కువలయాశ్వచరిత్రము/తృతీయాశ్వాసము
శ్రీరస్తు
కువలయాశ్వచరిత్రము
తృతీయాశ్వాసము
క. శ్రీరమణీమృదుపదలా, క్షారసకోపారుణప్రసారితవీక్షా
- దూరితవైరికలాపా, నారీనవకుసుమచాప నారనభూపా!1
గీ. అవధరింపుము జైమిని కలపతంగ, కులపతంగంబు లిట్లని తెలుపఁదొడంగె
- నట్లు పాతాళకేతుఁ డయ్యాతుధాన, పటలికన్నను మున్నుగాఁ బాఱుదెంచి.2
క. దళవాయితోడఁ గోటకు, వెలుపటియిల్లిల్లు గొట్టివేయించి పిరం
- గులు లగ్గంబులమీఁద, న్నిలిపించఁగఁ బనిచి నిగుడు నెవ్వగతోడన్.3
చ. అరిగి పురంబు సొచ్చి పలలాశనమౌళి కుమారుతోడ మే
- ల్సరియగు దైత్యులం గవనుల న్నిలువ న్నియమించి యాయస
- స్ఫురణఁ దనర్చు కోటతలుపు ల్బిగియించఁగఁ బంచి ధీరతా
- స్థిరమతిఁ జేరఁగా నగరుఁ జేరి హజారమునందు నిల్చుచున్.4
క. మించు తమిఁ గణజము ల్దెఱ, పించుచుఁ గైజీతములకు వేర్వేఱ న్వ్రా
- యించుచు నెలకొలువునకుం , బంచియిడుచు మందుగుండుబాణములెల్లన్.5
క. ఇటు లండ నచట నృపుఁ డు, ద్భటగతి దానవుని కూటిపాలెం బెల్లం
- దటుకునఁ జూఱ లొసంగుచు, నటు నిలువక సేనతోడ నప్పురిఁ జుట్టెన్.6
చ. అచలితవృత్తి నిట్లు విడియం దళవాయి పటాశి వీడు మే
- చ్చుచు నలకోట కేగు జలసూత్రపుఁజోటు లెఱింగి యడ్డ క
- ట్టుచు రసవర్గ మచ్చట కడున్వడిఁ జేరఁగనీక శూరతా
- రచనలఁ జిల్లరల్చలుపు రక్కసిపాలియగాండ్రఁ గొట్టుచున్.7
క. ముత్తికె వేయించిన దితి, జోత్తముఁ డించుకయు బెదర కుద్భటధీరో
- దాత్తమతి నగరు సొరక వి , యత్తటి నటునూకు గమనియందె వసించెన్.8
సీ. తెఱగంటిదొర నరాధిపు మెచ్చఁ జనుటకై నలువతో నాలోచనంబు సేయ
- నిలనుండి వచ్చు వేగులవారి వెంటనే సురమౌని గొణుగుచు సుద్దు లడుగ
- గిరిభేది నగరివాకిటివార్త లడుగంగ దిగధీశులు నియోగి తెగల నంప
- అడ్డెలు విడి వేల్పు లమరగాం డ్రసురేంద్రుకార్యకర్తలబందు గట్టికొనఁగ
- భూరిభుజశక్తి మ్రుచ్చిమిపోటు గాఁగ, మేదినీభర్త పాలెంబుమీఁదఁ బడిన
- దానవులమూఁక తన్మహోత్కటభటోగ్ర, ధాటిఁ గ్రేడించి క్రమ్మఱఁ గోటఁ జేరు.9
సీ. అచ్చరచెలువ లుయ్యాలచేరులు నేలవైచితి రని తోడివారిఁ బదరఁ
- జో టించుకయు లేక కోటకంబులలోని యిరవుపాములు పెఱ బొఱియఁ జొరఁగ
- నఖిలపక్షులకులాయములుఁ బోఁ బిల్లల గఱచి యవ్వలికోనకడకుఁ బఱవ
- ముంచి చీఁకటులు కల్పించు నీడలు పోవఁ బద్మాకరంబుల పాఁచి విఱుగఁ
- జెట్టుగులులేని పెనుగారుచిచ్చు వచ్చె, ననుచుఁ జెంచెత లెండకై యలమటింపఁ
- బార్థివేంద్రుని భటులు డాబాలు నడుప, నఱకి రయ్యద్రిపై విపినంబునెల్ల.10
క. దనుజుల తుపాకిగుండు, ల్గనఁబడు డాబాలు పలకలం దాఁకి బిరీ
- లునఁ దిరుగుఁ దము నియోగిం, చినవారల నొంచ మగుడు చెలువం బమరన్.11
క. మనుజేంద్రుఁ డంత సేనలఁ, బనుపుచు సురతాణి లగ్గఁబట్టించిన న
- ద్డనుజపతి వీరధర్మం, బునఁ దెగువకుఁ జొచ్చి యెదుర ముదిరిన కినుకన్.12
మ. అరరే వేఁడిమెఱుంగుతూపుఁ గొని యయ్యా యెంతయో వింత యా
- నరనాథాగ్రణి యేయఁగా నది దిశాంతభ్రాంతరోచిర్నిరం
- తరమై వానిశిరంబు గైకొని యనంతాకాంతపైఁ దార్చె దం
- తురసంతోషహృదంతులై ధిగధికాంతు ల్చెంత చింత ల్విడన్.13
ఉ. అంతటఁ జేరవచ్చిన వియచ్చరనాథుల దీవన ల్మహీ
- కాంతుఁడు గాంచి వారి మృదుగౌరవసారవచోవిభూతి న
- త్యంతము సంతసం బొదవ నన్చు నిజాంచితసైన్యము న్బహిః
- ప్రాంతమునందు నుంచి దరహాసవిలాసవిభాసమానుఁడై.14
క. నగరిపురిపునగరుం ద, న్నగరీరథయూధసౌధనానావిధరు
- గ్ధగధగలు చూచువేడుక, చిగిరింపఁ గురింపరాని చిడిముడి వొడమన్.15
క. ఒక్కఁడె పవనోద్భవజన, ధిక్కరణధురీణ మైన తేజి న్వడిగా
- నెక్కి ప్రకాశాత్యవశద, దిక్కంబగు పురము సొచ్చి ధృతి నచ్చోటన్.16
ఉ. గోడలు గోష్ఠము ల్గరిడి గుళ్లు గృహాంగణము ల్గజస్థలు
- ల్మేడలు మేలుకట్టులును మిద్దెలు ప్రాకలు మేలుమచ్చులున్
- వాడలు వేదులు న్విపణివర్గములు న్వనజాకరంబులుం
- జూడఁ బదాఱువన్నె గల శుద్ధసువర్ణము లౌట మెచ్చుచున్.17
సీ. పరఁగఁ బిరంగీల బలుగుండ్లకై డాఁగఁ బలుక లమర్చిన పాఁతరలును
- వెలుపటి మంచుతిత్తులు గూలిన యరాబు కొఱకమర్చిన పచ్చిగోడగుంపు
- లెనసి మార్తురు లగ్గకెక్కకుండంగఁ దార్చిన కాంచనంపుచందనపుఁజేతు
- లెదుటి సురంగంబు లెఱిఁగి యా చాయఁగాఁ గల్పించు ప్రతిసురంగముల గములు
- ప్రతిబలము వ్రేయు తిరుగుడుఱాళ్లకతనఁ, గుమ్ము లానిన బంగారుగోడ లురలి
- పడిన మగరాలు చూర్ణమై పుడమి రాలు, నీలములచాలుఁ జూచి వర్ణించుకొనుచు.18
క. ఘోరదశాధారనిశా, చారికృశాంగులను జూచి జడియకుఁ డనుచున్
- సారతరదాతృమహిమం, బూర ధరాజాని యభయ మొసఁగుచు నంతన్.19
సీ. కోటవెట్టికి ముద్దుగుమ్మలతో మట్టితట్ట లందిచ్చు గంధర్వచయముఁ
- గనునీళ్లు పులిమికొంచును బానశాలలో మంచు గట్టించు నమర్త్యకులము
- మలఁగికొంచును ఫిరంగుల లగ్గములమీది కురువడితోఁ జేర్చు నురగగణము
- బలిమికాండ్రగు రక్కసులకు సంకెళ్లతో జలకుంభములు మోచుసాధ్యపటలి
- విబుధరిపు పాటుఁ జెప్పుకో వెఱచి ముత్తి, యపుహజారాన గుసగుసలాడుచున్న
- కిన్నరశతంబుఁ గని బుజ్జగించి పనిచి, ననుచు వేడుక తోడుగా నగరు దరిసి.20
సీ. నలఁగిన మైలచీరలకు మైఁ బొంగారునిగ్గులు బంగారునీరు గాఁగ
- ముడి వీడు నిడుచక్రొమ్ముడులడాలు శరీర నకు నల్లనిమేలిముసుఁగు గాఁగఁ
- బవళించు కఠినభూభాగమ్ముమీఁద నిబ్బరపుఁజూపులు కల్వపాన్పు గాఁగ
- నాఁకటి కన్యోన్య మలసత మై నాడుమాటలె యమృతెపుతేట గాఁగ
- దనుజు చెఱసాల నున్న గంధర్వకాంత, లదరిపాటునఁ దనుఁజూచి బెదరి లేచి
