వాసిష్ఠరామాయణము (ద్విపద)/చతుర్థప్రకరణము
202
వాసిష్ఠరామాయణము
చతుర్థప్రకరణము
శ్రీతారకోల్లాస! - శేషాద్రివాస!
శ్రీతరిగొండ నృ - సింహ! ధూతాంహ!
విన్నవించెద నిదీ - వినుము వాల్మీకీ
నన్నసైగల నువ - శమనక్రమంబు
తనియఁ జెప్పఁగ, భర - ద్వాజుండు మరల
ననియె ని ట్లని 'యో మ - హా గురుదేవ!
చిరకృప నమ్మౌని - శ్రీరాఘవునకు
మఱి యేమి చెప్పె స - మ్మతముగా?' ననుచు
నడర భరద్వాజుఁ - డాసక్త్‌ నవల
నడుగ, వాల్మీకి యి - ట్లనె 'నోకుమార!10
శ్రీరఘుపతిని వ - సిష్ఠుఁడీక్షించి,
యారూఢకరుణ ని - ట్లనియె నోరామ!
వెలయ వేఁజెప్పిన - వివిధార్థములకు
వలనైన ఫలము జీ - వన్ముక్తి యగును,
నమరు దేహంబులం - దహమిక ద్యశ్య
సమితి యా త్మనుచును - జపలాకరముగ
నెందాఁకఁ ద్రవ్యాళి - నెనసి వర్తింపు
నందాఁకఁ జిత్తంబు - నందు విభ్రాంతి
తఱచగు చుండు, నం - తర్ముఖుం డగుచు,
మురువు చూపెడి జగం - బులను జిదగ్ని20
యందె తృణములట్ల - నాహుతిచేసి,
సందేహ ముక్తుఁడై - శాంతాత్ముఁ, డగుచుఁ!
బట్టుగాఁ దను దాను - భావింపుచుండి,
నట్టి సంయమిచిత్త-మందు విభ్రాంతి
కలుగ దెన్నటి' కన్నఁ - గాకుత్ స్థతిలకుఁ
డలరి వసిష్ఠ సం-యమి కిట్టు లనియె:
సద్గురువర్య! మీ - సత్కటాక్షమునఁ
జిద్గగనానంద - సీమలోఁ జేరి,
వసుధపై నేను జీ-వస్ముక్తి పదము
పసమీఱ బొందితిఁ; - బ్రాణధారణము 30
సేయు నుపాయంబుఁ - జెప్పవే!' యనిన
నా యతీశ్వరుఁ డిట్టు - లనియె' నో రామ!
వినుము చెప్పెదను నది - విశదంబు గాఁగ
ననిలధారణ మంచు - నన్నది యొకటి,
ఘనతరజ్ఞాన యో-గం బన నొకటి
యనువొందఁగాఁ గల వని మున్ను నీకు
బోధించియుంటి, ని-ప్పుడు నేను మరల
నా ధారణాయోగ -మమరఁ జెప్పెదను
తడఁబడు దేహశో ధనఁ జేసి మలము
కడిగి, రేచక, పూర-కములు, కుంభకము 40
గావింపుచునికి యో-గంబగు, సాత్మ
నేవేళ భావించి - యెఱుకకు నెఱుక
గాను దలంచి య-క్కడ సుఖించినదె
జ్ఞాన యోగంబగు; - శంభుండు మున్ను
అనిలధారణ చేయు - టతికష్ట మనుచు
ఘనమనో ధారణా • క్రమమున సిద్ధి
గలుగుటన్ జ్ఞానయో-గము సూక్ష్మముగను
విలసిత సూక్తుల - విరచించి యుంచె;;
తగునధికారి భే-దముల నారెండు
నగు యోగముల ధన్యు - లభ్యసింపుదురు; 50
అనిలధారణ చేయు-నపుడు లక్ష్యమున
మన మొప్ప నిలిచి సమ్మతిఁ బొందుచుండుఁ,
దలకొని ఘనమనో-ధారణ చేయ
నలరి మనముతోడ - ననిలంబు నిలుచు;
వాయుధారణ సేయు-వానికి ధరణి
నాయువు బహువృద్ధి - యగుచుండుఁ దొలుత
సాధించునపుడు క-ష్టం బగుఁగాన,
భూధవ! నీకు నే-ర్పుగను విజ్ఞాన
యోగంబుఁ జెప్పితి: - యుక్తితో దీని
బాగొప్ప సాధించి - పరమాత్మ వగుము. 60
రహిమీఱఁ బ్రాణధా-రణఁ జేయువారి
మహిమంబుఁ జెప్పెద - మది నిల్పి వినుము!
* భుశుండోపాఖ్యానము *
పాలుపొందు మేరువు - భూరిశృంగమునఁ
గళగల పద్మరా-గపుఝరీం గల్ప
తరు వొప్పుచుండు వి-స్తారమై, యందుఁ
గరమొప్ప దక్షిణ - స్కంధమధ్యమున
గురుతరంబుగ నొక్క - కోటర ముండు;
నిరవొంద దానిలో - హేమవల్లరులఁ
జాపట్టు నింట భు-శుండుఁ డన్ ఘనుఁడు
తాపస శ్రేష్ఠుండు, - త త్త్యార్థ విదుఁడు, 70
వీతరాగుఁడు, కాల-వేది, శ్రీమంతుఁ,
డాతత విశ్రాంతుఁ, - డధిక శాంతుండు,
ఆయువుగల పుణ్యు.. - డనఘవర్తనుఁడు
వాయస శ్రేష్ఠుండు - వసియించి యుండు.
అతనిఁ జూచుటకు నే - నరుగఁగా, నెదుట
నతిశయ్య వృక్షమం - దల్లి దట్టముగఁ
దెఱఁగొప్ప బంగారు - తీఁగెల కొనల
సరసంబులైన పు-ష్ప ఫలంబులందుఁ
గలకల ధ్వనులతోఁ - గలసి క్రీడించు
లలిత విహంగ జా-లములఁ జూచుచును, 80
అలఘు సహస్ర ద-శాబ్దనాళములఁ
జెలరేఁగి మెక్కుచుఁ - జిందు ద్రొక్కుచును,
వనజాతభవునకు - వాహనం బగుచుఁ
దనరారుహంస సం-తతులఁ జూచుచును,
నటుచనఁ జన నంజ-నాద్రి సమాన
వటుతర దేహంబు, - పక్షయుగంబు,
ఘనతీవ్రతుండంబు - గలి, గిరువంక
లను వృద్ధకాక జా-లంబులు గొలువ,
నచట సుఖాసీనుఁ-డైన భుశుండు
నచలాత్ము నీక్షించి - యంచుకుఁ బోయి 90
నిలిచిన, ననుఁజూచి - నెనరుతో లేచి,
నలువొప్ప విహితాస-నమున న న్నుంచి,
యుచితవృత్తిని నిల్చి-యుండగా, నట్టి
యచలితాత్మునిఁ గాంచి - యచటఁ గూర్చుండ
నియమించి, యాఘను - నెమ్మోముఁ జూచి,
దయపుట్ట వాయసో-త్తమున కిట్లంటి;
ఓ కాకపుంగవ! - యోపుణ్యచరిత!
యేకాలమందు నీ - విలను బుట్టితివి?
నీకుఁ దత్త్వజ్ఞాన - నిష్ఠ యె ట్లబ్బె?
నీ కాయు వెంతయ్య - నెఱి నేటివఱకు? 100
నీ కాంచనాద్రి యం-దిర వెవ్వఁ డిచ్చె?
నే కార్యములను నీ - వెఱిఁగి యుండుదువు?
ఆ కథ లెల్ల నీ - వరమర విడిచి
నాకుఁ దెల్పు' మటన్న-నగి' భుశుండుండు
పలికె నిట్లని 'ముని - ప్రవర! నా చంద
మెలమి నెట్లనిన మీ - కెఱిఁగింతు వినుడు!
అల పూర్వకాల మం-దంబికావిభుని
విలసితోత్సవము సే-వించు వేడుకలఁ
గర మొప్పుచుండెడి - కైలాసగిరికి
సరసమానసలైన - సప్తమాతృకలు 110
మనము లుప్పొంగఁగా - మచ్చికల్ మీఱఁ
జను మార్గమున సర-స్వతివాహ మగుచుఁ
బొలుచు హంసికకునుఁ - బొరి నలంబుసకు
నలరార వాహనం - బగు కాకమునకుఁ
బుట్టితి, పుట్టిన-ప్పుడె నన్నుఁ జూచి,
పటైన కరుణ నా - భారతీదేవి
యిట్టి బ్రహ్మజ్ఞాన - మిచ్చి రక్షించె;
నట్టికాలంబునం- దలరి మాతండ్రి
యీ కొటరమున న-న్నిరవుగా నుంచె;
నాకాలమున నుండి - యమర నిచ్చోట 120
నిలిచి యుండంగ న-నేక కల్పాంత
ములు, బహుమను కాల-ములు పోయె' ననిన
విని యిట్టు లంటి నే - వెఱఁగొంది యంత
'మునులు, యోగులువైన - మొనసి కల్పాంత
సమయంబులం దుండ - శక్తులుగారు,
విమలాత్మ! యెట్లు జీవించితి వీవు
అనిన భుశుంఠుఁ డిట్లనియె మునీంద్ర!
జననుతచరిత! యీశ్వరశాసనంబు
గడవ నెవ్వరికి శ-క్యముగాదు గనుకఁ
గడనుఁ గల్పాంతర -కాలంబులందుఁ 130
బొలుచు పృథివ్యాది - భూతజాలముల
నలఘురుద్రుండు ల-యముఁ జేసినపుడు
అతులిత తేజోమ-యంబైన భూత
వితతియం దేను ప్ర-వేశించి, యవల
మొనసి యాయారూప-ములను ధరించి,
యొనర నానందింపు - చుందు నెమ్మదిని'
ననిన నే నప్పు డి-ఒంటి భుశుండ!
వీను నీవు పరతత్త్వ • విదుఁడవు గాన
ఆ విలయంబులం-దణఁగి పోకుండి
యేవేవి చూచితి? - వెఱంగిపు' మనిన 140
సురుచిరాత్మకుఁ డా భు- శుండుఁ డిట్లనియె:
వరమునివర్య! త-ద్వార్తలు వినుము!
అరయఁగాఁ బెక్కేఁడు - లవనీతలంబు
నరశూన్యమై యుండె - నానాముఖముల,
మురు వొప్ప వన శైల-ములు భస్మమయ్యె,
నరుదుగా సూర్య చం-ద్రాగ్ను లణంగె.
మూఁడు లోకములను - ముంచెఁ దోయంబు,
క్రోడమై హరి మహా - క్రూరుఁ డైనట్టి
హేమాక్షు నణఁగించి - యిల నుద్ధరించె,
నీ మహామహిమంబు - నేను బాల్యమున 150
గనుఁగొనుచుంటిఁద-క్కక, యిదిగాక
గొనకొని మున్నేడ-గురు వసిష్ఠులను,
చెలువొప్ప నేను వీక్షింపుచుండితిని,
సొలయ కష్టమ పసి-ష్ఠుఁడవైన నిన్నుఁ
గనుగొంటినొకమాఱు - గగనంబునందుఁ,
బనిఁబూని యొకమాఱు - పవనంబు నందు,
ననువొంద నొక్క మా -ఱనలంబు నందు
నొనరంగ నొక్కమా-ఱుదకంబు నందు,
నొకమాఱు ధరణియం.- దొకమాఱు మఱియుఁ
బ్రకటమై తగు మహా - పర్వతమందు. 160
మొనన్ మహత్తత్త్వ - మున నొకమాఱు,
ననఘాత్ముఁడగు బ్రహ్మ - యం దొకమాఱు,
నురుతరప్రజ్ఞతో - సుద్భవం బొంది,
చరియింపుచుందువు - సకలలోకముల,
నరయ నీ జన్మంబు - లద్భుతలీల,
లరు దవి యటు లుండె, - నవిగాక నేను
అల చక్రి నూఱు బు-ద్ధావతారములు,
నలరార నూఱు క-ల్క్యవతారములును
ధరియించినవి గంటి, - ధ్వర నిదిగాక
తెరలి ముప్పదిమార్లు - త్రిపురముల్ గూలె, 170
దక్షమహాధ్వర - ద్వంసం బణంగె,
నక్షరకలిత వే-దావళు లరిగె,
బహుశాస్త్ర వితతులు, - బహుపురాణములు,
బహుళేతిహాసముల్ - పరువడి నేఁగె,
నలువొప్ప రామాయ-ణములు పె క్కరిగె,
సలలిత మోక్ష శా-స్త్రములగు గ్రంథ
లక్షలు నుదయించె, - లలిని వాల్మీకి
శిక్షచే, నితరుల - శిక్షచే, వ్యాస
మౌనిచే ఘనులైన - మనుజులచేతఁ
బూని రామాయణం - బులు, భారతాది 180
వరకథ లుదయించె - వసుమతి మీఁదఁ,
దరమిడి రామావ-తారంబు లెన్నఁ
బరఁగ భవిష్యదు-ద్భవముతోఁ గూడ
నరయఁ బండ్రెం డయ్యె, - నదియునుఁగాక
యిరవొంద శ్రీ విష్ణు! - డింక మీఁదటను
ధరియింపఁదగు నవ- తారంబుతోడ
రహినిఁ గృష్ణావతా-రములు పదాఱు
సహజంబుగా నగు - సంయమి శ్రేష్ఠ!
ఇట్టి జగద్భ్రాంతి - కేనాఁటి కవధి
పుట్ట, దేనేమి చె-ప్పుదు నింకమీఁద? 190
నీ వడిగిన వెల్ల - నిశ్చయంబుగను
నే వినిపించితి, - నీ వింక నేమి
వినవలతు?' వటన్న - విశ్వాస మొదవ
నొనర నే నీ ట్లంటి - 'నో వాయ సేంద్ర!
'పరఁగఁ బుట్టుచు గిట్టు - ప్రాణు లేరీతిఁ
జిరజీవు లగుదురు? - చెప్పవే! తెలియ'
నన వాయ సేంద్రుఁ డి-ట్లనె 'మునినాథ!
వినుము చెప్పెద నిది - విశదంబుగాను,
అరయఁగా దోషంబు - లను మౌక్తికముల,
నఱిముఱి వాసన- లను తంతువులను 200
వరుసగాఁ గూర్చి, య-వ్వలఁ గూర్చుసరణి
మఱచి యూరక - యున్న మదిగలవాని
బట్టదు మృత్యు వే - పట్టుననైన,
నట్టి చందం బెట్టు? - లనినఁ జెప్పెదను.
వినుము పావనమును, - విమలం బనేక
మును, చిన్మయము, సౌ-ఖ్యమును నైన పరమ
పదమునం దెవ్వని - భావనచేతఁ
గుదిరి చిత్తము గరం-గుచు నుండు, నట్టి
వాని నమ్మృత్యు దే-వత పట్ట వెఱచుఁ,
బూనిన సంసార - భోగవిచార
కర్మమూలములైన - కామాదిరిపుల
మర్మముల్ గని, వాని - మర్ధించి విడిచి,
తనువులోఁ బ్రాణ చిం-తనఁ జేయుచున్న
ఘనుల మృత్యువు పట్టఁ-గా నోడి యుఱుకు,
మొనసిన బహుదుఃఖ-ములను హరించు
తనప్రాణ చింతనే - తనసఖి యగుచు
నానంద మొందించు - నటువంటి సరణి
నేను చెప్పేద నది - నెలవుగా వినుము!
పాదుగా నుండెడి - ప్రాణంబు వెలిని
ద్వాదశాంగుళులంత - తరలి యడంగు, 220
నిదె రేచకంబగు - నిదె నిశ్చలతను
గదియ బహిః కుంభ-కం బగుచుండు,
నదియె క్రమ్మఱ హృద-యంబులోఁ జొచ్చి,
కదలకుండినఁ బూర-కంబగు నదియె.
ఘనతరాంతర కుంభ- కత్వంబు నొంది,
తనియని భంగి వాం - తర్యమం దనిల
చింతనం బది ప్రాణ - చింతనం బగుచు
సంతోషకరమగు - సహజంబుగాను,
నిందె చలింపక - యెవ్వరు నిలిచి
యుందురో వారు మ- హోన్నతు లగుచు
నతిశయశుద్ధ బు-ద్ధాత్మ లభిన్న
మతులై యెఱుక గల్గి - మనియుందు రిలను, 230
గన బహిరంతర్ము - ఖములందుఁ బ్రాణ
మునునై, యపానంబు - మొనసి వర్తించు,
నట్టి రెంటినిఁ గూర్ప - నా రెంటినడుమ
నెట్టనఁ జిత్తంబు - నిలిచియుండినదె
గుఱియైన కేవల - కుంభకం బనుచు
వరయోగు లగువారు - వచియింతు రిలను,
మఱియుఁ బ్రాణము పొద-మక యపానంబు
నఱిముఱి నణఁగంగ - నపు డెద్ది ప్రబలి
సత్తుగా నిలుచుఁ దద్ - జాసస్వరూప
ముత్తమోత్తమముగా - నూహించి, దాని 240
యం దైక్యమై, నిశ్చ-లానందపదము
నొంది, యందుఁ జలింప-కుండు మనంబు.
అట్టి ప్రాణసమాధి - యం దంటి, సతత
మట్టిట్టు చనక చి-దాకాశమందె
శాంతిచేఁ జిత్త వి-శ్రాంతినిఁ బొంది,
యాంతర్యసౌఖ్యంబు - ననుభవింపుచును
వసుధ భూతము, భావి - వర్తమానముల
విసువక కర్తనై - వీక్షింపుచుందు;
నలఘు సుఖంబులం - దాపదలందుఁ
గలుగు సౌఖ్యమును దు:-ఖమును బొందకను 250
సరవి నెన్నఁగ సర్వ - సముఁడనై మఱియు
వరసత్వభావభా-వనుఁడనై యెపుడు
చిరజీవినై ప్రకా శించి యిం దుందుఁ
బరమ మునీంద్ర! నా - బ్రతు కిట్టి దనిన
విని భుశుండునిఁ జూచి - 'విమలాత్మ! నీవు
ఘనకాలవేదవి - గాంభీర్యమతివి
పరతత్త్వరతుఁడవు - పావనాత్ముఁడవు
నిరతసంతోషివి - నీ చరిత్రములఁ
దలపోయ నతివిచి-త్రములు గావునను,
సలలిత విశ్వభూ-షణముగా నమరి, 260
తనివి, బొందుచు సదా-త్మసుఖాతిశయము
ననుభవింపుచు నుండు-మయ్య! నీ వీచట'
ననుచు వాయసయోగి - నచ్చట వీడు
కొని నేను వచ్చితిఁ - గుతలంబునందు
నానందముగ భుశుం - డాఖ్యాన మెవరు
పూని విన్నను వారు - భూరిచిత్పదము
నందుఁ బొందుట కర్హు-లగుచు జీవింతు,
రిందుకు సందియం - బించుక లేదు.
