హంసవింశతి/పదునేడవ రాత్రి కథ
తే. చేరినప్పుడె కలహంస శేఖరుండు
తివిరి హేమవతీకాంత దిక్కు జూచి
వేడుకలరంగ నొకగాథ వింటివేని
చెప్పెద నటన్న మంచిది చెప్పుమనిన. 4
వ. హేమావతికి హంసం బిట్లనియె. 5
పదునేడవ రాత్రి కథ
కుమ్మరిగుమ్మ సాలెవానిఁ గూడుట
క. పరఁగు నొక పురము రత్నా
భరణంబనఁ దరణకిరణ పటలీ సంరో
ధ్యురు సౌధస్థిర కేతూ
త్కర చిత్రపటాంశు చిత్రిత ద్యుతలంబై. 6
తే. తనయుఁడగు రాజు ఘనమార్గమునను రాఁగఁ
గోట యాత్రోవ నరికట్టుకొన్న సుద్ది
విని జలధి దానిచుట్టును విడిసె ననఁగ
నారసాతల నిమ్న ఖేయంబు దనరు. 7
ఉ. అందొక కుంభకారక మహాన్వయమండల దుగ్ధవార్థి పూ
ర్ణేందుఁడు చక్రదాసుఁడన నెన్నిక కెక్కిన పేరుగల్గి చె
న్నంది మనోహరాంగ రుచిరాకృతి సంపదచేత నిందిరా
నందనుఁడే యితండగు ననందగి కాపురముండు నెప్పుడున్. 8
ఆ. సలుప కడవ రాయి సారె కలాసంబు
కట్టె యిసుము జల్లి కడవ ముల్లు
మంటిముంత గుబ్బమ్రాను నావంబును
మన్ను మోయఁ బోతు మలయుచుండు. 9
కుమ్మరి - పరిశ్రమ
సీ. ఆదివరాహంబు మేదిని నెత్తిన
మాడ్కి చొప్పడఁగఁ దా మన్ను మోయుఁ
బ్రథమవేళల సృష్టి బ్రహ్మ చేసిన యట్లు
ఘటకోటు లుత్సాహగరిమఁ జేయు
విష్ణువు చక్రంబు వేడుకఁ ద్రిప్పెడు
చాడ్పునఁ బలుమాఱు సారెఁద్రిప్పు
బయలి పురంబులు భర్గుండు గాల్చిన
డంబు సూపట్ట నావంబుఁ గాల్చుఁ
తే. గపివరుఁడు పర్వతంబులు గమిచితెచ్చి
కుప్పలిడురీతిఁ గుండలు కుప్పవెట్టు
నవి దివియు ధాతకాండంబు లడఁచు సరణి
సాధుపథవర్తి ఘటకార చక్రవర్తి. 10
తే. కాఁగు మజ్జిగ ముంతయుఁ గడవ గూన
బాన వెసలయు బుడిగెలు పరపు చట్టి
కడవ ముంత కరిగె దుత్త పిడత గురిగి
కుందె లటికయు మూఁకుడు బిందె ప్రమిద. 11
చ. చెవులపెనంబు గోలమును జిల్లుల సిబ్బియు దోని తొట్టియున్
గువిచిలుమూఁత మాలయును గుమ్మెత యందపు ధూమపాత్రయున్
సవరని బూద పెందొనయు సానికె యొప్పు కమండలంబు వే
డొవతెవ కంబి దుత్త నెరడుల్చియుఁ గప్పెరపంటు లాదిగన్. 12
తే. తీనెపూజలు కులుకులు త్రేటగట్లు
గరల మురువులు పడికట్లు కిరుదుకట్లు
బొద్దుటీనెలు నునుపులు మొదలు గాఁగఁ
బనులు నిర్మించుఁ గుండలపై నతండు. 13
సి. దేవకార్యములకుఁ దిరునాళ్లకును మహో
త్సవములకును గంగజాతరలకు
సంప్రోక్షణములకు జన్నములకుఁ బెండ్లి
వడుగు నోములకును వ్రతములకును
సత్రంబులకు సహస్రంబులకును సమా
రాధన పితృకార్యయూథములకుఁ
బండుగులకు నాలపంబులకును బొంగ
లికిని దేవరకు గొబ్బికిని నడరు
తే. జంగమార్చనలకు బాల[1]దాస భోజ
నములకును దండువెట్టికి నగరివారి
కొండ బక్కలకును భిక్షుకులకు నైనఁ
గొఱఁత వడకుండఁ గుండ లాకుమ్మరిచ్చు. 14
క. ఒకపాటి కలిమిచేతను
గకపిక పడ కప్పులేక కనకాభరణాం
శుకముల గరగరికల నిం
చుక తక్కువగాక యతఁడు సుఖమున నుండున్. 15
క. ఆతని కొక్క కులాంగన
శీతాంశునిభాస్య రూపసేనాఖ్యను వి
ఖ్యాతిని వెలయును గంతుని