- కొంకుసిగ్గులతో మఱుంగులకుఁ బోవ, నిలచి వారలఁ జేర్చి మన్నించి పనిచి.21
క. తోవరాచరాతినిధ్దపుఁ, జవికేల తెగల న్నగళ్ల చావళ్లను నుం
- బవడఁపుఁగొణిగెలలోగిలి, సవరనికేరులును దాఁటి చనఁ జన నెదుటన్.22
గీ. పచ్చి దేరఁగఁ జిలుక బాబా వజీరు, జగడమునఁ గుమ్ములాడు నచ్చరమిటారి
- కత్తెయలవేల్పు నెఱనీటుకాండ్రరూప, ముండు బొమ్మలుగల మేడయొకటి గాంచి.23
క. తగురా మగరానిగనిగ, లగురా తొగరాచసాలల న్విన్ననువుం
- బిగడాలడా లిదెంతటి, సొగసని తేజీని డిగ్గి చోద్యం బలరన్.24
మ. చనుచో నాతని కందుఁ గర్ణపదవిశ్రాంతంబు లయ్యెం గడున్
- వనితా యెంతటి బేలవే నెలఁత యైనం జింతనే చింత గుం
- దువటే యందనిమ్రానిపండులకుఁ జేతుల్ చాతురే యైన న
- ద్దనుజోదంత మెఱుంగు నంతకును గాంతా తాళుమ న్వాక్యముల్.25
క. అది విని మఱియున్ వినివిని, యిదియేమో కాని చూత మిపుడని యవనీ
- ధవనేత బూరికోరిక, నవలికి జని జనితవిస్మయనిమగ్నుండై.26
సీ. పలచనిపావడపై నొంటికట్టుగాఁ గట్టిన వలిపె చెంగావికడమ
- పాన్పుపైఁ బొరల నిబ్బరపు గుబ్బలహారపటలి పెటిల్లునఁ జిటిలి రాల
- కెరలు నిట్టూర్పులఁ గెమ్మోవి బగులంగ గోరునఁ జిమ్ము కన్నీరు వడిన
- బంగారుగోడ కరంగిపోవఁ దలాట బటువు లల్లంతటఁ బడఁగనేమొ
- పనికి దిగ్గున లేచి పూపాన్పుమీఁద, వ్రాలి కూర్చుండి ముక్కుపై వ్రేలు నిలపి
- యొక్కచెలికత్తె యూరార్పఁ బెక్కుతలఁపు, లన్నుకొననున్న యొకవన్నెలాడిఁ గాంచి.27
మ. భళిరా కన్నులు మీలఁ కీసొగసు రూపా చాల సేబాసురా
- కళలందించ్చు మెఱుంగు ముద్దుమొగ మింకం జంద్రుఁడా దీనిముం
- గళ నౌరా బలితంపుగుబ్బ లివియే కాబోలుఁ బూచెండ్లమిం
- డలు మేలే కురు లింద్రనీలములకన్నన్ మిన్న లౌనే కదా.28
క. నెమ్మి గదా నడతుమ్మెద, దొమ్మి గదా బెడఁగుగురులు తొలుకరి మించుం
- గమ్మి గదా మెయి మరు దో, దుమ్మి గదా తగినచూపు తొయ్యలికి భళీ.29
ఉ. దబ్బరకౌను మాట వనితామణి కౌను మెఱుంగు జాళువా
- గుబ్బలి ఱేని కోటవలి గుబ్బెత చన్గవ వేల్పురాచరా
- ద్రబ్బల మేలితేట యలరాజముఖీమణి వేణికారుచుల్
- లిబ్బిపడంతి పట్టి కనలీల జయంబగు దీని ప్రాపునన్.30
చ. కలకల నవ్వు వట్రున మొగంబు చరాలను చారెడేసి క
- న్నులు పిడికింటిలో మిను మినుక్కను కౌనును ముద్దుగారు ప
- ల్కులుఁ జెవికమ్మచేఁ దళుతళుక్కను చెక్కులుఁ పట్టెడేసి గు
- బ్బలుఁ గనుచూపుమేరకు గుభాలను తావులు దీనికే తగున్.31
ఉ. జక్కవపిట్టకున్ గలికి చన్నులమిట్టకు నేమి పుట్టువో
- చక్కెరదీవికిన్ వనిత సన్నపుమోవికి నేమి వావియో
- నిక్కువచానికిం జెలున నిద్దఁపుమేనికి నేమి నేస్తమో
- చుక్కలకోటికి న్మగువసొంపులగోటికి నేమి కూర్మియో.32
క. అని యెంచి యంచువిలువీ, రుని యలుఁగులగుంపు మది చురుక్కున నాటన్
- జనియించిన తమకము ర, క్కొనిముంచినఁ గఱఁగి తెచ్చికొల్ ధృతిమించన్.33
క. ఎంత కడంగి నుతించిన, నంతకుఁ దగునేకదా మదాళి నవాళీ
- కుంతలకాంతవసుమనః, కుంతలసదపాంగ కంది కుండెడిదేమో.34
చ. కనుగవకెంపు కొప్పు విడఁగా ముడిగొల్పెడు బొందిమీఁది జం
- కెన నెఱిచూపు నెవ్వరు నగించని నవ్వు బయల్ గుఱించి ప
- ల్కును గళ దేరు మేనుఁ గనుఁగొన్నను జక్కెరబొమ్మయొక్క చ
- క్కనిమొగవానికి న్వలచెఁ గావలయుం గలయం దలంపఁగన్.35
క. బలవంతపు వలవంతలఁ, జెలువంతయు నేరి సొమ్ముఁ జేసెనొకో యీ
- వలపునఁ దగిలినవానికి, దలపున లవలేశమైన దయ లేదేమో.36
ఉ. వానిది గాక జన్మమనువారము నీరమణీలలాల య
- య్యో నగుబాటుగా నతనియొద్దకు నెచ్చెలిఁ బంచి పంచినం
- దా నిటు రాక వేఱిమి యొనర్చునొ నావలపంచు నించువి
- ల్కానికి లొంగి నెమ్మదిఁ దలంచుకొనన్ వలపించె నెవ్వఁడో.37
క. అవ్వల నొకనికి మీఁదుగ, జన్వన మిటు గట్టియున్న జలజేక్షణతో
- నెవ్వగఁ పలుకులు పలికిన, నెవ్వగయే కాని చేరనేరవు కోర్కుల్.38
గీ. ఐన నేమగు దీనివృత్తాంత మెల్ల, దెలియవచ్చుగదా యంచుఁ దొలఁగి యొక్క
- లోవమఱుఁగున నిలువ నాలోలనయన, జేరి నెచ్చెలిహారాళిఁ జిక్కుఁ దీర్చి.39
మ. తలివండ్రుల్ మన మీనిశాచరునిచేతం జిక్కి దిక్కేది యీ
- యిలఁ గాసిల్లుట గానకేమయిరొ వారేమైనఁ గానిమ్ము నీ
- యెలప్రాయంబు నిరూఢి కాసపడి వీఁ డేమేమి గావింప వ
- ర్తిలుచున్నాడొ యెఱుంగ మిందులకె యింతీ వంత లేదాయెనే.40
క. అక్క ఋతధ్వజభూవరుఁ డెక్కడ నీ వెక్కడే యి యేమిటికే నీ
- చొక్కపుఁ జక్కనినెమ్మే, నిక్కాఱియ కోర్వనేరదే వగ యేలే.41
చ. తలపున నెంతి మోహపరితాపము గల్గిన దాచుకొందురో
- యలయక లేక యీకరణి నంగడి వెట్టిదురో వధూటులౌ
- పలుకవు నిన్నువంటి కులభామలఁ గానవొ వారి కాత్మ నా
- థులపయి బాళి లేదొ తమిబుట్టిన పట్టున మట్టుపెట్టరో.42
క. తగు లెఱుఁగఁజేసి కూడఁగ, మగవానికిఁ జెల్లుఁ గాని మఱి యెంతైనన్
- మగువకుఁ జెల్లదు మీఁదట, నగుబాటగుఁ బిన్నపను లనన్ రాదు చెలీ.43
ఉ. నీమది నింతకోరిక జనించినయప్పుడు యెట్లు కూర్చునో
- యామరుఁ డింక నిన్ను వసుధాధిపమౌళికఁ గూర్చకుండ నే
- మీమనమంతగా రిపులమే మఱి వానికిఁ దానఁగీర్తి గా
- దే మరియాద తప్పిన సతీ విను మొక్కటి సావధానవై.44
క. మనలం దెచ్చిన యాదై, త్యునిబాధలఁ గలఁగి మునులుతో తెరఁగ న
- జ్జనపతి యాతనితో నిదె, యని సేయుచు నున్నవాఁ డటంచును వింటిన్.45
క. పురదనుజకామినులు కా, తరలై తరళైకహృదయతం గుందుచు నా
- తురలై గరళైధితవా, క్పరతంత్రత మాని యునికి గనుఁగొను మబలా.46
క. గావున నృపతి జయించెం, గావలయుం జూడు మెడమక న్నదరు ననం
- గా విని పలికినదానవు, నీవా యని చూచి కామినీమణి కలఁకన్.47
