రామాయణము
ఎఱ్ఱాప్రెగడ
కూచిమంచి తిమ్మకవి సర్వలక్షణసారసంగ్రహమున ఎఱ్ఱాప్రెగడ రామాయణములోని వని యీక్రిందిపద్యముల నుదాహరించినాఁడు.
| ఉ. |
అంగముతోడఁ గట్టు మిఁట యజ్ఞవిఘాతక చోరు నెందు వో
వంగలవాఁడ వింక నిటు వైళమ తాపసవేషధారి వై ........
...........................................................................
............................................................................
|
|
| ఉ. |
సందడి యధ్వరక్రియ కసంగతి మేనిబలంబుతోడఁ బెన్
గ్రం దది యేల మేన తగఁ గార్ముకహస్తుఁడ నై కడంగి మీ
ముందఱ నిల్చెదన్ గ్రతువు ముట్టక యుండఁ బ్రచండదైత్యరా
జిం దగ దవ్వుదౌల వెసఁ జించెదఁ బెంచెద మీకు మోదమున్.
|
|
| వ. |
అనుటయు మంత్రిమాటకుఁ బ్రియంపడి యాతని నాదరించి యమ్మనుజకులేంద్రుఁడు .............
|
|
| ఉ. |
నూర్వురు నొక్కచందము మనోగతి సైరణ చేసి నన్ను నా
సర్వకులంబు నుత్తమయశంబున నుంచితి రమ్మలార! మీ
కుర్విని సాటియే యబల లొండొరు దేవతలున్ బటుక్షమా
నిర్వహణం బొనర్చుటకు నేరరు మర్త్యులఁ జెప్ప నేఁటికిన్?
|
|
| చ. |
అనఘ యకంప మై విమల మై పరిపూర్తియు లోఁతుఁ దియ్యమున్
ఘనతయుఁ గల్గి సజ్జనమనస్సదృశస్థితిఁ జాల నొప్పు మీ
ఱినయది యన్నదీజలము ఱేపును మంచిది ........................
.................................................................................
|
|
| ఉ. |
కోఱలు నుగ్గును గ్గయిన క్రూరఫణీంద్రుగతిన్ దరంగముల్
మాఱినభూరివారిధిక్రమంబున రాహుకరాళవక్త్రమున్
దూఱినతీవ్రభానుక్రియ దుర్బలసైన్యతఁ బుత్త్రహీనతన్
గీఱి పరాభవాభిగతిఁ గీడ్పడి భూపతి నెమ్మనంబునన్.
|
|
| శా. |
తాఱం గ్రాఁగిననేలతంపలఱఁ బాతాళంబుదాఁకన్ జనం
దూఱం జల్మిఱి మిన్ను దాఁకి తరఁగల్ తోరంబు లై నల్గడల్
పాఱం బెల్లుగ నేఱు లుబ్బఱముగాఁ బైపైన నీ రెక్కి దై
వాఱన్ జెర్వులు చెన్ను మీఱె నఖిలప్రాణుల్ ముదం బందఁగాన్.
|
|
| క. |
నూఱు చెరంగుల నెఱసులు
మీఱఁగ నీ విభ్రమములు మెఱయించి మునిం
గాఱఁగఁ జేయుము మేనక
చూఱకొనదె యతని తెలివి సొమ్ములు మున్నున్.
|
|
| మ. |
చెఱకుందోఁటలఁ బెంచి శాలిమయసుక్షేత్రస్థలుల్ నించి య
క్కఱ లేకుండఁగఁ బూగనాగలతికాకాంతారముల్ ప్రోచి యే
డ్తెఱ నంతం గుముదోత్పలాళివనవాటీకోటిఁ బాటించి పె
న్జెఱువుల్ వొల్చెఁ బురంబునల్దెసలఁ బ్రస్ఫీతాంబుపూర్వస్థితిన్.
