొల్లపడుచు లందరూ యశోదకు విన్నవించే విధం.
పాట:
వో యశోద ఏమి చేయుదము నీ కొడుకు దుడుకులకు
నిన్న సంది వేలమ్మ సిన్నది జలకంబు లాడ
మెల్లిగ సీర లెత్తుకుని వెల్లె గదమ్మా ॥వో యశోద॥
మెల్లమెల్లగాను రేపల్లె వాడలోకి వచ్చి
యన్నముద్ద కుండలన్నీ పడవేసెనమ్మ ॥వో యశోద॥
అద్దరాతిరి వేలమ్మ మిద్దెలోకి వచ్చి నాడు
దద్దరి మా ఆలి మొగుడు యిద్దరాము లేచి రాగా
అద్దకోడ కత్తిరించి పారిపోయెనె
వద్దికామీకేలనాని గుద్ది గుద్ది సంపెనమ్మా ॥వో యశోద॥
- భజనలో దంపుళ్ళ పాట:
కూచొని సెరిగే చేడెకురుల పై, భామ కురులపై
తుమ్మెద వాలెనె భామ గండు తుమ్మెద వాలెను భామ
గండు తుమ్మెద వాలెనే దరనిలో ॥కూచో॥
గొప్పది రోకలి గుప్పున దంచగ జబ్బలు కదులునె భామా
గండు తుమ్మెద వాలెనే భామా ॥కూచో॥
చెమటకు తడిసి చెదరిన గంధము
గుమగుమ లాడెను భామా
గండు తుమ్మెద వాలెను భామా ॥కూచో॥
ఇలా ఎన్నో కొల్లలు కొల్లలుగా భజనలో వాడుకునే జానపద గేయాలున్నాయి.
వీటిలో చాలవరకు ఆయా ప్రాంతీయ భాషా మండలికాలలో ఎన్నో పాటలున్నాయి. ఏది ఏమైనా చెక్కభజన సకల కళాసమన్వితమైన జాన పద నృత్య కళారూపం. దీనిని నేడు తెలుగు విశ్వ విద్యాలయం చేపట్టి
శిక్షణా శిబిరాల ద్వారా పునరుద్ధరిస్తున్నది. దీనిని డా॥ చిగిచర్ల కృష్ణారెడ్డిగారు సక్రమంగా నిర్వహిస్తున్నారు.