అలభుశుండునివలె - ననిలధారణము
చెలఁగి చేసినఁ జిరం-జీవు లయ్యెదరు. 270
మే నుండు యోగమున్ - మెచ్చక కొంద
ఱానందకరమగు - నట్టి విజ్ఞాన
యోగసాధనముఁ జే-యుదు, రందువలన
రాగదోషములు దూ-రము లగుఁ గానఁ,
గాయంబుపై నాశ - గలుగ, దందులను
వాయుధారణఁ - జేసి వసుధ జీవింప
నాస కొందఱు ప్రాజ్ఞు-లదియేల? యనినఁ
గాసెల వచ్చి యె-క్కడనైన నరుఁడు
అలసి నిద్రించి లిం-గాంగంబుతోడఁ
గలలను జెంది సు-ఖంబు, దుఃఖంబు 280
బొరిఁ బొరి ననుభవిం-పుచు దిశలందుఁ
జరియించు, నొకదిక్కు - శాశ్వతంబుగను
నిలువలేఁ,డాజీవు-నికి సంస్మరణము
దలఁప మనోభ్రాంతి - దము, మది దీర్ఘ
రమణమై తగుచిత్త - రాజ్యం బటంచు
నమర భావించు మీ - వంతరంగమున,
నిలలోన నీ స్థూల - మిరవుగా నుండ
వలె నంచు మదిలోన - వాంఛింపనేల?
జనియించువా రెల్లఁ - జచ్చుట నిజము,
కనుకఁ జచ్చుటకు దుః-ఖము నొందవలెనె? 290
అల రాగదోషంబు - లనెడి భుజంగ
ములు మనోబిలములో - మొనసి వసించి
కలచఁగా, మోక్షమా-ర్గంబు చొప్పడక
చలియింపుచుందురు - చాల మానవులు.
సరసులై సకలశా-స్త్రంబులు చదివి,
సరవిని రాగరో-షముల నణంపఁ
జాలని వాఁడు సు-స్వాదు వస్తువుల
నోలి మోయుచు గంధ - మూహింపలేని
ఖర మనఁదగు, వానిఁ - గాల్పనే తండ్రి!
అరయఁగా నటుగాన - నతిభయదంబు 300
ఘన ధైర్యఘాతి, మం-గళ రహితంబు
ననఁబడు హృత్పిశా-చావేశ మణఁచి,
యేనాఁడు చెడక య - హీనమౌ చిన్మ
యానందమునఁ బొందు - మయ్య! శ్రీరామ!
వాయసేంద్రునివలె - వాయుధారణముఁ
జేయుట విజ్ఞాన - సిద్ధియౌ టరుదు,
కావున నిర్వాణ - గతి నీయఁదగిన
దేవతార్చన రీతిఁ - దెల్పెద వినుము!'
అని యావసిష్ఠ సం-యమి రాఘవునకు
వినిపించి, క్రమ్మఱ - వేడ్క ని ట్లనియె: 310
* శివపూజోపాఖ్యానము *
'అనఘ1 గంగాతీర - మందు నేఁ జేరి,
యనలాంబకుని భక్తి - నాత్మ నర్చించి,
కనువిచ్చి చూడ శం-కరుఁడు సాముంద
రనె నిల్చియుండె, నా - రాజశేఖరునిఁ
బ్రత్యక్షముగఁ - జూచి, ప్రాంజలి నగుచు,
నత్యంత భక్తి ని-ట్లంటి 'నో దేవ!
హర! మంగళప్రద, - మజ్ఞానదోష
హరణ మైనట్టి దే-వార్చన సరణిఁ
దెలుపు' మన్నను మహా" దేవుఁ డిట్లనియె;
విలసితయుక్తిచే - విను మోమునీంద్ర! 320
కలిగిన హరిహరుల్ - గారు దేవతలు,
తెలిసి చూచినఁ జిత్త-దేహరూపులును
గా, రకృత్రిమము, న-ఖండ, మద్వయము
నై రమ్యమగు వస్తు-వగు తొలివేల్పు,
ఆకాశమునఁ బుట్టి - నట్టి భూతము ల
నేకముల్ గాఁగ నం-దే యకల్పితము
గాక, యంతట సదా - ఖండమైనట్టి
శ్రీకర చిత్సత్త - శివుఁ డన నొప్పు:
నామూల మెఱుఁగక - యజ్ఞానులైన
పామరులాకార - భావపూజలను 330
అరసి చేయుచు నుందు - రామడదూర
మరుగంగ లేక యా - ఱామడపోయి
నిలిచి, యావలఁ జన - నేరనివాని
వలె ఘనభక్తి భావను-లయ్యు, మరల
నపరిమితపరాత్ము - నరయ నోపకను
చపలులై దారు పా-షాణాది వివిధ
రూపపూజలు చేతు-రు ధరిత్రి మనుజు,
లా పరబ్రహ్మంబు - నాత్మ భావించి
తెలియ; రా బ్రహ్మమం- దే సర్వభూత
ములు బుద్బుదములు స-ముద్రంబులోను 340
గలిగి యణంగిన - కరణి రూపములు
చెలఁగి పుట్టు నణఁగుఁ - జిద్వస్తునందె,
గానఁ దద్వస్తు వా-కారంబు గాదు:
లేని రూపములు గల్గిన రీతిఁ దోఁచు,
నరయ ననంత కల్పాంతరతతులు
తెరలి యా వస్తువం-దే లయ మొందు;
నంతటఁ జిత్సత్త - నర్చించుటకును
శాంతిబోధయు, సర్వ - సమత పుష్పములు
గా సమర్పించి, య - ఖండభావనను
వాసిగా నర్చించ- వలె నంతెగాని, 350
యాకార పూజ లా-త్మార్చనం బగునె?
ప్రాకటంబుగఁ బరా - త్పరము, నద్వయము,
ననుపమంబు, నబాహ్య, - మమల, మచ్యుతము
ననఘ, మఖండంబు, - నానంద మొందు.
రహిని బాహ్యయు నాంత- ర యనంగఁ బూజ
విహితంబుగా రెండు - విధములై యుండు,
నిందు బాహ్యార్చనం - బెట్ల నటన్న
నందెన్న సర్వ భా-వాంతరస్థయును
శమితకళయు సద - సత్తు లనంగ
నమరు సామాన్యస-తైనసంవృత్తి 360
సత్తయొక్కటి మహా-సత్త్వ భావంబు
నత్తఱిఁ బొంది తా-నయ్యె దేవుండు,
మౌనీంద్ర! బహుశక్తి - మయుఁ డయ్యె నతఁడు
గానఁ దచ్ఛక్తి త-క్కక యాదినుండి
విదిత ప్రవృత్తి ని -వృత్తులఁ బొందు
నది పరాశక్తియు - నాదిశక్తియును
దెలివియ జ్ఞాన శ-క్తియుఁ, గ్రియాశక్తి,
యలరు నిచ్ఛాశక్తి, - యాకర్తృ శక్తి
యాదిగాఁ గలుగు న-నంత శక్తులును
బ్రోదియై జగములఁ - బుట్టించె, నందుఁ 370
జపలయై యుల్లాన - శక్తి సంసార
మపరిమితముఁ జేసి - యాడుచునుండు,
సరవి నంత నిరోధ - శక్తి సంసార
మురు పరాక్రమమున - నుపసంహరించి,
యట్టి కృత్యంబుల - కాధార మగుచుఁ,
బట్టుగా భాసకా - భాసకం బగుచు,
నగుణంబు సంవిస్మ-యంబు ననంగఁ
దగి నిండియుండు నం-తశ్చిత్ప్రకాశ
మే పూజ్యమై తాను - మెఱయుచునుండు
నా పరమాత్మ స-ర్వాత్మ యెట్లనినఁ 380
గడలేని తత్పరా-కాశ కందరము
నడతారఁగా నాసి - కాదికాకాశ
కోశాంఘ్రితలము ది-క్ఫూర్ణంబులై ప్ర
కాశించు బాహసం ఘంబు లనేక
వనజజాండములన- వారిగా దాఁచ
సనుకూలమైన మ-హాకుక్షి గలిగి,
వెలుఁగు నద్దేవుండు - విశ్వరూపకుఁడు
సలఘు సంవిన్మయుం- డఖిల పూర్ణుండు
నైన దేవున కుప-హారముల్ వలదు,
ధ్యానంబు శీతల-త్వము నమృతంబు 390
తెలివి, తదేక బు-ద్ధియు, బ్రమోదంబు,
చలన రాహిత్యంబు, - సత్త్వంబు ననెడి
యాత్మీయదివ్య పు-ష్పార్చన సేయ
నాత్మ సంతుష్టుఁడై - యానంద మొందుఁ:
బరమధర్మం బిది - పరమయోగంబు
పరమాత్మ నీరీతి - భావించి చూడ
నెఱుకకు నెఱుకయై - యెల్ల దేహములఁ
బరీపూర్ణుఁడై నిండి - బహుశబ్దములను
విలసితప్రజ్ఞచే - వినును, శీతోష్ణ
ములఁదాఁ దెలియుచుండు, - మొనసి రూపములఁ 400
గనుఁగొనుచుండు, త-క్కక షడ్రనములఁ
గొను, గంధములను మూ-ర్కొను, నిద్రఁ జెందు,
మరల మేల్కొనుఁ బల్కు - మైత్రిని నెఱపు,
నిరవొందు నియతాత్మ - నే వేళ మదినిఁ
బూని ధ్యానించుటే - పూజ; తదన్య
మైనట్టి పూజ యే-లా చిదాత్మునకు?
అలపూజ పదియు మూఁ-డైన నిమేష
ముల యంతకాల మి-మ్ముగఁ జేసినట్టి
ధ్యానశీలునకు గో-దాన ఫలంబు
మానితంబుగఁ గల్గు, - మఱియొక్క దినము 410
పరిపూర్ణముగఁ జేయు - పావనాత్మకుఁడు
పరమధామమునందుఁ - బ్రాపించియుండు;
భావింప నిది యెల్ల - బాహ్యపూ జగును.
తావలమైన యం-తఃపూజ వినుము!
నిత్యంబు, నచలంబు, - నిర్వికారంబు,
సత్యంబు, సగుణంబు, - సర్మాత్మకంబు,
అమిత, మాకాశశి - వాత్మకం బజము,
విమలంబు, పరమ సం-విన్మయ పూర్ణ
లింగంబు నర్చించు - లీల యె ట్లనిన
మంగళప్రద చిత్ప-మాధి సౌఖ్యమును 420
తాను పొందినది. యం-తః పూజ యగును.
మౌనీంద్ర! యిఁక నొక్క - మర్మంబు వినుము!
స్థితుఁడు, నిర్గతుఁ డుదా-సీనుండు, జడుఁడు,
గతభోగి, యోగి, య-ఖండ సుషుప్తి
యుతుఁ డవ్యయుం డద్వ-యుం, డజరుండు,
నతి జాగరూకు,ఁడ - నాచారుఁ డజడ
సత్తాస్వరూపుఁ డెం-చఁగ నేనె, నాకుఁ
జిత్త దృక్ఛక్తులు - సేవించుసతులు,
అలఘు విశ్వంబు నా-కర్పించు మనము
తలఁపులచే నొప్పు - దౌవారికుండు: 430
వెల యఖండజ్ఞాన - వివిధపృత్తులును
పాలుపొలదు నాకు స-ద్భూషణావళులు,
అమితంబులగు నా గృ-హంబుల కెల్ల
నమరియుండు దశేంద్రి - యములు వాకిండ్లు,
ఆరీతి నారూప-మగు నీకు నాకు
వేఱుగా దాత్మ బా-వించి చూచినను,
గావున సమబుధ - గలవాఁడ వగుచు
నీవు న న్నర్చించు - నిస్పృహత్వమున,
వట్టి మదర్చన - కన్యంబు లగుచుఁ
బుట్టి యుండెడి ద్రవ్యపుంజ మేమిటికి? 440
నలరగా గ్రామనం బను పూజ యొకటి
కలదు, చెప్పెద నది - క్రమముగా వినుము!
పరమాత్మనగు నన్ను - భావించి మదికిఁ
బరఁగఁ దోఁచిన పుష్పభక్త్యాన్నపాన
వితతులు కల్పించి, - విశ్వాస మొదవ
ప్రతిదిన మర్పింప - భావనాసిద్ధి
యగుచుండు, నిట్టి యా-త్మార్చనార్హంబు
లగునట్టి భక్ష్య భో-జ్యాది వస్తువులు
సమబుద్ధి శాంతర • సముచేఁ దిరస్కృ
తములగు నటుగానఁ - దత్త్వార్థ మెఱిఁగి, 450
కలనాకలిత దేశ • కాలకర్మముల
వలనఁ బ్రాప్తములైన - వస్తువులందుఁ
దలఁగని యాశ చే-తను, సుఖదుఃఖ
ములచేత విభ్రమం -బునఁ బొందకుండు!
తెలిసి జ్ఞానార్చిత - దేహ నాయకుఁడ
వలరి నీ వగుచుండు - మమలాంతరంగ!
భూమిలో నిటువంటి పూజలు సేయు
నామహాత్మునకు నే, నఖిల దేవతలు
నొనర సేవకులమై యుందు. మాఘనుఁడు
తనుఁ దా నెఱిఁగి, పర తత్త్వంబు నొందుఁ; 460
గలమాడ్కి లేనిదై - కలిగిన ట్లెప్పుడు
బలముగాఁ దోఁచు ప్రపంచ మంతయును
దఱచి యుభాసమా-త్రంబుగా నెఱుఁగు,
మఱి యది యెట్లన్న - మరు మరీచికల
యం దుదకం బుండీ నటు దోఁచి, లేని
చందంబుగాఁ బ్రపం చం బంత్యయందుఁ
గనిపించినట్లుండుఁ - గడను లేకుండు,
ననిశ మజ్ఞాని యై-నటువంటి వాఁడు
మొనసి తద్భ్రాంతిలో - మునుఁగుచునుండుఁ,
గనుక మూఢాత్ముఁడై - కష్టదేహముల 470
ధరియించు, విడుచుఁ, ద-త్వము గనలేఁడు,
పరికింప నటువంటి - భ్రాంతచిత్తునకు
దెలివిగా నాత్మో ప-దేశంబు సేయఁ
దలఁచు టె?ట్లనిన ని-ద్రను గలయందుఁ
గనిన పురుషునకుఁ - గన్యక నిత్తు'
నని తలంచుట గాదె? - యని యవ్విధమున
నెనసి నా కుపదేశ - మిచ్చి రక్షించి,
మొనసి తిరోధాన-మును బొందె శివుఁడు.
ఈ రీతి హరుఁ డాన - తిచ్చిన పూజ
లారూఢులైన సం-యములును, నేను 480
జిరతర నిష్ఠతోఁ - జేయుచునుందు,
మరయఁ బ్రాప్తములగు - నర్చనంబులకు
బొరిబారి విఘ్నముల్ • పొసఁగినవాని
మెరమెరఁ బడరాదు, - మిక్కిలి పూజ
యదియంచు దృఢనిశ్చ-యంబుతో నున్న,
బదపడి తద్దోష - పటలం బణంగుఁ:
జెలువొప్పుచుండెడి - జీవులయందుఁ
గలుగు గ్రాహ్య గ్రాహ - కత్వముల్ రెండు
సరియగు యోగ పూజలు సల్పుచుండు
మిరవందు సుజ్ఞాన - మినకులాధీశ!' 490
యని రఘువరున కా-త్మార్చన క్రమము
పనుపడ నమ్మౌని - పతి సత్కరుణను
నెఱుకగా సుపదేశ - మిచ్చి యాసరణి
మఱువ వద్దనుచుఁ గ్రమ్మఱ నిట్టు లనియె::
తగ విను రామ! యం తర్భావితంబు
లగు సకలార్థంబు - లందుఁ గల్గినది,
యద్వయ చైతన్య - మగు దీనిసరణి
సద్వివేకంబుతోఁ - జక్కఁగా వినుము!
లలిమీఱఁ బ్రాప్త కాలమునందు ద్రవ్య
ములు గల్గు, నొక కాల-మున లేకపోవు, 500
కలిమి లేములకు సు-ఖంబు, దుఃఖంబు
నిలను బొందుచునుంచు - రెల్లమానవులు
గౌరవార్ధంబుగాఁ గామింతు, రట్లు
కోరినంతనె సమ-కూడునే తమకు?
విను మట్టి వాసనా - విరహితేంద్రియము
లను గూడి సుఖదుఃఖ - లాభ లోభముల
యం దంటి యంటక - యఖిల కార్యముల
సందేహ మొందక - సల్పుచునుండు,
మగణితంబు సదేక, - మద్వయ, మాద్య
మగు బ్రహ్మ మొక్కటె - యఖిలమై యుండు, 510
నంతియె కాని త-దన్యమైనట్టి
వింతవస్తువు లేదు - వెదకి చూచినను,
ఇనకులాధీశ్వర ! - యీ యర్థమందు
ననువొంద బిల్వ ఫ-లాఖ్యాన మొకటి
కల దది చెప్పెదఁ - గ్రమముగా విసుము !
బిల్వఫలాఖ్యానము
సలలితమైయుండి - సాహస్రసంఖ్య
గలయోజనముల దీ-ర్ఘ ముగ నొప్పుచును,
చలనమొందక యుగ - సాహస్రములకుఁ
బొలియ కెప్పుడు మహా-భూతమై యెపుడు
వెలుఁగుచు, విమలమై - నిస్ఫుటం బగుచు, 520
మహిమమీఱఁగ నొక్క - మారేడుపండు
తహపొంది యంతటన్ - దానిండియుండు:
నది పురాతన మయ్యు - నమృతాంశుకరణి
సదమలమై ప్రకా-శంబుగా నుండు:
వడివీచు కల్పాంత - వాయువేగమున
కడఁగక, కదలక - యచలమై యుండుఁ;
జాలుగాఁ గోటియో - జనసంఖ్య నమరు
మూలాళితోడ ని-మ్ముగ జగంబులకుఁ
దానె సంతతము నా-ధారమై యుండు:
దానిచుట్టు నజాండ - తతు లవేకములు 530
పాలుపొంద విశ్రమిం పుచునుండు ననుచుఁ
బలికిన విని రామ-భద్రుఁ డిట్లనియె:
వరమునివర్య ! బి-ల్వ ఫలం బటంచు
నిరవొంద మీరు నా-కెఱుఁగఁ జెప్పినది
యాచిన్మయాత్మస - త్తనుచు నామదికి
దోఁచుచున్నది, దాని , తుద మొదల్ దెలియ
నానతీయుఁ డటంచు - నడుగ, వసిష్ఠ
మౌని సంతోషాబ్ధి - మగ్నుఁడై రామ !