గీ. యేటి పలుకమ్మ యతడు నన్నేల యేలు, తిరిగి సంధించి నన్ను బోధించరాకు
- మింత యేమిటి కింక నాయించువింటి, వాని కెక్కినప్రాణమే వామనయన.48
చ. అని పలుకం ధరాధిప సురాధిపుఁ డీసతి నెమ్మనమ్మునన్
- నను నెనయం దలంచుట కనంబడె బోటి ఋతధ్వజేశ్వరుం
- డని కొనియాడె గాన నటులైనది నిక్కమయ్యెనేని నే
- దను విపు డీవధూమణి పదంబుల వైవఁగఁ దామసింతునే.49
శా. నాభాగ్యం బదిరయ్య యీయతివ యందం బిందు భావించినా
- కేభంగిం గవయంగఁ గల్గునని యూహింపన్ మదర్థంబుగా
- నాభీలాభవభూరిఫాలదహనాభానంగకౌక్షయక
- క్షోభక్షయృతఁ జెందియున్నయది యిచ్చో మెచ్చవచ్చుం గదా.50
చ. ననుఁ గొనితెచ్చినట్టి మునినాయక నిన్ను నుతింతు నోబలా
- మునిఁ గొనియాడనేల పెనుమొక్కలిరక్కసి అనికై కదా
- యనుకలధావనాపరహయంబుగ వచ్చితి గాన నింక నా
- తని యవదాన మెంచవలదా జలజాలక నిందుఁ గాంచుటల్.51
చ. ఇప్పు డిటు కానుపించుకొని యేను ఋతధ్వజరాజనంచు
- దట్టపుదమిఁ దెల్పి జాణ యగుటన్ జెలి యెవ్వలికేఁగ సిగ్గు దో
- రపువగకొంకు జారఁగ బరాబరి సేయుచు నిందు మారుక
- య్యపురుచిఁ జూపి దీనివిరహంబుధికిం గడఁ జేరనిత్తునో.52
సీ. యీగుబ్బ లిఁకమీఁద నాగోటికొనధాటి గదిసిన గజిబిజి గాకయున్నె
- యీమోవి యిఁకమీఁఁద నామోము మునిపంటిఘాతచే నలిబిలి గాకయున్నె
- యీదేహ మిఁకమీఁద నాదు కౌగిలిగింత వగచేత వసివార్లు వాడకున్నె
- యీకురు లిఁకమీఁద నాకూర్మిపెనఁకువ, పాటుచేవడిఁ జిక్కువడకయున్నె
- చిక్కువడుగాక యేమి నాచింత దీర, ననుభవింపక పోనేర నకట యిట్టు
- లేల తలచితిఁ బువువంటి దీలతాంగి, గాన నొకయింత యోర్వదో కద యిదేల.53
క. భళి యేటి కోర్కు లివి తొ, య్యలిచేఁ బేర్కొన్న యట్టి యాతని ననుఁగా
- దఁలచితి వేఱొకఁ డేమో, యిలలోన ఋతధ్వజేంద్రు లెందఱు గలరో.54
గీ. ఐన నొకసాధనం బున్న దాఋతధ్వ, జేశ్వరుం డీపలాశిలోకేంద్రుతోఁడ
- నని యొనర్చుచునున్నవాఁడని వయస్య, పలికెఁ గావున నతఁడ కావలయు నేను.55
క. అన్నిటికిని మంచిదియే, సన్నలతాంగులను డాయఁ జని తద్వచనా
- చ్ఛిన్నమకరందధారా, భ్యున్నతికిం గర్ణపుటము లొగ్గుట యనుచున్.56
ఉ. లోన మఱుంగు వాసి జనలోకరసాకరబాకశాసి మై
- తావులకంటె మున్న రుచి ధారలు బారులు దీర్పఁగా రతి
- స్త్రీవిభు రంభ చుట్టమును జెక్కిలి గొట్టు నొయార మొల్కఁగా
- నావనజాక్షు లున్నయెడ కద్దరిపాటున వచ్చి నిల్చినన్.57
చ. కని హృదయంబు ఝల్లుమన ఘుల్లుమనంగఁ బదాంగదంబు ది
- గ్గన వెస లేచి లేనడ యొయారముతోఁ దెరచాటుఁ జేరెఁ గా
- మిని చెలికత్తె తత్తరము మెక్కొన గద్దియఁ దెచ్చియుంచ మిం
- చిన తమి నందుమీఁద నివసించె ధరావరుఁ డాదరాత్ముఁడై.58
ఉ. అంతటలో ఋతధ్వజనరేంద్రుని మోహనమూర్తి మున్ను గ
- న్నంతయుఁ గన్నులం బడిన నాతఁడు కాడ యతండెయో గదా
- కంతునిదాడికిన్ వెరవగా యని డెందమునందు నెంతయుం
- గొంత వహింపుచుండె సరసీరుహలోచన బోటి యచ్చటన్.59
చ. ప్రకటగుణాంక యోపురుషసింహమ నీమహనీయమూర్తి మా
- మకహృదయాంబుజమునకు మక్కువ నెక్కొనఁజేసె నింకఁ గొం
- కక కనిపించమంచు నడుగన్ బని లేదయిన౯ శుభాభిధా
- యక మగు నీచరిత్ర ముదయంబులకుం దగు నంద మొందఁగన్.60
చ. బహుతరదేహధామఘనబాహువిహారముఁ జూచినన్ మహా
- మహుఁడవు గాక యొక్కనరమాత్రుడవే యని దా నెఱింగియున్
- సహజపుముగ్ధతాగుణమునన్ వినఁగోరితి గాక నీశుభా
- వహనధురీణమైన గుణవారము నే వినునంతదాననే.61
గీ. ఓ మహాభాగ నీకథాభ్యుడయ మెల్లఁ, దగినచందాన వినినయందాక లేదు
- పారవిరహితఘోరార్తి వారిరాశి, మగ్నమామకచేతోతిమహిమకతన.62
క. కతలయ్యా మావిత మా, వెతలన్నియుఁ దెలుపకున్న వీడవు వినుమా
- జతనమున గుణము లనియెడు, రతనంబులగని యటంచు రమణి వచించున్.63
వ. అని చెప్పి మఱియు నెచ్చెలి యిట్లనియె.64
సీ. అనఘ విశ్వావసుండనియెడు గంధర్వరాజు దుర్గావురిత్రాత వెలయు
- నతని పాణిగ్రహితి హారిణియను పేరుగొరి కాంచిన ముద్దుగుమ్మ మించు
- నాయమ్మ సుతు లెందఱైన గల్గియు కూఁతు రొకతెలేమికిఁ జాల నుమ్మళించి
- యాత్మజాత నొసంగుఁడనుచుఁ దేవుండని యే, కంటఁ బడురాతి కెల్ల మ్రొక్కె
- నట్టిదకదా వధూటుల కల్లుఁ డనుచు, నగవు దగవులటంచు నెయ్యంబు లంచు
- నంపకము లంచు మఱియెన్నియైన కలవు, కాంతు లవి యుండె మీఁదటి కతలు వినుము.65
గీ. అంత నక్కాంత గర్భాలసాంగి యగుచు, నాకుఁ దెలియదుగా యొకనాటిరేయి
- నండఱును మంచిశుభవేళ యనుచుఁ బలికి, రప్పు డీయుద్ధరించెడు నమ్మఁ గనియె.66
గీ. పుట్టినప్పుడె జవ్వనంబును సమస్త భామినీకోటిఁ దలదన్ను పాటి చెలువు
- గలిగె దీనికి నదియె దుఃఖముల కెల్ల, మూల మైనది యంత నాలోలనయన.67
క. అసమాన వయోమదమున, లసమాన కలాదులం జెలఁగఁ జూచి మదా
- లసయను పేరిడె విశ్వా, వసుఁడున్ హారిణియు గారనంబునఁ బెనుపన్.68
ఉ. అయ్య పరాకు మాప్రియవయన్య యటంచు వచింపలేదు మా
- తొయ్యలి వీథిలో నోఱపుతో నడయాడఁగఁ జూచెనేని యా
- తియ్యని వింటిజోచు శరధిం గదియించిన పూవుఁదూపులే
- యెయ్యెడ వైచికొంచుఁ దమి హెచ్చినఁ బోఁ బొరలాడకుండునే.69
క. ఏటికి మాటలు నాఁటికి, నేఁటికి మగవాఁడు వలచునే కద వినుమా
- బోటి తటాలునఁ జూచిన, నాఁటదివలచు న్మనోంబుజాగ్రమునందున్.70
సీ. బలవైరి పనిచినఁ బిలువ వచ్చినవానిఁ, గనుసన్నచే నిల్పి కడకుఁ బనిచి
- మూపుపైఁ గేలుంచి ముచ్చటాడుచు వచ్చు నలకూబరుని మన్ననలు వరించి
- నెనరుతోఁ గడునాచికొనివచ్చు నునుగచ్చుటరిగెలవారి నందందు నిల్పి
- కడువేగ మడుపులు గైకొని యుడిగంపు రాజీవముఖిహజారమున నిల్పి
