శుకసప్తతి/ఉపకథ
నుపమానంబుగా యవనికాభ్యంతరంబున నుండి చెప్పందొడంగె నీవు నాకథ వినుము మఱి పోదువు గాక యని యప్పతంగపుంగవం బిట్లని చెప్పందొడంగె. 238
క. ఆకథ యేలాగనినఁ బ
రాకు విశాలం బనాపురం బోకటి తగుం
గాకోదరయువసౌథా
నీకాయతకమలఖేయనిరుపమ మగుచున్. 239
క. అందొక శూద్రుఁడు సుమతి య
నం దగుఁ బద్మిని యనం దనర్చిన పరిపూ
ర్ణేందువదన యిల్లాలుగఁ
బెందెవులుం బోని లేమి పెటపెటఁ బేల్పన్. 240
సీ. చేయప్పు లనుచు నిచ్చినవారు కటువుగా
నడుగ నుంకించి నోరాడ కరుగ
నెనరైనజుట్టాలమనుచు వచ్చినవారు
బడలిక చేతఁ జెప్పకయె చనఁగ
నాయవారంబున కనుచుఁ జేరినవారు
పరిహసింపక మున్నె తిరిగిపోవ
నెక్కలె జోగంచు నేతెంచువారు మా
టాడి చూడక వేగ మవలికేగ
తే. శిశువు లెల్లను గలవారి చిన్నవాండ్రు
తినెడి చిఱుతిండి గని యది తెమ్మటంచు
గీజుపోరుట కెదఁ బెల్లగిల్లఁ బొగిలి
పొలఁతి యూరార్ప నతఁడు కాఁపురము సేయు. 241
తే. కొఱుకునకు లేక మూషికకోటి చేర
కునికి మార్జాలజాల మాతనినికాయ
సీమ వీక్షింపఁగా మరుభూమి యయ్యె
నౌర దారిద్ర్యమహిమ యేమనఁగవచ్చు. 212
క. ఈజూడ లేమిచేఁ గడుఁ
దేజము చెడి వంటచెఱకుఁ దెచ్చుచుఁ బరనా
రీజనుల కమ్మి యాతఁడు
గాజు గడపినట్లు దినము గడపుచు నుండెన్. 243
వ. ఇట్లుండి యతం డొక్కనాఁడు. 244
చ. వలనగు పుట్టగోచి బిగువాళ్లును సుంకపుకాసులు న్విభా
సిలు కరసానగొడ్డలియుఁ జిక్కమున న్సొరకాయబుఱ్ఱలోఁ
జలిదియు నుంచి బంధుజనసంతతిదర్శనభీతి లోఁగుచుం
గెళవులఁ జూచికొంచు నరిగె న్గహనంబునకై రయంబునన్. 245
మ. అపు డొక్కించుక మబ్బుగానఁబడి యింతై యంతయై మించి వి
ష్ణుపదంబంతయు నాక్రమించి జనసందోహేక్షణాంథత్వకృ
చ్చపలంబై కడుగర్జితప్రబలమై సంజూతఝంఝామరు
ద్విపులంబై యొకవానవట్టె వసుధావిర్భూతపంకంబుగన్. 246
తే. అప్పు డాశూద్రుఁ డిదె వర్ష మరుగుదెంచె
నింక నెట్లని భీతితో నేగి యొక్క
దారుకల్పితహేరంబథామసీమఁ
గాంచి యందుండె బ్రతికితిగా యటంచు. 247
క. దళమయ్యె వర్ష మంబుధిఁ
దలక్రిందుగఁ బట్టినట్లు ధారాశ్రేణీ
ఝళఝళలు న్మెఱపుల బ
ల్ధళధళలున్ స్తనితఫెళఫెళ ల్విలసిల్లన్. 248
సీ. పక్షపుటాంతరప్రాపితముఖపాళి
శాఖాగ్రవసదండజవ్రజంబు
బర్హివిభ్రమజాతభయపూర్ణబిలముఖో
గమనాసమర్థాహిసముదయంబుఁ
గేదారకృతతటాకోదారప్రతిరతా
బ్జాలోలసంచరద్ధలికనికర
మర్ధముహూర్తసాప్యాయితసికతావ
శిష్టాంబురాశి యాశీచయంబు
తే. గిరిదరీసుప్తగర్జితోత్కరహఠాత్ప్ర
బుద్ధసంక్రుద్ధశార్దూలభూరినఖశి
ఖోరునిహతసమీపగండోపలంబు
వర్ణన మొనర్పఁదగియె నవ్వర్ష మపుడు. 249
ఉ. అంతట నాత్మలో సుమతి యంబుజబాంధవుఁ డస్తమింపఁగా