వినుము చెప్పెద సర్వ - విశ్వంబు చిత్త
మున, నయ్యహంకార - మునఁ గల్గి, చాల 540
వెలయుచు వేవేళ - వివిధభేధములఁ
జలియించు టది చిత్త - చపలత గాని,
యరయ నన్యంబుగా-దని నీవు దెలియు
కొఱకు బిల్వఫలంబు - గుఱుతుఁ జెప్పితిని;
నిరతంబు పరసత్తు - నిర్వికల్పయును,.
గరమొప్పు నట్టి య- ఖండైకరసయు,
నగణితం బగునట్టి - యర్ధంబు విశద
ముగఁ జేయుటకు మది - ముదము రెట్టింప
భాసురంబుగు శిలో-పాఖ్యానసరణి
వాసిగాఁ జెప్పెద - వసుధాతలేంద్ర ! 550
పావనం బతిగోప్య - పద మదే గనుక
సావధానముగాను - జక్కఁగా వినుము !
మహాశిలోపాఖ్యానము
అది యె ట్లనన్న మ-హామృదులంబు,
నదమల తేజ, మా- శ్చర్యకరంబు,
పారి పరంధ్రయును, సం- పూర్ణయు నగుచుఁ
జిరతరంబై యొక్క - శిల యుండు' ననిన
విని రాముఁ డనియె నో - విమలమునీంద్ర !
పెనుపొంద మీరు చె-ప్పినది చిత్పదము
ఘనము, శిలయు, నేక - కళయు, నరంధ్ర
మును దా నగుచునుండి - మొనసి లోకముల. 560
నిరతంబు తనలోనె - నిండించు కొనుచుఁ
బొరి నాకసంబు గా-డ్పును నాఁచి కొనిన
పగిది నాకాశాది - పంచ భూతముల
నగణిత బహుపద్మ - జాండ కోటులను
ఆ మహాశిలలోని - కాకర్షణంబు
వేమఱు సేయుచున్ - విడుచుచునుండుఁ,
దా నరంధ్రయు నభే-ద్యం బగుచుండు,
నేనాఁడుఁ గనినఁదా-నేకమై యుండు,
జలజగదాశంఖ - చక్రాది చిహ్న
ములతోడఁ బరిపూర్ణ-ముగ నిండియుండుఁ, 570
దెలివియై తా సుషు-ప్తినిఁ బొందుచుండు.
నలఘు పరబ్రహ్మ - మదియే యటంచు
నగణితప్రజ్ఞతో - నా రాఘవుండు
విగతసంశయుఁడై, వి-వేకియై నిజముఁ
జెప్పిన విని యావ సిష్ఠుండు లోన
నుప్పొంగి, హర్షాశు - లుబ్బుచుండఁగను
పరమసంతోష ని-ర్భరమానసుఁడును
గరమొప్పఁ బులకిత - కాముండు నగుచు,
గద్గద కంఠుఁడై - కరములు మొగిచి,
చిద్గగనరహస్య - శిల కర్థ మిట్లు 580
చెప్పిన రాము నీ-క్షించి, తా మెచ్చి,
యప్పు డి ట్లనియె 'మా-యప్ప! శ్రీరామ!
యోహో హో! నీ నిమ్మ- హోరు రహస్య
మూహించి చెప్పితి - వున్న దున్నట్లు,
అల పరబ్రహ్మ మీ - వైతి, నటంచుఁ
బలికి, క్రమ్మఱ రామ- భద్రు నీక్షించి,
సమ్మతంబుగఁ జాల - సంస్తుతిఁ జేసి,
యమ్మునివర్యుఁ డి-ట్లనియెఁ గ్రమ్మఱను.
అర్జునోపాఖ్యానము
విను రామచంద్ర! వి-వేకి యైనట్టి
జనపతి కదనాది - సకలక్రియలను 590
సలుపుచుఁ జిత్త వి-శ్రాంతి వహించు,
నిలను బద్ధుండుగాఁ, - డీయర్థమందు
బలముగా నర్జునో-పాఖ్యాన మొకటి
కలదు చెప్పెద నది - క్రమముగా వినుము!
ఇట మీఁద జముఁడు తా-నెల్ల దేహములఁ
బటురోష మెసఁగఁ జం-పను రోసి, తపము.
తా నాచరించి భూ-తలబాధ యుడుపఁ
గా నోపునటువంటి - ఘనశౌర్యధనుల
సగధీరులగు నర - నారాయణులనఁ
బొగ డొందఁ దగినట్టి పుత్రులఁ గాంచుఁ, 600
బరఁగ నయ్యిరువురు - బదిరి కాశ్రమము
నిరవు సేసికొని య- హీనతపంబు
పాసఁగఁ జేయుచునుండి. భూభారముడుప
నసహాయశూరులై యదుకులములను
నారాయణుఁడు జన-నంబగుఁ, దోడ
భూరి కౌరవ వంశ-మునఁ బుట్టునరుఁడు,
అలఘు మైత్రినిఁ గృష్ణుఁ - దర్శనుం డనఁగ
బొలుపొందుచుందు, ర-ప్పుడు కౌరవులకుఁ
బాండవులకు దొడ్డ - బవరంబు గలుగు,
నండయై శ్రీ కృష్ణుఁ - డప్పు డర్జునునకు 610
ననుగుణ సారథి యై యుండు, నిట్లు
మొనయు భారత యుద్ధమున నాదియందు
సదయుఁడై జ్ఞాతులఁ - జంప నొల్లకయ
విదితుఁడై పార్థుండు - వెఱచుచుండఁగను.
నాపార్థు నా కృష్ణుఁ - డాదరింపుచును
దీపితతత్త్వోప - దేశంబుఁ జేయు:
నది యెట్టు లనిన నీ వాలించి వినుము!
చెదరక యుండెడి - చిద్రూప మెపుడు 620
చెడదు. దృశ్యంబులే - చెడిపోవు చుండు,
నడర నే నెవ్వఁడ - నని యంటివేని
నిజము భావించిన - నీవు నిర్జరుఁడ
డజుఁడవు, నిత్యుండ, - వాత్మవు గానఁ
బుట్టువు. చావు నె-ప్పుడు నీకు లేదు;
నెట్టన నీరీతి నిఖిలజీవులకుఁ
జావు, పుట్టువు లేదు - చర్చించి చూడ,
నేవేళ నయ్యాత్మ - యిరవుగా నుండు.
ఇట్లగుచుండఁగా - నిది యది యనుచు
మాట్లాడఁగూడ, దా-త్మపరాత్మ సర్వ 630
మయుఁడు, శాశ్వతుఁడు, చి-న్మయుఁ డటుగాన,
భయము లే దాత్మ కే పట్టుననైన,
జడములు దేహముల్ - జలబుద్బుదములు
పొడమి యణంగిస - పోలికగాను
ఆయాత్మయందు దే-హము లుద్భవించి,
మాయగా నణఁగు, నా-త్మ చరింపకుండుఁ
గనుక జడములైన - ఘట్టములఁ ద్రుంపఁ
జనుభీతి నీకేల? - యరి సమూహములు
మొనసి నీతో యుద్ధ-మును జేతు మనుచుఁ
జనుదెంచినపు డీవు , శాంతిఁ బొందుదువె? 640
శౌర్యకలితరాజ - జన్మంబు నెత్తి.
కార్యంబు మొనసిన - కాలంబునందు
ఘనశూరుఁడై యుండి - కాని చందమున
వెనుక ద్రొక్కునె యెంత - వెఱ్ఱివాఁడైన?
తనుబాధ లెందు నా త్మను బొందకుండు.
నని నిశ్చయించి యో-గాత్మ బుద్ధినను
అన్ని కృత్యములు బ్ర-హ్మార్పణం బనుచు
నున్న, నా బ్రహ్మంబు - నొందెద వీవు,
లోకులలో నింత . లోఁగిపో నేల?
ప్రాకటంబుగఁ జేయు - భండనం బిపుడు 650
విలయ వాయువు వీచ - వింధ్యపర్వతము
చలియించినను సుశా-స్త్రము లలంఘ్యములు,
అటుగాన మనుజుల - యప్రభోధమునఁ
బటు దేహవాసనల్ - ప్రబలంబు లగుచుఁ
బొలుచు, నాత్మజ్ఞాన - బుద్ధిచే వాన
నలు క్రమక్రమముగా , నాశంబు నొందు'
నని యనేకములుగా - నాకృష్ణుఁ డర్జు
నునకు బోధింప, న-నూన విజ్ఞాన
కలితుఁడై పార్థుఁడ-క్కడ ఘోరసమర
మలరి యనాసక్తుఁ-డై చేసి గెలుచు 660
నటుగాన నీవు ని రాసక్తిఁ బొంది,
ఘటికుఁడ వై సర్వ కార్యముల్ నడుపు!
మఱి జంతువులకు జన్మపరంపరలను
బొరిఁబొరి సంకల్ప - పూర్వకంబులుగఁ
బరఁగుచుండెడిది విభ్రాంతియే కాని,
నెరసి భావించిన - నిలుకడల్ గావు
అని యివ్విధంబుగా - నారాఘవునకుఁ
బనుపడ నర్జునోపాఖ్యాన సరణి
వినిపించి క్రమ్మఱ - విశ్వాస మొదవ
మునివర్యుఁ డవల రా-మున కిట్టు లనియె 670
నరుదగుచుండు నీయర్థంబునకును
సరియైన శతరుద్రచరితంబు వినుము
శతరుద్రోపాఖ్యానము
ఒక్కనాఁ డొక చోట • నొక్కభిక్షుండు
చక్కఁగాను సమాధి - సలుపుచున్నపుడు
తొలఁగి, యా చిత్తవృత్తులు లోనఁ బొడమి
గలిబిలిఁ జేయఁగాఁ - గర్మాశ్రయమునఁ
జింత సేయుచుఁ గొంతసే పూరకుండె,
నంతలో వింతగా - నతని చిత్తమున
బలిమి నాత్మను ప్రతి-భా సవిశేష
కలనముల్ పొడమఁగాఁ - గామేచ్ఛలోన680
జనియింప సామాన్యజనభావకాంక్ష
నొనరంగఁ గూడ వే-ఱొక నరుఁ డయ్యె.
అతఁ డంత జీవలుఁ డను పేరుతోడఁ
బ్రతిభాసఁ బొంది స్వప్నపురంబునందుఁ
దా విహరించి మ-ద్యము ద్రావి, నిదురఁ
బోవుచు విప్రుఁడై - పుట్టి, యా కలను
నెఱి నన్నము భుజించి - నిద్రించి కలను
మరల నం దొక్క సామంతుఁడై పుట్టి
తెఱఁగొప్ప నన్నంబు - తిని నిద్రవోయి
విరివిగాఁ గలను భూవిభుఁడై జనించి690
పూలపాన్పున నిద్రఁ బొంది స్వప్నమున
నాలో సురాంగను యై జనియించి
యలఘురతిశ్రాంత యగుచు నిద్రించి
మెలపుగాఁ గల నొక్కమృగియై జనించి
పరఁగ నిట్లుగ స్వప్న - భవపరంపరలఁ
బొరిఁ బొరి ననుభవిం-పుచు నుండి, తుదను
నలఘు రుద్రుండు తా-నైతి నటంచుఁ
గలఁగాంచి సంతోష - కలితుఁడై లేచి,
యా కలలోఁ గల - లాత్మ భావించి
ప్రాకటాశ్చర్య సం-భరితాత్ముఁ డగుచు, 700
శివుని రూపును గలన్ - జెందినకతన
నవిరళవిజ్ఞాని-యై మది నిట్లు
దలఁచె నీ స్వప్న శ-తంబులు మాయ
వలన గల్గి నిజంబు - వలె దోఁచె మదికిఁ
జెదిరెడి మరుమరీ- చికలయం దెపుడు
నుదకంబు లేకుండీ, - యుండిన ట్లుండు,
ఆకరణిని బ్రహ్మ-మందు విశ్వంబు
లేకుండి యుండిన - లీలఁగా దోఁచు
నట్టి సంసార మా - యారణ్యమందుఁ
బుట్టిన స్వప్నాంగ-ముల ననేకములఁ 710
గనుచుండఁగానె యు-గములు పెక్కేఁగె
నని తనలోన దా-నాశ్చర్యపడుచు,
నరిగి యత్యాది దే-హము లున్న జాడ
నరయుచు, దొలిభిక్షుఁ డగుచుఁ దానున్న
తనువు నీక్షించి, చై-తన్యంబు దాని
కనువంద నీయఁగా - నది రుద్రుఁ డయ్యె,
నారుద్రుఁ డీరుద్రుఁ - డందుండి పోయి,
గౌరవంబుగఁ జిదా-కాశ సంస్కృతిని
జెందిన జీ వటుఁ - జేరి ప్రాణముల
సందీయఁగా రుద్రుఁ -డయ్యె జీవటుఁడు 720
మొనసి య ట్లవ్విప్ర-ముఖ్య దేహములఁ
గని ప్రాణముల నియ్యఁ-గా, వారలెల్ల
మురువుగా శతరుద్ర-మూర్తులై రనఘ!
గరిమ నాభిక్షు సం-కల్పంబు లట్ల
తొలఁగక జీవ టా-దుల రూపు లగుచు
సలలిత సంవిదం-శంబులై తోఁచి.
నిలుకడ లైనట్ల-నే యుండె నన్ని
యలఘు మనోమాయ' - లని శతరుద్ర
జననక్రమముఁ జెప్పి - సంయమీశ్వరుఁడు
మనము రంజిల్లఁగా - మరల ని ట్లనియె 730
వినురామ! యిఁక నొక్క - వృత్తాంత మమర
ననఘ సుషుప్తమౌ - " నాఖ్యానసరణి,
ఘనమది యెట్లన్నఁ - గాష్ఠతాపసుఁడు
ననఁగ, జీవన్ముక్తుఁ - డన రెండుగతులు
గల, వందు నిస్సార - కర్మకర్తృత్వ
ముల వీడి యింద్రియ-మ్ముల నణఁగించి,
కనుమూసి నిదురించు - గతి నున్నవాఁడు
ఘనుఁ డతఁ డెవఁ డన్నఁ గాష్ఠతాపసుఁడు;
అదియుఁ గాక విరక్తి - నాత్మ యందుంచి
మొదట యుక్తాయుక్త-ములను దా నెఱిగి, 740
ఘనతర సచ్చిదే - కరసంబునందు
మనము నెల్లప్పుడును - మగ్నంబు చేసి,
యజ్ఞానజనులలో - నఖిలకృత్యములఁ
బ్రజ్జతో నడిపించు - పావనాత్మకుఁడు
వంతుకెక్కిన సుజీ-వన్ముక్తుఁ; డిట్టి
శాంతు లీయిరువురు - సము లెట్టు లనిన
సరిగాను చిత్తని-శ్చయరూపమైన
పరమాత్మ సత్తాను-భవమె మౌనంబు,
మొనయు తన్మౌనంబు - మూఁడుచందముల
నొనరు న దెట్లన్న - నూహతో వినుము! 750
ఊరక మాట్లాడ-కున్న చందంబు
నారయ వా జ్మౌన -మగు, నింద్రియముల
మద మణంచుట యక్ష - మౌనమౌ, నెపుడు
నిదురించు విధముగా-నే పరాత్పరము
ననుభవసరణిగా - నంతరంగమునఁ
గనుచుండినదియె పో-కాష్ఠమౌనంబు,
అలర నీ మౌనత్ర-యమునందుఁ జూడ
నలువొందు కాష్ఠ మౌనంబు మే, లదియె
ధన్యం, బనాయాస-దము, సదాద్యంత
శూన్యయు నైన సు-షుప్తి చిత్సత్త 760
మదిని ధ్యానించి త-న్మయుఁడైన నదియె
కదలని మౌననం-గతమైన మబ్బు,
పరఁగఁగా నాత్మ వి-భ్రాంతి ప్రపంచ
మరసి, యస్థిర మని - యా యర్థమందుఁ
గుదిరిన మౌనమే - గూడ సుషుప్తి,
యరియు నెన్నఁగ నేక-మై, యనేకముగ
విమలమై వెలుఁగు సం-విద్రూప మదియె
నమల చైతన్యాంశ - మదియేను ఎఱుక,
మతి నిల్పినను సుషుప్తి - మౌనమై యుండు,
నతిశయమైన స - మ్యక్‌జ్ఞానపటిమ770
చే నిరతసమాధి-సేయు ధన్యుండు
జ్ఞానయోగి యనాఁ బ్ర-శస్తుఁడై యుండు,
వరకాష్ఠమునికి, జీ-వన్ముక్తుఁడైన
పురుషున కనుభవం-బుగ నుండి, చాల
నొనరు సంవిత్తత్వ - మొకటియై యుండుఁ;
గనుక నయ్యిరువురిగతు - లేక మగును.
అది యెట్లయనిన దే-హాదీవాససలు.
మదియును, బ్రాణముల్ - మగ్నమై యచట
గుఱుతు దప్పక యణం-గుచు నుండునదియె
పరమపదం బండ్రు - పండితోత్తములు. 780
బేతాళోపాఖ్యానము
అరయ సంసార మ-హాస్వప్న మందుఁ
బరఁగెడి బేతాళు-ప్రశ్న వాక్యములు
ఉన్నవి చెప్పెద - నొప్పుగా' ననుచు
నన్నరపతి కిట్టు లనె వసిష్ఠుండు:
విను రామ! కర్కటి - విధముగా జ్ఞాన
ధనయుక్తుఁడైన బే-తాళు ప్రశ్నములు
గల, వవి యెటులన్నఁ - గ్రమముగా విమము!
పాలుచు బేతాళుండు - భూతలమందు
దిట్టఁడై నడిరేయిఁ - దిరుగుచు నుండు,
నట్టివాఁ డొక్కనాఁ- డందొక్కపురిని 790
నడిరేయి నొక నర-నాథు నీక్షించి
పెడ బొబ్బలిడి వెఱ-పించి యిట్లనియె
ఒక్కడవే చిక్కితి-వో రాజచంద్ర!
ప్రకటంబుగాఁ బట్టి - భక్షింతు నిన్ను,
బ్రదికెదవేని నా - ప్రశ్నోత్తరములు
విదితంబుగాఁ దత్త్వ - వేత్తవై తెలుపు ?
పరఁగ నే రవిరశ్మి-పరమాణువులును
గురుతర బ్రహ్మాండ కోటులై యుండుఁ
తనియక యే మారు-తము వీచుచున్న
నొనరుగాఁగను రేణు-వులు మింట నెగరు? 800
కల నుండి కలకుఁ ద-క్కక పోవుచుండి
యలఘు తేజోమయ-మగు నాత్మరూపు
విరివిగా విడుచుచున్ - విడువఁ డెవ్వండు?
అరటికంబం బయ్యు - నాకులు, పొరలు
నగుచున్న కరణి నే-యణు వతివృద్ధి
యగుచుండు నెప్పుడు?, - నణుతను విడని
పరమాణువునకు నే-ర్పడ 'నణువైన
ధర మేరు గగన ప-ద్మభవాండ సమితి
మురువొప్పు నవయవం- బులు లేక యెపుడు
పరమై వెలుంగు నే-పరమాణు శిఖరి! 810
శిలలోఁ గలుగుచుండు-సృష్ట్యాదు లెపుడు?
