చంపూరామాయణము/చతుర్థాశ్వాసము

శ్రీరస్తు

చంపూరామాయణము

చతుర్థాశ్వాసము

అయోధ్యాకాండము

క.

శ్రీ వెల్లంటి కులాధిప, సౌపస్తిక విప్రభక్తిసంపన్నమనీ
షావిర్భావ నిషేవిత, కావేరినృపాలచంద్ర కసవనరేంద్రా.

1


చ.

పరదురవాపబాహుబలభాస్వరుఁ డుత్తరకోసలావనీ
శ్వరుఁడు శచీశ్వరుం దెగడువైభవ మొప్ప ధరిత్రి యేలుచున్
భరతుని లక్మణాపరజుఁ బంచె ముదంబునఁ గైకయీతలో
దరికి సహోదరుం డగుయుధాజిదిలాధిపురాజధానికిన్.

2


దశరథుఁడు రామునకుఁ బట్టాభిషేకము చేయఁ దలఁచుట

శా.

అంత న్విశ్వభరస్వయంవహభుజోదంతు న్విదేహాత్మజా
కాంతుం గోసలమాత్రధాత్రికిఁ బతిం గావింప రా జాత్మలోఁ
జింతించెన్ జగ మెల్లఁ దాల్పఁగల జేజేగట్టువజ్రీని నై
శాంతస్తంభధురంధరత్వ మెనయించంబూనుచందంబునన్.

3


క.

చింతించి తనదుకోరికి, మంత్రుల కెఱిఁగించి గురుసమావనయశ్రీ
మంతు లగునాగరకధీ, మంతులఁ బిలిపించి పలికె మధురతరోక్తిన్.

4


సీ.

ఆచక్రవాళక్షమాచక్రధౌరేయు లాజన్మశుద్ధవృత్తానపాయు
లాచండకిరణాజహదఖండభుజశౌర్యు లామనుస్థిరతరన్యాయధుర్యు
లాపురందరగోపకోపపాదితవార్తు లాబ్రహ్మభువనవిఖ్యాతకీర్తు
లాస్థాణునారాయణాస్థానమృతదాను లాకకుత్స్థపరిస్ఫుటాపదాను


గీ.

లైనమాపెద్దలచరిత్ర మతివిచిత్ర, మనుచుఁ గొనియాడుకొనఁ జెల్ల దందుకెల్ల
షష్టిసాహస్రకములు మజ్జనకు వెనుక, రక్షణముగన్న మీరెపో సాక్షు లెన్న.

5


క.

వేదము మీయంగీకృత, వాదము లోకత్రయానివారితనిజమ
ర్యాదము గావున నది యౌఁ, గాదనరు గదా నిజంబు గాఁ దనరుఁ గదా.

6


సీ.

దోషాచరీహారదూరీకృతి ఘటించు నతిరథత్వమునను నాఁపశాక
ఖలనృపాలకళత్ర ఘనసారచర్చఁ బోనిడు హేతివాడిమి నడఁగఁబోక

వైరివీరముఖేందు వైవర్ణ్యరచనానిదానోగ్రసేనకు లోనుగాక
యాచకశ్రేణిదైన్యంబు నెల్వెలఁబాటు హరియించు ధనముచే హానిలేక


గీ.

తేఁటిలేబోఁటిగమికిఁ బూఁదేనెసోన, విందు సవరించువికచారవిందవాటి
నిండుపున్నమనాఁటివెన్నెల యనంగ, నెరసె జర మేన సిరసును నరసె మాకు.

7


ఉ.

కాన భవన్మతం బగునొకానొకపల్కు వచింతుఁ బార్థివో
ద్యానవినాశకృత్పరశుధారు జయించినవీరు సజ్జనా
ధీనవిహారు మేరుగిరిధీరు మదగ్రకుమారు నే నిఁకన్
భానుకులాధిరాజ్యమునఁ బట్టముగట్టి వహింతు నూఱటన్.

8


మ.

అనుసీతాదయితాభిషేచనకరవ్యాహార మారాజసిం
హునివంకన్ విని నాగరోత్కరము వర్ణోద్యోగజాగ్రద్ఘనా
ఘనఘోషశ్రవణక్షణాకలితకేకానిక్వణోత్సేకకే
కినికాయంబుగతిం బ్రమోదనినదాకీర్ణాఖిలాశాంత మై.

9


క.

ననజోద్ధతమధునిభవ, క్త్రనటన్మోదాశ్రు వయ్యె రఘుపతి నభిషే
చనబహుగుణితద్యుతి గనుఁ, గొనుటకుఁ గనుదోయి గడుగుకొనియెడుభంగిన్.

10


మ.

మనువంశాగ్రణి జాగ్రదగ్రసుతసామ్రాజ్యగమప్రాజ్యమ
జ్ఞానసంమర్ధజ భూరజఃపరిజిహీర్షాచుంచురోమాంచకా
యనికాయప్రకృతివ్రజద్విగుణజాతానందమున్ డెందమం
ద నిగూహించుచుఁ బల్కె నాప్తసచివోత్తంసాళితో నత్తఱిన్.

11


ఉ.

నే మవనప్రసక్తి నవనిన్ భరియింప ని దే మొకో జన
స్తోమము శైలజారమణుజూటవిటంకసుధాంశుధాము శ్రీ
రాము నఖండమండలధురంధరుఁగా గణియించి నించెఁ గా
మామది కద్భుతం బనుడు మంత్రులు పల్కి రుదారచాతురిన్.

12


ఉ.

ధారణి నావరించి యవదాతయోనిభు లైనమీర లు
న్నారె కదా జనౌఘమయి నారఘునాథు శరణ్యుగా మదిన్
గోరకయున్నె యూరక చకోరక మాఁకలిగొన్నచో విధుం
జేరక చేరునే యమృతసింధువుఁ దజ్జనకత్వబంధువున్.

13


క.

అనియెడు మంత్రులుఁ దారు, న్జను లపుడు వసిష్ఠుశాసనంబున నభిషే
చన సంభారాహరణం, బునకుం ద్వరపడఁగ నృపతి పుంగవుఁ డంతన్.

14

గీ.

రాము వినయాభిరాము సుత్రామసదృశ, ధాము రావించి యోవత్స తావకీన
మౌళిమకుటంబు ఘటియింపమామనసు య,తిష్యమాణంబు రేపటితిష్యమందు.

15


చ.

అని నియమించి పంచినయజాత్మజుయత్నము కోసలేంద్రనం
దన కెఱిఁగించి యాత్మసదంబునకుం జనుదెంచి యున్న య
జ్జనకసుతాసహాయు కరసారసమున్ భృతికౌతుకంబుగా
నొనరిచెఁ దత్పురీజనులయుల్లమురీతి వసిష్ఠుఁ డంతటన్.

16


మ.

రఘురామోదయవార్తఁ దోచు జనహర్షశ్రీలకున్ గేహగే
హఘనానద్ధముఖానవద్యబహువాద్యశ్రేణు లాశాంతరా
లఘుదంతావళకర్ణతాళపరిఖేలం గాంచు నా దావహి
ల్ల ఘటించెన్ భువనత్రయీమకుటిపై లాగెత్తునౌద్ధత్యమున్.