- కొలువునకు నేఁగు రంభ నిచ్చలము గాగ, నగరులోపలఁ జొచ్చి మానాతిఁ జక్క
- దనము వీక్షించి యామెనిద్దంపుఁజెక్కు, నొక్కముద్దిడుకొనిపోవు నొక్కవేళ71
సీ. శచిచేత జంభశాసనున కొక్కొకవేళ స్వారిసరాగాలు జరుగఁబాసె
- రంభచే నల యక్షరాజపుత్రకునకు లలి హుషారుగా వెడలంగఁ బాసె
- బార్వతిచే నర్ధపద్మారిమౌళికి నిట్టట్టుఁ బీరంబు లెత్తఁ బాసె
- కమలచే నీలమేఘశ్యామమూర్తికి గరుడు నెక్కి వయాళి గనఁగఁ బాసె
- నెందు సర్వసుపర్వపర్వేందుముఖుల, చేత నిశ్శేషదేవతాశ్రేణికెల్ల
- సదనకోటులలోఁ గట్టు గదలఁ బాసె, ననఘ మానాతి జూతురో యనుభయమున.72
ఉ. ఆవెత లెన్నియైనఁ గలవయ్య మహాత్మ వచింప భారతం
- బీవనజాక్షి మెచ్చఁ జన దెవ్వరి నెట్టి మహానుభావుతే
- జోవిభవంబు దెల్పినను జుక్కను నెవ్వరి రూపమెంచినం
- దా విననట్ల పోవు నొకతప్పు పనుల్ గదియించి యవ్వలన్.73
గీ. అంత నొకనాఁడు తలితండ్రు, లనుప భూమిఁ గలవిశేషంబు లీక్షింపఁదలఁచి యేను
- లోనుగాగల నెచ్చలుల్ వేనవేలు, గొలువ నిగ్గజయాన యియ్యలకు డిగ్గి.74
క. ఇందుఁగల పుణ్యభూముల, నందందుఁ జరించి కోకిలాళిమదాళీ
- కందళితకేళిపాళిన్, నందనముం గేరు నొకవనంబున విడిసెన్.75
చ. విడిసినయంత నొక్కదొర వేఁటకు వచ్చెనొ కాని కొంచెపు
- న్నడ గని నెక్కిచేతను గ నంబడు నెట్టెముమీఁది డేగయున్
- బడలినమోము గువ్వగుమిపట్టుల బాఱెడుచూపు మించఁగా
- దొడిఁదొడి నూడిగంపుఁ దెగతోఁ జనియెన్ మముఁ జూడఁడేమియున్.76
గీ. అతనిఁ గనుగొన్న నేకన్నెయైన వలచు, నమ్మహారాజు దురగవేగాతిశయము
- నంది చనలేక యంతంత నరుగువారి, నడుగ వారు ఋతధ్వజుం డనుచుఁ జనిరి.77
గీ. అతనిఁ జూచినదఁట యీసుధాంశువదన, యదియ నెపముగ రతిదేవి యాకుమడచి
- నోటి కందియ్య వగకోటి నూటికోటి, యేసె నేర్చి మనోజాతుఁ డింతిమీఁద.78
చ. అదిమొద లీవధూటి విరులంటదు కస్తురి గీరుబొట్టు పె
- ట్టదు పువుఁదోట రాయదు పటంబులు వ్రాయదు వీణచెంతఁ జే
- రదు నెవరైన చిల్కను కరంబున దాలిచి ముద్దటంచుఁ దా
- గదియదు కంజకాండకరకార్ముకకర్మహతాహతాంగియై.79
చ. చెలుల మొరంగి నిల్చి తనసిబ్బెపుగుబ్బలు నారుతీరు ని
- గ్గులుగల కేలుఁదమ్మి కనుఁగొంచు నయో యిటువంటి మేనికిన్
- వలదె తదీయచారుతరవక్షమునం బువుదండఁ బోలె నీ
- యలసత దీక నిద్రఁగననంచుఁ దలంచి వితాకురాలగున్.80
చ. ఎలమి నరేంద్రమౌళి తనయింటికి వచ్చినయట్లుగా మదిం
- దలఁపుచు సిగ్గుతో మరుగునన్ నిలువంబడి వచ్చినాతఁ డా
- చెలువుఁడు చూడరే యనినఁ జెల్వలిఁ దెవ్వరిఁ గానమే యనం
- దలఁకుచుఁ జూచి కల్లయె యనంగడు వెల్వలఁబారు దీనయై.80
సీ. అధిపప్రతాపాగ్ని నరికట్టుకొన్నట్టి సొంపునం గనుఁదోయి కెంపుదనరఁ
- బతికీర్తి చంద్రకాపటలిఁ గౌగిటఁ జేర్చు మాట్కి మేనున బాండిమంబు వెలయ
- విభుదానధారాంబువితతికిఁ జోటిచ్చు పొలుపున శ్రమజలంబులు చెలంగ
- నాయకధైర్యంబు బాయకుండఁగబట్టుకైవడి నైశ్చలగరిమ మెరయఁ
- గడపట నిజేశు మదిలోనఁ గట్టివైచి, కొన్నగతి సంతతధ్యానగుణము దనర
- నమరియు నతండు గనిపించినట్టులైన, నదరిపడి లేచు ఱేలెల్ల నిదురలేక.81
సీ. తలచూప వెఱచు నీయళివేణి సమరందసుమబృందనవకాంచనములు గన్న
- పెదవెత్త వెఱచు నీబింబోష్ఠ తరువారసుకుమారతతధీరశుకము గన్న
- బొడఁగట్ట వెఱచు నీపువుఁబోడి ఝంకారభారాతిభయదషట్పదము గన్న
- నడుగిడ వెరచు నీయబ్జపాద సమీపవికటానుభావహంసికలఁ గన్న
- వెడవిలుతుచేతనగు నలజడియుఁ దేనె, జడియు గమ్మనిదెమ్మెరల్ తొడరుజడియు
- నలయు నెమ్మేనఁ జలువఁ చాకలపరించుఁ, గలవరించు నొకానొక కలవరించు.82
క. పొన్నలకుం దెలిజాబిలి, మిన్నలకుం దలఁకు చిలుక మేలిమిపలుకుల్
- విన్ననగున్ విన్ననగున్, గ్రొన్ననగుంపులకు దిగులుకొని మదిఁ బొగులున్.83
క. ఈరీతి నారికీరీ, శారీభారీకృతోక్తిచకితాత్మకయై
- పారరహితవిరహవశా, పారావారమున మునుఁగఁబడియున్నయెడన్.84
మ. తనరెన్ మన్మథజైత్రయానసుముహూర్తప్రక్రమం బేరుసే
- యనిశృంగారము భూరుహాళికి రతివ్యాలోలబాలామనో
- బ్జనవప్రేమల కుబ్బు మందలి వధూజలంబు పాలింటి పి
- ల్వనిపేరంటము వాసనాజనకమై వాసంతమాసం బిలన్.85
క. బెడగడరె లతావనితలు, నడతెంచు వసంతరాజునకు నడుగులకున్
- మడుగులు వఱచినకైవడి, నడరెడు తెమ్మెరలఁ బండుటాకులు రాలన్.86
చ. తనరస మెల్లఁ జూపవలదాయని వేళ యెఱింగి యత్తరిన్
- గనఁబడు మన్మథాగ్నిమొలకల్ వలె మోసులుగా జనించి యా
- నుని పథికాంగనాపురుషమండలి డెందములొందఁ బంచివే
- సినతి రెండు గాగ విరిసెం దలిరాకు వనాంగణంబులన్.87
క. తమ కుపమేయస్థానము, కొమిరెల మృదుపాద మగుటకు న్వైవర్ణ్య
- క్రమ మొందిన సరణి రసా, లములుం గెందలికుటాకులం బస రెక్కెన్.88
గీ. వఱలె వనరాశిలోనఁ బ్రవాళపాణిఁ, గాంచి యీసునఁ బలెఁ బొడకట్టినట్టి
- ముత్తియపుగుంపులను దలంపులు జనింప, తారకతమోనివారకకోరకములు.89
క. మనలతకూనల మాధవుఁ, డనువుగఁ గూడె నని యుస్సు రను వనపద్మాం
- గనల ముకుళీకృతాస్యము, లన గాఁ దరులందు మొగ్గ లరవిరి యయ్యెన్.90
క. మనసిజుఁడు రోఁజుచుం ది, మ్మను తుమ్మెద నల్లప్రజలకై నానాపు
- ష్పనికరదళ నవ్యాజం, బున నత్తఱిఁ దేనెకణజము ల్దెఱపించెన్.91
గీ. లతలసౌమ్మైన కుసుమజాలంబు లొరయ, నకరువులపేరి యెమ్మెచ్చు పెకలిరాలఁ
- దొడిమలక్కలఁ బచ్చఱాతుటుము గాని, పించె ననఁ బసరుఁజాయల పిందె లమరె.92
గీ. మన్మథబ్రహ్మమునకు సమానదేవు, నొకని గల్పించి కైకొనరోయి యనుచు
- నలవసంతుఁడు గట్ట వ్రేలాడు పసుపుఁ, బూఁతజాలెలవలె ఫలంబులు సెలంగె.93