తెలియఁజెప్పుము నీవు-తేటగా.నిపుడు'
అని ఝంకరించి యి-ట్లడుగఁగా నగుచు,
విని యానృపాలుండు-వెఱవ కిట్లనియె
బేతాళ! నీవు సం-ప్రీతితో వినుము!
భూతాదియై పరి పూర్ణుఁడై నట్టి
యతఁడు సంవిత్సూర్యుఁ - డఖిలరూపముల
క్షితిమీఁద వెలిఁగించుఁ - జిత్ప్రభయందుఁ
ద్రన రేణువులు జగ-త్రయమునై యెపుడు
రసయుక్త విజ్ఞాన-రవిచే వెలుంగు; 820
ఆకారపత్త, య-నాకారసత్త,
ప్రాకటంబుగఁ బరి-స్పందసత్తయును
ఖ్యాతిగా నొప్పు చి-దానందశుద్ధ
చైతన్యసత్తయీ-సర్వంబు నొక్క
పరమాత్మ యనుచుఁ జె-ప్పందగుచుండు
మెఱయు తస్మాయా స-మీరకంపమున
జగము లనెడి మహా-స్వప్న జాలమున
నగణిత స్వప్నంబు-లరుదుగాఁ గాంచు,
నది పరబ్రహ్మమౌ,- నా బ్రహ్మ మెపుడు
పదిలమౌ శాంతి సం-పన్నమైనట్టి 830
పరమనిజస్వరూ-పము. వీడకుండు
నరఁటికంబము చుట్టు-నాకులుఁ, బొరలు
బుట్టుచు లయమునుం-బొందుచునుండు
నట్టిచందంబుగా-నా బ్రహ్మమందుఁ
బొరలు, వృత్తము, పఱ-పును గల్గి, విశ్వ
మరుదుగాఁ గల్గుచు-నణఁగుచునుండు
మొగి నలభ్యము, సూక్ష్మ-మును, విమలంబు
నగుపరమాత్మరూ-పణు వగు నదియె
అగణిత శక్తి న-నంత ప్రకాశ
మగుటను గనకాచ-లాదులై యొప్పుఁ 830
బరువడిగా దీని పరమాణు వితతు
బరయఁగా మేరు సూ-ర్యాదులు నయ్యెఁ,
బర్వి యొప్పుచు నుండు-పరమాణు వితతి
సర్వపూరక మహా - శైలమై వెలసె .
అది మహాజ్ఞప్తి మ-యంబై మనమును
గదియఁగా దాని మ-గ్నం బయ్యె జగము,
తనియు విజ్ఞాన మాత్రం బీప్రపంచ'
మని యా నృపాలుఁ డి-ట్లనుభవసరణి
గా తగన్ వినిపింపఁ - గాను మోదించి
భేతాళుఁ డతని సం--ప్రీతితో మెచ్చి, 840
యతని వీడ్కొని చని-యాహార ముడిగి,
మతిమంతుఁడై చిత్స-మాధియం దుండెఁ
దనమందిరమున కా-ధరణీంద్రుఁ డరిగె?
ననుచు భేతాళ వృత్తాంతంబు రామ
భూపాలునకుఁ జెప్పి, బుద్ధి విశ్రాంతి
నీపగిదిని బొందు-టిల దుర్లభంబు,
అతిసులభంబుగా-నవని నింకొకఁడు
హితమొప్ప సాధించు-నిట్టి విశ్రాంతి
మురునొప్పు నీయర్థ-మున నితిహావ
మెఱిఁగింతు' నని యమ్ము-నీంద్రుఁ డిట్లనియె 850
భగీరథోపాఖ్యానము
అనఘ! భగీరథుఁ డను మహారాజు
పనుపడ భూమినిఁ బాలింపుచుండి,
మనుజులు సంసార-మాయాబ్ధిలోను
మునిఁగిపోయెడి చంద-ములను భావించి,
మొనసి పశ్చాత్తా-పమును బొంది, యపుడు
తనమదిలోఁ దానె - తలఁచె నిట్లనుచుఁ
గటకటా! మానవుల్ - కష్టసంసార
మటమటమని వీడ - కాశచేఁ జిక్కి,
కాఁపురంబులు సేసి - కడుపటఁ జచ్చి,
పాపకూపములలోఁ - బడిపోదు; రిట్టి 860
హింసాస్పదంబును, - హేయంబునైన
సంసార మే నొల్లఁ - జాలు, నివెల్లఁ
దలఁప నిస్సార కృత్యంబులే కాని,
యలఘుసారములుగా, - వాయు వహములు,
రాత్రులు జరిగి తే-రకుఁ బోవుఁ గనుకఁ,
బుత్ర మిత్రాదుల - పొత్తు నా కేల?'
యని గాఢవైరాగ్య - మగ్గలింపఁగను
జని, త్రితలుండను - సద్గురుఁ జేరి,
తన యభిప్రాయ - మంతయుఁ దెల్పి మ్రొక్కి,
కనుల నీరొల్క గద్గద కంఠుఁ డగుచు 870
వివిధ కుసంసార - విషమరోగమున
కవధి యెన్నఁడు గల్గు? - నానతిం' డనినఁ
ద్రితలుఁ డిట్లనె రాజ! - దీనికి నవధి
యతులిత చిన్మాత్ర - మగు నాత్మ నాత్మఁ
దలఁచి నీవది యైనఁ - దద్రోగ మణఁగు,
నలఘుతరారోగ్య - మబ్బు, నీకనిన
విని నృపాలుఁడు పల్కె - విమలచిన్మాత్ర,
మనుపమం, బచ్యుత - మని మీ కరుణను
దోఁచు చున్నది; యందుఁ - దొలఁగక చిత్త
మే చందమున నిల్చు? - నెఱిఁగింపుఁ డనిన 880
విని యా త్రితలుఁడు భూ-విభున కి ట్లనియె:
అనఘ! సంసారమ-హారోగమునకు,
మొనయు రాగ ద్వేష - మోహవ్యధలకు
ఘనతారౌషధ మహం-కార శోషణము;
కావున నిపు డహం-కార బీజమును
నీవు సుజ్ఞాన వ-హ్ని జ్వాల యందు
వెరవరివై కాల్చి - విడిచితివేని
మరల దేహంబున - మాయాంకురంబు
పుట్ట, దప్పుడు ముక్తిఁ - బొందుదు వీవు.
నెట్టన నామాట - నిజముగా నమ్ము!' 890
అని త్రితలుఁడు పల్క - నా భగీరథుఁడు
మనమున నూహించి మరల ని ట్లనియె:
'వరగురు స్వామి! ప-ర్వతముపై వృక్ష
మఱలేక పుట్టియు-న్నట్టి చందమునఁ
దనువం దహంకృతి - తా నుదయించి
మనములో నెలకొని , మమకారములను
బొడమింప, నెట్టి నే-ర్పున దానిఁ గొట్టి
పడవైతు?' ననఁగ నా - భక్తునిఁ జూచి
తిరమైన దయతోడఁ ద్రితలుఁడిట్లనియె:
'ధరణీశ! నీవు చి-త్తంబు నడంచి, 900
సకలంబు వర్ణించి - శాంతి వహించి,
యకలంక హృదయుండ-వై, భీతి విడిచి,
తలకొని యీషణ - త్రయమును గెల్చి,
యలరు నింద్రియమనో-హంకారములకు
శత్రుండవై, శాంతి - శమదమంబులకు
మిత్రుండవై, మాస -మీపంబు నకును
రాక, యేవేళఁ బ-రస్వరూపంబు
వేకాగ్రబుద్దీతో - నెపుడు చూచుచును,
బొరిఁ జిత్తవిశ్రాంతిఁ - బొందిన దనుక
నరయ భిక్షాహారి-వై, దీనదశను 910
పాంది నిస్పృహుఁడవై - భూమి పైఁ దిరుగు;
మందుచే ముక్తుండ - వయ్యెద' వంచుఁ
ద్రితలుఁ డీగతి నుప-దేశించినట్టి
యతులితోక్తులు విని - యా భగీరథుఁడు
ఆ మీఁద నిజరాజ్య మంతయు విడిచి,
కామాది శత్రు వ-ర్గమును బోనడఁచి,
సర్వసన్న్యాసభా - స్వర నిష్ఠఁ బూని,
సర్వదేశములందు - సంచరింపుచును,
భిక్షాశనుండై, య-భేదభావమున
నక్షీణవిశ్రాంతి - ననుభవింపుచును, 920
సరసుఁడై కొన్ని వ-త్సరములు ధరను
జరియించి, మార్గవ శంబుగాఁ దనదు
పురిఁ జేర వచ్చిన, - పురవాసు లతని
నరుదుగాఁ జూచి, ని-జాలయంబునకుఁ
దాము దోడ్కొని పోయి - తగఁ బూజఁ జేసి,
ప్రేమాతిశయమున - భిక్షలు పెట్టి,
యాదరింప్పుచునుండి; - రతని రాజ్యంబు
ప్రోదిగాఁ బాలించు - పుణ్యాత్మకుండు
రయమున నాభగీ-రథు చెంతఁ జేరి,
భయభక్తు లెసఁగఁగాఁ - బ్రణమిల్లి పలికె: 930
'ఓ మహాయోగీంద్ర! - యో కృపాసాంద్ర!
నామీఁద దయయుంచి, - నాఁటి చందమున
నిలను జరింపఁగా - నేల? యిచ్చోట
నిలువవే నన్ను మన్నించి' యటంచు
నతఁడు ప్రార్థింపఁగా - నా భగీరథుఁడు
హిత మొప్ప దద్రాజ్య - మేల నొల్లకను,
మఱి యందు నిల్వ కు-న్మత్తుని పగిది
సరగునఁ జని భూమిఁ - జరియింపుచుండి, 940
మార్గవశంబుగా - మఱియొక్క చోట
భర్గుఁడో యన నొప్పు - వరమదేశికుని
కడ కేఁగి మ్రొక్కి, య-ఖండాత్మబోధ
విడువక తా ననుభ వించిన రీతి
వినిపించి, త్రితలుని - వీడ్కొని వేగఁ
జని, భగీరథుఁడు భూ-చక్రంబునందుఁ
దిరుగుచుండఁగఁ, దన దేశంబు మున్ను
పరిపాలనము సేయు - ప్రభువు నశించి
పోవఁగా, నప్పుడు త-ద్భూమికి రాజు
కావలె నని మంత్రి - గణములు గూడి 950
చని, యా భగీరథు - జగతి పై వెదకి,
కని మ్రొక్కి ప్రార్థించి, - క్రమ్మఱ నతనిఁ
దొడుక వచ్చి, పొందుగ రాజ్యపదము
నడరఁ బాలించుట - కపుడు పట్టంబు
గట్టఁగాఁ, బూర్వ ప్ర-కార మారాజు
నెట్టన నందుండి - నిస్పృహుండగుచు,
మొనసి సప్తసముద్ర - ముద్రిత ధరణి
నొనరంగఁ బాలింపు చుండి శమంబు,
దమమును, పరమశాంత-ము, శత్రుమిత్ర
సమదర్శనత గల్గి - శాంతినిఁ బొంది, 960
యరయ జీవన్ముక్తు-డై యుండె' ననుచుఁ
బరఁగ భగీరథో-పాఖ్యాన మమరఁ
బట్టుగా బోధించి, - ప్రతిబంధకములు
నెట్టనఁ బాయక - నే యెవరికైన
నిలువ దాత్మజ్ఞాన - నిష్ఠ యెన్నటికి,
నెలమి నీ యర్థమం-దిల శిఖిధ్వజుని
చరితంబు చెప్పెద - సావధానముగ
నరలేక విను మంచు - నావసిష్ఠుండు
సచ్చరిత్రుండైన - జానకీపతికి
మచ్చికతోఁ జెప్పి, - మరల ని ట్లనియె: 970
శిఖిధ్వజోపాఖ్యానము
'అనఘ! శిఖిధ్వజుఁ డను మహారాజు
పనుపడ భూమినిఁ - బాలింపుచుండె,
నతని భార్యామణి-యైన చూడాల
హిత మొప్పఁ బతిభక్తి - నెనయుచునుండె;
నా దంపతులు వృద్ధు-లై యటమీఁద
వేదాంతశాస్త్రముల్ - విన నిశ్చయించి,
వైరాగ్యకలిత భా-స్వర వివేకమున
సారజ్ఞుఁడైనట్టి - సద్గురు చెంతఁ
జేరి శుశ్రూషలు - చేసి మెప్పించి
భూరిసద్భక్తితోఁ బొసఁగ వేఁడినను 980
నాగురుం డిరువుర - కప్పు డధ్యాత్మ
యోగక్రమము లన్నియును కృపమీఱఁ
దెఱఁగొప్పఁగా నుప-దేశంబుఁ జేసి
యరిగె: శిఖిధ్వజుం డా యాత్మబోధ
మఱచి యెప్పటిరీతి - మహి నేలుచుండె
సురుచిరయుక్తిచేఁ - జూడాల గురుని
పదభక్తి మఱువక, - పరమార్థసరణి
మదిని భావించి సమ్మతి నిట్లు దలఁచె-
ధీరుఁడై గురుఁ డుప-దేశించి నట్టి
సారార్ధసరణి విచారించి చూడఁ 990
బంచభూతములచేఁ - బ్రభవించి ధరను
మించి నటించు ని-మ్మేను నేఁ గాను;
అందుఁ బుట్టు దశేంద్రి - యాళి తద్విషయ
బృందంబు గాను, హృ-త్ప్రేరితంబైన
తనువు సలిల బుద్బు-దంబు చందమునఁ
బెనుపొంద నుదయించి, - పెరిఁగి, నటించి,
వంచించు నక్కాల - వశమునఁ దుదను
పెంచు కైవడి పడి - భిన్నమై పోవు,
నటుగాన నేను దే-హం బనుమాట
సట యగున్: ప్రాణపం-చకము నే ననిన 1000
నది సూక్ష్మ దేహాంగ - మస్థిరం బగుట
నిదియును నేను గా - నెఱిఁగి చూచినను,
మది నే ననిన మహా - మాయతో నెపుడు
కదిసి సంకల్ప వి - కల్ప జాలములఁ
బొరిఁ బొరి నూరకే - పుట్టింపుచుండు,
నరయ సంశయ చంచ-లాత్మకం బగుచు
మొనసి తా నణుమాత్ర-ముగ సంచరించుఁ
గనుక మానస మేను-గా నెన్నటికిని:
నిలుకడ యగు బుద్ధి - నే నంటినేని
నలరారఁగా నిశ్చ యాత్మక వృత్తి 1010
కలది తానై, యహం-కార భావమున
కెలమిని నిరతంబు - హేతువై యుండుఁ
గాన, వే నాబుద్ధి-గా నహంకార
మే నని చూచిన - నిలను బాలకునిఁ
బట్టిన భూతంబు - పగిది జీవంబు
నట్టిట్టు జరుగ నీ -యక చుట్టి పట్టి,
సత్తను మఱపించి, - జడత నొందించి,
చిత్తవృత్తులఁ బెంచి - చేష్టింపుచుండుఁ
గావున, నే నహం-కారంబు గాను;
జీవంబు నే నని - చింతింతు ననిన 1020
మాయచేతను బ్రాణ-మయమై కలంక
మే యెడలను వీడ కెనయుచు నుండు
మదియదే నేఁ దీని - మర్మంబుఁ గంటి,
నదియు నేఁ గాను; మ-హాసుకుమార
మగుచిత్తు సర్వంబు - నణఁగిన వేళ
మిగిలి తా నన్నింటి - మీఁద వెలుంగు;
నీ రహస్యము నేఁటి - కెఱుకకు నెఱుక
గా రయంబున నేను - గంటిఁ జిత్తమునఁ,
బ్రతిఫలించిన చిదా భాసతో భూత
వితతు లెల్ల ననేక - విధములుగాను 1030
సమలచిత్సత్తచే - నలరి జీవించు.
రమణీయమగు సూది-ఱాతి చెంగటను
దొరకొని యినుప సూదులు సంచరించు
కరణి జడములైన - ఘనభూతములును
నెరయు చైతన్య సా-న్నిధ్యంబునందుఁ
జరియించు నీ రహ-స్యము నేను గంటి,
నా చిదాత్మేనైతి: - నఖిలేంద్రియములు
వాచెంత నటియించు - నానావిధముల,
విని కన నేర్చు సం-విత్‌జ్ఞాన పటిమ
[1]ఘన కపటాజ్ఞేయ - కలనచే, జిక్కి, 1040
జడత నొందుచును ని-జస్వరూపంబు
నడరార మఱచి, మా-యలకు లోనగుచుఁ
బుట్టి గిట్టుచునుండు - పోల్కినిఁదోఁచు,
నిట్టి జగద్భ్రాంతి - యెఱుకయం దణఁగు;
నింతకాలంబున - కెఱిఁగితి, నాత్మ
చింతింప నంతయుఁ - జిద్విలాసంబు.
అని పెక్కుగతుల వేదాంతార్థములను
మననంబు చేసి స-మాధి నేమఱక
చిరనిష్ఠతో నభ్య-సింపుచుండఁగను
గురుకటాక్షంబునఁ - గుదురైన బుద్ధి 1050
చెదరకుండఁగ యోగ-సిద్ధి లభించె
ముదిమి దొలంగె, న మ్ముదిత దేహమున
నలువొప్ప నవయౌవ-నంబు ప్రాపించెఁ;
జలనరాహిత్యంబు, - సర్వశాంతంబు
మొదలైన సుగుణ స-మూహ మాయింతి
యెద నుదయింపఁగా - నింపు సొంపెనఁగ
సంతోషభరిత సు స్వాంతయై యుండి.
యంతలో నొక్క నాఁ-డాత్మేశుచెంతఁ
జేరి నిల్చినఁ, జూచి చిఱునవ్వు నవ్వి
యా రాజు పల్కె నెయ్యమున ని ట్లనుచు 1060
చూడాల! నీకు భా-సుర యౌవనంబు
పోఁడిమి నే రీతిఁ - బొడమె వింతగను?
ముదిమి యెక్కడ డాఁగె? - మోహనతేజ
ముదయించి నీ మేన - నొప్పుచుండుటకు
హేతువే? మా చంద - మెఱిఁగింపు మనిన
భూతలేశ్వరున క-ప్పొలఁతి యిట్లనియె:
'నరవర! యీ యౌవ-నంబుఁ, దేజంబుఁ
బరభూమి కరిగి సం-పాదింప లేదు,
వినుము, తొల్లిటి మేను - విడుచుట లేదు.
జననాథ! క్రమ్మఱ - జనియింప లేదు, 1070
ఇది నాకు సహజమై-యే యున్న దిపుడు,
కుదురుగా మనల కా-గురుఁడు సత్కృపను
నుపదేశ మిచ్చిన - యుచితవాక్యముల
నెపుడుఁ దలంపుచు. - నెఱుక నేమఱక.