17


కైక రెండు వరము లడుగుట

చ.

హరిహయకంటకాన్వయలయావహవైఖరి కెల్ల యైన క
ల్లరి మదిరీతి మేను కుటిలమ్ముగఁ ద్రిమ్మరు మాయదారి మం
దర యనుజంత శాంతభరితం బగుకైకమనంబు దివ్యపు
ష్కరిణివిశుద్ధవారి వనకాసరి వోలెఁ గలంచె నత్తఱిన్.

18


మ.

పటుఝంఝానిలపేషదోష ముదయింపన్ శీతలాంభోధర
చ్ఛటదంభోళి జనించినట్లు జనతాసౌఖ్యాపహృన్మందరా
కటువాక్యార్భటి నుద్భవించె భరతుం గన్నట్టి కైకేయి యం
తటిసీమంతవతీశిఖామణిమతిన్ దౌర్జన్య మత్యున్నతిన్.

19


శా.

ఆశాతోదరి మందరారమణి దయ్యంబో యనం జిత్తమా
వేశింప మును వైజయంతనగరోర్విన్ శంబరానీతబా
ధాశాంతిం బతివంకఁ గాంచినవరద్వంద్వంబు నావేళ యం
దాశించెన్ భరతాభిషేకరఘువర్యారణ్యచర్యాకృతిన్.

20


ఉ.

కైకయి వేఁడుతద్వరయుగంబు నిశాతశరాకృతిం జెవుల్
సోఁకి తపింపఁ జేయ మదిలో నిలఁజాలక దావపావకా
లోకము చుట్టుకొన్న వనిలోపల నుండి బహిర్వీనిర్గమ
స్వీకృతి గాంచు నేణిగతిఁ జేతన వోఁ దలిమోపరిస్థలిన్.

21


గీ.

వ్రాలి త్రెప్పిఱి నరపాలమౌళి దా న, సత్యభయశీలి గావున జాలిగొలుపు
నాలి నీలితనాన కౌననఁగఁజాలి, సోలి సుతుమాలిమికి నాగయాలిఁ జూచి.

22

గీ.

జయమానస్థిరాకీర్తిజాయ మాన, వేమి నీసుతుఁడా రాజ్య మేలు మేలు
కౌతుకముఁ బన్ని తిలకు నకౌతుకముగఁ, గౌతుకము [1]*రాము వెడలని కౌతుకంబు.

23


క.

అపరీతరామ మగుతఱి, విపరీతము గాకపోదు విధికృత మగునీ
యుపయమవైభవ మిపుడా, యుపయమవైభవ మొనర్పనున్నది యనుడున్.

24


చ.

అతివ నిరర్గళస్మితవదానన యై కితవాత్మనీన వాం
ఛితవరపూర్తికిం బతివశీకృతిఁ బూన్చుచు నమ్మచెల్ల యా
శ్రుతము నిరాకరించుటకుఁ జూచెద వేమనవచ్చు నింక ని
శ్రుతము వివేకపాకమును సూనృతమున్ మనువంశవల్లభా.

25


మ.

తనమే మాంసము గోసియిచ్చిన కపోతత్రాణశీలిన్ శిబిన్
వినవో యాశ్రితవిప్రశేఖరునకున్ నేత్రప్రదుం డైనధ
న్యు నలర్కాహ్వయు నాలకింపవొ వదాన్యుల్ దప్పిరే బాస ద
ప్పినఁ బాథోలిపిఁ జేసె దుక్తికృతమున్ బృథ్వీశు లూహింతురే.

26


మ.

అకటా యాడినమాట చెల్లుబడి సేయంజూడు మారీతిఁ జ
ల్పక కౌసల్యమనోరథంబె ఘటియింపం బూనినం దాళుకో
నె కదా నే నిఁక దారుణాగ్నిశిఖఁ గానీ నీటఁ గానీ కృపా
ణికఁ గానీ గరళంబుచే నయినఁ గానీ ప్రాణ మొప్పించెదన్.

27


ఉ.

నావిని యీవినాదయవు నాదయితామణివా భవాదృశ
గ్రావకఠోర యేకరణి గణ్య యగున్ సతులందు రాముఁ డే
కైవడి నోఁచుఁ దండ్రి గలుగన్ సుతవంతులపోఁడి మింక మా
కేవిధి నబ్బు నీతనయుఁ డిచ్చు నివాపనివాపమున్ గొనన్.

28


సీ.

మణిమయప్రాసాదమహి మెలంగుపదంబు లడవుల నడచిన నడచుఁగాక
మడుఁగు దువ్వలువఁ బూనెడుకటీరంబు వల్కలశాటిఁ గట్టినఁ గట్టుఁగాక
కుంకుమవాసనాలంకృతం బగుఱొమ్ము బూది పైఁబూసినఁ బూయుఁగాక
పసిఁడితాయెతుకుఁ బాల్పడుమౌళిబంధంబు జడలుగాఁ జాలినఁ జాలుఁగాక


గీ.

కైక యేవీఁకఁ బవళించు లేకలేక
కలిగిన కకుత్స్థవంశశేఖరునిమృదుల
తనువయోయీసు నెనయు నీమనసుకంటె
గడుసుఁదన మొందు నుపలసంఘములయందు.

29

గీ.

అనెడు పతిజంకెనఁ గరంగదయ్యె నకట, మందరాక్రాంత మగుకైకమానసంబు
పూర్ణచంద్రోదయం బయ్యు భూరివీరు, దావరణ మొందుశశికాంతమనఁగనంత.

29


మ.

పతి యాదుర్మతికిం బరాఙ్ముఖత దోఁపం గొంతసే పూరకుం
డి తనుంబిల్వ సుమంతు నంప నటకు న్సీతేశుఁ డేతెంచి యా
నతుఁడై ముందట నిల్చి రా జపుడు దీనస్వాంతుఁడై వర్తిలం
గత మేమీ యని భీతినొందఁ బలి కెం గైకేయి నిర్లజ్జయై.

30


కైక రామునకుఁ దనవరములం జెప్పుట

మ.

తనయాసక్తియు సత్యసూక్తియు విరోధంబొందఁ జింతాంబుధిన్
మునుఁగం జొచ్చె నరేంద్రుఁ డీదొర ననిన్ మున్నొక్కచోఁ గాచి కై
కొనియుందు వరయుగ్మ మే నదియు నీకున్ మాండవీజానికిన్
వనచారావనిభారహేతు వన నైక్ష్వాకుం డనుం బ్రీతుఁడై.

31


మ.

భరతుం డేమి తలంకునో మహిభరింపన్ రాముఁ డుగ్రాటవిన్
జరియింపన్ మదిఁగొంకునో సగరవంశస్వామికిన్ దండ్రి కీ
సరణిం జింతిల నేటికిం దనప్రతిజ్ఞాపూర్తి మావంక దు
ష్కరమై తోఁపఁగ వాసవోపకృతియో గంగాసమానీతియో.

32


చ.

నను వని గాత్రమాత్రభరణంబునకున్ నియమించి యాచతు
ర్వననిధిమేదినీభరణరాజ్యరమాగరిమంబుఁ దమ్ముగు
ఱ్ఱనితల కెత్తినావు సుకరత్వము దీన గణింప నాపయిం
గనఁబడుఁ బక్షపాత మధికంబయి నీమది కంబుజేక్షణా.