|
|
(ఇవి బాలకాండములోనివి)
ప్రాచ్యలిఖితపుస్తకశాలలోని యొక సంకీర్ణపద్యముల తాళపత్రసంపుటములో రామాయణ యుద్ధకాండమునందలి పద్యములు ముప్పది కానవచ్చినవి. అవి ప్రసిద్ధము లయిన భాస్కరరామాయణాదిగ్రంథములలోనివిగాఁ గాన రాలేదు. అవి యెఱ్ఱాప్రెగడ రామాయణములోనివి కాఁదగును. ఆపద్యము లివి.
| చ. |
అనిలజరావణానుజులు హస్తములన్ గయిదండ గొంచుఁ గ్ర
క్కునఁ జనుదెంచి భానుజుఁడు గొల్వ సుఖంబున నున్న రామచం
ద్రునిఁ గని పాదముల్ శిరముతో నొఱయన్ బ్రణమిల్లి లేచి ని
ల్చినయెడ నెమ్మొగమ్ము వికసిల్లి విభీషణుఁడుం బ్రియంబునన్.
|
|
| ఉ. |
తమ్ముఁడ నేఁడు నాకుఁ బ్రమదంబు ఘటిల్లె దశాస్యనందనుం
డిమ్మెయిఁ గూలుటన్ మనకు నింకఁ జయం బగు నంచు సిగ్గు లోఁ
గ్రమ్మఁగ నున్నలక్ష్మణునిఁ గ్రక్కున నంకమునందు నుంచి వ
క్షమ్మునఁ జేర్చుచున్ శిరము సారెకు మూర్కొనుచుం గ్రమంబునన్.
|
|
| చ. |
కరముల నవ్విభుం డతని గాయము లంటుచు నూర్పు పుచ్చుచున్
బురఁబురఁ బొక్కుచున్ శిరము మూర్కొని యెంతయు నూఱడింపుచున్
దురమున లెస్స గూల్చితివి దుర్దముఁ డైనవిరోధి పంక్తికం
ధరుఁడును నింకఁ గూలు నని నామది నిశ్చయబుద్ధి నొందెదన్.
|
|
| చ. |
మసలక రామరావణులు మార్కొని యుద్ధము సేయుచుండఁగా
నిసితశరంబు లొండొకటి నేర్పునఁ ద్రుంచుచు నుగ్రశక్తిమై
దశశిరుమస్తకప్రతతి దాఁకినఁ జిత్రమ డుల్లు సూపు మై
నుసిరిక మ్రానిమీఁదఁ బిడు గూనినఁ గాయలు డుల్లునాకృతిన్.
|
|
| ఉ. |
అక్కట ధూళిఁ బ్రుంగు డయి యంగము నెత్తుటఁ దోఁగి వేదనన్
స్రుక్కుచు ధాత్రిపైఁ బొరలుచున్ బడి లక్ష్మణుఁ డిట్టు లుండ నా
కెక్కడి యుద్ధకాంక్ష యిఁక నెక్కడి విక్రమగౌరవక్రమం
బెక్కడి ప్రాణ మెక్కడి మహీసుత యెక్కడి రాజ్యసంపదల్.
|
|
| ఉ. |
కందక గాజువాఱక మొగంబు వికాసముఁ జెందెఁ జేతు లీ
యందము లైనకాళ్లు నరుణాంబురుహంబుల లిలఁ జూడఁ జె
న్నొందెడు జీవహీను లిటు లుండరు ప్రాణముతోడ నున్న వాఁ
డిందు సహోదరుండు ధరణీశ్వర! నీకు విషాద మేఁటికిన్?
|
|
| చ. |
మనమున నిశ్చయించి పవమానతనూజుఁడు మూఁడుమాఱు లే
పునఁ గదలించి యంబుధరముంబలె నీలరుచిం జెలంగుత
ద్వనగిరిశృంగమున్ బిడిచి కైకొని పై కెగురంగ వైచి యాఁ
చి నిలువఁ బట్టుచున్ వెస సుషేణునిఁ జేరఁగ వచ్చి యచ్చటన్.
|
|
| ఉ. |
ఆతని రౌద్రరేఖ గని యబ్ధి గలంగెఁ, జలించె శైల, మౌ
త్పాతికవారిదంబు లతిదారుణరావము లై జనించె, ధా
త్రీతల మెల్ల బి ట్టదరె, దిక్కులు వ్రీలె సమస్తభూతముల్
భీతి వహించె, డెంద మగలెన్ రజనీచరలోకభర్తకున్.