క. వ్రాలిన విరిజొంపముపై, రాలినపుప్పొడులు ప్రసవరస మనుముద్ర
- ల్గీలుకొనఁ బొలుచుచిలుకగు, ఱాలదునేదాని కొలుచురాసు లనంగన్.94
సీ. దాఁచఁబెట్టినవా సుధామాధురీధురీణమరందబృందసూనవ్రజములు
- కాణాచులా యనర్గళపచేళిమభిదేళిమచూతపోతావళీఫలములు
- సంతరించినవా విశాలమార్గననిర్దయోల్లూనకరుణార్హపల్లవమ్ము
- లప్పళించినవా వియద్ధరాపద్ధతిప్రారూఢసంచారిసౌరభములు
- దొమ్మిగాఁ దుమ్మెదలు మూఁగి తొక్కులాడు
- పొగరుతోఁ గీరములు చేరి జగడమాడు
- గొంటుగాఁ గోయిలలు రేఁగి కుమ్ములాడు
- మొనసి వలితెమ్మెరలు కెర్లి పెనఁగులాడు.95
సీ. చిలుక బాపనకొలంబుల బందుగులకెల్లఁ గలితామ్రఫలకోటి గ్రాస మొసఁగు
- నెలదేఁటి రాచగుంపుల చుట్టములకెల్లఁ బలుకుఁదేనియ పల్లెబట్ర లొసఁగుఁ
- జలిగాడ్పు కోమటి చాలు సజాతీయములకుఁ దావులసంచి మొద లొసంగుఁ
- గోయిల నాలనకొలముదాయాదుల కేలుకోఁ జిగురాకునేల యొసఁగు
- కొమ్మల నెలర్చు సాలజాలమ్ములోనఁ, జిలుకసాంబ్రాణితేజీవజీరుఁ డనుప
- దాణెమున్న వసంతుని రాణువెల్ల, గన్నుగుట్టెడు కడుపుంజి గనుటకతన.96
మ. ఎడలెం దత్తఱ చిల్కతేజిని జుమాయించంగఁ బల్మాఱు బ
- ల్విడి వంచ న్రస మొల్కు లేఁజెఱకుమేల్వి ల్లెక్కుడించంగ న
- వ్వెడవిల్కానికి దూరదేశగమిథోవిశ్లిష్టమోహావల
- జ్జడిమాకంపితధైర్యదంపతిహరచ్చైత్రాదియాత్రారతిన్.97
క. ఆతఱిఁ దమి వెగ్గలమై, శాతోదరి పొగుల మిగుల జడిసి శరీర
- ద్యోతకము లైన చిన్నెల, చేత న్విరహ మని తెలిసి చెలువలు తమలోన్.98
సీ. ఆయెనమ్మ యిదేటి యాగడా లిది యేమి యెఱుఁగు నిన్నటినేఁటి మెెఱుఁగుఁబోఁడి
- యెఱుఁగునా యనఁగూడ దిప్పుడిప్పుడు కొంత గడిదేఱెలే వలకారివగల
- గడిదేఱ కింక నెన్నఁడు మంచిమగవానిఁ గోరించు జవ్వనం బూరఁజేయ
- జవ్వనం బౌనెకా చదువుకొన్నది గాన మనసు నిల్పఁగలేక మరులుకొనియెఁ
- జెలువ యీబాము లనుభవించినను గాని, తెలియదే ప్రేగులోపలి తీఁట వంటి
- వలపుకసికోఁత లివి పగవారి కైన, వలదుగా దీని కిపుడేల వచ్చెనమ్మ.99
చ. తడఁబడు మాట గద్గదిక దార్కొను నిల్చినచోట నిల్వరా
- దడుగులఁ దొట్రుపాటు గదియంబడుఁ గంపము చెందు నిద్ర రా
- దెడపని కోర్కి హెచ్చు మదినేమొ వితావిత జాలిజాలి యౌ
- నడిగినఁ జెప్పఁగూడ దకటా మరులెత్తిన యాఁటదానికిన్.100
క. ఇవి యన్నియుఁ జెలులారా, చివురాకుం బోఁడియందెఁ జెలువొందెడు ని
- క్కువ మింతకు విరహమహా, దవ మేకార్ణవము మీఁదఁ దగ వెయ్యదియో!101
మ. అతివా యింతకుమున్ను నన్బిలిచె డాయంబోయితిం బోయివ
- చ్చితివా యంచనె నేడ కంటి నదె రాజీవాక్షి యే లెస్స వేఁ
- డితిఁగా నిన్ననె నేటికే చెలువ యంటి న్నావెత ల్నీకు స
- మ్మతమా యన్న వితాకురాలయితి సమ్మా కొమ్మ యమ్మాటకున్.102
క. అని రట్టు సేయు బోఁటులఁ, గనుసన్నలఁ గడకుఁ బోవఁగాఁ బనిచి ననుం
- జనవిచ్చి మనుపుఁ గావున, నెనసినతమి వనితఁ జేరి యే నెయ్యమునన్.103
గీ. వచ్చి తడవాయెఁ గద మహీవలయమహిమఁ
- జూచిన ట్లాయెఁ గద యింక శోభనాంగి
- పోవలవదె మనపురంబునకు మగిడి
- తల్లిదండ్రులు కడుఁ దల్లడిల్లకుండ.104
క. తెలిసె నిఁకఁ కొన్నినా ళ్ళీ, యిఁలగల చెలువములు చూడ నిచటనె నిలువం
- దలఁచినకైవడి నున్నది, చెలువా యది లెస్స యట్ల చేయుద మేమీ?105
క. అని నన్నుఁ జూచి తలవాం, చిన డగ్గఱఁ జేఱి యే మొ చింతాసంతా
- పనిరూఢి జెందునందము, గనఁబడియెడు నిట్టు లౌనొ కాదొ యెఱుంగన్.106
చ. సరసిజగంధి నీమది విచారము దోఁపఁగ వేఱొకండు లే
- దరయఁగఁ గారణంబు నవయౌవనరూపకలావిలాసభా
- స్వరుఁడగునట్టి యొక్కమగవానిపయిం గనువైచి తేమొ దు
- ష్కరతరచింతచే నదియె కావలయుం దలపోసి చూచినన్.107
మ. బలభిన్నీలకచామణీ యిదియుఁ దప్పా కాంతులంగోరి కాం
- తలు చింతింప కంతుకుంతముల వంత ల్నింపరో లేక నీ
- తలనే పుట్టెనె యైన నేర మొకఁ డేతత్కార్య మాద్యంతముం
- దెలియం బల్కకయుంట నీవలన నింతీ యంతనే వింతటే.108
క. నావంటి బోఁటి గలుగం, గా వగవఁగ నేల యెంతకార్యం బైన
- న్నీవే కావలె నన్నం, దైవకటాక్షమునఁ గరగతము సేయ నటే.109
చ. అనవిని యాలతాంగి నగ వామతిల న్ననుఁ జూచి భావవే
- దినివి గదమ్మ నీకు నిఁకఁ దెల్పకయుండఁగ నేర్తునమ్మ నీ
- యనువు మదీయఘోరవిపదబ్ధికిఁ నోడ గదమ్మ వాఁడిమై
- నొనరినకంతుతూపులకు నోడఁగదమ్మ యిఁకన్ వధూమణీ.110
గీ. నాతి యెఱుఁగుదువా యల్లనాఁడు డేగఁ, జేత సహియించి చిన్నతేజీదువాలిఁ
- గాఁగఁ దోలుచు నీత్రోవగానె చనియె, నామనసు వానిమీఁదనె నాటెనమ్మ.111
చ. కలకల నవ్వుమోము పురిగల్గిననెమ్మెయి నూగునూగు మీ
- సలు నపరంజిడా లెగుబుజంబులు చక్కని ముక్కు తేటక
- న్నులు నిడుసోగకన్బొమలు నొక్కిన గ్రక్కునఁ బాలుగాఱు చె
- క్కులు నిసునుంతకౌను తళుకుందొడ లానృపమౌళికే తగున్.112
క. కనమో వినమో ఘనమో, ఘనమోహనమోదకారికచ మగవానిం
- దినముం భువనంబుల నా, మనము న్హరియించువాని మఱి గంటి మటే.113
గీ. వనజలోచన నేను గావలసినట్టి, దాననైతేని నెటులైన మాన వేంద్రుఁ
- గూర్చి నాప్రాణ మిపు డెత్తుకొమ్ము లేని, పక్షమైనను నామీఁదిబాళి విడుము.114
క. అని పలికి సొమ్మసిల్లినఁ, గని దీని మనంబు తెలిసెఁ గద యిఁకమీఁదన్
- మనసిజుఁ డదయుఁడు శరమే, సిన నేమగునో పరాకు సేయుదమనుచున్.115
గీ. ఎంతలే దింతి యిఁక లెమ్ము నంతయేల, యిందులకు నట్ల యొడఁగూర్చికొంద మబల
- యపుడు నీచిత్త మే వచ్చు నిపుడు వట్టి, మాటలాడినఁ గలదమ్మ మానుషమ్ము.116
క. కొమ్మలకుం బురుషులకుం, గమ్మని విలుకాఁడె వేల్పు గావున నతని
- న్నెమ్మదిగాఁ బూజింతము, రమ్మీ యలకేలివనికి రాజీవముఖీ.117