33


గీ.

జనకుఁ డనుజాభిషేచననోత్సవశుభంబు, వీనులకు విందుగాఁ దానె యానతిచ్చి
మామకీనాంజలియుతప్రణామపూర్ణ, పాత్రమున కేల కాఁడమ్మ పాత్రమనఁగ.

34


చ.

కులిశనిపాతభీత మగుకొండవిధాన దవానలావళిం
దలఁకువనీవనస్పతివిధంబు దివస్పతిరాజధానికిన్
దొలఁగు యయాతితండ్రిగతి దోఁపఁగ భూపతి నేలవ్రాల ని
హ్వలపడఁబోక కైకగురునానతిఁ జేకొనుమయ్య రాఘవా.

35


క.

అన దండమిడి తదాజ్ఞన్, ననదండగతిన్ శిరంబునం దాల్చి ధరా
వనమునకై రఘువీరుఁడు, వనమున చనుకడంక వర్తిలె నంతన్.

36


క.

మనుజేశునగరు వెలువడి, జననిగృహంబునకు నరిగి సవినయనతుఁడై
పినతల్లిచేఁతఁ దెలిపిన, విని యాకౌసల్య శోకవిహ్వలమతి యై.

37

రాముఁ డడవికిఁ బైనమగుట

చ.

ధర జలజాదిచిహ్నములు దావుకొనంగ జగత్రయీశివం
కర మగునీకరంబునకుఁ గంకణ మార్తినిదానకాననాం
తరతరుమూల కందఖననం బొనరింపు మటంచుఁ గట్టెనో
గురుఁ డగుశక్తితండ్రి రఘుకుంజర నిన్నటియుత్సవోన్నతిన్.

38


వ.

అని యిత్తెఱుంగున నమ్మత్తకాశినీరత్నంబు చిత్తంబు శోకాయత్తంబుగా వర్తిల్ల నత్తఱి సుమిత్రానందనుం డమిత్రానందకుధరబృందసంక్రందనుం డగుదశస్యందనాగ్రనందనుని తాలిమి యనెడు తూలంబున రవుల్కొనిన కోపశిఖి యాటోపంబు సూప నిట్లనియె.

39


చ.

కలితవివేకపాక యగు కైక నయేతరవావదూకయై
తలఁచిన లోకనింద్యతకుఁ దా నవుఁ గాదన లేక యాకె మం
దులు తల కెక్కి బుద్ధిచలితుం డగువృద్ధుఁడు పెక్కు సేయు మొ
క్కలివగఁ బైన మయ్యెదవు కానకు భానుకులీనశేఖరా.

40


చ.

ముది మది దప్పియున్న యతీమూర్ఖునకు న్నిజ మేది? నిన్ననే
కద నినుఁ బట్ట ముర్వరకుఁ గట్టెద నన్నది యందు కింతి దన్
గదిమికొనం దలంకినది కన్నది విన్నది గాని దేమి చె
ప్పుదు నీది నీతిగాఁ దలఁచుపూనిక నీది గణింపఁ జెల్లదే.

41


చ.

అడగకమున్న నీకు నిఖిలావని తండ్రి యొసంగి యుండఁ ద్రొ
క్కడపడనేటి కుర్వరకుఁగా దొర కాశ్రమవర్ణరక్షలం
బడయుపదంబు లెంతటితపంబున లేవటుగాన దైవ మె
క్కడ వసియించుఁ బౌరుషము గల్గినచోఁ బురుషార్థసిద్ధికిన్.

42


మ.

అరుణత్వంబు వహింప నేమిటికి నీ యంఘ్రుల్ వనాటాట్య మ
త్కరయుగ్మంబు భజించుఁగావుత గుణాకర్షంబుచే రక్తిమన్
వరభీతుం డగుతండ్రి యానతి నతిన్వర్తింప నీ కేటికి
న్భరియింపం జనుఁగాక నాధను విఁకన్ నమ్రత్వ మోరాఘవా.

43


వ.

అని పలుకు ననుజు నలుకయుం గలంకయుం డోలంగ సాంత్వవాదమాధురీరచితసీధుసాధురీతిలాఘవుం డగుచు రాఘవుం డి ట్లనియె.

44


మ.

జనకాదేశము భానువంశజుల కాచార్యం బగుం దండ్రిపం
పున ము న్కండుఁడు రేణుకాతనయుఁడుం బూరుండు గోహత్యకున్

జననీహత్యకుఁ బ్రాయ మిచ్చుజరకుం దో రొప్పియున్ సాధువ
ర్తనులైనా రటుగానఁ గాన కిపు డేఁ దాతాజ్ఞఁ బోకుందునే.

45


గీ.

అనియుఁ దమ్ముఁడు వెంటరా జననితోడఁ, గైకయీవాక్యనిశమనగ్లపితనృపతి
వపురవనభవ్యకర్తవ్య మపుడు దెలిపి, తత్కృతాశీర్వచోరక్షఁ దాల్చి యంత.

46


చ.

జనశుభవాదమోదభరసంగత సీతవసించుమేడకుం
జనీ ఘనగర్జనంబు విని శాఖినటించు మయూరికిన్ ధను
ర్ధ్వని చెవిఁ దార్చు నాటవికువైఖరిఁ గాననవాసవార్తఁ దె
ల్పిన వెనుకోఁదలంచు నలప్రేయసిమాటకు నిహ్వలాత్ముఁడై.

47


క.

ఆననము [2]దగనులివమే, రాన నముచిదమనురమణి కధికవు నీవా
కాననము మృగాస్రోగ్రవృ, కాననము భజించుదాన నంభోజాక్షీ.

48


గీ.

అనెడు విభువారణోక్తుల వెనుకదీయ,
దయ్యె మహికన్య సింహమధ్యాగ్రగణ్య
వనికిఁ దాదృక్ప్రయత్నుఁ డయ్యెను సుమిత్ర
యనుఁగుఁబట్టియు హరిశౌర్యుఁ డగుట వంత.

49


చ.

ధనదంతావళధోరణీమణిగవాద్యం బైన యీవి న్సుయ
జ్ఞు నగస్త్యాహ్వయుఁ గౌశికుం ద్రిజటు రక్షోజైత్రయాత్రాచితం
దనిపె న్రాముఁడు మేదినీసుతయుఁ దద్వాసిష్ఠునిల్లాలికి
చ్చె ననేకాంబరభూషణంబులు వనీశ్రేయఃప్రయాణార్హతన్.

50


సీ.

దండకావిపినవాస్తవ్య మౌనివితానసంకటం బెడలించు కంకటంబు
శౌర్పణఖోరునాసన్ మౌక్తికతుషారకణఖరజ్యోతి గాడగలుగు హేతి
యచిర భావ్యబ్ధిమధ్యపురానిలింపసంపద్వ్యయం బైనచాపద్వయంబు
వలభిదాదిమతపఃఫలకాండకలనాతిశయకల్పనగ మైనశరధియుగముఁ


గీ.

దెచ్చుట కనుజ్ఞ వడసి యాత్మీయవిత్త, రాశి కోసలజాశ్రితాగ్రజున కొసఁగి
వెంట సౌమిత్రిరా రామవిభుఁడు నగరు, వెడలి సతి దానుఁ బురవీథి నడుచునపుడు.