యీ సర్వమును బాసి, - యేకమై నిలిచి,
తా సర్వమగు పర-తత్త్వంబుఁ గనుచు,
నల గగనసమాన-మగు మదిలోనఁ
దలఁగక నిస్సంగ తను నే రమింతు;
లే దుదయంబును, - లేదు నాశమును
లేదు లేనిది, యాత్మ - లీలఁ గల్గినది 1080
యనుభూతి యనుభూత - మనుచు సుఖింతు;
జననాథ ! దోష, రో-షము లాత్మ కిపుడు
దోఁపకున్నవి మహా తుర్యభావమున
కాపట్య కలిత జ-గజ్జాలమునకుఁ
బ్రభువునై యిహమును - బాసి, పాయకను
శుభదృష్టి నను నేనె - చూచి చొక్కుదును;
మొనయు రాగద్వేష - ముఖ్య శత్రువులఁ
దునుమాడి, చిత్తవృ-త్తుల పొత్తు వీడి,
సరస సద్గురువాక్య, - శాస్త్రదృష్టములు
కర మర్థితో నన్నుఁ - గలిసి మెలంగ, 1090
నే నాత్మతత్త్వంబు - నిశ్చయించుకొని,
యానంద మొందుదు; - నాయాత్మ కెపుడు
అదిరూప, మిదిరూప - మని చెప్పఁగూడ,
దది సర్వవిషయేంద్రి - యాళి నీక్షించుఁ
గాని, దానిని నివి - గనుఁగొనఁ జాల;
వా నిర్మలాత్మత-త్త్వానుభవంబు
గలిగియున్నది; సదా - ఖండ లక్ష్యమున
నిలిచి, చలింపక - నేను నే నైతి'
ననుచుఁ జూడాల ని-జాత్మానుభవము
వినిపింప, నంతయు - విని శిఖిధ్వజుఁడు 1100
ఆ యింతి పలుకుల - కప్పు డర్థంబు
చేయనేరక రాజు - చిడిముడి ననియెఁ
'జూడాల! నీ వవి - చోద్యంబు దోఁప
నీడ వచించితి - వింతియే గాని
అర్థమే గాని నీ-యనృతోక్తులందు
సార్ధకం బున్నదే - చర్చించి చూడఁ?
బడుచుఁదనంబుచేఁ - బలికితి విన్ని
పడఁతి! నీ కిటువంటి ప్రౌఢోక్తు లేల?
చాలించు' మని రాజు - చపలాత్ము డగుచుఁ
దా లేచి పోయె, న-త్తరుణి చూడాల 1110
తనమదిఁ దా నిట్లు - తలంచె 'నీ నృపుని
ఘనముగాఁ జుట్టిన - కర్మబంధంబు
తెగిపోవుదనుక ము-క్తిని నమ్మలేఁడు,
తగ దిప్పు డితని కీ-తత్త్వంబుఁ దెలుప'
ననుచుఁ దాను సమాధి - సభ్యసింపుచును
దనయింటిలోనే స్వ-స్థంబుగా నుండి,
ఘనయోగ మొనరించి - గగనయానదు
లనెడు సిద్ధులఁ బొంది - యానంద మొంది, 1120
జనకుఁ డర్భకునకుఁ - జాలుగా విద్య
లనువొంద బోధించు - నట్టిచందమునఁ
దననాథునకు సతి - తత్త్వార్ధములను
పనిఁ బూని కొన్ని య-ర్దములు దెల్పఁగను
వినినందుచేత వి-వేకంబు కొంత
జనియించె నృపున కా-సమయంబునందు,
విసువక యేవేళ - వేదార్థములను
వసుధామరుఁడు. శూద్ర-వానికిఁ దెల్పు
పగిదినిఁ జూడాల - పామరుండైన
మగనికి యోగక్ర-మముఁ దెల్పుచుండె' 1130
నని శిఖిద్వజుని వృ-త్తాంత మమ్మౌని
వినిపింప రామభూ-విభుఁ డిట్టు లనియె;
గురుచంద్ర! యా రీతి - గురుతరార్ధముల
నరమర లేక నె-య్యంబు రెట్టింప,
గెంట కా సిద్ధయో-గిని శిఖిధ్వజున
కంటి బోధించు వే-దాంతార్థములను
నతఁడె తెలియకుండె - ననిన నిం కెవరు
ప్రతిభతోఁ దెలుతు రా - పరమార్థములను?
ఆ దంపతులకు మ-హాకృప మీఱ
వేదాంత సూక్తుల • వినిపించుగురుఁడు 1140
ఒక్కఁడై, యుపదేశ - మొకటియై యుండి,
యెక్కువై చూడాల - యెఱఁగిన దేమి?
ఇది యాశిఖిధ్వజుఁ - డెఱుఁగని దేమి?
అది తెల్పుఁ' డని రాముఁ డడుగ వసిష్ఠ
ముని యిట్టు లనియె 'న-మ్ముదిత చూడాల
మునుపటి సంభవం-బుననుండి ముక్తిఁ
గామించి భూమికల్ - క్రమముగాఁ గడచి,
యా మీఁదఁ జరమ దే-హంబు ధరించి
యున్నందుచే గురుఁ - డొకమాఱు తనకుఁ
బన్నుగాఁ జెప్పిన - పరమార్థ సరణి 1150
మననంబుఁ జేసి స-మ్మతిఁ బొందె నపుడు,
జననాయకుఁడు పూర్వ జన్మంబులందు
రమణీయముక్తిఁ గో-రక, సుకర్మముల
నమరఁ జేసి నరేంద్రుఁడై జనియించి,
చూడాలతోడ భా-సురతత్త్వ సరణి
వేడుకగాఁ దాను - వినుటయే కాని,
తరుణిరీతినిఁ బర-తత్త్వచింతనముఁ
జిరనిష్ఠ నొంది చేసినవాఁడు గాఁడు;
కావున నజ్ఞాన - కలితుఁడై, తత్త్వ
మేవిధంబున విన్న - నెఱుఁగలేకుండె. 1160
నరనాథ! యెవరికై-నను గురుఁ డొక్క
గుఱిఁ జెప్పు: నాగుఱి - గొప్పగా నెంచి,
విని యది నమ్మి వి-వేకియై, కష్ట
మున కోర్చి తత్త్వార్థ-మును విచారించు.
వానికి దొరకు జీ-వన్ముక్తి సౌఖ్య:
మే నిందు కితిహాస - మెఱుఁగఁ జెప్పెదను.
చక్కఁగా విను రామ-చంద్ర!' యటంచు
మక్కువ నమ్మౌని - మరల ని ట్లనియె:
కిరాతోపాఖ్యానము
విని రాఘవేశ్వర! - వింధ్యాద్రిమీఁద
నొనరఁ గుటుంబియై - యొక కిరాటుండు 1170
నుండి ధనాసక్తి - నుండిన చోట
నుండక, వనములం - దొంటిగా మౌని
కరణినిఁ దిరుగ జాం-గల దేశమందు.
మెఱుఁగైనగవ్వ స-మీపంబుగాను
గనిపింప 'నది వెండి - గాఁబోలు' ననుచుఁ
జని చాలవెదుక న-చ్చట గవ్వ తనకుఁ
గనఁబడకున్నఁ ద-త్కాంక్షను విడువ
కను వాఁ డచట నున్న - కసవెల్లఁ బెఱికి,
యారాడ వైచుచు - నలయుచు నందె
మూఁడుదినంబు లి-మ్ముగ గవ్వమీఁది
యాస వీడక చూడ - నమరరత్నంబు
వాసిగా దొరకఁగా - వాఁడు మోదించి,
దానిఁ గైకొనిపోయి - ధనవంతుఁ డయ్యె
నోనరనాథ! వాఁ -డొక్కటి వెదకి 1180
యొకటిఁ గన్నట్లు గు-రూపదేశార్థ
మొక కాలమునఁ దోఁచ- కుండినఁ గాని
వేసటఁబడి దాని - విడువ 'కాత్మార్థ
మాసక్తితోఁ జూతు'- నని మానసమునఁ
బుట్టిన సంశయం-బులను ఖండించి,
పట్టుగా మనమందె - భావించెనేని
అమరసన్మణి వాని - కబ్బిన రీతి
రమణీయ సుజ్ఞాన - రత్న మీతనికి
సరగున దొరకు, మో-క్షధనాఢ్యుఁ డగును,
పరిపూర్ణ శాంతి సం-పన్నుఁ డౌ' ననిన 1190
తాపసోత్తమ! శిఖి-ధ్వజుఁడు మోక్షంబు
నేపగిదినిఁ బొందె? - నెఱిఁగింపుఁ డిపుడు '
అనిన వసిష్ఠు డి-ట్లనె రామచంద్ర!
విను మా శిఖిధ్వజు - వృత్తాంతమతఁడు
చూడాలసుజ్ఞాన - సూక్తు లాలించి
యాడ కాడకు మోక్ష - మం దాశ నుంచి,
పరమాత్మతత్త్వాను-భవము గాకున్నఁ
బరితాపమును బొంది - పట్టణమందు
నిలువ సైరింపక - నిఖిలతీర్థములఁ
బొలుపొందఁ గ్రుంకుచు - భూప్రదక్షిణముఁ 1200
గావించి వచ్చెదఁ గా కని-పోయి,
తా వేగఁ బుణ్యతీ-ర్ధములందుఁ గ్రుంకి
క్రమ్మఱ వచ్చి చ-క్కఁగఁ జిత్తశాంతి
నమ్మహీపతికి లే-కారటమొంది,
వైరాగ్యమున రాజ్య - వైభవంబులను
దా రోసి విడిచి యం తఃపురమందుఁ
జూడాలయుండిన - చోటికిం బోయి,
పోఁడిమి నాపతిన్ - బుజ్జగింపుచును
ప్రియము మీఱ నిజాంక - పీఠంబు మీఁద
దయ నుంచుకొని మహీ-ధవుఁ డిట్టు లనియె: 1210
వినుము చూడాల! వి-వేకివి నీవు
గనుకఁ జెప్పెద నొక్క - కార్య మే మనిన
ఈ రాజ్య మొల్ల, నే - నేలి తీరాజ్య .
భారంబు నీ వింక • భరియింపవలయు.
సుతుఁడు లేకుండఁగాఁ - జూడాల! నీకు
హిత మొప్ప నీ రాష్ట్ర - మింపొంద నిచ్చి,
పోయెద నేను తపోవనంబునకు,
నాయజ్ఞ మీఱక - నా మేలు గోరి
భామ! నీ వీ భూమిఁ - బాలింపుచుండు!
కామాది శత్రు వ-ర్గంబు నణంచి 1220
సారవిహీన సం-సారంబు విడిచి,
సారాత్మతత్త్వ విచారంబుఁ జేసి
సలలితచిత్త విశ్రాంతిఁ బొందెదను.
వెలఁది! నీ నిందుకు - విఘ్నంబు చేయ
వల' దన్నఁ జూడాల - వరుసకు మ్రొక్కి,
పలికె నిట్లని ' మహీ - పాలక! విన్ను
వనవాసములయందు - వర్తింపఁ బనిచి
జనులలో నేను రా-జ్యముఁ జేయఁదగునె?
ఎలమి నే కాలమం-దేపని సేయ
వలయునో యది చేయ - వలె' సదె ట్లనిన 1230
సహజవృక్షములు వ-సంతకాలమున
రహిమీఱఁ బూచి శ-రత్కాలమందు
ఫలియించు నీరీతిఁ - బటు యౌవనమున
నలరుచు భోగంబు - లానందముగను
ననుభవింపుచునుండి, - యధికమౌ ముదిమి
తనువులన్ బొందిన - తఱి వనంబులకుఁ
బోవఁగావలయు, ని-ప్పుడు నన్ను విడిచి
పోవుదురే? పురం-బున నిల్చియుండి
తఱిమి కామాది శా-త్రవులఁ బోఁగొట్టి,
పరమ సుజ్ఞానాను-భవము సేయుచును 1240
నన్నిటియం దంటి - యంటక రాజ్య
మున్నతమతిఁ జేయు- చున్నను నీకుఁ
గొదువ లే, దమల ము-క్తుండ వయ్యెదవు;
సదమల చిత్త, వి-శ్రాంతినిఁ బొంది
నిలువు నీ విచ్చట-నే' యంచు నింతి
పలుకఁగా విని మహీ - పాలుఁ డిట్లనియె:
'మగువ! నామాటకు -మాఱు మాటాడఁ
దగదు, నీ వెఱుఁగని - ధర్మంబు గలదె?
ఏ పుణ్యమహిమనో - యిపుడు నీ మేన
దీపించె యౌవన - దివ్యతేజంబు, 1250
వెలఁది! నే నిప్పుడు - వృద్ధుండ నైతి
నల భోగభాగ్యసౌ-ఖ్యముల నేనొల్ల,
నతిపతివ్రతవు నీ-వైనందువలన
నతివ! నిన్నిం దుంచి - యరిగిన నాకు
మదిలోఁ గొదువ లేదు - మహి నెల్ల నీవు
పదపడి నీ రీతిఁ - బాలింపుచుండు!
క్షితి నేలుచుండి నేఁ - జిత్త విశ్రాంతి
హతమొప్పఁ జెందలే - నెన్నాళ్ళ కైన
బరఁగ బ్రహ్మేంద్రాది - పదములం దున్నఁ
జిరముగా నిల్వదు - చిత్తవిశ్రాంతి, 1260
కావునఁ దపమునే - గహనంబులందుఁ
గావింపవలయు ని-ష్కర్షగా ననుచుఁ
బలికి చూడాలకుఁ బట్టంబు గట్టి,
వెలయు రాజ్యము నేలు- విధముల నెల్లఁ
జెప్పి చూడాలచే - సెలవంది. నృపతి
యుప్పురం బెడఁబాసి - యా రేయి వెడలి,
దూరాటవుల నొక్క దుర్గస్థలంబుఁ
జేరి యందుఁ దపంబుఁ - జేసెద నంచుఁ
దలఁచి, జితేంద్రియ-త్వంబుచే ముక్తి
వలనుగాఁ దాఁ బొంద -వచ్చు. గా కనుచుఁ 1270
బోఁడిమి నందున్న - పుణ్యతీర్ధమున
మూఁడు కాలములందు - మునిఁగి లేచుచును
జెలఁగి దర్భలు, నార - చీరలు, జడలు,
పొలుచు రుద్రాక్షలు - భూతి ధరించి,
యొసరఁ గమండల-మును, జపమాల
యును, బూలపుట్టిక-యును, మృదువైన
హరిణాజినము, దృఢం-బగు నాగబెత్త,
మురుపాదుకలు గల్గి యుండఁగా నతఁడు
చిరనిష్ఠచే బద్ద - సిద్ధాసనమున
నిరవొందఁ గూర్చుండి - యెండ వానలకుఁ 1280
దాను చలింపక - ధైర్యగుణంబు
నూని తపముఁ జేయు -చుండి నా నృపుఁడు.
ఇచట చూడాల తా-నెల్ల రాజ్యంబు
ప్రచురశక్తినిఁ బరి-పాలింపుచుండి
అష్టాదశాబ్దంబు - లరిగిన మీఁద
శిష్ఠుఁడై తప మొప్పఁ - జేయు నాయకుని
నిష్టంబుగాఁ జూడ - నిచ్ఛఁ జింతించి
యష్టసిద్ధులు తన - కబ్బియున్నందు
వలన నాథునిమీఁది - వాంఛతో లేచి
కలకంఠి గగనమా-ర్గంబున నరిగి, 1290
తపముఁ జేసెడి శిఖి-ధ్వజుని వీక్షించి.
యపరిమితార్తి ని- ట్లని మది నెంచె.
'అజ్ఞానమున నీతఁ -డానంద మిచ్చు.
విజ్ఞాన మెఱుఁగక - వెఱ్ఱి చందమున
వరరత్న భూషణా-వళిఁ దాల్చువాఁడు
తఱచు రుద్రాక్షలు - ధరియించినాఁడు,
భూరి హేమాంబరం-బులు దాల్చువాఁడు
నార చీరలు దాల్చి - నవయుచున్నాఁడు,
తలకొని స్వాదుగం-ధ మలందువాఁడు
పొలుపులేక విభూతిఁ - బూసికొన్నాఁడు, 1300
మొగి మణి మందిర-ముల నుండువాఁడు
వగ చెడి యడవిలో- వసియించినాఁడు
సుకరమైనటువంటి - సుజ్ఞాన మెఱుఁగ
కకట! కర్మాసక్తు డగుచు నున్నాఁడు,
స్త్రీరూపమున నేను - చెప్పినమాట
లీ రాజు నమ్మలే, - దిపుడైన నేను
మునికుమారక రూప-మును దాల్చియైన
జననాయకునిచిత్త - సంశయంబులను
దీర్చి తత్త్వార్థంబు - దెలిపెద నేను,
నేర్చి యూరకయుండ - నీతిగా దింక 1310
నని నిశ్చయించి యం-దద్భుతంబైన
పనిఁబూని పురుష రూ-పంబు ధరించె.
అది యె ట్లనిన హే-మాభ-దేహమున
సదమలధౌతవ-స్త్రములు ధరించి,
పరిమళ గంధ లే-పము వక్షమందు
విరివిగా యజ్ఞోప - వీతంబు మెఱయఁ
గర మొప్పఁగా శిఖా - కలికయందమరి
విరిదండ సారెకు - వెనుక నటింప,
ఘనకమండల మొక్క - కరమునఁ బూని,
జనపతికడ బ్రహ్మ-చారిచందమునఁ 1320
బుడమికిఁ జెయ్యెత్తు - పొడవుగా నిలిచి
పొడచూపఁగాఁ జూచి - భూపాలమౌని
యేదేవుఁడో వచ్చె - నిచటి 'కటంచుఁ
బాదుకల్ కడమీటి - బహుతీవ్రగతిని
నెదురేఁగి తోడ్తెచ్చి - యిష్టాసనమునఁ
గుదురుగా నతని దాఁ గూర్చుండఁ బెట్టి,
పనిఁబూని యం దర్ఘ్య -పాద్యాది విధుల
మొనసి పూజలొనర్చి - మ్రొక్కఁగా, నృపుని
వీక్షించి 'శ్రీరస్తు - విజయో-స్తటంచు
నక్షీణకరుణతో - నా బ్రహ్మచారి 1330
దీవించె నపుడు, పృ-థ్వీపతి యతని
భావించి' యో ముని-ప్రవర! యిచ్చటికి
నామీఁద దయయుంచి-నా చెంత కిపుడు
ఏమి కార్యార్థమై - యేతించినారు?