క. అని పలికి యేను నెచ్చెలు, లును మచ్చిక హెచ్చ నీవిలోలేక్షణఁ దో
- డ్కొని వచ్చి కుసుమవిసృమర, వనిఁ జొచ్చి రసార్ద్రవచనవైఖరి బెరయన్.118
చ. అలవడఁ జంచలాలియుతమై సుమనోహరచాపహార్యన
- ర్గలగతి మించి పాదపవికస్వరవైభవహారియైన యీ
- యలఘువనోల్లసద్ఘనమహత్వము నేమని చెప్పవచ్చునో
- లలితలతాంగి కామితఫలంబు లొసంగుచుఁ బ్రోచు నంపఱిన్.119
మ. పొలఁతీ యాపొన గున్నపొన్నవిరికిం బూఁదేనె బల్కాల్వగా
- యలరన్ సారెకు నెక్కుచుం దిగుచు చాలై దుమ్మెద ల్మించె ని
- చ్చలపుం జాయలతావిజాజివిరి నేజాజోడు గైకొన్న క్రొం
- దలుకుం బచ్చలమేడఁ దార్చు జలయంత్రంబో యనం గంటివే.120
మ. సరసాళు ల్నిజగంధ మానుచుఁ జరించం గుంభినీజాతము
- ల్వరుసం జుట్టుఁ జెలంగుచుండ మహావాలంబుకుం జాస్తిచేఁ
- గర మొప్పార సుధాప్రభావమధువు ల్గ్రాల న్విదాహాతివి
- స్ఫురితంబై విలసిల్లె నోయబల యీపున్నాగముం జూచితే.121
చ. అరవిరివెండిచెంబుల నయంబునఁ దేనియపానకంబు లేఁ
- బరువగు గుజ్జుమావి చలిపందిరుల న్లతకూన లియ్యఁగా
- నరుదుగఁ గ్రోలియు న్సరసిజాస్త్రగుణస్థితిఁ గండుదేఁటి ని
- బ్బరమగుబాళిమై నధరపల్లవ మంటుటఁ గంటివే చెలీ.122
చ. హితగతి నిందుబింబరుచు లింపుఘటింప మనోజకాండసం
- గతిఁదగు కైరవారముల గర్వము మించె వధూటి కంటివే
- హితగతి నించుబింబరుచు లింపుఘటింప మనోజకాండసం
- గతిఁదగు కైరవారముల గర్వము మించుట చోద్యమే చెలీ.123
చ. తనతను వెల్ల దాఁచికొని దక్షిణమారుతచోరకుండు నే
- ర్పునఁ జనుదెంచి తావిఁ గొనిపో వనదేవత హెచ్చరిల్లి కో
- యని పెనుఁబోటుఁగూఁత లిడునట్టిగతి న్విననయ్యె వింటివే
- యనుపమగాత్రి కోకిలకులాకులకేళి కుహూకుహూధ్వనుల్.124
గీ. మేలితేనియనిండిన మెట్టతమ్మిఁ, జేరి కొలనాడి పుప్పొడిపేరి రక్ష
- పొసఁగ నవ్వలి క్రొవ్విరుపురుటియిల్లు, వింతగాఁ జెందెఁ దేఁటి బాలెంత కంటె.125
క. అనియాలివితతకేళీ, వనపాళీగరిమమోలి వర్ణిచుచుఁ గ్రొ
- న్ననగుంపుఁ జిదుము వేడుక, జనియింపఁ గడంగి సరససల్లాపములన్.126
రగడ
- అతివరోొ చూచితె యలరెడి మావులు — జతకూడిన వివె చల్లనితావులు
- ఏల? పొదలివె యిటు రారాదటె — యేల పోయె దన నింతనె వాదటె
- చాలుచాలు నీ సంపెగ మొల్లము — బాలకంటివే పాదిరిమొల్లము
- నెలఁత రాఁగదే నిమ్మల నీడకు — వలుక నేలనే యంతటి ప్రోడకు
- ఎగిరి పడకులే యీకంకేలికి — జిగురు చాలదే చెలి నీ కేలికి
- నాస లేటికే యందని పొగడకు — వేసట లే కీవిరులనె పొగడకు
- పడఁతి రాకు నాపాలిటి పొన్నకు — ముడివిడె రోసము మొన్నటిచిన్నకు
- వాసంతికకై వచ్చెడు చివ్వకు — దోస మెఱుంగని తొయ్యలి నవ్వకు
- యీవిరవాదుల కేటికి ముచ్చట — తావులవిరికే తఱుమకు మిచ్చట
- నెఱసిన వివి కంటివె వాసంతులు — యెఱుక లేదె నీ కేటికి రంతులు
- పొదలిన వచ్చటి పుప్పొడితిన్నెలు — అది గైకొనిరే యప్పుడె కన్నెలు
- తెఱవ దాఁటితే తేనియకాల్వలు — వెఱచిరి నేఁ డీవిద్యకుఁ జెల్వలు
- సరసను మొలచెను జాలుగ మొల్లలు — దొరసెడు నచ్చటఁ దుమ్మెదపిల్లలు
- బొండుమల్లె లివె పొలఁతిరొ మెచ్చితె — దండలు కడువింతలుగా గ్రుచ్చితె
- పలుకకు కోయిలపదువులు మూగెడు — బొలఁతి వెఱచితే పూఁబొద లోఁగెడు
- వెలఁది చూడు కురువిందలయందము — కెలఁకులఁ గడుఁ దొఱఁగించె మరందము
- సురపొన్నల కీసున వెన్నాడకు — తరుణి వెఱతు నిత్తఱి నన్నాడకు
- కోవిదారములకును వాదేటికి — నేనఁ గయ్యముల కేగెడు మాటికి
- వనితలు బడలిన వగ కనిపించెను — కొనకొని తుమ్మెదకొదమలు ముంచెను.127
వ. అని పుష్పాపచయంబు గావించి చాలించినంత.128
క. మధురిమధురీణసవిధవి, విధమాధవికాప్రసూనవిసృమరమారం
- దధునీమిధోవిహృతిమ, న్మధుపపథాళించమందమారుత మొందెన్.129
ఉ. మానవతు ల్గనుంగొని రమందమరందనవారవిందబృం
- దానుసరన్మిళిందనికరాంధుకబంధురగంధసాంద్రమం దానిలమత్తసిందురవిహారవిలోలతరంగజాలడో
- లానిశఖేలనాకలితహంసము నొక్కసరోవతంసమున్.130
వ. ఇత్తెఱంగునం గనుంగొని జలమానవకుమారు లెమ్మెలకై చిమ్ము క్రొమ్మెఱుంగుజము
- దాడులటెక్కునం దళుక్కున నెగురు నిడువాలువాలుగుపిల్లలకై నికటతటతరు
- పటలశాఖాశిఖానికరంబులనుండి దుముకు లకుముకులగరుత్తులం బెరుఁగు మరు
- త్తులం దొఱఁగు సరాగంబు లగు పరాగంబులం దగిలి యరవిందమందిరకుం దార్చినగం
- దవొడియఱపెట్టెలచందంబున నీషదుచ్చలితరథాంగంబు లగుతరంగంబులసందున న
- దభ్రవిభ్రమంబునం దిరుగుజలభ్రమంబులం దగిలి నిగనిగనికెంపురాలు నింపిన గో
- ముగను వామనగుంటలం దలపించుటకు శిరఃకంపనంబు సేయుచు జలబిందుసందో
- హకందలితచిత్రశతపత్రపత్రసమావేల్లితం బగుహల్లకంబు వారిదేవత కెత్తుమరకత
- పాత్రమౌక్తికారాత్రికంబుల డంబు విడంబింప నందులకు సోబనలువాఁడు ముత్తై
- దువుల చెలువున మ్రోయు తేఁటినీటుకత్తియల తేటపాటలకుం జొక్కెనో
- యన నాయకులతోడి పొలయలుకలం దొలంగి చని వనజకుడుంగంబులం గపటని
- ద్రాముద్రితలై చలితజలాంబులికలు సోఁకిన నులికిపడి యనునయింపం బతు లేతెం
- చి రని బయలుజంకించు నీటుకత్తియల తేటపాటలకుం జొక్కెనో బయలు జంకిం
- చు జక్కవమించుబోఁడుల యలక్ష్యబహుతరాక్షేపంబుల పెల్లునకుం గొల్లున నవ్వు
- చుఁ బువ్వింటిసాది మవ్వంపుననిగేరు మారుతమానవునకుం దీరసంచారిశిఖావళకుమా
- రికాకేకారావంబు లను గద్దింపులం జళుకు వొడమించి నడదిద్దు నెడం బర్విన రజం
- బువిధంబున దుమారంబుగా నుప్పరం బెగయు పుప్పొడిపేరింట నుల్లసిల్లు నుల్లడ
- నీడలవీడుజోడాడువేడుకలఁ గమలినీకమలబంధుపాణిగ్రహణంబునకుఁ గులదేవతల
