రంగనాథరామాయణము/కిష్కింధాకాండము
శ్రీరస్తు
శ్రీరంగనాథరామాయణము
కిష్కింధాకాండము
శ్రీరాముఁ డయ్యెడ శీతలవారి - వారిజోత్పలకైరవంబుల నొప్ప
పంపయు మధుమాసఫలితతత్తీర - చంపకసహకారచారుకాంతార
సంపదయును జూచి జానకీవిరహ - కంపితుం డగుచు లక్ష్మణున కిట్లనియె.
"సౌమిత్రి! యీపంప సకలనిలింప - కామినుల్ జలకేళి కరము గాంక్షింప
నొప్ప నీసరసితో నుపమాన మరసి - చెప్పంగ శక్యమే శేషాహికైన?
ననుకూలమలయానిలాహతి దీన - జనియించుఁ బో బిందుసరము లెన్నైన
దీనిమహత్త్వంబు దెలిసినచోట - మానసంబును నణుమాత్రంబు గాదె?
పావనజీవనాస్పద మైన దీని - కావేల్పుడిగ్గియ యైన సమంబె?
యున్నాళికస్ఫురితోరుకర్ణికల - దిన్నగా విరిసిన తెల్లనెత్తమ్మి
మరకతస్తంభనిర్మలహేమకుంభ - భరితాతపత్రమై పార్శ్వద్వయమునఁ 10
దేటిఱెక్కలఁ గ్రమ్ము తెమ్మెరవలన - నూటాడుతరగల నుయ్యాల లూగు
విప్పారు ఱెక్కల వెలయు రాయంచ - లొప్పారఁగా వైచు నుభయచామరము
లింపొంద నీపంప యీక్షింప నొప్పె - శ్రీపూర్ణపట్టాభిషిక్తునికరణి
నామని జవ్వనం బలరినరుచుల - చేమించు చిన్నారిచిగురు మానికపు
సొమ్ములు దాల్చుచుఁ జట్టును గ్రమ్మి - కొమ్మ లీనిద్దంపుకొలఁకుదట్టమున
నిక్కి నీడలు చూచి నిజవిలాసముల - కొక్కింతయౌదల లూఁచుచoదమునఁ
గొండొకగాలిసోఁకుల తుద ల్గదల - నొండొరుఁ బొగడుచు నున్నచందమునఁ
గీరశారిక లర్థిఁ గెరలు నిచ్చోటి - తీరవనీవాటి దృష్టింప నిపుడు
తాపంబు మరునిప్రతాపంబు కరణి - దీపించె నామేన ధృతి నటు గాన
సౌమిత్రి! యిది వనస్థలి గాదు చూడఁ - గామునియాయుధాగారంబు గాని20
చింతింప నివి మావిచిగురులు గావు - కంతుని క్రొవ్వాడికత్తులు గాని,
భావింప నివి పూవుబంతులు గావు - భావజాతుని వాడిబాణముల్ గాని,
యీయెడ భృంగఝంకృతు లివి గావు - డాయుమన్మథుచాపటంకృతు ల్లాని.
వర్ణింప నివి పికధ్వనులు గా వతను - కర్ణకఠోరహంకారము ల్గాని,
యటు గాన నావంటి యంగనారహితు - లెటువలె వేగింతు రీకాననమునఁ?
గలకంఠకలకుహూకారనిస్వనము - చెలఁగించు వనము గర్జిలు ఘనాఘనము
గులుకుపుప్పొడి మించుఁ గ్రొక్కారు మించు - దలిరుగొమ్మలు శక్రధనువులయనువు
వసుధ రాలెడివిరుల్ వక్షోపలములు - ముసరుతేనియసోన మించినవాన
గా నొప్పుచు వసంతకాలంబుఁ జూడ - వానకాలముఁ బోలి వసుధ నొప్పియును
జిగురాకుశిఖలతోఁ జిట్టాడుతేటి - పొగలతోఁ బొగడపుప్పొడిబూదితోడ30
బూరుగుపూవు నిప్పుకలతో నెగడి - యారయ విరహుల కగ్నియై నిగుడి
కంతుప్రతాపాగ్నికంటెను గడఁగి - యెంతేని నాచిత్త మెరియింపఁ దొడఁగె.
నేమి చేయుదు? నింక నెట్లు వేగింతుఁ? - గామినీమణి సీతఁ గాంతు నెన్నటికిఁ?
బంపాసరోవరప్రాంతకాంతార - సంపదతోడ వసంతంబు గూడి,
చెలువైన చందాన సీతతోఁ గూడఁ - గలుగునే నాకు నొకానొకనాఁడు?
ఈపంపలోఁ దమ్ము లేఁ జూచినట్లు - భూపుత్రివదన మెప్పుడు చూచువాఁడ?
నిందు మీననిహార మీక్షించినటుల - నిందువదనచూపు లెప్పుడు చూతు?
జలపక్షు లిచ్చట జతగూడినట్లు - జలజాక్షి నెన్నఁడు జతఁ గూడువాఁడఁ?