తలిదండ్రు లెవరు? మీ - స్థల మెద్ది?' యనిన
సలలితుఁడగు బ్రహ్మ-చారి యిట్లనియె:
'విను పుణ్యచరిత! నా వృత్తాంత మెల్ల,
ననిమిష మునిచంద్రుఁ-డగు నారదుండు
కర మొప్పుచున్న గం-గానది చెంత
గిరికందరమునందు - గెంటక తపము 1340
సలుపుచు నుండఁగా - జాహ్నవీతటినిఁ
గలకలధ్వను లెసఁ -గంగ నమ్మౌని
విని, యిదేమో? యని - వింతగా నటకుఁ
జని, యందు జలకేళి - సల్పు సుందరులఁ
గనుఁగొన, వారి చ-క్కఁదనంబు లెల్ల
మనమున నాట న-మ్యౌనివీర్యంబు
పడిఁ జాఱె మెఱుపుకై - వడి ధాత్రి మీఁదఁ
బడఁగ, నమ్ముని దాని - స్ఫటికకుంభమునఁ
బెట్టి యుండఁగ నది - పిండమై యుండె;
నట్టి పిండంబునం - దవయవంబులును 1350
బొడమఁగా దద్ఘటం-బున నుండి నేను
వెడలిన, మాతండ్రి - వేడ్కగాఁ బెంచి,
విమల కుంభమునుండి . వెడలితిఁ గాన
నమరగా ననుఁ గుంభుఁ డను పేరఁ బిలిచి,
సకల విద్యలు నాకు - సాంగముల్ గాను
ప్రకటంబుగాఁ జెప్పి - బ్రహ్మచెంగటికి
నన్నుఁ దోడ్కొని పోయి - నాచే నజునకుఁ
బన్నుగా మ్రొక్కించి - పలికె 'నో తండ్రి!
వీడు మీ పౌత్రుండు - వీని మన్నించి
వేడుకన్ యజ్ఞోప వీతంబు నిచ్చి 1360
తెలివిగా నాత్మోప-దేశంబు సేయ
వలె నన్న ననుఁ జూచి - వనజసంభవుఁడు
నలువొప్ప నుపనయ-నంబును జేసి,
విలసిత వేదాది - విద్యలు నేర్పి,
సారతత్త్వోపదే శముఁ జేసి 'ధరణి
నారూఢ విజ్ఞాని-వై సంచరింప
నీవు పొమ్మనఁగ నే-నిర్మలతత్త్వ
భావుండనై భూమి పైఁ - జేరి, బ్రహ్మ
చారినై విహరింతు - సర్వస్థలముల,
నారీతి యిది నీకు - వాటఁ జెప్పితిని. 1390
వరపుణ్యచరిత! యె-వ్వఁడ వీవు? వింధ్య
గిరిచెంత నొంటిగా - గెంటక నిలిచి
యేమి గోరి తపంబు - నిపుడు చేసెదవు?
నీ మదియందున్న - నిశ్చయం బేమి?
యా విధ మెఱఁగింపు' - మన శిఖిధ్వజుఁడు
తా వినయోక్తి న-త్తపసి కి ట్లనియె:
వరముని! నే శిఖ-ధ్వజుఁడను వాఁడ
నరనాయకుఁడను పు-నర్భవదుఃఖ
భయమున రాజ్యంబుఁ - బరిహరించుకొని,
జయకారణంబైన - శాంతిఁ బొందుటకు 1400
విపినంబులోఁ జేరి - విశ్రాంతిఁ గోరి
తపము సేయఁగ, నమృతము విషంబైన
గతిఁ దపశ్చరణంబు -కష్టమై తోఁచు.
నతిచాపలము పుట్టు-నందుచే మదికి
నే నశక్తుఁడ నైతి - నిఁక నేమిసేతు?
దీనవత్సల! నాకుఁ దెలుపవే!' యనిన
నరనాథు నీక్షించి - నవ్వి యమ్మౌని
కరుణ నిట్లనె 'మహీ - కాంత! నీరీతిఁ
దెలిసితి నాయోగ దృష్టి నె ట్లనినఁ
దెలియఁ జెప్పెద నీ స-తీసమేతముగ 1410
నొక్కట గురువుచే - నుపదేశ మైతి,
వక్కడ నీ బుద్ధి - కాత్మానుభవము
దొరకకుండఁగ వచ్చి - దూరాటవులను
స్థిరబుద్ధి లేక కృ-శింపుచున్నావు..
నీ పత్ని గురుభక్తి - నిలిపియున్నందు
చే పరాత్మ సుఖంబుఁ - జెంది, నెమ్మదినిఁ
బురమునం దున్నది - భూపాల! నీవు
పర మెఱుంగక కష్ట - పడియెద విందు'
అని పూర్వవృత్తాంత - మతఁడు తెల్పఁగను
విని శిఖిధ్వజుఁ డందు - వెఱఁగొంది పలికె: 1420
'విమలాత్మ! నీవు నా - విధముల నెల్ల
నమరఁ జెప్పితివి, నీ-యంత ధన్యుండు
దొరకఁడు నాకు, స-ద్గురుఁడవై నీవు
పర మెట్టిదో దానిఁ - బట్టి బోధించి
రక్షింపవలె నన్న - రాజు నీక్షించి,
యక్షీణ కరుణ ని-ట్లనే బ్రహ్మచారి
'ధీరాత్మ! గురుఁ డుప-దేశించినట్టి
సారాత్మ బోధ ని-శ్చయముగా మొదటఁ
జిక్కినప్పుడె దానిఁ - జేపట్టలేక,
అక్కడ మది సంశ-యంబును నొంది, 1430
నీ వెవ్వఁడై నట్టి - నిశ్చయార్ధంబు
భావింపనేరక? - బహుఘోరతపముఁ
జేసిన మోక్షంబు - సిద్ధించు ననుచు
గాసికి నోర్చి సం-కల్పవికల్ప
జాలంబులకుఁ జిక్కి - చపలచిత్తమునఁ
గాలంబు నూరకే - గడపుచుండితివి;
వాసవావశులైన - వారు కర్మముల
నాసక్తితోఁ జేతు - రజ్ఞాను లగుచు,
వసుమతీశ్వర! నీవు - వారిచందమున
పసలేని కర్మ ప్ర-పంచ వాసనకు 1440
లో నైతి విచట నా-లోకుల కరణి,
నానందకర మోక్ష - మబ్బునే దీనఁ?"
బ్రజాసాంగత్యంబుఁ - బరిహరించుకొని,
యజ్ఞాని వగుచు నిం-దడల నేమిటికి?
నిఁకనైనఁ బరతత్త్వ - మెఱిఁగితి వేని
సకలదుఃఖంబులు - సమయు నటంచుఁ
బలుకఁగాఁ గుంభుని - పాదపద్మముల
కలఘు భక్తిని మ్రొక్కి - యవనీశుఁ డనియె:
'గురుఁడవు నీవు నా-కు నిజంబుగాను,
పరులు లేరిఁక నెన్ని - భంగుల నైనఁ 1450
దిరముగా నాత్మోప-దేశంబు సేయ
దొరకొని ననుఁ గృతా-ర్థునిఁ జేయవలయు'
ననుచుఁ గన్నీరొల్క - నార్తుఁడైయున్న
'జనపతి మనము కా-షాయపక్వతను
బనుపడి యున్నది - పరమార్థవిద్య
నొనరంగ నితనికే - నుపదేశమీయఁ
దగు విప్పు' డనుచుఁ జిత్తమున సూహించి,
యగణితకరుణ ని-ట్లనియెఁ గుంభుండు:
ప్రియముతోఁ దండ్రి చె-ప్పిన విద్య సుతుఁడు
భయభక్తు లెసఁగఁ ద-ప్పక వినురీతి 1460
నామాట నీవు ని-ర్ణయముగా వినినఁ
బ్రేమతో నీకుఁ జె-ప్పెద నాత్మ విద్య,
మొదట నీ సంశయ-మునకు సాదృశ్య
మిది యనఁదగినట్టి - యితిహాస మొకటి
మదికిఁ దోఁచిన దిది - మనుజేంద్ర! తొలుత
విదితంబుగా నీకు - వినిపింతు వినుము!
చింతామణి ఉపాఖ్యానము
అది యెట్టు లనిన మ-హాశాస్త్ర విదుఁడు
సదమలుం డగు నొక - జగతీసురుండు
తనమదిలోనఁ జిం-తామణిఁ గోరి
ఘనతపం బొనరింపఁగా నది వచ్చి, 1470
యాభూసురుని చేతి కణికయై నిలిచె
నాభావ మెఱుఁగక - యా బ్రాహ్మణుండు
'తలఁచె నీరీతిఁ జిం-తామణి నన్ను
వలనొప్పఁగా మెచ్చి -వచ్చునే త్వరగ?
నెలమిఁ జింతామణి- నీయఁ జాలకయ
వెలయ వేల్పులు తపో-విఘ్నంబు సేయ
నీ రీతిఁ బంపినా-రీ గాజుపూస,
నే రీతిఁ గైకొందు -నిపు? 'డంచు మదినిఁ
దలఁచఁగా, నెగిరి చిం-తామణి చనియె.
నలవిప్రు డెప్పటి - యట్ల తపంబుఁ 1480
బనిఁబూని చేయఁగా, - బహువత్సరముల
కొనర ప్రత్యక్షమై - యొక గాజుపూస
తనచేతి కొదవఁ, జిం-తామణి దొరకె
ననుకొని తనయింటి - కరిగె విప్రుండు.
పాలుపొందు నాగాజు -పూస నానాఁట
మలినమై పోవ, బ్రా-హ్మణుఁడు చింతించె;
నారీతిఁ దొలుత నీ - కబ్బుచున్నట్టి
సారవేదాంత సు - జ్ఞాన రత్నమును
విడనాడి వచ్చి యీ - విపిన మధ్యమునఁ
గడగండ్లఁ బడుచును - గర్మముల్ చేసి 1490
కడతేరవలె నని - కాంక్షించినావు;
పుడమి నిందున ముక్తి - పొందునే నిన్ను?
విడువు నీవా భ్రాంతి - విమలాంతరంగ!
చెడిపోక నింక సు-స్థిరబుద్ధి నుండు!
ధరణీశ! నీవు త-త్త్వజ్ఞాని వగుచు
సరసచిత్తుండవై - సర్వకర్మములఁ
దలఁపకుండెడిది చిం-తామణిగాను
దెలియు, మీయడివి నా-ర్తిని వసించి
కర్మముల్ చేసి త-త్కర్మ ఫలంబు
నర్మిలి వాంఛించు-టది గాజుపూస 1500
గాను నీ వెఱుఁగు, దుః-ఖంబు నణంచి
యానందమున బొంద - నాత్మ నూహించి,
మా యాశ్రమమునఁ గ-ర్మతపంబు నిట్లు
సేయఁగా నిన్నుఁ జూ-చితిఁగాన, నీకుఁ
దత్త్వార్థ మెఱిఁగింపఁ - దలఁచితి, నీవు
సాత్త్వికబుద్ధితోఁ - జక్కఁగా వినుము!
నీవు చింతామణి-నే కోరి తపము
నీవిధంబునఁ జేయు - టింతియే కాని,
స్ఫటికోపలంబైనఁ - బ్రాప్తంబుగాదు;
కటకటా యిట్టి సం-కల్ప వికల్ప 1510
పటలంబులో నింకఁ - బడియుంటివేని,
చటుల మేఘము లాక-సంబును బొదువు
కరణి సంకల్ప వి-కల్పముల్ నిన్ను
మఱి మఱి పొదువు, స-మ్మతిఁ బొందనియవు;
గనుక సంకల్ప వి-కల్పంబులందు
మననంబు విడిచి, బ్ర-హ్మంబు నీ వనము.
'అదియెట్లు నే నౌదు? - నను సంశయంబు
హృదయమం దున్న నీ - కెన్నాళ్లకైన
దొరకదు ముక్తి, సంతో-షమొందునను
గరిమ సంశయము సం-కల్పమౌ దాని 1520
విడువుము! నీ వింక - విడువకుండినను
దడఁబడి గాజు ర-త్నమటంచు భ్రమయు
నవనీనురునిరీతి - హాస్యపాత్రుండ
వవుదువు గాన, నీ - యజ్ఞత విడిచి,
తరళత నణఁచి చి-త్తత్యాగి వగుము.
అరసి సర్వత్యాగి-వై యుంటివేని
యది పురుషార్థ స-మాప్తి తదన్య
మిది యది యనఁగ లే-దిరవు కొన్నట్టి
యజ్ఞానవైరి నీ-కగపడినపుడు
ప్రజ్ఞతో వానిఁ జం-పక వీడినందు 1530
వల్ల నీకిన్ని దుర్-వ్యధలు ప్రాప్తించె;
నల్లనాఁ డజ్ఞత - నణఁచియుండినను
ఎనలేని దుర్దశ - లేల నిన్ బొందు?
ననఘ! చిదానంద - మబ్బి నీజడత
విడిపించు' ననుచు భూ-విభున కేరీతిఁ
గడఁగి చింతామణి - కథ వినిపించి.
యాకుంభరూపిణి-యైన చూడాల
ప్రాకట కరుణతోఁ - బలికెఁ గ్రమ్మఱను:
'ఓ నరనాథ యిం-కొక యితిహాస
మేను చెప్పెద నది - యె ట్లన్న వినుము! 1540
గజోపాఖ్యానము
అలఘు వింధ్యారణ్య-మందొక్క గజము
గలదు హస్తిపుఁడు త-క్కక దానిఁ బొంచి
పట్టి గొలుసు దాని - పదమున నంటఁ
జుట్టి వృక్షమున క-చ్చుగఁ గట్టివేసి,
ఆ దాని ముందరి - తాఁటిమ్రానెక్కఁ
గా, దంతి దంత యు-గంబుతోఁ గాలి
గొలుసు గ్రక్కున నీడ్చి-కొని ఘీంకరింప,
నళికి హస్తిపుఁడు తా-నా మ్రాని మీఁద
నున్న నేనుఁగు మ్రాను - నురవడిన్ విఱిచి
తన్నుఁ జంపు నటంచుఁ - దరువుపై నుఱికి 1550
పడిన, నేనుఁగు వాని - భావించి చూచి;
పుడమిపై వ్రాలె నీ-పురుషుని నేను
జంపు టింకే? లంచుఁ జనియె నాదంతి:
కంప మొందుచు వాఁడు - క్రమ్మఱ లేచి,
చెచ్చెర నలఁత దీ-ర్చికొని తా నపుడు
నచ్చోట నుండక - యరిగి, కుంజరము
చనిన జాడను బోయి - సామజమున్న
యునికి పట్టు నెఱింగి, - యుపమగా దాని
చుట్టు నోదంబు హెచ్చుగఁ ద్రవ్వి, పైనఁ
గట్టెలు తీఁగెలు: కసపు నాకులును 1560
పఱచియుండఁగ గజ-పతి దానిమీఁదఁ
బరువెత్తి డిగజాఱి-పడి హస్తిపునకుఁ
జిక్కె నాదిని వాఁడు - చిక్కిన యపుదె
త్రొక్కి చంపకయున్న - దోషంబు చేతఁ
గరివాని చేతికే - క్రమ్మఱఁ జిక్కి,
యిర వెందుఁ దోఁచక - యేడ్చుచునుండె:
ఈ కథార్థంబు నీ-వెఱుఁగవు, నేనె
వీఁకతోఁ జెప్పెద - విను! వింధ్య భూమి
యనఁగ నీ రాష్ట్ర, మీ-వా గజేంద్రంబు
మొనసిన వైరాగ్య-మును, వివేకమును 1570
ఆలఘుదంతయుగంబు, - హస్తిపుఁ డనఁగ
బలియు నజ్ఞానంబు, - ప్రబలమైనట్టి
రాగశృంఖల మన - రహిఁ గరికాల
నాగతిఁ గట్టి యు-న్నటువంటి గొలుసు,
ఆ గొలు సూడ్చు టే-మన్నను నీవు
వేగ భోగేచ్ఛను - విడిచిన తెగువ,
తాటిపై వాఁ డుండి - ధరణిపైఁ బడిన
దేటి లక్షణమన్న - హెచ్చు రాజ్యంబు
నటు నీవు విడుచుటే - యజ్ఞాన మగును;
బటుతాళమున నుండి - భయమొంది నేలఁ 1580
బడినవాఁ డెవఁ డన్నఁ - బరఁగ నీమదినిఁ
బొడమినట్టి విరాగ-మును వివేకమును,
రదనద్వయంబుచే - నాగశృంఖలము
నదిమి ఏకొను నీ - యట్టహాసమును
గనుఁగొని నీ మస్త-కంబు పై నుండి
యొనర నీకన్న మ-హెన్నతం బగుచు
సరియైన యజ్ఞాన - మందుండ వెఱచి,
యురికి కూలిన వేళ • నుర్విపైఁ ద్రొక్కి ,
చంపక యడవిలోఁ - జంరియింపఁ జనఁగఁ
దెంపుతో మరల న -దే నిన్నుఁ బట్టి1590
పడఁ ద్రోసెఁ గర్మ ప్ర-పంచజాతమున,
జడిసి చిక్కినవేళఁ - జంపని దేమి?
యనినను ఫలపరి-త్యాగిగా కెపుడు
ననువొందఁ గర్మ క్రి-యాభిమానంబు
దానిఁ జంపకయున్న - దయ యనంబడును,
దానిచేఁ గ్రమ్మఱ - లేచి మించి
వరరాజ్యమును వీడి - వచ్చు నీతోడ
వెఱవ కజ్ఞానంబు - వెంటనే వచ్చి,
జవనాథ ! కర్మవా-సన యనుఖాత
మున నిన్నుఁ బడఁ ద్రోసె-మోసంబు చేసి, 1600
పరఁగ నోదంబుపైఁ బఱచిన లతలు
దొరకను నీ తపో-దుఃఖంబు లగును,
అల కరిపరివార-మనుమానములును
వెలసిన నీమనో-వృత్తులే, మఱియుఁ
గరి కూలఁగాఁ బైనఁ గప్పిన దుమ్ము
నరయ నీకర్మ మో-హాంధకారంబు,
చలచిత్త! నీవిట్టి-సామజేంద్రంబు
చెలువున నూరకే- చెడితి వటంచు
నాగజోపాఖ్యాన-మా శిఖిధ్వజున
కా గుణశాలియై-నట్టి చూడాల 1610
పురుషాభిమానియౌ- భూపాలకునకుఁ
దరుణియై తాఁదెల్పు - తత్త్వార్థమందు
గుఱిని నిల్వఁ డటంచుఁ -గుంభాభిధాన
పురుషుఁడై జ్ఞాన మొ-ప్పఁగఁ జెప్పెననుచు
ముని రామునకుఁ జెప్పి-మోహం బడంచి,
మనము రంజిల్లఁగా - మరల ని ట్లనియె:
'వినురామ! యెంతటి-విద్వాంసుఁడైనఁ
దనియఁ దనంతనే- తత్త్వశాస్త్రములు
చదివి తపం బెంత-సల్పినఁగాని,
మది సంశయంబులు-మానవు, చిత్త 1620
చలపత్వ మణఁగదు-శాంతి లభింప,
దపరిమితానంద-మబ్బదు గాన,
గురుని సంపాదించు-కొని కొల్చి, యతని
కరుణకుఁ బాత్రుఁడై-కడ తేరవలయు;
నటు సేయలేక దే-హాభిమానమునఁ
గుటిలాత్ముఁడగువాఁడు కొన కెక్కలేఁడు,
ఎలమి శాస్త్రజ్ఞాన-మెంతైన గురుఁడు
కలుగకున్నందునఁ -గడముట్ట కణఁగు'.