చేతి జగా బాఁకనంగ జిగిబిగి వగతోన్. 16
ఆ. ఘనము ఘనము కన్నఁ గచనైల్యవిస్ఫూర్తి
మెఱుఁగు మెఱుఁగుకన్న మేనిచాయ
విపుల విపులకన్న నుపమింపఁ గటితటి
దాని కెనయె భూమిలోని సఖులు? 17
ఉ. పోకల రీతినొంది మెఱుపుల్ గొని మిట్టలు గట్టి పై మొనల్
జోకగఁదీసి తాళముల చొప్పునఁ గన్పడి చెండ్లవైఖరిన్
దీకొని యొప్పి గిండ్లపగిదిన్ గొమరొప్పఁ బసిండికుండలై
వీకను దండనుండి యళివేణికుచంబులు పొల్చు నెంతయున్. 18
ఉ. పంచశరాహితుండికుఁడు భామిని పొక్కిలిపెట్టెలోనఁ దా
నుంచిన కాలసర్పము సమున్నతి నాడఁగ ఠేవమీఱ బు
స్సంచు ఫణాగ్ర మెత్తి యలరారెడు చాడ్పున రోమరాజి య
భ్యంచితలీల మించి మది హర్షముఁ జేయు జనాళి కెప్పుడున్. 19
సీ. చంద్రభాగ నిరూఢి సతిమోము రాణించు
నెఱికొప్పు కృష్ణవేణి గతిఁ గాంచు
నువిద వాల్గనుదోయి యుత్పలావళి నొంచు
సకియపల్కులు సరస్వతిని మించు
శంఖవర్ణారూఢి సఖిగళంబు జయించు
నవ్వులు క్షీరసుందరత మించు
స్తనము లుత్తుంగభద్రసులీల దర్పించు
నారు నీలాకృతి నందగించు
తే. జఘనము విశాలహేలల సంభ్రమించుఁ
బదయుగము పల్లవాకార మద మడంచు
నడలు హంసావళీఖ్యాతిఁ గడు వహించు
నంగము హిరణ్యకళలతో నతిశయించు. 20
క. తమ్ములు చెలికరములు కుం
దమ్ములు పలువరుస పర్వతమ్ములు బలుచం
దమ్ములు చన్నులు తొవలం
దమ్ములు కను లలక లంబుదమ్ములు పొగడన్. 21
చ. హరివరకాంచనాబ్జకమలాళిఘనాకృతులందు టెంత య
బ్బురము పటూక్తి నాస గళముం గరముల్ కుచయుగ్మ మంచు న
త్తెఱవ సుమధ్య దేహ ముఖ దృక్తతి కుంతల కేశపాశముల్
హరివర కాంచనాబ్జ కమలాళి ఘనాకృతులందు నిచ్చలున్. 22
ఉ. దాని మిటారి సోయగపు దట్టపుమోహము లూరు చూపులున్
దాని కచంపు సొంపు వగఁదాల్చిన చాయల రాయడించుకన్
దాని రసోక్తు లాకుల మనంబుఁ గనుంగొని లోనుగాని య
మ్మానవుఁ డెందులేఁడు వినుమా! యనుమానము మాని మానినీ! 23
చ. అది నెఱప్రాయపున్ సొగసుదౌట నొకానొకటైన గర్భముం
బొదలని దౌట నింటి యెనుబోఁతునకంటె మదంబు హెచ్చి నె
మ్మది పరసంగమంబునకు మార్కొని సొక్కఁగ జార వీరులన్
వదలక చూచుచుండఁ దలవాకిలి కాఁపురమయ్యె దానికిన్. 24
క. చిటిపొటి సొమ్ములు వెట్టుక
పుటపుటగా వీధివెంటఁ బొరుగిండ్ల బడిన్
విటుల నిమిత్తము మట్టెలు
చిటుకు చిటుక్కనఁగఁ దిరుగు సిస్తగు వగతోన్. 25
సీ. జేజేల రారాల జిగిఁగ్రాలు నిడువాలు
కురులు వేమఱు దువ్వి కొప్పువెట్టు
బలువాలుగల నేలు తెలిడాలు గల మేలు
కనుల రేఖలఁ దీర్చుఁ గజ్జలంబు
కపురంపు రుచిఁ బెంపు కడునింపుఁ దులకింపు '
పెదవిపైఁ గెంపెక్క విడెము సేయు
వలసిబ్బెముల గుబ్బలుల నిబ్బరపు గుబ్బ
చనులఁ బూయును మంచి చందనమ్ము
తే. మంగళాభంగ రంగద్రథాంగ వృత్త
ఘన జమనసీమ సవరించుఁ గలువచెలువు
నలవరుచు నల్లనైన దువ్వలువ మెఱయఁ
జిత్తజుని దాడి కుమ్మర చిగురుఁబోఁడి. 26
సీ. తరితీపువగలు బిత్తరపుఁజూపులు మోవి
విఱుపులు సొలపులు వింతమాట