- నెదురుకొనుచదురున లజ్జించుచు పుటసమంచితసకోరకబిసాగ్రపాలిక లగుచు వచ్చు
- మరాలికాబాలికలకలకలంబులకుం గ్రమ్మికొని తమ్మిమేడ లెక్కి పెక్కువగల ఱేకుచి
- క్కొమ్మలసందునం దొంగిచూచు మధుపానరోధవధూమణుల మిధస్సమ్మర్దకల
- కోలాహలబాహుళ్యంబులకుం దగవు లూహించుచు నాళీకముకుళంబులను కలశకు
- లంబులం బ్రతిష్ఠించి నిష్ఠాసంపదం గలహంసదంపతులు ప్రథమసమాగమంబునం బు
- ణ్యాహం బాచరించి యెదురుసూడం బొడసూపిన యజ్ఞాతప్రభాతం బగు నిశాస
- మయంబు విధంబుం దనరు పరిసరతరుచ్ఛాయామాయాంధకారంబునకుం దిగులువ
- డి యప్పటప్పటికి వికసితాంబుజంబులం గనుంగొని యవియు ముకులింపమిం బొం
- గు రథాంగకామినుల వినోదంబులకు ఖేదమోదంబు లనుభవించుచుఁ జెంగటఁ జె
- లగు చెంగలువమాలెపై నంకించిపాడు టెక్కుల తేఁటిజక్కులవారియాలాపంబుల
- లకుం బరిఫుల్లసరోజం బనుకామిల్లిచేరువఁ బరఁగు విగళితప్రసవపరాగపరంపర య
- నుపరికమ్రుగ్గుల డగ్గఱ నందం బగుమందమరుదాందోళితేందీవరముపైనుండి శివ
- మాడు సారసవరారోహలకు సమీపంబున శైవాలకలాపంబు లనుధూపంబు లర్పిం
- చుచు మూఁగికొని యాగామికార్యంబు లడుగు నమ్మలక్కలచందంబునం బొసంగు
- నానావిధజలవిహంగమాంగనావ్యూహంబున కుత్సాహంబుఁ బొందుచుఁ గమలాక
- రాభిధానంబుగానం గంకణవిరాజమానంబై పుష్కరస్వరూపంబు గావున రాజహం
- సకలాపంబై శోభితరంగవిశాలంబు గావున శైలూషప్రముఖానుకూలంబై సారం
- గవిలసితంబు గావునఁ బద్మకరేణుభూషితంబై యెసంగుటకు నంతరంగంబున నా
- నంద మందుచుం జేరి.131
సీ. వారు మీరును నొక్కవయసువారలు గాన నువిద వారికి మీకు సుద్ది యనుచు
- నోడినదానిపై నొడిసిన నేలిక సానిపాదములపై నాన యనుచు
- నాజతతోడ నేకాంతమాడితివి మాగుంపులో నీ వుండఁగూడ దనుచు
- నంటిమి గాక మర్యాదతో నిల్చునే యప్పటికైన యట్లగు నటంచు
- బాల యలనాఁడు నామీఁద నోలవెట్టి, తిచ్చ నిఁకమీఁదఁ జరియింపుమీ యటంచు
- నందు కేమాయెఁ గాని లేవమ్మ యనుచుఁ, బలికికొంచును దెగలుగాఁ బంచికొనుచు.132
మ. మెలఁతల్ తుమ్మెదకంటుకమ్మవిరిరుమ్మీపాదుషామామ మా
- టలతబ్బిబ్బుల కుల్కి కీలుజడఁ గొట్టం బూను జేజేలయొ
- జ్జలయిల్లాలని వ్రాసినట్టి వలువ ల్చాలించి యచ్చంపు ని
- చ్చలపుంజందురుకావి పావడలు మించన్ ఖేలనాలోలలై.133
గీ. డాసి దరి నిల్వ వారినీడలు పొసంగె, నీటిలోఁ దమ్మిమేడల నీటు రోసి
- తన్ముఖాంభోజముల నిల్వఁదలఁచి వచ్చు, పద్మ తాల్చిన విశ్వరూపము లనంగ.134
చ. సుదతులు బంతిగాఁ గొలనుఁ జొచ్చి చనంగఁ గ్రమక్రమంబునం
- బదములు ముంచి పెందొడలఁ బైకొని పొక్కిట నాఁగి చక్రసం
- పదలు సహింపలేని కుచభారము లోఁగొని కంఠదఘ్నమై
- తుది నటు మించదయ్యె నలతోయము కంబులు నాఁగమించుటన్.135
మ. కొల నయ్యింతులు సొచ్చినం దరగ సోఁకుల్ హెచ్చిన న్వీఁగుఁ ద
- మ్ములపైఁ దేఁటులు వేఱుతామరలపై మూఁగం దదీయాళిరే
- ఖలు వాటిం గదుమంగఁ దధ్వనికి రేఁగం జక్కవ ల్దాఁటు ఱె
- క్కల లేఁదెమ్మెరపుప్పొడుల్ చదలనాఁగం జిత్రమయ్యె న్వడిన్.136
చ. చెలువ యొకర్తు క్రొందళుకుఁ జెందొవ బిట్టెగరంగవైవ న
- య్యలరు తదంజలిం బడుట యద్భుత మయ్యె మదీయపద్మరే
- ఖలఁ జెలరేగి గాసి యిడఁగాఁ దగునే యని యేగుదెంచి చే
- తులపయి వ్రాలి వేఁడికొను తోయజబాంధవబింబమో యనన్.137
గీ. సారకుచశైలమథితకాసారజలధి, నప్పుడప్పుడు వొడము నబ్జారికరణి
- నొకశుకాలాపమించి వెల్లకిల నీఁద, నమరె ముద్దులుగాఱు చిన్నారిమోము.138
చ. ఎలమినొకతులు వెల్లకిల నీఁదఁగఁ జుట్టును గల్యమొగ్గ ల
- గలముగ మించెఁ జన్నుఁగవకాంతులు గన్గొనవచ్చు నంబురా
- డ్జలరుహగంధి పంపఁ బరిచారిక లచ్చట ముద్దుగాఁగ పొం
- దులు గని వైచు గూటములతోడి కడానిగుడారము ల్బలెన్.139
గీ మొగము మాత్రంబు కానరా ముద్దుగుమ్మ
- యొకతె నిలువీతఁ యీఁదఁ జెన్నొందెఁ గురులు
- నీరజాకరమనెడు మున్నీటిలోఁ గృ
- పీటములు గ్రోలు మేఘంబుపిల్ల యనఁగ.140
క. బోరగిల నీఁదు నొక్కమి, టారి విశంకటకటీతటం బొప్పారెన్
- సారతరాపరపారా, వారావృతమైన భూమివలయం బనఁగన్.141
గీ. బాలికలు మేలి జీరుకురాలనుండి, నీటికై జారు సౌరు వర్ణింపఁదగియె
- నలమదాలసపై నదరంట నేయు, నలరువిలుకాని నునుదోనియమ్ము లనఁగ.142
సీ. చనుఁగవమీఁది చందనము చెందినచోటు వెలిదమ్మిపుప్పొడు ల్గలసికొనఁగ
- మెడల కుంకుమచర్చ మించి ముంచినచోటు చెంగల్పవిరిగుంపు చేరికొనఁగ
- సారమౌ నుదుటి కస్తూరి మీఱినచోటు తేఁటిలేజవరాండ్రు మాటికొనఁగఁ
- నెమ్మినిఁ బసుపువన్నియలు పన్నినచోటు నవకంపుటకరులు నాఁచికొనఁగఁ
- జెలువ లీరీతి నీరాడి కొలను వెడలి, తమముఖాంభోజముల నిండు తావి గ్రోలఁ
- దేనియలు గ్రాయు కక్కుర్తితేఁటు లనఁగ, జలజకణములఁ గీలుగంటలు సెలంగ.143
చ. తటమహిఁ జేరి యంతట మదాలసకుం గయిసేసి తాము ను
- త్కటమణిభూషణావళులు దాలిచి యేటిపరాకులమ్మయి
- క్కుటిలకచాశిఖామణికిఁ గోరుకులిచ్చు రమాకుమారు నె
- క్కటి భజియింపకున్న నిది కార్యముగా దని యేగి యవ్వలన్.144
వ. చెలువగు పూఁబొద న్వలపు చల్లెడు కస్తురితిన్నెయందుఁ గెం
- దలిరుపరంగిపీఁటపయిఁ దామరఱేకునఁ జెంతనున్న నె
- చ్చెలి మొగ మోరసేయ రతి చెక్కులు నొక్కుచు మోవి యానుచున్
- గలరవ మిచ్చు పచ్చవిలుకాని లిఖించి సఖీశిఖామణుల్.145
చ. అలిగిన మ్రొక్కి చుక్కజవరా లదలించుచుఁ గాలఁ దన్నినం
- బులకలు దాల్చు చందురుని పొంకము వ్రాసి వసంతు మత్తకో
- కిలములఁ దేఁటులం జిలుకగేస్తుఁ దెమ్మెరయాకతాయలన్
- నిలిపి యమర్చి తెచ్చిన వనీకుసుమంబులు కుప్పవోయుచున్.146