51


మ.

అజరాదు ల్పొడగాంచఁగూడని యసూర్యంపశ్య నారాము దే
వి జనానీకవిలోకభాజనము గావింపన్ మదిం గొంకి పం
కజగర్భుండు ఘటించె నాగరకలోకశ్రేణికిం జూడ్కి బా
ష్పజలాకీర్ణముగా నజాహ్వయభృతక్షాత్రాభిమానోన్నతిన్.

52

ఉ.

వెండియు రాఘవుండు పృథివీపరిణీమణియింటికి న్సుమం
త్రుండు నిజాగతిం దెలిపి తోడ్కొనిపోఁ జని యూర్మిళాసహా
యుండు విదేహరాజసుతయున్ వనికిం దనవెంటఁ బైనమై
యుండుట విన్నవింప విపినోన్ముఖుఁ డయ్యె నతండు నయ్యెడన్.

53


క.

చింతిలి సుమంత్రుఁ డాజగ, జంతం గైకేయిఁ జూచి సడలందగదే
యింతట నభిషేకనిదా, ఘాంతావగ్రహము నీదురాగ్రహ మింతీ.

54


సుమంత్రుఁడు కైకను నిందించుట

చ.

మును పొకనాఁడు ఱేఁడు తనమ్రోలఁ బిపీలిక లాడుముచ్చటల్
విని నగ, నవ్వఁ గారణము వేఁడ నతం డది చెప్పినప్పుడే
తనువు దొఱుంగుఁ బ్రాణ మనఁ దన్మృతికిన్ మతినొప్పుకొన్నదు
ర్జననికిఁ బుట్టినట్టియతిసాహసురాలవు గావె నావుడున్.

55


క.

అసమంజు వెడలనడిచిన, వసుధేశ్వరుఁ డేజనాపవాదముఁ జెందెన్
దెస లెఱిఁగిన వరములకా, ముసగసలని కైక నోరుమూయించెఁ బతిన్.

56


క.

సరయూపాతితపౌరో, త్కరుఁ డౌయసమంజురీతి దాశరథి యిఁకన్
బురి వెడలుట కెంతటి ము,ష్కర వని సిద్ధార్థకుండు కైకం బలికెన్.

57


చ.

వనికి గురూక్తిఁ దోఁచుపరివారఫుబొంద పయి న్నిరీహుఁడై
తనపినతల్లియానతిని దాల్చెఁ గటిస్థలి రాఘవుఁ డధి
స్తనతటనానటజ్జనకజానయనాంబుఝరాభిషేకసం
జనితదుకూలతాగుణవిశాలము వల్కలచేల మత్తఱిన్.

58


క.

వల్కలధృతి నజగవహృతి, శుల్కాత్తకళత్రుఁ డతఁడు సుషమవహింపన్
నూల్కొనె జసముఖబిసకిం, జల్కతతిన్ వికృతి నిఖిలజగదద్భుతమై.

59


మ.

అనఘుల్ గన్గొననోఁచు రాఘవునియాథాత్మ్యంబు భావించులీ
ల నధోవల్కలదర్శనాసహనిమీలన్నేత్రుఁడై మున్ను గ
ట్టినహొంబట్టు సడల్ప నేమికొద వుట్టెన్ గోటికందర్పమో
హనునెమ్మేని కటంచు వాక్పతిసుతుం డార్తిన్ మరల్చెన్ మతిన్.

60


క.

కులగురువారితనిజవ, ల్కలధృతియై యపుడు సీత కౌసల్యపదం
మ్ముల కెరఁగి వనికి సెలవిడఁ, దెలుపన్ మది నడలి యాసతీమణి పల్కున్.

61


చ.

ఖరకిరణాతపోత్కరనఖంపచజాగ్రదరణ్యమార్గసం
చరణములన్ నిమీశకులజాత నవావతరారవిందమం

దిర వగు నిన్నుఁ జూచి వనదేవత లాత్మనిమేషకల్పనా
పరిహృతి కొగ్గినాఁ డనుచుఁ బంకజగర్భునిఁ దిట్టకుందురే.

62


వ.

అని యనుఝ్ఝితానపాయవాత్సల్య యగుకౌసల్యకు సుశీలచారిత్ర యగుసుమిత్రకుఁ ద్రిలోకీహితాచరణకార్మణవరోత్సేక యగుకైకకు విశకలితమనోరథుం డగుదశరథునకు ననవరతనిష్టాగరిష్టుం డగువసిష్ఠునకుఁ బ్రయాణోచితప్రదక్షిణయుతప్రణామంబు లాచరించి కాంచనమయం బగునిశాంతంబు వెలువడి నివార్యమాణానుసారిదౌవారికవితానుం డగుచు జానకీసౌమిత్రియుక్తంబుగా నమేయగుణసముద్రుం డగు రామభద్రుండు తండ్రియానతి సుమంత్రుండు మున్కొని హజారంబు చాయ కాయితం బొనర్చి తెచ్చిన మరుచ్చటులజవనిరాఘాటఘోటకానుషంగం బగుశతాంగంబు నుత్తుంగరంగసానుశృంగంబు నారోహించు చంచలామణిధనురుదారధారాధరంబు డంబు మెఱయ నెక్కి యొక్కటం గ్రిక్కిఱిసి గుమురుగుము రై వెంబడించు నాగరకసముదయంబు పదరయంబువలన నుదయంబుఁ జెందు పెందూళి మైథిలీజాని [3]లేనియారాజధాని విడుచుపుడమి వడువునం దొడరి సీత యడవికై నడచు నెడ నిది యమంగళం బనుచుఁ దత్ప్రజానయనజాలకీలితానల్పబాష్పపూరంబు దూరంబు గావింప సాంతఃపురంబుగాఁ బురంబును వినిర్గమించి యొక్కించుక తడవునకుఁ దనరథం బతీతలోచనపథం బగుటయు వగం బొగిలి మూర్ఛిల్లి పరిజనానీతశిశిరోపచారగౌరవానీతచేతనుం డై తనూజుండు పురికి మరలి కోసలకుమారికాగారంబు చేరి వర్తింప నిటు నివారింప రానిమానవపరంపరల సందడుల మందమందగమనుం డై చనిచని వికసదరివిందసందోహశోణిమాళీకలో చక్షురాలోక దూరీతకృతావగాహిదేహి మోహసంతమస యగు తమస డాసి వాసరకరుండు తనదువనరాశి జిగమిష ననుకగింపక యపరవనరాశి గదియు పగిది నస్తమించుటయుఁ దత్తటినీతటతరుతటాంచలాస్తీర్ణపర్ణశయనాయతనరీతి నుల్లంబు పల్లవింపంజేయ నెల్లవారు శయనించురాతిరి నిశీధసమయంబున నమాత్యు నాలోకించి వంచితజనప్రపంచవేగసంచారచారు వగు తేరు దోలించి వేగాసాదిత వేదశ్రుతిగోమతినిషందికాహ్వయనదీత్రయాలంకృతియు నిక్ష్వాకునకు మనువితీర్ణియు నగువసుమతిం గడచి జాహ్నవీసముద్వేలకల్లోల మాలికాను

వేలశీతలవిశాలమూలంబుగను నదూరమందాకినీసలిలశీకరాసారతోషితానేకశాఖాశిఖానిరంతరకులాయవిశ్రాంతబహువిధశకుంతవారంబును నభంగశృంగిబేరనగరశృంగారంబును నగుహింగుదీపాదపంబుచాయ నిరవుకొని యున్న సమయంబున.