|
|
| చ. |
అనయము సర్వభూతములయందును గోద్విజులందు శైలకా
ననగగనాఖిలానలఘనత్వము మించ సహస్రపాదలో
చనశతశీర్షమూర్తిపయి సారగతిన్ వసియించి సాద్రికా
వనియు సమస్తభుతముల వారి వహింతువు నీవె రాఘవా!
|
|
| మ. |
తరుణాదిత్యనిభద్యుతిన్ మెఱసి రక్తశ్రీచ్ఛటాశాటి కా
ధరయుం దప్తసువర్ణభూషణయు నుద్యన్నీలధూమాభ్రబం
ధురధమ్మిల్లయు నౌవిదేహతనయన్ దొల్తొల్త బెన్మంటలోఁ
జొర నేతెంచినరూపుతోన జగముల్ సోద్యంబునన్ జూచినన్.
|
|
| చ. |
అవనిజనంబు లెల్లను దశానను నంతిపురంబునందుఁ బె
క్కవుదివసంబు లున్నజనకాత్మజ శోధితఁ జేయకే యనా
ర్యవిహితవృత్తిఁ దెచ్చె రఘురాముఁడు బాలిశుఁ డంచు నెంచరా
భువనము లెల్ల నమ్ముటకుఁ బో యిటు సేసితి హవ్యవాహనా!
|
|
| చ. |
ప్రకటతరాత్మతేజమున రక్షిత యామిథిలాధిరాజక
న్యకను బయోధివేలఁబలె నాశరుఁ డెందు నతిక్రమింపఁ డె
న్నికకును నిప్పువంటి మహనీయచరిత్రము గల్గు నిట్టి జా
నకిని దరంబె వానికి మనంబున నేనియుఁ జుల్కఁ జూడఁగాన్.
|
|
| ఉ. |
వైరిజయంబు గాంచి బలవంతుల మిత్రులఁ గూడి తేజమున్
సారయశంబునున్ గనిననాదు సమాగమంబు నీవు సొం
పారఁగఁ జెప్పుచో నతని యాననవర్ణవిలోకనేంగితా
కారవచోవిశేషములకైవడి నేర్పునఁ జూడు మేర్పడన్.
|
|
| మ. |
అతులం బై వశవర్తి యై రథతురంగానేకపాకీర్ణ మై
పితృపైతామహ మైనరాజ్యము మదిన్ భేదింపఁగాఁ జేయు సం
తత మెవ్వానికి నైన రాజ్యఫల మాత్మన్ గోరినన్ గైక యీ
సుతుఁడే యేలుచు నుండుఁ గాక విపులక్షోణీతలం బంతయున్.
|
|
| చ. |
అతఁ డడరించుశస్త్రముల యారవముల్ శరపుంఖజాతమా
రుతములు గ్రమ్మినన్ గులగిరుల్ గదలెన్ గలఁగెన్ బయోనిధుల్
క్షితి వడఁకెన్ మనంబునఁ జలించిరి పన్నగలోగవాసు లు
న్నతరుచిఁ బాసి మాసె దిననాథుఁడు మందటిలెన్ సమీరుఁడున్.
|
|
| చ. |
వడి నమరేంద్రముక్త మగువజ్రములీల యుగాంతకాలుకై
వడిఁ బఱతెంచి రావణుని వక్షము గాఁడి ధరిత్రిఁ దూలెఁ బ
ల్వడి దశకంఠుఁ ద్రుంచె రఘువీరుఁడు నేఁ డని మేలువార్త యే
ర్పడ ఫణిలోకవాసు లలరన్ వివరింపఁగ నేఁగెనో యనన్.
|
|
| శా. |
ఆపుణ్యవ్రతఁ బట్టినప్పుడె తదీయం బై యనిర్వార్య మౌ
కోపాగ్నిన్ మసి గాక నీ వునికి రక్షోనాథ లోకంబునన్
బాపాత్ముం డగువాఁడు పాపఫలమున్ బ్రాప్తవ్యకాలంబునన్
బ్రాపించెన్ నిజపాపకర్మఫల మిబ్భంగిన్ నినుం జెందుటన్.