లుదుటు చొకాటంపుటొయ్యారిచేష్టలు
సోబాన పాటలు సొగసు గుల్కు
పొగరు వికావిక నగవులు బెళకించు
కనుసన్న నేర్పులు కలికి కతలు
సామెతల్ చిన్నెలు జానతనంబులు
తెచ్చికో ల్మురువులు తేటపడని
తే. జంకెనలు ఱొమ్ముతాటింపు సాహసములు
పచ్చి తేరఁగఁ బల్కెడు ముచ్చటలును
విటులఁ గనుఁగొన్న వేళల విస్తరించు
రూఢిమించిన తమితోన రూపసేన. 27
క. ఈ లాగునఁ జెలి పల్లవ
జాలచకోరముల కెల్లఁ జంద్రోదయమై
చాల విహరించుచుండెడు
కాలమ్మున నొక్కనాటి కడయామమునన్. 28
మ. పరఁగం గూలిన యిండ్లు వెళ్లు గరిసెల్ పల్లేరు లుమ్మెత్తలున్
జిఱిపెంకుల్ చిగిరింతలున్ గునుకలున్ జిల్లేడులున్ మూషికో
త్కరముల్ దున్నిన పెంటదిబ్బలును నక్కల్ పందికొక్కుల్ దరుల్
దొరుఁగన్ బూడిన పాఁతఱల్ పడిన గుళ్ళున్ గల్గు పాడూరిలోన్. 29
ఉ. లాడికి మూఁగు కాకులఁ బలాయన మొందఁగఁ జేయ వీఁపుపైఁ
ద్రాడున వ్రేలు నీఁ కెగుది తాపిన దేహము పేఁడి కాళ్ళకున్
రోడి నశించు తోఁక బలు రోమము లంటిన జోరుటీఁగలున్
గూడిన బంధముం గలిగి కూర్కుచు నుండొక బక్క గుఱ్ఱమున్. 30
తే. మందగుది రిప్ప గొరి సేలు మక్కి రొళ్ళు
బరతుమురు కొమ్ములును దోటు బర్ల తడక
వాటు తెఱడొక్క మిడితోఁక వేటుగాళ్లు
నేరు ద్రోసిన యొక బీద యెద్దుఁ జేరి. 31
వ. అందు పసించియున్న సమయంబన. 32
చ. నలువగు తుంకి చేవనఁ గనంబడు కొమ్ములు వింత చింత ని
ప్పుల సరివచ్చు కన్నుఁగవ పోసరమున్ మెడ ముద్ద ప్రక్కలున్
దెలుపులరాలు లావు పొలతిందగు (?) పాదము లుక్కుపోఁత సం
ధిలిన విధాన నుండు బలు దేహము గల్గిన పోతు వచ్చినన్. 33
ఉ. చేరి, “శుభంబె? ఘోటకమ! శ్రీకరమే! వృషభంబ! మీర లీ
తీరున డస్పియుండు కథఁ దెల్పుఁ" డటంచును బోఁతు వేఁడ, “వే
సారక విన్ము చెప్పెదను సైరిభవర్య! మదీయ గాథ" యం
చారసి యార్తిఁ గ్రుంకుచు వృషాగ్రణి పోతును జూచి యిట్లనున్. 34
సీ. తలయేరుఁ బెట్టి బీడులు దున్ని పడఁగొట్టి
గాలు చిక్కిన బండ్లఁ గట్టి మొత్తి
పొలముకాండ్లకుఁ ఱంచి తలదిమ్ము పట్టించి "
పట్టుడు కవిలెలఁ బదనుఁ జెఱచి
పాపనమ్ములఁ జిక్కుపఱచియు రెండేసి
గొర్లకాఁడి నమర్చి గొట్టు చేసి
బలు గుంటకల చేను పాయుచో, సాగని
ఠావుల సెలకోల దాఁక మొత్తి
తే. గానుగలఁ ద్రిప్పి సరువళఁ గలఁచి బంతి
దుడ్డు బరువెత్తి యెకిరింత దోలి యొడలు
గళ్ళిపడి రెండు దుక్కులు వెళ్ళ దున్ని
యఱ్ఱు గడిగి పోఁ దోల నిట్లైతిఁ జుమ్మి! 35
క. అన విని తలఁ దిప్పెను బో
తనియె “మహోక్షంబ! కష్ట మనుభవమయ్యెన్
వనజభవు వ్రాఁతఁ గడవఁగ
మన తరమా?" యనుచు వగచి మహిషము హరితోన్. 36
తే. నీవు హరిరీతి గంధర్వ నిచయమెల్లఁ
గొలువ దేవమణీ చక్రములు వహించి
విబుధుల భరింపుచుండెడు విధము లెల్లఁ
దొలఁగి చిక్కితి విటులేల తెలుపు మనిన. 37
వ. తురంగంబు మహిషంబున కిట్లనియె. 38
క. ఆనాఁటి కటుల నుండితి
నీనాఁటికి నిటుల నయితి నేమందు నయో!