దేటి యిచ్చటఁ దమ్మితేనె గ్రోల్కరణి - బోటికెమ్మోవి నెప్పుడు గ్రోలువాఁడ?
నెక్కడి తలపోత? లెక్కడి సీత? - యెక్కడ వెడసేఁత? లివి యెట్లు పొసఁగుఁ?40
దమ్ముఁడ! నీ వయోధ్యకుఁ జను మింక - నెమ్మేనఁ బ్రాణంబు లిఁక నిల్పఁజాల;"
నని యనాథునిక్రియ నందంద వగవ - విని లక్ష్మణుఁడు రామవిభుఁ జూచి పలికె.
"నిది యేమి రఘురామ! యెల్లలోకములు - ముదలింపఁ బురుషోత్తముఁడ వైన నీవు
ఈమోహశోకంబు లేల తాల్చెదవు? - కామిని వంచనఁ గైకొని చనిన
రావణుఁ జంప నారంభంబు సేయు - మీ” వనితెలుపుచో నెంతయుఁ బ్రీతిఁ
గను పెంటి యెలుఁ గిచ్చె గబ్బుల్గు పలికెఁ - గనుఁగొని తచ్చెలి కలయంగ రొప్పె,
చేకొని చిఱుత దా జేరువఁ బెట్టె - గైకొందు చెలి నని కలయంగ రొప్పె;
నెల్లెడ శుభములు నిత్తు మీ కనుచు - బల్లి దీపంబుగాఁ బలికెఁ బో చెవికి
భానుపై వామాక్షి పరుసనియెలుఁగు - యాని యించుక చెవి యెంతయు రొప్పే.
దనయాత్మఁ గడుమెచ్చి తమ్మునిఁ జూచి - యినవంశవల్లభుఁ డిట్లని పలికె.50
"వనచరాధీశుండు వడి నేగుదెంచి - ఘనభక్తి మనలను గలయంగఁగలఁడు
కూలు రావణుఁ డాజిఁ గూడును సీత - నేలుదు లోకంబు లెలమి ధరింప"
నని రామసౌమిత్రు లధికసంతోష - మును బొంది సుఖగోష్ఠి ముదమందుచుండ
నాలోన సుగ్రీవుఁ డాఋష్యమూక - శైలసానువులందుఁ జరియించుచుండి
యాపంపచేరువయం దున్నరామ - భూపాలు లక్ష్మణుఁ బొడఁగాంచి వెఱచి
యచలంబుపైకి గుండనక చెట్టనక - కిచకిచధ్వనులతోఁ గిచకొట్టుకొనుచు
నెగఁబ్రాఁకి యెక్కుచో నేకాంతమందు - నగచరులకు వారి నట చూపి చూపి
“విలు పూని యిద్దఱు వివిధశస్త్రాస్త్ర - కలితులై యదె పంపకడ నున్నవారు
వినుఁ డిందుఁ బ్రచ్ఛన్నవేషులై వాలి - పనుపున మనలఁ జంపఁగ వచ్చినారు
కాదేని మునులకు ఖడ్గతూణీర - కోదండశరముల గొడవ యేమిటికి?60
వినుఁడు పావను లైన వీరివేషములుఁ - గనుఁగొని నాబుద్ధి గలఁగుచున్నదియు
నెక్కడి కైనను నేగుట కార్య - మిక్కడ నుండుట యిది బుద్ధి గాదు”
అనుచు మంత్రులతోడ నాడువాక్యములు - విని హనుమంతుండు విమలుఁడై పలికె.
‘‘పూని వీరలఁ జూడఁ బుణ్యమానసులు - గాని కానేరరు కపటమానసులు.
ఆరవిచంద్రులో యన నొప్పు వీరు - కారుణ్యపురుషులు కడు విచారింప
నేరూపమున వచ్చి యిందున్నవారొ? - వీరిపెం పెఱుఁగక వెఱవ నేమిటికి?"
ననిన సుగ్రీవుఁడు హనుమంతుఁ జూచి - విను వాలిపనుపున వీర లిచ్చటికిఁ
జనుదెంచి రనుశంక జనియించెఁ గానఁ - గినిసి యేవేళ నేకీ డెంచునొక్కొ?
తనపగతుని నమ్మఁదగ దటుఁ గానఁ - జని నీవు వారలఁ జతురతఁ గదిసి
వీ రేల వచ్చిరో? వీరి లోఁ తెఱిఁగి - వీరితో భాషించి వేవేగ వచ్చి70
శ్రీరాములవద్దికి హనుమంతుఁడు వచ్చుట
పవనజ! నాలోని భయమెల్ల మాన్పు" - మవిరళగతి నేగు మని వీడుకొలిపి
యలమెడుభీతిమై నందుండ వెఱచి - మలయాద్రి కటు వోయె మంత్రులు దాను.