63


గుహుఁడు రాముం జూడవచ్చుట

మ.

జనిసాహస్రతపఃఫలం బితని సాక్షాత్కార మీస్వామి కై
క నిదేశింప వనిం జరింపఁ జను టాకర్ణింప శక్యంబె కా
దని తాదాత్వికమోదఖేదగుణశీతాశీతనేత్రాంబు లా
ననము న్నింప గుహుండు రాఘవునకు న్వందారుఁ డై యిట్లనున్.

64


మ.

భటదుర్గోద్భటదుర్గవజ్జనపదప్రాజ్యంబు నారాజ్య మె
ప్పటికి న్నీది గదా చతుర్దశసమాపర్యంతముం దేవ రి
చ్చొటనే యుండి నను న్భవచ్చరణదాసుం బ్రోవరాదా మరు
త్తటినీసేవ జనన్యదర్శనమనస్తాపంబుఁ బాప న్నృపా.

65


శా.

[4]నామందాధిపుఁ డాదరింపఁదగు నన్నన్ రాఘవుం డంబకు
న్నే ము న్నిచ్చినమాటపట్టు సడల న్లెస్సా! యిఁక న్వల్కలం
బేమే నొందుటగాక రాచసొగసు ల్వెట్టంగ నర్హంబె యే
లామిథ్య ల్మనువంశ్యులం దనుడుఁ బల్కంగొంకె వాఁ డంతటన్.

66


సీ.

హరులపగ్గము లూడ్చి యంబువు ల్గ్రోలించి సారథి దరితరుచ్ఛాయ నిలుప
మధుపర్క మిడురీతి మకరందబృందమందరగంధవహుడు ముందఱ మెలంగ
వనవాసభృతనిజవ్యథ జూడలేక డాఁగినరీతి నపరాద్రి నినుఁడు గ్రుంకఁ
దనతోని సాంధ్యవందన మొనర్చినమునీంద్రులగోష్ఠి నిశఁ గొంతప్రొద్దు జరగ


గీ.

ధనువు చేఁబూని భిల్లుండు దవుల నుండ, లక్ష్మణుఁడు నిద్ర సౌవిదల్లత భజింప
జానకియుఁ దాను గాంగరోధోనికుంజ, పర్ణమయశయ్య రఘుపతి పవ్వళించె.

67


క.

మఱునాఁ డరుణోదయమున, భరితజటాభారుఁ డగుచు భాగీరథి ది
వ్యరథానుగ యగు నిమ్నగ, దరి నిలిచి రఘూద్వహుండు ధరణిజ కనియెన్.

68


సీ.

కంజాతవిమతశేఖరజట్టాకోటీరకౌబేరవారిజాకరమరాళి
ప్రకృతికైతవగవీభరితశివాలయక్షితిధరోధక్షరక్షీరలహరి
కపిలకోపజ్వరగ్లపితసాగరసముద్ధృతనవ్యదివ్యౌషధీమతల్లి
జాతుమజ్జనకృజ్జనాతిపాతకజాతదద్దురీసందోహదందశూకి

గీ.

ఆహరిద్వారవార్ధిపర్యంతచార, జటిహితనిమిత్తవిధికృతస్ఫటికరథ్య
యగు నిది శరణ్య కృష్ణవేణ్యాదిసింధు, జలజదృగ్జాలమూర్ధన్యజహ్నుకన్య.

69


మ.

అని మంత్రిం బురికి న్మరల్చి తరిచే నామింటిమున్నీటి జ
వ్వనిదాఁటించి గుహుండు వీడుకొని పోవన్ మత్స్యదేశంబుత్రో
వ ననేకావను లెల్లఁ జూచుచు భరద్వాజాశ్రమక్షోణికిం
జని యాతం డనుపం బ్లవోత్తరితభాస్వన్నందనావారి యై.

70


సుమంత్రుఁడు శూన్యరథంబుతో నయోధ్యకు వచ్చుట

చ.

చనిచని కాంచె దాశరథి సానుఝరీతటజాతచూతచం
దనలతికాదిపాదపవితానకృతానిశఖేలనామిళ
జ్ఞానతతిగీతివిశ్రుతివిశంకటపంకజరాగధోరణీ
కనదరుణీకృతిద్విగుణగైరికఝాటము చిత్రకూటమున్.


ఉ.

కాంచి వసించి దైవతశిఖామణి కోకిలకంఠకాహళీ
పంచమనాదపంచశరపాటహమౌఖరి లక్ష్మణప్రయ
త్నాంచితలోచనోత్సవదళాలయచాతురిఁ జెంత సీతవ
ర్తించుకతంబున న్నిజపురీవిహృతి న్మఱపించె నంతటన్.

72


వ.

అంతట సుమంత్రుండు కాంతారవైరస్యంబున రఘువతంసంబు మరలునో యనుదురాశం జేసి యాశృంగిబేరనగరంబున గుహసకాశంబునం దొన్ని వాసరంబు లుండి వేసరి కతిపయప్రయాణంబులఁ బరీక్షీణోత్సవప్రజాసమేతం బగుసాకేతంబు సొచ్చి దాశరథివిరహిత నిజసమాగమసంజాత శోకాతిరేక నాగరకలోక బహువిధాక్రందమందీభవన్నేమినిస్వనతరంగం బగుశతాంగంబు డిగ్గి నగరు సొచ్చి యచ్చట మహీపతికి నతి యొనర్చినఁ దనవిారఘుపతిసమాగతిం దిరోభూతచేతనుం డగుచు నతండు కోసలసుతాసుమిత్రాసమాశ్వాసితుండై రాఘవుం డేగతిం బదాతి యయ్యె, సీత యేమి యనియె, సౌమిత్రి యెట్లు మెలంగె నని చిప్పిల్లు కన్నీళ్ల నడరు గద్గదిక నడుగ మగుడ నడుగులకు నెరఁగి యిట్లనియె.

73


క.

నీరథమునకుం బౌరమ, నోరథమునకున్ భవత్తనుజు లెడలిరి మీ
న్నేరవ్వలిదరి వని దా, వారికులై రావిదేహవరసుత కధిపా.

74


మ.

కటువై తోఁచుదురుక్తు లేమిటికి వక్కాణింతు వైరించియం
తటి బ్రహ్మర్షి మరుద్గవీనవపయోధారాభిషేకంబు స

ల్పుటకుం జాలకయున్న కుంతలభరంబు న్నీతనూజుడు చెం
చటవిం దెచ్చిన మఱ్ఱిపాలఁ దడిపెన్ సాక్షీకృతోర్వీజుఁ డై.

75


చ.