లేనాఁటి మేని సత్తువ
లేనాటికిఁ గలవె? విను చరించిన విధమున్. 39
సీ. ప్రేమ నెదుర్కోలు పెండ్లివారల కిచ్చి
తెవులైన వారి కద్దెలకు నొసంగి
మేయఁబోయిన చోట మెడవెండ్రుకలు వట్టి
యాకతాయలును వాహ్యాళిఁ దోలి
సారె గృహప్రవేశమువారి నెక్కించి
సంత సారెకులందు స్వారి వెడలి
పల్లె పట్రలనుంచి బర్వు వేసుక వచ్చి
వలసల చేకంట్లముల ఘటించి
తే. తీఱకున్నట్టి కష్టసంసారమునకుఁ
గసవుకట్టెల లద్దుల గాసి పఱచి
లావు సత్తువ చెడఁగొట్టి లాఁడె పోవఁ
జేసి తోలిన నిటకు విచ్చేసినాఁడ. 40
చ. గొఱపము చెడ్డయొట్టు చలి గొట్టినచోఁ గవణంబు కల్ల మే
నఱసిన మాదమాఱ జలమార్చుట యెన్నడు కాని వావి యే
తఱిఁ గలలోననున్ బడెఁడుదాణ యెఱుంగను బేదదంటు ముం
దరఁ బడవేసి యెడ్లకడ దామెనత్రాడునఁ గాలు గట్టినన్. 41
తే. ఎడ్లు పోట్లాడి కొమ్ముల నెత్తివేయ
గేదె లొక దిక్కు సెలఁగఁగఁ గ్రేపుఁదల్లు
లాస్థఁ దన్నంగ నమ్మహావస్థచేత
గోడిగై పుట్టియును గోడు గుడువవలసె. 42
గడ్డి రకములు
సీ. పిల్లపీఁచర నక్కపీఁ చెల్కచెవి గొఱ్ఱె
పాలలంబును మేక పాలలంబు
బుడ్డకాసర యుట్లబొద్ది దొంతరలంబు
మాడుపు గురుగును మదనకట్టె
నూనెముంతలమును నానఁబ్రాలలమును
గొండగురుగు పాలపెండలంబు
పొర్లుగాడియు నల్లపూలల మిసుక చెం
చలి కందికారము గిలకలంబు
తే. కన్నెకొమ రెద్దుమట్టాకు వెన్న వెదురు
లంజెసవరము వెఱ్ఱి ఫూ[2]లలము చిట్టి
బొట్టలము గోళ్లగొండియుఁ గట్టలంబు
నల్లతీఁగాది యలములు సళ్ల విడిచి. 43
తే. కనుము లీడని కోరికె కాకివెదురు
దర్భ చిగిరింత గోరిగె దాడయంబు
జంబు నూదర తుంగ పెన్ జంబు పెద్ద
తుంగ భోజవతియు నక్కతోఁక విడిచి. 44
సీ. కాచిగోగడ నెఱ్ఱకాచి బూడెడ తోల
కాచి పండెడ గోళ్లగడ్డి యూల
ముల్లూపు చెంగాయ మల్లయ కరివెల
యెఱగొయ్యి వెణుతురు మెఱుఁగుగడ్డి
గంప దొల్లొకకొమ్ము కారెపోతర ముల్లు
వట్రింత కదురు కార్వాకు చిత్ర
కదురు బూతరాకాసి పిచ్చుక మియ్య
మశ్మరి వెర్లి చేమర్లు గునుక
తే. చీమచిప్పర చిప్పర చేతిబోద
పుట్టగడ్డుట్ల చిప్పర పూడు కసవు
పొలికె పెనుకెడ కుందేటి పొరుజు గఱిక
పరికి సాళువ సొంబెకుందురు గొలిమిడి. 45
వ. మఱియును. 46
తే. వేరు తొణ్ణంగి తొండును వెళ్లి మూరు
తోప రిట్రింత యెద్దుకొమ్ముప్పి గడ్డి
పుల్ల పూరూచయును బూద పూలగడ్డి
కచురు తుంగాకు తుంగలుఁ గలయ విడిచి. 47
ఉ. చిక్కులమారి యా బలిజసెట్టి వయాళులఁ గట్టె బర్వులన్
సుక్కెడలంగఁ గొట్టి తన సుందరిచేతికి గడ్డికోసమై
చెక్కుడుపాఱ యీయఁ బడిసేటది చక్కని కోడెకాండ్రపైఁ
బ్రక్కల వ్రాలి సోలి నగుబాటునకళ్కక సంజె చీఁకటిన్. 48
తే. దాసకపువాండ్రు లద్దిలోఁ దలఁగఁ దీసి