|
|
| చ. |
సవితృఁడు చంద్రుఁడున్ దిశలు సంధ్యలు రేలుఁ బగళ్ళుఁ గాలమున్
భువియును నాదిగా సకలమున్ గనుసాక్షులు వీ రెఱుంగఁ నేఁ
బ్రవిమలసద్గుణోత్తరధురాపరిభూషిత నైతి నేలి హ
వంయవహుఁడు నన్ను నిప్పుడు దయాయతచిత్తతఁ బ్రోచిఁ గావుతన్.
|
|
| శా. |
ఆరీతిన్ భువనత్రయిన్ గలుగువా రత్యంతశోకార్తు లై
ధీరత్వంబు పరిత్యజించి యలధాత్రీనందనం జెందుదు
ర్వారాపన్నత యెంచుచున్ బలుకఁ దద్వాక్యంబు లాలించుచున్
ధారాళాశ్రులతో మనం బెరియఁ జింతన్ రాముఁ డున్నత్తఱిన్.
|
|
| చ. |
ఖలునిఁ గబంధునిన్ నిశితకాండములన్ దునుమాడి వాని ప
ల్కులు విని ఋశ్యమూకమునకున్ జని భానుజుఁ గూడి వాలి ను
జ్జ్వలబలుఁ గూల్చి యర్కసుతు వానరరాజ్యమునందు నుంచి య
య్యలఘుఁడు పంపె భూమితనయన్ వెదకన్ గపివీరకోటులన్.
|
|
| చ. |
నిరుపమమూర్తి రామధరణీపతి శోభనవేళ నాడి ర
చ్చరపుపుఁబోండ్లు కిన్నరులు సారెకుఁ బాడిరి దేవదుందుభుల్
మొరసెను ధాత్రి సస్యములు మోహనలీల వహించె వృక్షముల్
వరసురప్రసూనఫలవర్గములన్ విలసిల్లె నెంతయున్.
|
|
| చ. |
అని కొనియాడుచున్ జలరుహాక్షులు సేసలు మీఁదఁ జల్లఁగా
ననఘచరిత్ర! రామ! సుగుణాకర! వర్ధిలు మంచుఁ బౌరు లె
ల్లను దనచుట్టుఁ గొల్వఁగ నలంకృత మైనరథంబుపై ముదం
బున భరతాగ్రజుండు రఘుపుంగవుఁ డీగతి వైభవంబులన్.
|
|
| చ. |
జలనిధి గట్టి మించుకపిసైన్యముతో వనరాశి దాఁటి దో
ర్బలమున లంకపై విడిసి రావణముఖ్యనిశాటకోటులన్
గలన జయించి భూతనయఁ గ్రమ్మఱఁ గైకొని నిత్యకీర్తులన్
వెలసినవాఁడు రాముఁ డిటు వింటిమె కంటిమె యిట్టి చిత్రముల్.
|
|
| శా. |
భేరీకాహళశంఖతూర్యములు గంభీరంబు లై మ్రోయఁగాఁ
దారామార్గమునందు దేవఋషిగంధర్వస్తుతుల్ మీఱ సే
వారూఢిం దగ వందిమాగధులు కైవారంబు గావించుచున్
సారోదారవిచిత్రవైఖరుల నానందంబు గల్పింపఁగన్.
|
|
| ఉ. |
రావణుఁ గూల్చి క్రమ్మఱ ధరాసుతఁ జేకొని వచ్చుచున్నవాఁ
డావసుధాకళత్రుఁ డిదె యాప్తులతోడ మహేంద్రుతో శచీ
దేవియుఁ బోలె సీత జగతీతలనాథునిఁ గూడి సంతత
శ్రీ విలసిల్ల నున్నయది చేరినవాఁడు సుమిత్రపట్టియున్.
|
|
| చ. |
అలికులవేణులన్ జలరుహాక్షులఁ జంద్రనిభాస్యలన్ విని
ర్మలమణిహేమభూషణసమగ్రల భార్యలఁ గా వరింపు గ
న్యల గుణజాతియుక్తలఁ బదార్గుర గ్రామశతంబుఁ జూడఁ జె
న్నలరెడులక్షగోవులఁ బ్రియం బెఱిఁగించిన నీకు నిచ్చెదన్.