నంతలు నింతలుం గల మదాత్మజు లాఁకట నేమియైరొ మ
క్కాంతవిభుండు తెచ్చుఁ గద గ్రాస మటంచుఁ దలంచుచుండఁగా
వంత యొనర్చెఁ జల్లనగు వానలు నెండలు ఱిత్త యిత్తఱిన్. 250
క. దినదినము ననక యేవన
మున కేగక యున్న నింటఁ బ్రొయి రాఁజదుగా
పెనువాన యింతట న్వెలి
సిన నేగతిఁ బోదు ఱిత్తచేతులతోడన్. 251
క. నేటి కొకపూఁట కేనియుఁ
గూటికి లేకున్న ఱేపు గొడ్డలియెత్తం
బాటిల్లదు బలిమి నిరా
ఘాటత్వర నడవి కరుగఁగాఁ దరమగునే. 252
క. అని తలఁచి నాల్గుదిక్కులు
గనుఁగొని సముదారదారుకల్పితగణనా
థునిఁ జూచి దొరకెఁ గదరా
యనుచు న్వెసఁ జేరి యాతఁ డతికుతుకమునన్. 253
తే. చేరి యీచేవమ్రానిపిళ్లారి నఱికి
చెక్క లొనరించి యంగడిఁ జేర్చి యమ్మి
యింటి కేగుట కార్య మింకేటి దేవుఁ
డేను గూటికి వగవఁగా నేమి కలదు. 254
తే. ఊరివారెల్ల నేఁటేఁట నొప్పగింపఁ
గడుపు విరియంగఁ దినీ పండ్లు గుడుములెల్ల
వారికొంపలలోఁ దప్పిదారి యున్న
వెల్ల దినుమని తనతేజి కిచ్చు సెలవు. 255
క. కావున మఱి వీఁ డెక్కడి
దేవుండొకొ దేవుఁడైన దృఢతరకరుణా
శ్రీ వెలయ సిరు లొసంగఁడె
యీవేళం దనకటంచుఁ గృతనిశ్చయుఁడై. 256
తే. పొడవుగా నెత్తి గొడ్డలి పూనిపట్టి
నఱఁకబోయిన నవ్విఘ్ననాయకుండు
నిలునిలువు మింత యేటికి నేఁటినుండి
దినము నూఱేసి మాడలు దెచ్చియిత్తు. 257
వ. అని పలికి యాశ్చర్యమగ్నుం డగు నతని చేతికి నిజమాయాప్రభావసంపన్నం బగు మాడలముడుపు తుండాగ్రంబున నొసంగి ప్రతిదినంబు నంబురుహబంధుబింబోదయంబున నరుగుదె మ్మెవ్వరితో నేనియు నివ్విధంబునుం జెప్పిన నీకు నాకుం బనీలే దని యనుచున్నంతలో నొట్టుపెట్టినగతి వాన దొట్టున వెలిసిన నదియును లంబోదరమహాదరంబుగా నెంచి యింటికిం జని తనవాలుగంటికిం ధనంబొసంగిన నొయ్యన వలయు వస్తువు లస్తోకంబుగాఁ దెచ్చికొని కృతకృత్యయయ్యె నది మొదలుగా నతండునుం బూర్వోక్తసువర్ణప్రదాయకుం డగువినాయకువలనం దినదిన ప్రవర్ధమానమహావైభవుండై యుండె నంత. 258
క. పొరుగింటి యువతి మండో
దరి యనునది పద్మినీసుధాకరవదనా
గురువిభవముఁ జూచి నిరం
తరతాప మసూయకతనఁ దను నలయింపన్. 259
మ. ఒకనాఁ డాయమయింటి కేగి కపటోద్యోగంబున న్లేనిమ
చ్చికతో ముచ్చటలాడి నీకు సరి యేసీమంతిను ల్లేరు సు
మ్మెకసక్కెంబులు గావు లేమిపడుచో నీకైవడి న్వైభవా
ధీకవై యుండెడువేళ నేకగుణసందీప్తస్థితిం గాంచుటన్. 260
క. ఒకమాటఁ దెలిసికొన వేఁ
డుకయై యుండు మఱి యెన్నఁడు న్నే రాఁగూ
డకయుండు పనులబడి నీ
వకుటిలహృదయాబ్ద వగుట నడిగెదఁ జెపుమా. 261
క. ఏనెఱిఁగిన బ్రతుకే గద
యీనడువడి యెట్లు కలిగే నింతటిలోఁ గాం