ఘనతతిఁ దోచుకొమ్మెఱుఁగుకైవడిఁ గాఱడవిం జరించు న
జ్జనకజుకాళ్లగోళ్ల నొకచక్కఁదనం బిడురక్తిమంబు మె
త్తనిజిగి లత్తుకయ్యె మఱి తార్కొనఁబోదు వివర్ణభావ మా
ననమున కింత యైన రఘునాథసనాథవిహారహారితన్.

76


మ.

వనమార్గంబున రాత్రులుం గిసలయవ్రాతంబుచే రామభ
ద్రునకుం దల్ప మమర్చి దుష్టమృగసందోహంబు రాకుండ బల్
ధను వమ్ము ల్గొని కాచి యుండుట సుమిత్రాపుత్త్రుఁ డస్వప్నభా
వనకుం జొప్పడె రామసేవకుల కస్వప్నత్వ మాశ్చర్యమే!

77


క.

అని సుతులయునికిఁ దన కా, యన దెలుప నృపాలుఁ డప్పు డపరాద్రికిఁ బ్రా
మిను కున్మేనగుమినుకుం, జనఁ గౌసల్యన్ సశోకశల్యం బలికెన్.

78


క.

మగువా నీకిఁక వగవం, దగవా విను మిందుకు న్విధానము మున్నే
నగయాపితఘర్మవని, న్మృగయారతిఁ దమసకెలన మెలఁగుచు నచటన్.

79


చ.

యతిసుతుఁ డొక్కనాఁటినిశి నంబువు ముంచురొద న్మ ధేభమ
న్మతిశితశబ్దవేదిఁ దునుమ న్నను వృద్ధులు నంధు లైన త
ల్పితరులు వానితోనె చితి పేర్చి శిఖిం బడువారు మాగతిన్
మృతియెడఁ బుత్త్రశోకమె భరించు మటంచు శపించి రంగనా.

80


క.

కలిగితినిల శూద్రావై,శ్యులవలనఁ దపస్వి నగుచు నోనృపపర సం
ధిలు బ్రహ్మహత్య యనువెత, వల దని యాదుర్గతుండు స్వర్గతుఁ డయ్యెన్.

81


దశరథుని మరణము

క.

వశమా యటుగావున దు,ర్దశమాన్పఁగ రాదు రామరామా యనుచో
దశమావస్థకుఁ దార్చెం, బ్రశమాధికు శాప మపుడు పఙ్క్తిరథేశున్.

82


సీ.

అమరావతీపురం బాఁగుకోఁజూచెనా యేనిశాచరకులాధీశుఁ డైనఁ
చెఱువోయెనా యేమి జేజేనగరి [5]సూళగేరిలోపలి దేమిటారి యైన
రాయబారము వచ్చెనా యిత్తఱి నయోధ్య కింద్రుహేజీబులం దెవ్వఁడైన
నాజ్ఞప్తుఁ డాయెనా యఖిలావనీపరిత్రాణచాతురికిఁ బ్రధాని యైన

గీ.

హరి యనఁడు తేరు వెదకఁడు కరినిఁ గోర, డేనిమిత్తంబు వినువీటిపైన మితని
కనఁగ నరిగె నభంగురాహవవిహార, విశకలితదైత్యరథుఁడగు దశరథుండు.

83


ఉ.

అత్తఱి దృగ్ఘనోదయత నశ్రుఝరంబులు గండమండలిన్
హత్తి కుచాద్రులం దొరసి నాభిసరంబులు నిండి పో నెలుం
గెత్తి నిశాంతచంద్రముఖు లేడ్చి రమర్త్యనతోదరీకరో
ద్యత్తరకిన్నరీముఖరితాహరితానవితానమాధురిన్.

84


ఉ.

సూనృతవాది రా జనెనుసుద్దులు నిమ్మళమాయెఁ గైకసం
స్థాన మటంచుఁ దిట్లు రుదితంబులు గానకు రాఘవుండు పోఁ
గా నిపు డింత పుట్టెఁ గడగం డ్లనువార్తలు మిన్ను ముట్టి బి
ట్టై నగ రెల్ల గొల్లు మన నాగత మయ్యెఁ బ్రభాత మంతటన్.

85


క.

భరతాగమపర్యంతము, ధరణీపాలకుని మేనుఁ దైలద్రోణిం
దొరయింపఁ తత్ప్రధానుల, నరుంధతీప్రాణబంధుఁ డాజ్ఞాపించెన్.

86


గీ.

అర్హ మాయెఁ గృతాధ్వరుం డైనయతని, దేహము తిలోత్తమోదితస్నేహమునకు
నర్హము గదా కృతాధ్వరుం డైనయతని, దేహము తిలోత్తమోదితస్నేహమునకు.

87


భరతుఁ డయోధ్యకు వచ్చుట

వ.

అంతట ననుక్తపంక్తిరథవిరామవారతానీతభరతు లగుటకు వసిష్ఠుచే ననుజ్ఞాతు లైన దూత లతిపవనజవనయవనహాయసంకోచితసరణులై తురగపతినగరి కరిగి దుస్వప్నదూయమానుం డైన కైకయీసూనునకు గురునిదేశంబు విన్నవింప నాతని మాతామహుండును యుధాజిత్తుండు ననుపం గతిపయదినంబుల నపశకునసంపాతసాతంకచేతస్కుం డగుచు దుర్దినంబుకరణి నస్ఫురద్దివంబై వీరభటజనంబుగతి నసీతాసహాయఖేలనం బై నిదాఘసమయసరసిజాకరంబువైఖరి ననూర్మిళాపాన్వితం బైనసాకేతంబు సొచ్చి, యచ్చొటు యథాపురప్రచారచారుపౌరంబు గామికి విచారంబు దోఁప భూపతియగారంబు దరిసి యరసి యం దెవ్వరిం గానక మగిడి జనని నగరి కరిగి మాత కానతుం డై తండ్రిసేమం బడుగఁ బరుషతరవావదూక యగుకైక యి ట్లనియె.

88


చ.

అడవికిఁ దండ్రిపంపువడి యాలును దమ్ముఁడుఁ దానుఁ జెంచుకై
వడిఁ జనినాఁడు రాముఁడు భవద్గురుఁ డంతటఁ గాలధర్మముం

దడయిడలేమి గైకొనియెఁ దగ్గతి నింకఁ గళంకు లేక నీ
కుడిభుజపీఠికి న్మరలు కొన్నది పంటవలంతి నావుడున్.

89


క.

కేకయజోక్తి మయూరీ, కేక యహిం గలంచువీఁకఁ గీలితపరితా
పాకృతిఁ బూన్ప వివేకా, పాకృతి ధృతిసడలి యడలి భరతుఁడు పలికెన్.

90


శా.

కైకా యెంతటి పాతకంబు ఫలమోకా తల్లి వై తీ వికఁన్
మాకు న్నల్గుర కన్నదమ్ములకు నంబాత్వంబు నీయం దనం
గీకార్యం బగు నింతనుండియును దుష్కీర్తిప్రసూభావమే
చేకో నర్హవు నీకుఁ బట్టి ననుకో సిగ్గయ్యెడి న్నామదిన్.

91


క.

మాతృవ్యాజము గాంచిన, పాతకధోరణి వటంచు భరితక్రోధుం
డై తన్ముఖమున కభిముఖ, మై తగుదృష్టి న్మరల్చి యనుజున కనియెన్.