దిబ్బలను వ్రేయఁ జెడుగత్తు గబ్బుగడ్డి
గంపలో వేసికొని వచ్చి చంపఁజాలు
పూనికను గ్రమ్ముకొని నామొగాన వైచు. 49
క. విను సూపెచర్య కినుమడి
గొనకొని కావించు దానికోడలి నడతల్
కనికని వేసారితి హె
చ్చెను బాపఁపుఁగాల మనుచుఁ జెప్పెడు వేళన్. 50
గాలి - వాన
సీ. చండవేగోత్థ భూమండల ధూళ్యాప్తి
పంకీకృతాభ్ర కూలంకషాంభ
మభ్రోత్పతద్దృష ద్వ్యాఘాత భగ్నధా
త్రండక్షర ద్బాహ్యకాండకాండ
ముద్రిభిత్కేల్యట వ్యగ్ర భాగద్రాక్కృ
త ప్రోద్ధుతక్షమాస్థ క్షమాజ
ముగ్రత్రిపుర ధీకృదుగ్ర త్వరోద్ధుత
ద్యోవీర్యటద్ధరిత్యున్నత పుర
తే. ముద్ధుతాబ్ధి హ్రద హ్రాదినీద్ధ వార్ము
హుర్ముహుర్హతి నిపతద్భహూరుచక్ర
వాళమద్ర్యశ్మపూరితవార్ధి వీచె
భయదగతి నొక్క ఝంఝాప్రభంజనంబు. 51
మ. వరుణాశాగతమారుతోద్దతశిలావ్రాతాహతిద్రాగ్ధళ
త్తరళద్యోపతనాతిభీతిభరితాంతబ్రహ్మదత్తార్జునో
త్కరముత్ప్రస్తరముఖ్యవస్తుఘటితస్తంభభ్రమాపాదిభీ
కరవాతోత్థధరాపరాగవలయౌఘమ్ముల్ దనర్చె న్మహిన్. 52
వ. మఱియు నవ్వాయువు శోషితసింధురాజంబును గర్జవిస్ఫాటనంబును గావున ధనంజయపరాక్రమంబును నష్టకబంధనంబును బలాశివిజయంబును గావున దాశరథిప్రతాపంబును ఖగరాజమానభంగంబును శైలబలఘాతియుఁ గావున మహేంద్రవిక్రమంబు ననుకరించె నంత. 53
ఉ. భేక శుభప్రదం బనలభీమ మనేకప ఘోణికాసరా
నీక శరీరతాపహ మనీర తటాక నదీనదాది నీ
రాకర హర్షకారణ మహఃపతి దీప్తి నిరోధికంధరా
లోకన హృష్ట భీత శిఖిలోక మరాళము సోన దోఁచినన్. 54
చ. జలదము నీలిచల్లడము శక్ర శరాసనమొప్పుకాసె ధా
రలు తెలిజిల్లుపేరు బకరాజి వహించిన బూదిపూఁత ల
గ్గలపు మెఱుంగు లాయుధపుఁ గాంతులు గర్జిత గర్జలొప్పఁగాఁ
దొలకరి వీరముష్టి కడుఁద్రొక్కె నభస్స్థల పణ్య వీథికన్. 55
సీ. ఆకాశ కరికుథంబై యొప్పు మొకమాలు
కాల కువిందోత్థ నీల పటము
మిహిరాంగనాభంగ మేచకోల్లాభంబు
కకుబంగనా నీల కంబళంబు
కమలజాండ భ్రాష్ట్రగత మషీవ్రాతంబు
ద్యుమణి దీపోత్థత ధూమచయము
నడిమిలోకము ఱేని నల్లపట్టు గుడారు
ప్రకృతి కస్తూరికాపంకచర్చ
తే. యనుచు జగముల జనములు వినుతి సేయ
నీల కాకోల కలకంఠ నీలకంఠ
కజ్జల ప్రజ్వల న్నీలకంఠకంఠ
ఖంజరీటాభ ఘనమనాఘనము నెరసె. 56
మ. తగఁ దేజంబను బల్పిరంగి జలధృత్సంఘంబు మందుంచి పొం
దుగ శంబంబను గుండువేసి పటువిద్యుద్వహ్నిచే భ్రాష్ట్ర మం
టఁగఁ గాలంబను యంత్రకారకుఁడు చూడన్ మ్రోయు నామ్రోఁతలై
జగముల్ కంపమునొంద మ్రోసె ఘనముల్ సంభీషణాహంకృతిన్. 57
సీ. వనదాంజనగ్రావమునఁ గనచ్ఛోణాంశు
వితతిగళత్సుధాప్రతతు లనఁగ
జలదపూర్ణాజాండ జలరాశితట మరు
చ్చలితవిద్రుమలతాచయ మనంగ
నమరులకడ వినోదము చూపు సమయమాం
త్రికు నోర వెడ లగ్నిదీప్తు లనఁగ
ధారాధరాహ్వయవారణేంద్రమదారు