తా నిక్షేపముఁ గంటివొ
పోనీ యెట్లైన గూఢముగ వర్ధిలుమా. 262
చ. అనవిని పద్మినీసతి ముఖాబ్జమునం జిఱునవ్వుదోఁప నా
కును మది సందియంబె యెసఁగుం ధన మేగతిఁ జేరునంచు నే
వినినది లేదు మద్విభుని వేఁడెదఁ దెల్పెడివారెకారు చె
ప్పిన నదియెల్ల నీకు వినిపించెద నీయెడ దాఁచనేర్తునే. 263
తే. అనిన మందోదరీమందయాన పల్కు
లెన్ని నేర్చితి వమ్మ నీ వెఱుఁగకుండ
నడఁచుకొన్నాఁడె నీమనోనాథుఁ డకట
యిదియె నిజమైన నీమను వేటిమనువు. 264
మ. అకటా నీవిటు చేటుపాటులకు లోనైయున్నయిల్లాల విం
తెకదా పుట్టినయిల్లుఁ జేర్చు వగలేదే సొమ్ము నీతోడఁ దె
ల్పక నెవ్వారికిఁ దెల్పు నాస్త మది దాఁపం బల్కఁగాఁ బోలు నే
లిక యెన్నేనియు నేల చాలు పలుకు ల్విన్నంతనే తోఁచెడిన్. 265
క. నామగనివంటివాఁ డీ
భూమిన్ లేఁడమ్మ యేనె పోరాడుదు గా
కేమాట యైన నాతో
దామునుపే తెలుపు నవ్విధం బట్లుండెన్. 266
తే. ఇది యెఱుంగక యున్న నా కేమి కొదవ
నీకుఁ దెలియక యుండుట నీతిగాదు
చేరి వరువేఁడు మిమ్మాటఁ జెప్పకున్న
జత్తు సరిపోదు ననుము నిస్సంశయముగ. 267
మ. అని మందోదరి యింటి కేగుటయు నయ్యజాక్షి యారేయిఁ జ
ల్లని పూఁబాన్పున వీడె మిచ్చి పతి కుల్లాసంబుఁ గల్పించి యా
యనతో మిమ్మిఁక నమ్మరాదు గద నాథా యీసిరు ల్గల్గుటె
ల్లను నాకు న్వివరింపరైతిరని లీలాకోపముం జూపినన్. 268
క. సుమతి రతికేళి మీఁదం
దమకము గలవాఁడు గాన దాని నసంబం
ధమహానునయోక్తుల వ
క్షమునం గదియించి కూర్మి గడలుకొనంగన్. 269
క. ఇది తెలిపిన నపుడే సం
పదవోవుంగాన నెఱుకపలుకక యుంటిం
గొదవా యిది నావలనన్
ముదితా మది తాప మేల మోవియ్యఁగదే. 270
తే. అని యతఁడు వెండియును వేఁడ నవ్వధూటి
యింతలోఁబోవుసంపద యెన్నినాళ్లు
నిలుచు నౌలెండ నాతోడఁ దెలుపఁదగదె
చాలు విడుమంచుఁ దరితీపు చలము నెఱప. 271
క. ఆసుమతి యపుడు కుసుమశ
రాసోన్మాదమున నాగణాధిపుకరుణా
శ్రీసముపలబ్ధిఁ గంటి మ
హాసంపద లంచుఁ దెలిపె నాద్యంతంబున్. 272
క. అంతట నది యప్పుడె చని
మంతనమున గోడఁ జేరి మందోదరితో
నంతయును దెలిపి క్రమ్మఱి
కాంతునికడనుండె గుట్టు గలయదివోలెన్. 273
శా. ఆమందోదరి చిఱ్ఱుబు స్సను చసూయాక్రాంతయై పోయి యే
మేమో వేఁడెడు బిడ్డలంగదిసి యే నిం కెచ్చటం దెత్తు న
య్యా మీతండ్రి గడింపలేదు గద వెయ్యా ర్లెన్నఁడుం జాలు మీ
మోము ల్దిందురుగాక యిం కనుచు వీఁపు ల్చిట్లిపో గొట్టుచున్. 274
తే. చట్టితోఁ జట్టి పగులంగఁ గొట్టి తనదు
పదరులకు నింటి బలుకుక్క లదరి కూయ
నడరు భయమున గుక్కుమిక్కనక వెనుక
వెనుక కొదిగెడు తనప్రాణవిభునిఁ జేరి. 275