|
|
| ఉ. |
కొంచక కోటపై నిలిచి కొందఱు భీమబలాఢ్యు లైనన
క్తంచరు లుగ్రతోమరగదాపటుశక్తుల వానరాలి నొ
ప్పించిరి వానరేంద్రులును బేర్చి రణంబునఁ గోడపైకి లం
ఘించి నిశాటులన్ ధరణికిం బడ నీడిచి నొంచి రుద్ధతిన్.
|
|
| మ. |
నిను సేవించినఁ గల్గు మానవులకున్ వీటివధూటీఘటీ
ఘనకోటీశకటీకటీతటిపటీగంధేభవాటీపటీ
రనటీహారిపటీసువర్ణమకుటీప్రచ్ఛోటికాపేటికల్
కనదామ్నాయమహాతురంగ! శివలింగా! నీలకంఠేశ్వరా!
|
|
చదలువాడ ఎఱ్ఱాప్రెగడ రచనముతో నీకవిస్తుతిపద్య మొకప్రాచీనపద్యసంకలమునఁ గానవచ్చినది.
| శా. |
సారోదారసమంచితస్ఫురదురుస్ఫాయల్లసల్లాలిత
(స్ఫారంబుల్ వె?)సఁ ద్రిప్పి పెట్టుచును శబ్దద్రవ్యహీనుల్ సదా
తారుం జెప్పితి మంచుఁ జెప్పికొనుటల్ తప్పే నిరాఘాటవా
క్సౌరభ్యప్రతిభావిజృంభితులు మెచ్చర్ గాక యా చందముల్.
|
|
ఇది ఎఱ్ఱాప్రెగడ రామాయణకృత్యవతరణికలోనిది గావలెను.
ఈ క్రింది పద్యమును ‘ఎఱ్ఱన రామాయణములోనిదా?’ అని యెప్పుడో శ్రీ వేటూరి ప్రభాకరశాస్త్రిగారు తమ నోటుబుక్కులో వ్రాసికొని రఁట!
| ఉ. |
చువ్వన మేను వంచి రవి సోఁకఁగఁ దోఁక విదిల్చి పాదముల్
వివ్వఁగఁ బట్టి బాహువులు వీచి మొగంబు బిగించి కొండ జౌ
జవ్వన నూఁగి ముందఱికిఁ జాఁగి పిఱిందికిఁ దూఁగి వార్ధిపై
ఱివ్వన దాఁటె వాయుజుఁడు ఱెక్కలతోడిసురాద్రియో యనన్.
|
|
కూచిమంచి తిమ్మకవి గాక మఱికొందఱు లాక్షణికులును ఎఱ్ఱాప్రెగడ రామాయణములోని పద్యములను తమ లక్షణగ్రంథములం దుదాహరించినారు. అట్టివి మఱికొన్ని యీ క్రిందివి.
ఎఱ్ఱాప్రెగడ సంక్షేపరామాయణము
| క. |
ధాత్రీ సురసేవారతి
భాతృభృతిగురూక్తిపాలబంధురమతి దు
శ్శాత్రవహరణస్థితి
మిత్రానందకరవిహృతి మీ యం దమరున్.
|
|
| సీ. |
బాలసుధాంశునిటాలుని నవసుధా
లాపముల్ వినవలె ననెడువాస
|
|
| క. |
ఆ దశరథసూనుండు ప
యోధి జలం [1]బింకఁ జేసి యొకశరమునఁ గ్ర
వ్యాదవిభుఁ దునిమి సీతను
మోదంబునఁ [2]జేకొనె కపిపుంగవు లెన్నన్.
|
|
ఆంధ్రప్రయోగరత్నాకరం, సుకవిమనోరంజనం 1.254
వావిళ్లవారి ముద్రణమున భాస్కరరామాయణము యుద్ధకాండములోని యీ క్రిందిపద్యము ‘ఎఱ్ఱాప్రెగడవారి పద్య మని ప్రతీతి’ అను అధోజ్ఞాపికతో కానవచ్చును.