క. పూజించి చిలుక ముష్కీ, తేజీదొరఁ గూర్చి వికచదీవ్యద్గంగా
- రాజీవ నవమధుద్రవ, రాజీవరవైఖరీపరంపర దొరయన్.147
మ. హిమరుగ్భాంధవ మంత్రరహీనము క్రియాహీనంబు సద్భక్తిహీ
- నము మత్కల్పితమైన యీనిఖలనానాసూనపూజావిధా
- నము సంపూర్ణముగాఁ దలంచి దయ నానందింపు నీవంటి దై
- వము చిత్తంబున మెచ్చినం గలుగలేవా మన్మనోభీష్టముల్.148
గీ. అరయ హరునంతవాఁడు త్వద్గురుశరాగ్ర, దళితపురదర్పుఁడై మహాదరముతోడ
- నబ్జశరపాలిఁ గని మౌళి నావహించు, ననిన నీశౌర్యసార మే మనఁగవచ్చు.149
క. దైవం బనిన న్నీవే, దైవము గా కింక నొకఁడు ధవళాక్షుల నా
- శీవిషవిశిఖశిఖార్తులఁ, గావింప న్వరులఁ గూర్పఁగా నెవ్వ డిఁకన్.150
సీ. వేఁడి యౌఁగదవయ్య విహితశైత్యాంధమంధరగంధవాహస్తనంధయంబు
- వాఁడి యౌఁగదనయ్య వనజాతిసహజాతిమార్దననవకౌసుమవ్రజంబు
- చేఁదుచూపుఁ గదయ్య జితసుధామాధురీసారకీరారావగౌరవంబు
- వింతసేయుఁ గదయ్య సంతతాత్యంతపోషితహంసకాంతానిషేవణంబు
- కామినీకాముకులకు యోగప్రసక్తి , దక్షమగు నీకటాక్షము దప్పెనేని
- గాన నిను గొల్చువారిదే కౌశలంబు, భవజయోన్నిద్రతారీణ పంచబాణ.151
సీ. వీటిఁబుచ్చవె దాసవిభుకన్యఁగను బరాశరమౌనివనరు సదాచారగరిమ
- బైట వైవవె బృహస్పతిభార్యఁ గనుఁగొన్న తారకాకామినీధవునిగుట్టు
- నగడు సేయవె యహల్యాకాంతఁ జూచిన యమరలోకాధినాయకుని నడత
- కొద వొనర్పవె కూర్మికూఁతు నీక్షించి యుబ్బిన పద్మసంభవు పెద్దతనము
- భావభవ యమ్మచెల్లగా నీవు చేత, సేజఁ బట్టిన నెవ్వారు నిలుచువారు
- మారమణి నింతయేఁచిన యాఋతధ్వ, జేంద్రుఁ జెనకంగఁజాల వదేమొకాని.152
క. మారామపట్ల నీసుష, మారాజచ్ఛరము దాఁపుమా రాజ యిదే
- మారాటమునకు నోర్వదు, మారాజముఖీమణీకుమారా మారా.153
క. అని మగువ యపుడు మగుడం, బని వడి పొగడ న్మధాంధపాంథజిగీషా
- తనుతత్తురంగహేషా, ఘనతరఘోషాప్తి యొదవఁగాఁ గలఁగుటయున్.154
శా. చీనాచక్కెర ఖాణపుంబులుఁగుఁ దేజీజోదుకేదంగి బ
- ల్సానాకత్తికిఁ దత్తరిల్లి నవలాసాయంసమారంభవే
- లానాలీకినిలీల సొమ్మసిల బాలాపాలికల్ చంద్రకాం
- తానర్ఘాంతికవేదిఁ జేర్చి బహుచింతాకంపితస్వాంతులై.155
సీ. మదనుగుణవ్యక్తిఁ బొదలెడు తేఁటులే మంచకింకను ఝంకరించఁ దొడఁగె
- మానసప్రేమ యేమఱని రాయంచ లే మించికొంకక హుకరించఁ దొడఁగె
- సహకారవృత్తిచే జరగు రాచిల్కలే కొంచకిక్కడ వెక్కిరించఁ దొడఁగె
- ఘనమెత్రిచే నెమ్మిగను నెమ్మిగుంపులే ధృతియింకఁగా హంకరించఁ దొడఁగె
- నేమి చేయుదుమే బోఁటి యింక నేటి, మాటలే పోటు మరునకు మగువమీఁద
- నింతపగ యేల బాలవాఁ డేమి చేయు, మనలపాపంబు పొలియింప ననుచు మఱియు.156
ఉ. కొమ్మ చిగుళ్లు దెమ్మలతకూన విరు ల్గొనిరమ్ము పద్మినీ
- తమ్ములు గొంచురమ్ము వనితామణికి న్ననశీతలోపచా
- ర మ్మొనరించకున్న వలరాయని రాయడి నేమి పుట్టునో
- యమ్మకచెల్ల యింకఁ దడయం బనిలేదని సంభ్రమంబునన్.157
సీ. ఆడుగునఁ బడవైచి రని దళం బెత్తునో నెత్తమ్మి పదముల నిలుప నేల
- యంకంబునకుఁ దార్చి రని పొరవిచ్చునో యనఁటు లూరులచెంత నునుప నేల
- యధరభూమిని నిల్పిరని మొనచూపునో చిగురాకు కెమ్మోవిఁ జేర్ప నేల
- యంబకమ్ముల నుంచి రని యెఱ్ఱవాఱునో హల్లకం బక్షుల నలమ నేల
- యిచట సమవస్తుసంయోగ మేల యమ్మ, యిదియుఁ బగవూనేె నేని నీయిగురుఁబోణి
- తాళలే దమ్మ మీనేర్పు చాలునమ్మ, తరుణి యివి యెల్ల మదనసాధనము లమ్మ.158
క. అనుచుఁ బెనఁగొన్న తత్తర, మునఁ దగు శిశిరోపచారములు చేయుటయున్
- మనసిజశిఖ బగ్గురుమన, నెనరునఁ దత్సఖులగుండె నెగ్గురు మనఁగన్.159
సీ. తనులతమీఁద జివ్వున నింకి మిహికాంబుకాండ మెంతయు నిరాకార మయ్యె
- నఱచేతిపైఁ జుఱచుఱ స్రుక్కి యందందఁ గెందమ్మి పుష్కరాకృతి వహించెఁ
- గలికి కన్నులమీఁదఁ గమలిన పరువంపు ననగుత్తు లయ సూనంబు లయ్యె
- మినుకుఁ జందోయిపైఁ దునిసి మౌక్తికరాశి తిలకింప ముత్తెంపుతెరలు వూనె
- బళిర యివియెల్లఁ దమపాటు దలఁప కిప్పు, డంగజాగ్నికి సాహాయ్య మాచరించి
- కొమ్మ పై వేఁడి చూపె నాకమ్మవింటి, యెమ్మెకానికి విజయకాలమ్ము సుమ్ము.159
గీ. అదియుఁ గా కిందుఁ జనుదెంచునపుడు తమ్మి, విరుల దగుకమ్మదెమ్మెరల్ వీచెనమ్మ
- గైకొనక వచ్చినంతయుఁ గంటిమమ్మ, యబల నిం దుండనీయరా దమ్మ యనుచు.160
క. ఇందీవరలోచన లిం, దిందిరకచ సేద దీర్చి తెచ్చిరి సుషమా
- కందలితైందవరుచిగరి, మందిరమగు ధవళవసనమందిరమునకున్.161
గీ. ఇట్లు చెలువలు దోడ్కొని యేగుదేర, నంబుజానన తనగుడారంబుఁ జేరె
- ననిన జైమినిముని యావిహంగములన, నంతర కథావిధం బెట్టిదని యడిగిన.162
శా. లక్ష్మీశోపమ వీరవేంకటనృపాలశ్రీమహారాయ ద
- త్తక్ష్మామండల మండనాయిత యశోదామాభిరామాంశునీ
- రక్ష్మావర్తన కార్తికీకుముదినీప్రాణేశ చారుప్రకా
- శక్ష్మీలత్ప్రతిపక్షభూమిపతియోషాలోచనాంభోరుహా.163
క. ధాటీఘాటీఖరఖుర, కోటీపాటితవిరోధికుతలపతిశిరః
- కోటీరహారశకలవ, ధూటీనవమదన విభవధూర్వహసదనా.164
పంచచామరము
- వచావదాహిభోగిరత్న వర్ణవర్ణితక్షమాం, గదాగదాసిమద్విరోధిఖండనాత్తలోకస
- మ్మదా మదావళారివిక్రమస్ఫురదృశఃకలా, పదాపదానవద్రులోకపారిజాతవైభవా.
గద్య
ఇది శీమన్మదనగోపాలకటాక్షవీక్షణాసమాసాదిత సరసకవితావైభవ సవరమన్వయా
- భరణ నారాయణభూపాలతనూభవ శఠగోపతాపసేంద్రచరణారవింద సంచలన్మా
- నసమిళింద సంతతభారతభాగవతాదిశ్రవణానంద కామినీమనోహర రూపరేఖావిజి
- తచైత్ర కాశ్యపగోత్రపవిత్ర జాతివార్తాకవిజనామోదసంధాయక చిననారాయణనా
- యకప్రణీతంబైన కువలయాశ్వచరిత్రంబను మహాప్రబంధంబునందుఁ దృతీయాశ్వాసము.