అని వసిష్ఠుడు మ-హాకృప మీఱ
మనుకులోత్తముఁ జూచి మరల ని ట్లనియె: 1630
అలకుంభరూపిణి-యైన చూడాల
వలనొప్పఁగా శిఖి-ధ్వజుని వీక్షించి,
'మొనసి సర్వత్యాగ-మును జేయు 'మనిన
జననాథఁ డా బ్రహ్మ-చారికి మ్రొక్కి,
యడర ని ట్లనె 'నో మ-హా గురుస్వామి!
పుడమి రాజ్యము, గృహం-బులు, భోగములను
విడిచి, యిల్లాలిని -విడిచి నేవచ్చి
యడవిలోఁ దప మిప్పు-డాచరించెదను,
ఇనకోటినిభతేజ! యిపుడింతకన్న
నెనయు సర్వత్యాగ-మెటువంటి?' దనినఁ 1640
గుంభుఁ డి ట్లనియె మ-క్కువ నీ తపంబు
దంభమే కాని, త-త్త్వజ్ఞాన మగువె?
ఒనర నన్నియు వీఁడి- యొంటిగా వచ్చి
వనవాసి వగుట స-ర్వత్యాగ మగునె?
బడలినఁగాని త-పంబుపై నాశ
విడువలే వనుచు భూ-విభుని చెంగటనె
తా నుండి, యతని దు-స్తరతపశ్చరణ
మూని చూచుచునుండి - యొకకొన్ని నాళ్ళు
జరిగిన వెనుకఁ దాఁ-జాలిని బొంది,
యరమర లేక యి ట్లనియెఁ గుంభుండు: 1650
'ఓ మహారాజ! యీ-యుగ్రతపంబు
నీ మాడ్కిఁజేసి నీ వెంత[2] పెంచినను
నరయ సర్వత్యాగ-మబ్బదు నీకు
మఱియెట్టు లనిన నీ-మానసగ్రంథిఁ
దెగఁద్రెంచివైచి ము-క్తినిఁ బొందవలయుఁ;
దగు జగంబులకుఁ జి-త్తము బంధకంబు,
గాన దానిని ముందు-గా ద్రుంచితేని
దాన సర్వత్యాగ-ధన్యత నీకుఁ
గలుగు'నన్నను మహీ-కాంతుఁ డా కుంభు
నలర వీక్షించి యి-ట్లనియెఁ 'జిత్తంబు 1660
ఎట్టిది? దాని నే-నెటు తుంపవచ్చు?
నట్టి చందముఁ దెల్పుఁ' - డనినఁ గుంభుండు
పలికె నిట్లనుచు. 'నో-పార్థివాధీశ
యల వేదనాత్మ కా-హంకృతి చిత్త
బీజంబులోపల- బెరసిన రూప
బీజం బనఁగ నొప్పుఁ, - బెమపొంద దాని
లీలచేఁ జాలఁ గ-ల్గిన యనుభూతి
లాలితంబైన ప-ల్లవము తద్ద్వృద్ధి
నెఱయు నిరాకార-నిశ్చలాత్మికయు,
మురువొప్పు సంకల్ప-మూర్తియు ననఁగఁ 1670
దగు బుద్ధి, దాని భే-దము మానసంబు
నగుఁజేతనంబునం-దతివృద్ధిఁ బొంది,
చేకొనఁగారాని-చిత్తవృక్షమును
గూఁకటివ్రేళ్లైన-గుణములతోడఁ
బడద్రోయు' మనిన భూ-పతి కుంభుఁ జూచి
'యడరఁ జిత్తమ్మున-కహమిక మూల
కారణంబైనది-కావున దాని
పారంబు భావించి-భస్మంబు సేయఁ
దగు నగ్ని యెద్ది? సి-ధ్ధంబుగా నాకు
నగణితకృపను మీ-రానతిం' డనిన 1680
విని కుంభుఁ డనియె 'నో-విమలాంతరంగ!
తనురూప పంచభూ-తములు నేఁ గాను,
అలరు నీవిషయేంద్రి-యములు నేఁ గాను,
జెలఁగి మనోబుద్ధి-చిత్తముల్ నేను
గా, నహంకృతి నేను-గాను, మఱెవ్వ.
డే ననెడి విచార -మెప్పుడు నీకు
జనియించు నపుడు సు-జ్ఞానపావకుఁడు
పెనఁగు నహంకార బీజంబు నంటి
చెచ్చెర భస్మంబుఁ-జేయు' నటంచు
నచ్చుగాఁ దెల్పఁగా-నవనీశ్వరుండు 1690
బుద్ధి నూహించి కుం-భుని మోముఁ జూచి,
'సిద్ధంబుగా మీరు-చెప్పిన రీతి
గానే భావించితిఁ-గాను దేహంబు
గాను గోచరములు-గా నింద్రియములు
గాను మనంబును-గాను బుద్ధియును,
గాను జిత్తంబును గా-నహంకృతియుఁ,
నని రాజు పల్కఁగా-నా బ్రహ్మచారి
మనుజేంద్రుఁ జూచి స-మ్మతి నిన్ని నేను
గాను, గా నంటివి-గద! మ ఱెవ్వఁడవు?
పూని దెల్పు మటన్న-భూపాలుఁ డనియె; 1700
'సక లేంద్రియాదులు-జడములై పోఁగ
నకలంక మజడమై.-యుమలమై, యెఱుక
యగుచుఁ జావును, బుట్టు-వను రెండులేని
యగణిత చిన్మాత్ర-మగుదును నేను,
ఇటువంటి నన్ను నే-నెఱుఁగంగనీక
పటుతరాహంకృతి-భ్రాంతిఁ బుట్టించి,
బెట్టుగాఁ దాఁ జిత్త-బీజమై నిలిచి
నట్టు పడంచేసి-న న్నేఁచి యేఁచి,
పూని నే నెంత త-పోనిష్ఠ నున్నఁ
గాని న న్నూరకే- గాసింపుచుండు, 1710
దీనితోఁ బోరుచు-దిక్కేమి దోఁచ
కే నశక్తుఁడ నైతి-నిఁక నెట్టు? లనుచుఁ
బలుకఁగాఁ గుంభుఁ డా-పార్థివేశ్వరుని
సులలిత కరుణతోఁ జాచి కారణము
వలనఁ గార్యము పుట్టు-వసుధేశ?' యనఁగ
నలనరేశ్వరుఁడిట్టు-లనె 'గురుదేవ!
దొరకొన్న తొల్లిటి-దోష మీవ్యధల
కరయ కారణ మయ్యె-నటుగాన, దీనిఁ
బొరిగొని నను మీరు-ప్రోవఁగావలయు,
నుఱుకు చిత్తంబు చి-తోన్ముఖిగాఁగ 1720
నురురీతి నహమిక-యుదయించి మించి
పొరిఁబొరి వేదనల్-పుట్టించె' ననిన
నల కుంభుఁ డిట్లనెఁ 'నట్టివేదనల
కిలను గారణ మెద్దిఁయెఱిఁగింపు' మనిన
జననాథుఁ డనియె నో-సద్గురుస్వామి!
యనలవేదన కన్య-మై ప్రకాశించి
మొనయు సత్తా మాత్ర-ముననె వేదనలు
జనియింపుచుండుఁ ద-త్సర్వదుర్వ్యధల
నలఁగెడి చిత్తంబు-నకు విత్తుగాఁగ
నల యహమిక వేద-నాత్మకం బయ్యె' 1730
ననినఁ గుంభుఁడు పల్కె- నటువంటి కార్య
మునకుఁ గారణ కార్య-ములు రెండులేవు,
భ్రమయు భ్రాంతినిఁ ద్రాటఁ బామున్నరీతి
నమరఁగాఁ గనిపించి-యరసి చూచినను
పా మందు లేకున్న పగిది బ్రహ్మమునఁ
దా మించి సకలభూ-తప్రపంచంబు
భ్రాంతిచే నుండిన-భంగి గన్పించు,
వింతగా నందె భా-వించి చూచినను
మెఱయు ప్రపంచంబు-మిథ్యయై పోవు.
నెఱయు చిద్ర్బహ్మమే-నిత్యమై నిలుచు; 1740
నట్టి మిథ్యా రూప-మగు ప్రపంచంబు
పుట్టిన కారణం-బుగ నన్న నృపుఁడు
చెలఁగి యీసృష్టిఁ జే-సిన పద్మభవుఁడు
నెలమినిఁ గారణం బేల కాఁ?'డనిన
విని కుంభుఁడా భూమి-విభుఁ జూచి, శాంత
మనుపమంబగును బ్ర-హ్మంబు తదీయ
కలన మాబ్రహ్మకుఁ గారణం' బనుచుఁ
బలికిన విని మహీ-పతి 'కారణంబు
లేకయే బ్రహ్మ యే-లీల జనించె?
నాకుఁ దెల్పుఁ డటన్న -నగి కుంభుఁ డనియె: 1750
'ధరణీశ! విను మనం-తం బద్వయంబు,
పరమంబు, శాంతంబు పరిపూర్ణ, మజము.
అప్రతర్క్యం, బవ్య-యం, బమేయంబు
స్వప్రకాశంబును-స్వరూపంబు
నగుచు నవిజ్ఞేయ-మై, శుద్ధ బుద్ధ
మగుచు వెద్ది వెలుంగు-నయ్యాత్మ వలన
నా పద్మభవుఁడు తా-నై యుదయించె,
నాపట్ల సృష్టి త-దాత్మకం బగుచు
నెరసి తన్మాత్రమై-నెగడుచునుండుఁ ,
గర మొప్ప నటుగావఁ- గార్యంబు లేదు, 1760
కారణంబును లేదు-కావున నాకు
భూరి కర్తృత లేదు-భోక్తృత లేదు
అ పరబ్రహ్మమే-యఖిలమౌ టెరిగి
భూప! నీ యజ్ఞాన-బుద్ధి నణంచు,
నద్వయంబై పర-మామృతంబైన
సద్వస్తువునకు నా-శంబులే దెందు,
నట్టి బ్రహ్మంబు నీ-వై యుంటి వైన
గట్టిగా నిల్వ నె-క్కడఁ జోటు లేక
యజ్ఞాన మాత్మయం-దణఁగి నశించుఁ,
బ్రజ్ఞానమే పర-బ్రహ్మమై నిలుచు. 1770
నాదిదేవుఁడు తాఁ జి-దాత్మకుం డగుట
చే దివ్యమై ప్రకా -శించుఁ దనంత
నరయ భూసలిలాదు-లై పలుమాఱు
పరఁగెడు [3]శక్తి సం - పాత సంపాద
నాత్మలో నొంది తా-నన బ్రహ్మయనఁగ
నాత్మయే యుండుఁ- దదన్య సంవేది
మఱివేఱె లేదు బ్ర-హ్మమె సర్వ మనుచు
నెఱుకకు నెఱుకగా-నెఱుఁగు చైతన్య
సాన్నిధ్యమందెన్న-సకల ప్రపంచ
మున్న చందంబుగా - నుండు, లేకుండు: 1780
నున్నది సత్తయై - యుండు, లే దనుచు
నన్నది మాయమై-యణఁగు, బంగారు
రూప, నామముల చే- రూఢంబు లగుచుఁ
జూపట్టు భూషణ-స్తోమంబులట్ల,
నా పరబ్రహ్మమే-హరిహర బ్రహ్మ
రూపాదులగును వే-ఱుగ వొండు లేదు;
బంగారుగాక యా-భరణముల్ గాని
భంగి బ్రహ్మము గాక-ప్రత్యేకముగను
గలదె విశ్వం, బనఁ-గా భూవిభుండు
పలికె నిట్లనుచు 'నో--పరమమునీంద్ర! 1790
అరయ నా బ్రహ్మమే-యై ప్రపంచంబు
మెఱయుచుండఁగ మీరు-మి థ్యను టేమి?'
యనీనఁ గుంభు డిట్టు-లనియె నో నృపతి !
వినుము చెప్పెద నట్టి- వృత్తాంత మమర,
భర్మమం దొనర నా-భరణముల్ చిత్ర
కర్మ కల్పితములై-గనిపించి యణఁగు
చందంబుగా, బ్రహ్మ-సత్తాస్వరూప
మందు మాయా కల్పి-తా జ్ఞానరూప
వామక్రియాదులు నశియించిపోవు,
నామహాబ్రహ్మమే-యంతట నిండి 1800
తెలివియై యస్తిభా-తి ప్రియంబు లన
నలువొప్పు సచ్చిదా-నందమై యుండు ;
నామరూపంబులు నశియించుఁ గనుక,
నే మిథ్య యంటిని-నిఖిలవిశ్వంబు ;
నీవు నా వాక్యంబు-నిజముగా నెంచి
భావనాతీత స-ద్బ్రహ్మమే ననుచుఁ
జెప్పి చూపఁగరాని-చిద్వస్తువందుఁ
చెప్పునఁ బొందు ! సం-దేహంబు విడువు !
నామాట నిజముగా - నమ్ము! న' మ్మనిన
భూమీశ్వరుండు కుం-భుని పాదములకు 1810
మ్రొక్కి యి ట్లనియె నో-మునికులోత్తంస !
మిక్కుటంబైనట్టి మీబోధవలన
నెఱిఁగితిఁ దత్త్వం బ-దెట్లన్న వినుఁడు!
పరమాత్మయం దీ ప్ర-పంచ జాలంబు
చెలఁగెడి మరుమరీ-చికయందు జలము
గలరీతిఁ దోఁచిన -కైవడిగాను,
పరఁగ రజ్జువునందుఁ-బా మున్నరీతి,
నరయ స్వప్నపాయ-మగు ప్రపంచంబు
కర్త లేమినిఁ జేసి కలుగుట లేదు,
పూర్తిగా నుండుట-పోవుట లేదు, 1820
ఆదిమధ్యాంతంబు-లరయంగరాని
వేదాంత సారాత్మ-విమలమై నిండి,
ఇది యది యని చెప్ప- హేతువు లేక,
తుద మొదల్ గనరాక- తుర్యమై యున్న
యదియె సత్తామాత్ర మదియె నే నైతి;
నిది మిథ్య యనఁ గూడ-దీ చిత్సుఖంబు
మీ కటాక్షమున న-మేయానుభవము
నీకాలమునకు నే-నెఱిఁగితిఁ, దనువు
నే ననెడి యహంత- నీరసం బయ్యె;
నే నను తెలివిలో-నే యున్న గుట్టుఁ 1830
దెలిసితి, మీ యుప-దేశంబు నాకు
ఫలియించె' నని మ్రొక్కి పాషాణమటులఁ
గదలక చిత్తంబు-కనుదృష్టిలోనఁ
గుదిరియుండఁగ నట్ల-కొంతసే పుండి,
ముదమంది యట బహిర్ముఖుఁడైనఁ జూచి
'కొదవలే దిఁక నను కొని కుంభుఁ డనియె:
'క్రమ మొప్పఁగా మహి-కాంత! నీ విప్పు
డమలమై పరిపూర్ణ-మగు చిత్పదమునఁ
జెందితివే!? శాంతి-చిత్త విశ్రాంతి
నొందితి వే? 'యన్న-నుర్వీశు డనియె: 1840
ఓ గురుస్వామి! మీ-యురుకటాక్షమున
వేగఁ జిత్పదసౌఖ్య-విభవంబుఁ గంటి,
సాధుసాంగత్యంబు చపలాత్మునైన
బోధ సుధారసం-బున దేల్చు నింత
కాలంబు నా కీ సుఖము దోఁచకుండు
బేలొఁకో? యనఁ గుంభుఁ-డిట్లని పలికె:
'ధరణీశ! తెలియు మం-తః ప్రశాంతమునఁ
గురణాదివిషయ భో-గముల నణంపఁ
గోరినవాఁడు స-ద్గురువాక్య మాత్మ
నారూఢిగా నమ్మి-యనవరతంబు 1850
తక్కక గురుపద ధ్యానంబు సేయ.
నెక్కువయగుచు మ-హీజంబునందుఁ
గాలపాకంబునఁ గలిగిన పండ్లు
వ్రాలి నశించు కై-వడి లింగ దేహ
మాలిన్య మానాట-మ్రగ్గి నశించు;
నాలోన నుండు భేదాజ్ఞాన మణఁగు,
నజ్ఞాన మణఁగిన-నాత్మానుభవము
ప్రజ్ఞానమై నిండి-పండు, నంతటికి
సరస సద్గురు కటా-క్షము గల్గినట్టి
నరునకు సచ్చిదా-నందసౌఖ్యంబు 1860
దొరకు, చిత్త మణుంగుఁ -దుర్యసమాధి
యిరవగు చుండు, నీ-వీనాఁటి కట్టి
పరమ విజ్ఞాన సం-పన్నుండ వగుచుఁ
బొరిని జీవన్ముక్తిఁ బొందితి' వనిన
వసుధీశుఁ డనియె-నో వరగురుస్వామి!
వసుమతిమీఁద జీ-వన్ముక్తుఁడైన
నరుని చిత్తంబు వి-నాశ మొందినను
పరఁగఁ జిత్తములేక బ్రతికి యతండు
దరణిపై నుండు వి-ధం బెట్టు లనిన
గురుతర కరుణ నా కుంభుఁ డిట్లనియె; 1870
ఓ రాజ! విను పున-రుత్పత్తి వాస
నారూఢమై చిత్త-మజ్ఞుని యందుఁ
జలన మొందుచునుండు-సద్గురు కరుణ
వలన ముక్తుండైన-వరయోగియందుఁ
దరళిత మాని స-త్తా మాత్ర మగుచు
నిరుపమ చిత్తంబు-నిలిచియుండుటను
రహి నొప్పు సంకల్ప-రహిత మైనట్టి
సహజ కర్మంబున-సక్తుఁడై యతఁడు
గావింపుచున్న త-త్కర్మ మాయోగ
పావక ముఖమందు-భస్మమై పోవు. 1880
వరుసగా దాన జీ-వన్ముక్తుఁడైన
పురుషుండు క్రమ్మఱఁ బుట్టుట లేక,
తుదను విదేహము-క్తుండగు: నీవు
పొదువుగా శమదమం-బుల నొంది, సర్వ
శాంతుఁడవై సర్వ-సముఁడవై నిరత
మంతరంగ జ్ఞప్తి-నరయుచు నుండు,
వసుధఁ బ్రాప్తములైన వస్తుజాలములఁ
బొసఁగు నుదాసీన బుద్ధిచే నీవు
ననుభవించునుండు-మచలుండ వగుచు,
అనఘ! నిశ్చలచిత్తు లగు వారి కిలను 1890
దొడరు పునర్జన్మ-దుఃఖసంసార
ముడిగి నశించిపోవుచు నుండుఁగాన,
నీవు చలింపక - నిన్ను నీ విపుడు
భావింపు మనిన భూ-పతి కుంభుఁ జూచి
చలతాచలత్వముల్ సహజముల్ గాను
గలుగు, నారెంటి నే గతిని వారింతు?