క. మగవాఁడ ననుచు నున్నా
వగునగునే కడుపు గట్టి యప్పులు మిగులన్
దెగిచి యిటు వండిపెట్టినఁ
బొగులవు కుంభంబుమీఁది పొట్టేలుక్రియన్. 276
క. కిగ్గాడికాండ్రె యెపుడుం
దగ్గని సంపదలఁ బొదలఁ దామది యకటా
బగ్గున మండెడు నీకును
సిగ్గించుక లేదు డొక్క జేనెఁడు గాదే. 277
క. పొరిగింటి పద్మినీసతి
గిరుకుచు మట్టియలు గిలుకు గిలుకని నడువన్
మెరమెరలు పుట్టవే కాఁ
పుర మేటికి మగఁడు పొట్టపోయక యున్నన్. 278
క. అని శాంతి దెచ్చుకొని ప
ద్మినిచెప్పిన మాటలెల్లఁ దెలిపిన నతఁడే
నును జని పిళ్లారిని నలు
కిన నతఁడే యిచ్చు సిరులు గెలిచితి ననుచున్. 279
తే. అంత నేగిన గణనాయకాలయమున
కరిగె నాతండు సుమతియు నపుడె చనియె
వారి నిద్దఱిఁ జూచి యవ్వారణాస్యుఁ
డధికకోపానుతాపదురాపుఁ డగుచు. 280
తే. ఒరుల కేటికిఁ దెలిపితి వోరి యనుచు
సుమతిఁ గొట్టించెఁ బ్రమథయూధములచేత
నేర నీ వేలవచ్చితీ వోరి యనుచు
నట్లు సేయించె నాఁడేగినట్టివాని. 281
తే. ఆసుమతి యట్లు నొగిలి గేహంబుఁ జేరి
యంతయును దెల్పఁ బద్మిని యడరు వగలం
దూలి మందోదరీకాంత తోడనేల
దెలిపితి నటంచు మిగులఁ జింతిలఁదొడంగె. 282
ఉ. కావున విక్రమార్క వెనుకన్మదిలో నిటువంటికార్య మే
లా వినిపింపు మంటి నని లాఘవవృత్తికి లోనుగాక నీ
వే విశదంబుగా నరయు మీ దినమెల్లను దోఁపకున్న నే
నీవిధమంచు ఱేపు వచియించెద నేఁడటు పోయివచ్చెదన్. 283
క. అని బాలసరస్వతి య
జ్జనపతికిని దెలిపె నని రసస్థితి మిగుల
న్వనిత కలశుకము దెలుపం
దినకరుఁ డుదయాద్రికరుగుదేఁ దఱి యయ్యెన్. 284
క. అంతఁ బ్రభావతి కేళిని
శాంతమునకు నేగి నాఁటి సంధ్యావేళన్
గంతునిభుఁ డైన ధరణీ
కాంతునికడ కరుగుచో శుకం బిట్లనియెన్. 235
తే. అమ్మ యమ్మంత్రిసుతప్రభావమ్ము వినుము
విక్రమార్కవసుంధరావిభుఁ డొకింత
తెలిసికొనలేక మఱునాఁడు పిలువఁబనుప
జనియె నమ్మీననయన యాస్థానమునకు. 286
వ. చని యవనీకాంతసమాసీన యగుటయు నమ్మానవేశ్వరుం డితరప్రసంగంబున కవకాశం బొసంగక యంబుచరహాసంబునకుఁ గారణంబుఁ దెలుపుమనిన నచ్చెలువ కలకల నవ్వి పరుల నడుగందగని కార్యం బడిగెద విట్లయిన ననాచరణీయం బగుప్రయోజనం బొనర్చి యాపిమ్మట వనటకుంబాలైన పాలికయను బాలికతోడి పోలికగలవాఁడ వగుదు వది యెట్లనిన నవధానంబుతో వినుమని యిట్లనియె. 287
రెండవయుపకథ
క. ధరపై రత్నావళి యను
పుర మొక్కటి కలదు గగనపూరితమణిగో
పురమై పరమేశ్వర్యా
కరమై సరమై కలసదగారోత్కరమై. 288
క. ఆవీట రత్నవిదుఁ డనఁ
గా వైశ్యాగ్రణి యొకండు కలఁ డాతనికిన్
దేవేరి యొకతె మన్మథ
దైవతమై పాలికాభిదాన తనర్చున్. 239