92


గీ.

మనుకులంబుఁ గాల్తు నని కంకణము గట్టు, కొన్నయట్టి చెట్ల కొఱవి యుండ
సవనభరణ కేళి భువనపావనకీలి, నాశ్రయాశసంజ్ఞ యగడుగాదె.

93


శా.

హల్యన్మోచి కొమాళ్లు దున్నఁగఁ దదీయశ్రాంతి యెంతో మన
శ్శల్యం బై కనిపింప లంపటపడె న్సంతానబాహుళ్యమాం
గల్యం బొందియు వేల్పుటా వనఁగ నింకం బుత్త్రశోకంబు కౌ
సల్యాదేవికి నేకపుత్త్రకుఁ దరించన్ శక్యమా యక్కటా!

94


చ.

తనవిధిచే నరేంద్రుఁ డవితర్కితమంత్రగతి న్వసింప నా
తని యసువాయువు ల్వరముధారసనాద్వయిఁ గ్రోలి యున్నదీ
ఘనకుటిలస్వభావ యిది గట్టును జెట్టును బుట్ట మిట్ట యుం
డిన వని కింతె గాని తగునే జను లుండెడు రాజధానికిన్.

95


గీ.

ఆత్మవృత్తి కర్హ మగుదైత్యకులము లె, న్నేని యుండఁ గేకయేశునింట
లెస్సపుట్టె నీపె లేమావిగుమినట్ట, నడుమ విసపుఁదీఁగె పొడమినట్లు.

96


క.

జననీతి కెడయు మామక, జననీతిగ్మత నయంబు సౌజన్యంబుం
జననోఁచితి నిఁక మనుకుల, జననోచితకీర్తి యేల సంధిలు ననుచున్.

97


చ.

అనుజునితోడఁ గైకనగ రాతఁడు వెల్వడి కోసలేంద్రనం
దనఁ గని మ్రొక్కి పెక్కుశపథంబుల రామవనాప్తి కాత్మఁ దా
ననుమతి చెందమిం దెలిపి యంత గురూదితసూత్రపద్ధతిన్
జనకున కాహితాగ్న్యుచితసంస్క్రియల న్నెఱవేర్చె నన్నిటిన్.

98

క.

జనకుం డీగతిఁ బితృవన, మునకుం జన భ్రాతృవనసముత్సుకుఁ డగు న
య్యనఘుఁడు జననీముఖహిత, జనములతో మరలి వచ్చె సదనంబునకున్.

99


వ.

వచ్చి యంత యథావిధిసమాహితౌర్ధ్వదైహికచతుర్దశదినుం డగుచు నాఘనుం డున్నయెడ జలజహిత కులహితాచరణ జాగరూకం బగుపౌరలోకంబు సప్రధానానీకంబై మకుటభరణార్థంబు తన్నుం బ్రార్థింప నప్పార్థివతనూజుం డిట్లనియె.

100


శా.

చాలింపుం డిది యేటిమాట యకటా సౌమిత్రి చారిత్రమే
నాలంబించుట కోపలేక భవదీయాజ్ఞప్తిఁ గోటీరము
న్మౌళిం బూనక యుందునే యొదవి యున్నం బర్ణశాలావకా
శాలంభం బిఁక దండకావిపినసాలాంతర్విశాలావనన్.

101


చ.

అని వనయాత్రఁ దెల్పె నతఁ డంతిపురంబున కేగి యచ్చటన్
జననయనాసుఖప్రరత సత్పథపాంసులతావహత్వముం
డనకుటిలత్వముం దలఁచిన న్సుడిగాలిని బోలు మందరం
గని యనుజుండు చంపఁ జనఁగా విడిపించిన రాముతల్లికిన్.

102


వ.

ఇట్లు తెలిపి యద్దేవి మొదలైన జననీజనంబు వెంబడింప నగరంబు వెల్వడి యనల్చశిల్పికల్పితసమీకృతసమాచీన కాననపథంబు వట్టి ఘోట్టాణవారణఘటావీరభటశతాంగసంఘసంఘాతభూతలోదితపరాగయోగపంకిలనభోవిటంకరింఖ ఝ్ఝురీపరీవాహుండును సుమంత్రమంత్రిమణి ఫణితగుణనివహగుహసహాయతానిస్తరిత భాగీరథీపురస్సరసరిద్వ్యూహుండును నై ముందట భరద్వాజు నాశ్రమద్వారంబునందుఁ బరివారంబు డించి యాతనిం గతిపయసమన్వితుం డగుచుఁ బొడగాంచి యావిరించిప్రభావుం డమేయనిజయోగమాయాబలానీయమాన సంతానకామధేనువైమానికచకోరలోచనా సమాచారితోదాత్త తత్తజ్జనోచిత నిమజ్జనానులేపనాభరణభోజనాది బహువిధోపచార గౌరవతృణీకృతశచీసహచరత్రిదివపదనైపథ్యం బైన యాతిథ్యంబు సలుపం బొలు పెసంగుసేనతో నాఁ డచట నుండి మఱునాఁడు తన్మౌని యనుప ననుసమచిరత్న రత్నవిచిత్రకూటం బగు చిత్రకూటంబు డగ్గఱి యగ్గిరియుపత్యకావకాశంబునందు సేనానివేశంబునుంచి చెంచుఱేఁడునుం దానును

జానకీజాని నన్వేషించి యంచిత హవిర్గంధగంధవహకిశోరహెూమధూమదూరతోవిభావ్యమానంబును నచలితహరిణగణలిరోహితశరీర వనదేవతావితాన శీలితోపహారప్రసూనంబును నిశీధినీచరపిశాచవాటీ సముచ్చాటనప్రవీణ మంత్రాయమాణ రామానుజధనుర్నినదనిశమనసముచితసమీపఘటితదళకుటీరజటికుటుంబ పరిచయకరంబితమహీభాగంబును, ననేకశాఖిశాఖావలంబమాన వల్కలాజినప్రతానంబును, నంబరపురాయాత దివిజశాతోదరీకరకిసలయానీతపారిజాత సౌరసదవారిజాత కీలితవితానసీతావిహరణాగార తరుతలప్రచురవిచికిలలతాజాయమానకాయమానంబును, నధ్యుటజచత్వరాలక్షితసాలమూల హిమకరోపలవితర్దికానిహితసితకృపాణతూణీర వారవాణ బాణాసనవతంసంబును, నతిథికులసపర్యాపర్యుత్సుక సుమిత్రాపుత్రనిత్యాహితామందకందమూలఫలకోశమందిరాయితైకదేశంబును, నవిరహిత ధరణితనయాచరణవిన్యాసధన్యతా పరిహసితసాకేతరామణీయకంబును నగురామాశ్రమంబు నొంది కైకయీనందనుండు కందళితమానసానందుండై యంతట.

103


సీ.

మినుమినుక్కను సీతమేనికాంతఁ గడానివలువత ళ్కొలయు వల్కలమువాని
ఘనసారతిలకవైఖరి ఫాలతలమునం దీక్షింపఁ దగుహెూమరక్షవాని
జలసేకజనితపాటలిమఁ గాంచనకిరీటతగాంచు జాటజూటంబువాని
మహిమండలి వహించురహినాదిభోగిభోగముల మించుభుజాయుగంబువాని


గీ.