నావిధమెఱిఁగింపు మనినఁ గుంభుండు
భూవరుఁ జూచి యో-పుణ్యాత్మ' వినుము!
పొగడొందు సలిల మం భోనిధియైన
పగిదిఁ బ్రపంచమే - బ్రహ్మమై యుండుఁ . 1900
గావున నీ వీయ-ఖండ లక్ష్యమున
భావింపు మా పర బ్రహ్మ మే ననుచు,
లలి నందుఁ జలతాచ-లత్వంబు లణఁగు,
బొలుచు రజ్జువు నందుఁ - బుట్టిన సర్ప
భయ మట్టిరజ్జువున్-భావింప మొదటి
భయము రజ్జువునందె - ప్రవిలీనమైన
పగిది బ్రహ్మమునఁ బ్ర-పంచ విభ్రాంతి
తగిలినప్పుడు పర-తత్త్వమై నట్టి
బ్రహ్మయందు లెస్స భావించి చూడ
బ్రహ్మయందే జగ -ద్భ్రాంతి లయించు; 1910
జననాథ! వేదాంత - శాస్త్రచింతనను,
ఘనతర సాధు సాం-గత్యంబు చేతఁ,
జిత్తంబు చల్లనై-శీతాంశు రీతి
సత్తాస్వరూపమై - శాంతినిఁ బొందు;
నా సత్తయే కేవలా-భాస మగుచు
భాసురమై స్వాను-భవముగా యోగి
వరులకుఁ. దోఁచు స-ర్వము బ్రహ్మ మనుచు,
మఱియెవ్వ రెఱుఁగరా - మర్మ' మటంచుఁ
దెలివిగా నిట్లుప-దేశింపఁగాను
వలనొప్ప నాశిఖి-ధ్వజు డందుఁ బూర్వ 1920
సందేహ ముక్తుఁడై , సతత సమాధి
యం దుండె; చూడాల - యపు డాత్మపురముఁ
జేరి మునుపటి రీతిఁ - జెలువొప్ప రాజ్య
భారంబు కొన్నాళ్ళు - భరియించియుండి,.
క్రమ్మఱ నాకాశ-గమనయై పోయి,
సమ్మతిగా నిజే-శ్వరు చెంతఁ జేరి,
కనుమూసి కధల క-క్కడ నున్న విభునిఁ
గనుఁగొని సంతోష - కలితాత్మ యగుచు
మురిసి నాథుని బహి-ర్ముఖునిఁ జేయుటకు
నరుదుగాఁ దాను సిం-హంబు చందమున 1930
ఘనగిరుల్ ఘూర్ణిల్ల - గర్జించె నపుడు,
వనచరుల్ బెదరి రా-వసుమతీశ్వరుఁడు
చలియింపకున్న నా-శ్చర్యంబు నొంది,
చెలరేఁగి మఱియు గర్జించి గర్జించి,
యలసినప్పటికైన - నవనీశ్వరుండు
వలనొప్ప మేరు ప-ర్వతముచందమునఁ
గదలక మెదల క-క్కడ సత్త్వనిష్ఠ
వదలకున్నటువంటి - వాని నీక్షించి,
యా రమణీమణి - యతని మేల్కొలుప
వేఱె యుపాయంబు - వెదకె నెట్లనిన, 1940
స్థూలాంగమం దుంచి - సూక్ష్మదేహమున
లాలితమతి నవ-లంభించి కొనుచు
ధరణీశు సత్త్వచి-త్తంబులోఁ జేరి,
సరగునఁ జైతన్య - చలన మొందించి,
జగముచందమున నా-కాశమార్గమున
కెగసి భూమికి డిగ్గి - యెప్పటివలెనె
చిలుక పంజరములోఁ - జేరినమాడ్కి
నలరుచు నిజదేహ - మందుఁ దాఁ జేరి,
నిలిచి చూచుచు నుండి - నృపుని చిత్తంబు
చలనంబు నొందగా - సామగానంబు 1950
కరణి సహస్రార - కమలమధ్యమున
సురుచిరమైనట్టి - సూక్ష్మ లక్ష్యమునఁ
దనరు వోంకార నా-దము మ్రోయ, దాని
వినుచుఁ జొక్కుచు మహి-విభుఁడు కన్నులను
దెఱచి, యా ముందర - దీపించి మున్ను
గురుఁడైన యట్టి య-క్కుంభు నీక్షించి,
యతని సద్భక్తితో - నర్చించి నిలిచి,
హిత మొప్పఁగా మ్రొక్కి - యెదుట నుండఁగను,
భూపాలుఁ జూచి కుం-భుఁడు సంతసించి
'యో పార్థివేశ్వర! - యోపుణ్యచరిత! 1960
వలనైన విమల జీ-వన్ముక్తి సుఖము
పొలుపొంద సుస్థితిఁ - బొందెనే నీకు?
పరమచిదానంద - పదవియం దిపుడు
సరససుబుద్ధి వి-శ్రాంతిఁ బొందితివె?
ఇది ఖేద, మిది మోద-మిది భేద మనుచు
మదిఁ దోఁచ కవి యెల్ల - మఱచితే? యిపుడు
కడలేని కర్మ సం-కల్ప జాలముల
విడిచితివే? జ్ఞాన -విభవ మొందితివె?
సర్వవైరాగ్యంబు - సర్వసౌమ్యంబు
సర్వశాంతము నీకు - సంభవించినది? 1970
యని పెక్కు విధముల - నడుగఁగా, నన్ని
విని కుంభునకు మహీ-విభుఁ డిట్టు లనియె:
'సద్గురువర్య! మీ - సత్కటాక్షమున
జిద్గగనానంద - సీమలోఁ జేరి,
సారవిహీననం-సారాంతమైన
భూరివిశ్రాంతినిఁ - బొందితి' ననిన
విని కుంభుఁ డనియె 'సం-విత్సుఖం బిచట
ననుభవింపుచు నుండు' - మని యొప్పఁ జెప్పి,
చాల సంతోషించి, - చని నిజభూమి
లీల దీపింపఁ బా-లింపుచు నుండె 1980
నన విని రాముఁ డి-ట్లనె ' నో మునీంద్ర!
ఘనశాంతిఁ బొంది య-ఖండాత్మ నిష్ఠ
నొంది యున్నట్టి యా - యుర్వీశుబుద్ధిఁ
జెంది. సత్త్వగుణంబు - శేషించి నిలిచి
యుండెనే?' యని వేడ్క - నొప్పుగా నడుగ.
నిండిన దయ నాము-ని ప్రభుం డనియె:
'విను రఘురామ! యా-వృత్తాంత మెల్ల
నెనయు ప్రబోధకు - హేతువై, యవని
మనము సత్త్యైక నిమ-గ్నమై యుండు,
ననువొంద నట్టి మ-హాత్ముని తనువు' 1990
సమయకుండఁగ శివాం -శంబై ధరిత్రి
నమలమై జీవించు' - నని చెప్పి, మరలఁ
బలికె నిట్లని ' రామ-భద్ర! చూడాల
విలసిత చరితమే - విను మ దె టనినఁ
బతిని వీడ్కొని నిజ - పట్టణమందు
హితమొప్ప రాజ్యంబు - నేలుచునుండి,
మఱి కొన్నినాళ్ళ కా-మనుజేంద్రుఁ జూడ
ముఱిసి కుంభుని రూప-మునఁ బోయి, ఖిన్న
వదనంబుతోఁ దల-వాంచి ఖేదంబు
మదిలోఁ బెనంగొను - మాడ్కిఁ గన్నీరు 2000
వెడలుచునుండఁగా, • వేఁడి నిట్టూర్పు
వెడలఁగా నమ్మహీ-విభుచెంత నిలిచె,
నా రీతి నిలిచి యు-న్నటువంటి బ్రహ్మ
చారినిఁ జూచి యా-జననాథుఁడనియె:
'సదమలచరిత! యో , సద్గురుస్వామి!
ఇదియేమి? యీ క్లేశ - మెందుకు వచ్చె?'
ననినఁ గుంభుం డిట్టు-లనె జననాథ!
నినుఁ జూడ నిచటికి-నేఁ బ్రేమచేత
వచ్చుమార్గమున దు-ర్వాసుండు నాకు
హెచ్చు కోపంబుతో - నెదురేఁగు దెంచి, 2010
తరమిడి 'నిర్నిమి-త్తంబుగాఁ బగలు
పురుషుఁడవై న-టింపుచునుండు! రాత్రి
పొలఁతివై నీ వుండు - పొమ్ము! పొమ్మనుచు
ఛలముతో నిటు ఘోర - శాపంబు నిచ్చెఁ ,
గావున మదికి దుఃఖము పుట్టె' ననిన
భూవిభుఁ డనియె ' నో , పుణ్యాత్మ! నీవు
ఆడల నేటికి? యెవ్వ-రైనను విధినిఁ
గడువలే' రని పల్క-గా, బ్రహ్మచారి
పగలెల్లఁ బురుషుఁడై - భావింప రాత్రి
మగవయై యిటు కొన్ని - మాసముల్ గడపి, 2020
తదనంతరమున భూ-ధవుని వీక్షించి,
పదపడి యొక రేయి - పల్కె ని ట్లనుచు:
'భామను నే నైతిఁ -బార్థివాధీశ!
భూమి నీ కనుగుణ - పురుషుఁడు లేఁడు,
కావున ననుఁ బొందఁ-గా వలె నింక
నీ' వని పల్కఁగా - సృపుఁ డందు కొప్పె,
నదిమొదటల్ రాత్రుల- యందు వేడుకగ
రమణీయకపటాను - రాగంబు మీఱఁ
గ్రమముగా గొన్నాళ్లు - కవ గూడి, యతని 2030
సకల సమత్వ భా-స్వర చిత్తశుద్ధి,
ప్రకటనిర్లేప స-ద్భావ నిశ్చయముఁ
గని మెచ్చి, యవల నొ-కానొకనాఁడు
పనిఁబూని " యామహీ- పాలు భోగేచ్ఛఁ
జెలు వొప్పఁగాఁ బరీ-క్షించెద' ననుచుఁ
దలఁచి యద్భుతమైన - తనయోగమాయ
చేత దేవేంద్రుని సృ-జియించె వేడ్క,
నౌతఱి నయ్యింద్రుఁ - డైరావతంబు
పై నెక్కి, సురసతుల్ - ప్రకటదేవతలు
నానాముఖంబుల పాటుగా గొలువ 2040
వచ్చి సురేంద్రుఁడా , వసుధేశు చెంత
నచ్చెరువుగ నిల్చె, - నాశిఖిధ్వజుఁడు
చూచి యాజిష్ణు న-చ్చోటఁ బూజించి
యీ చందమునను మీ-రిటకు వచ్చుటకు
హేతు?' వేమన నింద్రుఁ - డిట్లని పలికె:
'భూతలాధీశ! నీ - పుణ్యాతిశయము
మెచ్చి రంభాది కా-మినులు నీ పొందు
హెచ్చుగాఁ గోరి, యం-దెదురు చూచెదరు,
సకలభోగమ్ములా - స్వర్గలోకమున
సకలంకమతిని నీ-వనుభవింపుచును, 2050
నచ్చోట నిల్చి కల్పాంతంబుదనక
విచ్చలవిడిగాను - విహరింపువలయుఁ;
గావున నాకలో-కమునకు నీవు
రాపలె ననఁగ నా - రాజేంద్రుఁ డనియె:
'ఇంత మాత్రపుఁ బని - కింద్ర! నీ విటకు
దంత్రీందు నెక్కి రాఁ దగునె నన్ బిల్వ?
నీ వెంతఁ బిల్చిన - నే స్వర్గమునకు
రావలసిన దేమి? - రంభాదిపతుల
పొందు నే నొల్లఁ ద-ద్భోగంబు ----
నందించు నిండి' నే-నంతట నుండి, 2060
యరమర లేక బ్ర-హ్మంబునం దెపుడు
మెఱయుచు నేన ర మింతు, నీ స్వర్గ
భోగంబు నే నొల్లఁ - బొమ్మన్న నింద్రుఁ
డేఁగె మహిపాలుఁ - డిందుండె, నవలఁ
జూడాల మదిలోను - చోద్యమందుచును
బోఁడిఁమిఁ బతియందు - భోగేచ్ఛలేని
చందంబు భావించి - సంప్రీతి మెఱయ
నందుండి, కొన్ని నా-ళ్లరిగిన మీఁదఁ
గ్రమముగా నతని రా-గద్వేషయుగము
నమరఁ బరీక్షింతు - నని నిశ్చయించి 2070
యారూఢ యోగమా-యా ప్రభావమున
జారపురుషుని ము-చ్చటగా సృజించి
పగలు రాతిరిగాని - బలుసంధ్యవేళ
సొగసు లుప్పతిలంగ - జూతవృక్షంబు
క్రింద జారుఁడు తాను - గ్రీడింపుచున్న
సందడి నృపతి కా-శ్చర్యంబుగాను
వినిపింపఁజేసె, న-వ్విధము భావించి
మనమున హర్షించి - మచ్చికన్ వీర
లొనరంగఁ గ్రీడింపు - చుందురుగాక
యని సైగగా లేచి, " యందుండి యవల 2080
జనుచున్న యారాజ-చంద్రునిఁ, జూచి
తన మదిలో నిట్లు - తలఁచెఁ జూడాల
‘రాగరోషంబు లీ-రాజును విడిచె,
భోగేచ్ఛతోడనే - పోయె, నీ రీతి
సర్వసన్న్యాసియై - శాంతుఁడై పరమ
నిర్వాణపదమందు - నిల్చినా డహహ!
ఇఁకఁ బరీక్షింప -నేల? నా రూప
మంకితముగఁ జూపు - టర్హ మీమీఁద'
నని పతి చనుత్రోవ - కడ్డంబుపోయి,
నెనరుతో ముందఱ - నిలిచినఁ జూచి 2090
'యిందు బింబాస్య ! నీ-వెవ్వ? రిచ్చటికి
నెందుకు వచ్చితి ? - విపుడు నీమోము
చూచితే మద్భార్య చూడాలవలెనె
తోఁచుచున్న దిదేమి? - తోయరుహాక్షి!'
యనుచు రా జడుగఁగా - నయ్యింతి పలికె:
ననఘ ! చూడాల నే - నైనదే నిజము.
నెరయఁ దత్త్వార్థంబు - నీకు బోధించు
కొఱకుఁ గుంభుండనై - కొన వెళ్లఁ గాను
నద్వైత సారార్ధ-మై ప్రకాశించు
చిద్వస్తుతత్త్వంబుఁ - జెప్పి, పిమ్మటను 2100
బరఁగ దేవేంద్ర రూ-పంబును, జార
పురుష రూపంబు నొ-ప్పుగఁ దాల్చి, నేనె
పొందుగా నీ గుణం-బులు పరీక్షించి,
యిందు నా నిజరూప-మిపుడు చూపితిని;
'ధరణీశ ! యివి యెల్ల - దబ్బఱో, నిజమొ
తెఱఁగొప్ప నీయోగ - దృష్టినిఁ జూడు'
మనిన శిఖిధ్వజుఁ - డాత్మ భావించి,
మొనసి నన్నియు నిజం-బుగ మదినెంచి,
పలికె ని ట్లనుచు 'నో- భామాలలామ
పెలుచ నీ విపుడు చె-ప్పిన మాట లన్ని 2110
సత్యమౌ, వేదాంత - శాస్త్రార్థములను
నిత్యంబు నన్ను మ-న్నించి బోధించి,
వదలని నా కర్మ - వాసన నణఁచి,
చెదరని సుజ్ఞాన - సిద్ధిఁ బుట్టించి,
చెప్పి చూపఁగరాని - చిద్బ్రహ్మమందుఁ
దెప్పున నన్నుఁ బొం - దించితి వీవు.
కావున నిపుడు ని-ష్కర్షగాఁ జూడ,
నీవె నా గురుడఁవు - నీకె మ్రొక్కెదను:
అన విని చూడాల - యమ్మహీపతికి
మనము రంజిలఁ జెప్పి, - మరల నాఘనుని 2120
నిజపురిఁ జేర్చె: నా-నృపకులోత్తముఁడు
సుజనులు మెచ్చఁగాఁ - జూడాల, తాను
వదలక యమల జీ-వన్ముక్తు లగుచుఁ
బదివేలయేండ్లు భూ-పాలనఁ జేసి,
మొనసి యంత విదేహ - ముక్తినిఁ బొంది'
రనుచుఁ జూడాల వృ-త్తాంత మంతయును
జెప్పి, వసిష్ఠుండు - శ్రీరాముఁ జూచి
'యప్ప ! చిత్తత్యాగ - మైనదే శుభము,
ఎవరికైనను ధాత్రి - నిది నిక్క' మనుచు
నవిరళకరుణతో- - నా వసిష్ఠుండు 2130
ఘనమైన చూడాల - కథ రఘూత్తమున
కనువుగా బోధించె - ననుచు వాల్మీకి
తన శిష్యుఁడగు భర-ద్వాజ సంయమికి
వినిపించెఁ దత్కథ విశదంబుగాను.
ప్రకరణాంతద్విపడ
ఇది సోమనాథ వి-శ్వేశ్వరస్వామి
పదపద్మ భక్త సు-బ్రహ్మణ్య యోగి
చరణాంబుజాత ష-ట్చరణాయమాన
పరిపూర్ణ నిత్యస -ద్భావ నిమగ్న
మానసాంబుజ వెంగ-మాంబికా రచిత
మై, నిత్యమై, సత్య-మై ధన్యమైన 2140
సామార్థ సార సు-జ్ఞాన వాసిష్ఠ
రామాయణం బను - రమ్యసద్ద్విపద
యందు నెన్నఁ జతుర్థ-మగు ప్రకరణము.
అందమై విమల మో-క్షాకరం బగుచు
శ్రీ తరిగొండ నృ-సింహుంనంగ
ఖ్యాతిగా వెలయు వేం-కటరాయ ! నీదు
పదయుగళకి సమ-ర్పణమయ్యె, దీని
సదమలులై వ్రాసి - చదివిన, వినిన
నరులు తాపత్రయా-ర్ణవము తరించి,
పరమైన నిర్వాణ-పదము నొందుదురు;- 2150
భూచక్రమున నిది - పురుషార్ధ మగుచు
నాచంద్ర తారార్క -మై యుండుఁ గాత!
చతుర్ధప్రకరణము సమాప్తము
This work was published before January 1, 1929, and is in the public domain worldwide because the author died at least 100 years ago.