ణేక్షణాంచలకాంతు లెసఁగె ననఁగ
తే. ఘనఘనాఘనగహనసంఘాతములను
గర్జితధ్వానములు మ్రోయఁగా రహించు
దావపావళకీల లందంద పర్వె
ననఁగ దళుకొత్తెఁ జంచల లభ్రసరణి 58
సీ. బిబిబిబి ద్గరగర ద్భేకభీమధ్వని
వివిధజంతుశ్రేణిఁ జెవుడుపఱుప
ధిగధిగ ద్ఘృణిగణదేదీప్యవిద్యుచ్ఛ
టల నిశల్ పవలట్ల వెలుఁగుచుండఁ
బెటపెటార్భటి రటచ్చటులాభ్రనిర్ఘోష
ముల ముజ్జగమువార లులికిపడఁగ
ఘుమఘుమారావ సంకులకులాచలకుభృ
త్కుహరానిలముల దిక్కోటు లురుల
తే. ఖిటఖిట యటంచుఁ గరక లుత్కటలురాల
నిగనిగద్యుతి మేఘముల్ నింగి నెరయ
ఫళఫళ పయఃపృషత్పరంపరలు గవియ
ఝోరు ఝోరున దారుణాసార మడరె. 59
క. పటుధాటీరటదుత్కట
పటహలటహ కోటరములు పాటిలినటులన్
నెటనెట పటపట వెటవెట
పిటపిట చటులార్బటులను బిడుగులు పడియెన్. 60
వ. అప్పుడు. 61
సీ. గగనమండల భద్ర కాయమానంబున
ఘసపంక్తులను మేలుకట్లు కట్టి
ధరణి వేదిక మీఁదఁ గరళానికాయ మౌ
క్తికముల రంగవల్లికలు దీర్చి
ఘనఘోష భేరికాధ్వనులు బర్హిణగళ
ధ్వానకాహళ నినాదములు మ్రోయఁ
దెగని మెఱుంగుల దివ్వటీలు చెలంగ
ద్విజరాజమంత్రముల్ విస్తరిల్ల
తే. వృష్టి గజరాజగామినీవిభుఁడు సమయ
పురుషుఁ డయ్యెడ నిమ్నగాపుత్రికలను
గాంచి పెంచి ప్రమోదంబు గడలుకొనఁగఁ
బరిణయమొనర్చె శరధికి భవశరధికి. 62
తే. అప్పు డవ్వానకొట్టున నళికి యుళికి
పడిన గోడలు నొరుగు కంబముల పట్లు
వదలి కూలిన గోపురావళులు గల్గు
పాడుగుడిలోని కెనుబోఁతు పఱచి నిలిచె. 63
క. అంతట వర్షము నిలిచె ది
నాంతము జనియించెఁ గజ్జలాభ్ఠర తమాలా
శ్రాంతరుచి పర్వె నెల్లెడ
సంతమసము చుక్కలమరె సత్ఫథవీథిన్. 64
క. ఎనుబోఁతు నపుడు కుమ్మరి
తన యింటికి రాకయున్నఁ దత్పుర మందున్
వనముల వంకల డొంకలఁ
గనుగొనుచున్ వచ్చివచ్చి కని యచ్చోటన్. 65
ఉ. లంపులమారిదాన! నిను లాచుక మాదిగవాఁడు గోయ, వే
కౌంపకుఁ బొమ్మటంచు మిణుగుర్లు జనింపఁగఁ బండ్లుదీటి మై
కంపముపుట్టఁ జేగుదియకట్టెను దిట్టుచుఁ గొట్టఁ బోఁతు బల్
గుంపెన నింటికై చనినఁ గుమ్మరి గాఁడినిగట్టెఁ గట్టినన్. 66
తే. కట్టు విడువకుమని చెప్పి కాంతతోడ
రేయి యొకరీతిఁ గడపి యా రేపకడను
గుమ్మ రయ్యూరిపల్లెలఁ గుండలమ్మ
వెడలఁ దద్భార్య జాతుల వెదకుచుండె. 67
ఉ. సారణ నామధేయుఁ డొక సాలియవాఁడు మనోజ్ఞమూర్తి కా
శ్మీర ధరిత్రినుండి యల సింధువసుంధరఁ జేరఁ బోవఁగా
దారిని రాఁగ రాగమునఁ దప్పక యాతని దిక్కు చూచి, “యే
యూ? రెటకేఁగె? దేమి పని? యున్న తెఱంగెఱిఁగింపుమా!" యనన్. 68
తే. అతడు దాని నెగాదిగ నరసి చూచి
దుడ్డె గట్టిది పనిలేక తొల్తఁ దానె
పిలిచె నిది పాట్లమారి గావలె నటంచుఁ
జేరి తన పేరు పురి పేరు చెప్పి నిలిచి. 69