తమ్ములనదమ్ములనెడునేత్రములవాని, నునుమొయిలుచాయలుడివోనితనువువాని
నకృతసుకృతావిధేయత నమరువాని, రాము శ్రీరాము శాంత్యభిరాముఁ గాంచె.

104


చ.

కని యారామసమీపసీమ లతయై కన్పించు క్రొమ్మించుఁ బో
ణి వరణ్యాని కయోధ్యటెక్కు జిగిచే నిర్మించు రాజీవపా
ణి నిమిక్షోణికళత్రు వంగడపుమున్నీటన్ సముద్భూతిఁ గాం
చినజైవాతృకరేఖ భూమితనయన్ సేవించె సాధ్వీమణిన్.

105


ఉ.

ఏనృపుఁ డాసుమిత్ర కుదయించియుఁ దా నితరానవాప్యరా
మానుజచర్యఁ గాంచు నిశలం దపనిద్రతఁ జెందెనేని యె
వ్వాని కనుంగవం జెనయు వారిజబృందము లందు రాగుణ
శ్రీనిధి నూర్మిళేశు నిజదృక్పథముం దొరయించె నంతటన్.

106


చ.

మరుగతి మండువేసవిని మ్రగ్గి తలంకెడు జింక పంకజా
కర మెదుటం గనుం గొనినకైవడి రాఘవుఁ గాంచి తత్పదాం

బురుహమదాళి యై జనకుపోకడ నేడ్పొదవ న్వచించుచు
న్భరతుఁడు మూర్ఛముంచె రఘునాయకు లక్ష్మణు జానకీసతిన్.

107


క.

ఆలో నంతఃపురజన, జాలోదితరోదనార్తి చదలంట నిడన్
వేలాతిగశోకార్ణవ, కోలాహల మావసిష్ఠకుంభజుఁ డణఁచెన్.

108


గీ.

తెలివి ఘటియిల్ల నంతటఁ గులగురూక్త, సరణి రఘువీరుఁ డామరసైంధవాప
కృతనివాపాదిసముచితకృత్య సముద, యుండగుచునుండె సుఖగోష్ఠి నుటజవాటి.

109


మ.

మనువంశంబునకున్ యశంబునకు ధర్మశ్రీకిఁ బ్రాక్పుణ్యవ
ర్తన కాచారబహుశ్రుతాదుల కనర్హం బెద్ది యాజాడ కొ
ప్పని తాత్పర్యము నిస్తరించు భరతోపజ్ఞంబు విజ్ఞాపనం
బు నిజారణ్యనివర్తనంబుఁ దెలుపన్ భూపుత్రిఱేఁ డత్తఱిన్.

110


మ.

సకృదుధ్యేతచిరేతరాంశునిభరాజ్యశ్రీమదావేశి చి
హ్నకిరీటంబు భరింప లే నమృతసౌఖ్యం బబ్బు నీరత్నపా
దుకల న్నాపయి నుంచు మంచు పదపాథోజంబుల న్వేఁడుపో
లిక నమ్రం బగు మౌళితోడి భరతున్ లేనవ్వుతోఁ జూచుచున్.

111


చ.

మనము గురూక్తి సత్యగరిమం దొరయింపమి రాజధర్మమే
యని యఖిలావని న్నిజపదావనియం దిడుకోర్కి దార్కొనం
బనిచిన మాండవీపతి సమస్తబలాన్వితుఁ డై యయోధ్యకుం
జని యచట న్వసింప కనుజన్ముఁడుఁ దాను జటాధురీణులై.

112


క.

ఎందాఁక రామువనగతి, యందాఁక వసింతు నిచట ననుపూనికతో
నందిగ్రామావసథము,నం దిగ్రామాభినంద్యనయుఁ డతఁ డుండెన్.

113


క.

దాశరథిజటాధరభయ, దాశరధిక్కృతి ఘటింప నంతట మర్యా
దాశరధియు భృతచాపమ, హాశరధియు నైన యనుజుఁ డతివయుఁ దానున్.

114


ఉ.

లేటికులంబు నోటఁ గబళించిన దర్భ త్యజించి సోగకన్
దేటల కల్వచాలు వనినిండ నిజాకృతిఁ గొంకు లేని స
య్యాటముతోఁ గనుంగొనెడు నత్రిమునీశ్వరు నాశ్రమక్షమా
వాటికి నేగి యాజటిలవర్యుసపర్య భజించె నయ్యెడన్.

115


గీ.

అత్రికనకగాత్రి యవనిపుత్రికినంగ, రాగ మొసఁగె సానురాగసరణి
దాన నొకటఁ బూనె జానకి మేనును, మించుమించు నాక్రమించు ఠీవి.

115

చ. వననిధిమేఖలావలయవారిజనీరజనీభవన్నరా
దనభటతండఖండనవితండకతండనురక్తుడై ఘనా
ఘనవలయంబుఁ దూఱెడు వికర్తను కైవడిఁ జొచ్చె దండకా
వనిఁ జమరీకిరీభహరివాహరిపూత్కరగండకావనిన్.

117


ఉ.

చంద్రధరప్రభావ శతచంద్రధరోపమరూప శ్రీహరి
శ్చంద్రమహామహీంద్రనిభసత్యవచోరచనాధురంధరా
చంద్రమతీసమానగుణసౌరభ వచ్చినకృష్ణమాజిమా
చంద్రముఖీమనోరమణ సాదరణశ్రుతబాణభాషణా.

118


క.

కిన్నరనిధినాయకనిభ, కిన్నరకంఠీనవీనకేళిన్యధిపా
పన్నాళాగరధరణీ, భృన్నుతకీర్తిప్రతాప మృదుసల్లాపా.

119


కవిరాజవిరాజితము.

భరతభగీరథనైషధవాహుషపఙ్క్తిరథాత్మజరంతియుధి
స్థిరయువనాశ్వతనూభవ భార్గవ చిత్రపవిత్రచరిత్ర నిధీ
వరకవిరాజవిరాజితమందిరవందిరసాలవసంతనిరం
తరనిరవద్యయశోణితశారదనారదపారదహారధరా.

120


గద్యము.

ఇది శ్రీమదుమామహేశ్వరవరప్రసాద సమాసాదిత సరసకవితావిలాస వాసిష్ఠవంశకీర్తిప్రతిష్టాసంపాదక ఋగ్వేదికవి తిర్వేంగళార్యకలశరత్నాకరసుధాకర జగద్విఖ్యాత కవిరాజుకంఠీరవబిరుదాంక వేంకటాచలపతిప్రణీతం బైన చంపూరామాయణం బను మహాప్రబంధంబునందుఁ జతుర్థాశ్వాసము.

  1. రాము వెడలిన కౌతుకంబు అని యుండఁదగును.
  2. దగునువిదమేనాన - అని యుండవచ్చును.
  3. మైథిలీజానియైనదావేని—యని మాతృక
  4. ప్రత్యంతరము లేక సవరింపలేదు.
  5. “సూళగేరి” యనుపదము ద్వితీయాశ్వాసము 25 పద్యములో ఒకసారి వచ్చినది. సూళిగేరి(రు) = నాగవాసము (అని తోఁచుచున్నది.)