| ఉ. |
త్రెవ్వెడు గంటులం గురువు దేఱెడునెత్తురు రాక మున్న యే
నొవ్వియు నేవికారము మనోగతిఁ జెందక మున్న సాయకం
బవ్వలఁ బోక మున్న మకుటాట్టవిఘట్టనరావ మొప్పఁగా
నువ్వున నుప్పతిల్లె నసురోద్వహమూర్ధచయంబు గ్రక్కునన్.
| 1154
|
ఆనెగొందిలో దొరకిన యొక భాస్కరరామాయణపుఁ దాళప్రతిలో నారణ్యకాండమున ఎఱ్ఱాప్రెగడ కృతములుగాఁ గొన్నిపద్యములు కావచ్చిన వని డాక్టరు నేలటూరి వెంకటరమణయ్యగారు గుర్తించి తెలిపిరి.
| ఉ. |
ఆనెఱజోదు కేలు దొనకై నిగుడించుట, యమ్ము మౌర్విసం
ధానముసేఁత, నిండఁ దెగఁ దార్కొని లక్ష్యము సేయు, డేయుడున్
గాన నజస్రమండలితకార్ముక మొక్కటి గంటిఁ గంటి న
ద్దానవదీర్ఘసముదాయనిరంతరపాతవేగముల్.
|
|
| స్రగ్ధర. |
కరిణీయానంబు నవ్వున్ గతి, నవలతికాకార మంగంబు, చంద్రున్
బురుణించున్ ముద్దుమో, మంబురుహదళములం బోలుఁ గన్ను, ల్విపంచీ
స్వరసంకాశంబు పల్కున్, జలదళినిచయస్ఫర్ధి యై యుండు వేణీ
భర, మాతన్వంగి కింద్రప్రముఖనిఖిలదిక్పాలకాభీలశౌర్యా!
|
|
| చ. |
అలినిభవేణి చంద్రసదృశానన యుత్పలపత్రనేత్ర కో
మలలతికాభిరామభుజ మంజులవృత్తలసత్కుచద్వయీ
కలిత సుమధ్య హృద్యకటి కామ్యతరోరువు రమ్యజంఘ యు
జ్జ్వలచరణాబ్జ తద్వనిత జానకి నా విలసిల్లు రావణా!
|
|
ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వప్రాచ్యలిఖితపుస్తకభాండాగారంలో ఉన్న ఒక భాస్కరరామాయణ తాళపత్రప్రతి (T 19-50 Acc No 3249)లో అరణ్యపర్వంలో ఎఱ్ఱాప్రెగడ పద్యంగా ఈ పద్యం ఇవ్వబడింది.
| ఉ. |
నిర్మలహేమబిందుకమనీయము గాఢము నైన విస్ఫుర
ద్వర్మముఁ దాల్చి శిప్త(?)పరివారితవహ్నియుఁ బోలె రుద్రుఁడై
కార్ముక మెక్కువెట్టి గుణకర్కశటంకృతులన్ సమస్తది
ఙ్మర్మములుం బగల్చుచు సమర్థుఁడు రాముఁడు నిల్చె నయ్యెడన్.
|
|
| క. |
ఓ నారీమణి యీ మెక
మే నిప్పుడ తెచ్చి యుంతునె మ్రోలన్
గానుకగా నని రాముఁడు
చే నమ్మును విల్లు దాల్చి ... యుండు తమిన్.
|
|
| ఉ. |
త్యాగులు పాతకేతరులు నై నుతి కెక్కఁగ నాకలోక లీ
లా గరిమంబు నంబుదము లాగు దలిర్చిన సంస్కృతోల్లస
ద్వాగభి యుక్తి నాత్మ విబుధత్వము సిద్ధత నొందఁగా సుధా
యోగము నొందుదు ర్శ్రుతిపయోధి మధించి రసజ్ఞులై కవుల్.
|
|
| ఉ. |
దాన మిచ్చితి నని యీని దీనుని భంగి .............
|
|
- ↑ బింక నేసి
- ↑ జేకొని సురపుంగవుతోడన్