సీ. దప్పి కిమ్మన మతి దప్పినదా? యనుఁ
జెంబు దెమ్మనిన్న గుచంబె? యనును
గూరఁ బెట్టుమనఁ జేకూఱెనా? హిత మను
నన్న మడిగిన నధ్వాన్న మనును
సున్న మిమ్మన్నఁ గూసున్న మేలనుఁ బోఁక
వక్కలేవన్న గుర్వక్కె యనును
నిప్పని పలుకఁగా నిప్పనికని యను
నాకిమ్మనిన మసియాకె యనును
తే. దేహ మలసె నటన్న సందేహమా? య
టంచు నిట్లేపురేఁగి యమ్మించుఁబోఁడి
యతని మాటల కరమాట లాడుకొనుచుఁ
గేరి నవ్వినఁ జూచి యా సారణుండు. 70
క. నెఱమాటలఁ గోడిగముల
నరమాటల జాణతనము లతిచతురతలన్
బరిహాసంబుల నీసరి
పెఱకాయపు సతులు లేరు బిసరుహగంధీ! 71
వ. అని పలికి యత. 72
ఉ. కొమ్మరొ! ప్రొద్దుగుంకె నెటకుం జనలేను బరుండ నింత చో
టిమ్మని పల్కరింపఁ దరళేక్షణ మంచి దటంచు నవ్వుచున్
రమ్మని చేరఁబిల్చి యరరమ్మొగి మూసి గడెన్ గదించి మో
దమ్మున రెట్టఁబట్టికొని దర్పకు కేళికి సంభ్రమించినన్. 73,
తే. అతఁడు సురతాభిలాష సంగతుఁడుగాన
మంచిదని సమ్మతించిన మమత తోడఁ
గ్రుచ్చి కౌఁగిఁటఁ జేర్చుక కుచములొత్తి
యెనసి మదనరణక్రీడఁ బెనఁగులాడ. 74
ఉ. అంతట దానిభర్త నిలయాంగణసీమకు వచ్చి నిల్చి య
య్యింతిని దల్పుదీయుమని యెంతయు ఘర్షణతోడఁ బిల్చినం
జింత యొకింతలేక యల చేడియ యేగతి బోంకుఁ? జెప్పు మో
కాంత! యటంచు నంచ యడుగన్ విని యాబిడ యూర్పు సంధిలన్. 75
తే. తెలియ దెటువలె బొంకునో జలజగర్భ
వీతిరత్నమ! చిక్కులు పెట్టనేల?
చెప్పినను జెప్పు మిక్కథఁ జిత్త మలర
వినియెద నటన్న రాయంచవిభుఁడు పలికె. 76
చ. అటువలె భర్త పిల్చిన భయంబున జారుఁడు కంప మొంద నా
కుటిల సుకుంత లయ్యెడను గొబ్బున వాని భయంబు వాపి యు
త్కటధృతి సైరిభంబు మెడఁ గట్టిన త్రాడు వదల్చి దైవమా!
కటకట! యెట్లు సంగతముగా నెనుఁబోతును గల్గఁ జేసితే! 77
తే. గాఁడిపట్టున నిల్వదు కట్టివేయఁ
దరము గాదంచు వాకిలిఁ దెఱచి “పోతు
వెడలి పొయ్యీని వాకిలి వేయు" మంచు
మగనితోఁ జెప్పి యా దిట్ట మమత పుట్ట. 78
తే. ఈ దయానిధి వీథిలో నేఁగుచుండఁ
బిలిచి తోడ్తెచ్చితిని మెడఁదలుగుఁ బెట్ట
వింత మానిసిఁ గని కట్టివేయ నీక
యురుకఁగాఁ దల్పు వేసితి నోయి రమణ! 79
క. అని చెప్పి మగనిచే జా
రుని నుతి సేయించి వారిరుహముఖియు విభుం
డును దొంటి రీతి నుండిరి
యని యంచ వచించునెడ నిశాంతంబయ్యెన్. 80
చ. పొనపొన నిద్రమబ్బునఁ బ్రఫుల్లసరోజదళాయతాక్షి మె
ల్లన నృపమోహతాపమునఁ లంపటతోఁ జనె నంచ దెల్పఁ దా
వినిన కథాచమత్కృతికి వేమఱు నౌఁదల యూఁచికొంచు హా
యనుచు నిడూర్పు పుచ్చుచు నయారె యటంచును బోయె నింటికిన్. 81
తే. పోయి యభ్రంకషంబైన చాయ లొలుకు
కలువరాఱాల కళుకు లోపల రహించు
తళుకు మగరాల గోడలుగల సుపాణి
మేటి క్రొమ్ముత్తియపు ఱాతిమేడలోన. 82
చ. పఱుపు పరంగి పోషుగల బంగరుమంచముపై వసించి భా
స్కరుఁ డుదయింప నూడిగపుఁ గామిని లేపఁగ నిద్ర లేచి త
త్ఖరకరుఁ డస్తమించు దనుకా నొకరీతి మెలంగి చీఁకటుల్
నెరసిన పిమ్మటన్ నలిననేత్ర మహిపతిమీఁది కోరికన్. 83
ఉ. రాలు మెరాలు వాలు సవరాలు మెఱుంగుల నూపురాలు వ
జ్రాలసరాలు మేలు బవరాలు వరాల జిరాలు తూలు హా
రాలు తురాలు ముంగయి మురాలు తతాల సిరాలు సందితో
రా లుదుటుంగరాలు జిగిరాలఁగ నా జవరాలు దా ల్చొగిన్. 84
సీ. చీర కుచ్చులు నేల జీరకుండఁగఁ బట్టు
కాని పార్శ్వముల సఖీజనము నడువఁ
బాదుకల్ మెట్టిరాఁ బదిల మం చుడిగంపు
టింతులు కైదండ లిచ్చి కొలువ
మనవుల కని చెలుల్ గునుకు పర్వున వచ్చి
మొగ తెఱకట్టుతో ముచ్చటాడఁ
బ్రొద్దుననే పనుల్ పూని చేయుద మంచు
బోనకత్తెలు వేగిరాన రాఁగఁ
తే. ద్వరితగతి నిండ్లకుఁ జనంగఁ దమకుఁ దమకు
సెల నొసఁగు మంచుఁ బాటలు సెప్పు విప్ర
యోష లేతేర నొయ్యార ముట్టిపడఁగ
వచ్చి నిల్చిన రాయంచ మెచ్చి యపుడు. 85
సీ. సొగసు మిటారంబు సొంపు నొయ్యారంబు
నీటు జగ్గుఁదనంబు నెఱతనంబు
సొబగు నాగరికంబు చొక్కాటమును డెక్కు
గరగరికతనంబు ఘనత నడత
హొయలు చక్కఁదనంబు నొసపరి నెఱఠీవి
సవరణ చెలువంబు సరసరీతి
హౌసు చమత్కార మారజంబును నేర్పు
గహ్వరంబును (?) నాయకంబు వన్నె
తే. సిస్తు జిగిబిగి వగబాగు చిన్న యొప్పు
పేరు నాణెంబు మురిపెంబు పెద్దతనము
కులుకు ప్రౌఢత్వ మభినుతి గొనబు నెలవు
నడత యిట్లుండ వలదె? హా! యనుచుఁ బలికె. 86
వ. ఇవ్విధంబునఁ దనుమెచ్చి పలికిన రాయంచం జూచి హేమావతి యిట్లనియె. 87
క. తురగము వృషభముతోఁ దన
తెఱఁగెన్నుచుఁ దనకుఁ గసవు దేని చెలిని ద
ద్వర సుతు సతి నెంచెఁ గదా!
యెఱిఁగింపుము దాని చర్య లెట్టివొ యనినన్. 88
ఆ. అంచ మించుఁబోఁడి యాననం బీక్షించి
యడుగవలయు నిట్టు లడిగినపుడు
చెప్పకున్నఁ దనదు శేముషి యది యేల
యనుచు నిట్టు లనియె నాదరమున.
పదునెనిమిదవ రాత్రి కథ
అత్త కోడండ్రు ఉపపతులఁ గూడుట
శా. శ్రీరామంబను నొక్క పట్టణము ధాత్రిన్ మించుఁ జంచన్మణీ
సౌధస్తోమ వధూముఖేందు మృణి సంస్పర్శస్రవ త్స్వచ్ఛ తా
రాధీశాశ్మ పయఃపృషచ్చయ విధూతాకాశ కూలంకషా
సాధూత్తుంగ తటీ మునీశ్వర తపస్సంజాత సంతాపమై. 90
తే. సాల మున్నతి భూర్భువస్స్వర్మహర్జ
న సుతపస్సత్యములు ఖేయ నైమ్న్య మతల
వితల సుతల తలాతల తం రసాత
లము మహాతల బలిసదనము లెఱుంగు. 91
చ. కనఁ బురిచుట్టు తోఁటల సుగంధఫలంబులు రాల వానిపైఁ
బనసలు పండి త్రెళ్లిపడుపాటున రొంపులు గట్ట వాని మీఁ
దనె రసదాళి వ్రీలి రసధారలు నించఁగనైన యుబ్బలిన్
జనువడిఁ భాంథు లందుఁ బడ సారె హసింతురు శాలిపాలికల్. 92