అత్తఱి హనుమంతుఁ డతిశౌర్యవంతుఁ - డుత్తమగుణశీలుఁ డురుబాహుబలుఁడు
ఖరకరతేజుండు కమనీయమూర్తి - తరుచరులకురక్ష ధర్మార్థమోక్ష
యతులకు గురుభక్తి యభినవయుక్తి - శ్రుతకీర్తి యంజనాసుతుఁడు తా వేడ్క,
నమరలోకమునకు నావాలిఁ బనుప - రమణమై సుగ్రీవురాజ్యంబు నిలుప
వావిరి సురులను వరభక్తిఁ బ్రోవ - రావణు జయలక్ష్మి రామున కొసఁగ
నవనిజఘనశోక మంతయు మాన్ప - రవిసూను మనసెల్ల రాణింపఁజేయ
వచ్చెనో? యనఁగ నవ్వనచరేశ్వరుఁడు - అచ్చుగా నాగిరి నల్లన డిగ్గి
వటువేషధారియై వాయునందనుఁడు - అటు పంపకడకుఁ దా నర్థితోఁ బోయి80
యనుపమంబగు శూన్యహస్తంబుతోడ - జని మహాత్ములఁ గానఁ జన దటుగాన
నలరామునకు నియ్య నర్హ మైనట్టి - ఫల మొక్క టపుడు చేపట్టి వేడుకను
అరుదెంచు ననిలజు నపుడు తాఁ జూచి - ధరణీశుఁ డిట్లనె తమ్మునితోడఁ
గనకపువన్నెయుఁ గరమొప్పుముంజి - ఘనరత్నకుండలకలితకర్ణములు
నురుతరహారంబు లొంటిజన్నిదము - కరమొప్పు గోచియుఁ గరకంకణములు
నుపమింప నరుదైనయొప్పుల నొప్పు - గపిరూపు మనుజుఁడు గైకొనె నొక్కొ?
ఈరూపురేఖయు నిలఁ గోరి రుద్రుఁ - డారూఢిగా నితఁడై పుట్టినాఁడొ?
గాక యీవసుధపైఁ గపిమాత్రమునకుఁ - బ్రాకటంబుగ శుభప్రభ యేల గలుగు?"
నని యిట్లు కొనియాడు నవనీశుఁ జూచి - తనమేను పులకించి తడయక వచ్చి
యురుమతి సీత శిరోరత్న మెలమి - గురుతుగాఁ దెచ్చి గ్రక్కున నిత్తు నన్న90
కరణి నాఫలము రాఘవమహీపతికి - గరిమెతో కానుకగా సమర్పించి
"నీవ శరణ్య! మీదృష్టి నన్ సోకె - నైనవి నాభూషణావళు లింక
నేను గృతార్ధుండ! యేను ధన్యుండ - నేను మీభృత్యుండ; నెలమితోడుతను”
నని పల్కి "హనుమంతుఁ డను పేరివాఁడ- నినతనూజుని మంత్రి నే వాయుసుతుఁడ
నాంజనేయుఁడ భిక్షుకాకృతి నిపుడు - నంజక మీచంద మరయ వచ్చితిని.
వినుఁడు సుగ్రీవుఁడు విశ్రుతకీర్తి - వనచరులకు రాజు వరబలాధికుఁడు
భానుసూనుఁడు బృహద్భానుతేజుండు - మానభూషణుఁ డసమానవిక్రముఁడు
అన్న యౌవాలిచే నపహృతరాజ్య - ఖిన్నుఁడై యిప్పు డిగ్గిరి నున్నవాఁడు
ఆర్తుఁడు మీసఖుఁడై యుండఁ జేయ నేర్తు" నావుఁడు రామనృపుచిత్త మెఱిఁగి
కరమర్థి రామలక్ష్మణులకు మ్రొక్కి - కరములు ముకుళించి కడుభక్తిఁ బలికె.100
నవని నింద్రోపేందు లర్ధి నశ్వినులు - రవిచంద్రు లన రూపరమ్యతతోడ
నెగుబుజంబులతోడ నిందుబింబంబు - నగుమొగంబులతోడ నళినపత్రములఁ
దెగడుకన్నులతోడ దివిజులు మెచ్చి - పొగడు విక్రమకళాభుజశక్తితోడ
నరుదైన రాజచిహ్నములతో మీఱు - వరచాపహస్తులై వచ్చినవారు
భూరితపోవేషములు మీకు నేల? - మీ రెవ్వ? రిచటికి మీరు రానేల?”
యని సుధామధురవాక్యంబుల నధిక - వినయధేయుఁడై విన్నవించుటయు
నతనివాక్శుద్ధికి నతనిబుద్ధికిని - నతనిచమత్కృతి కతనియాకృతికి
నతనిమనఃప్రీతి కతనినీతికిని - మతి సంతసిల్లి రామక్షితీశ్వరుఁడు
దమ్మునిఁ జూచి “యాతని నట్లు పలుక - దమ్మిచూలికిని నాతనివధూమణికిఁ
దగుఁ గాన నొరులకుఁ దరమె వ్యాకరణ - నిగమశాస్త్రంబు లన్నియు నేరఁబోలు;110
నితనిసల్లాపంబు లితనిరూపంబు - నతులలక్షణలక్షితానురూపంబు.
ఇటువంటిదూత నా కిపు డబ్బెనేని - ఘటియింపకున్నె మత్కార్యంబులెల్లఁ?
గావున మత్కార్యగతు లీతనికిని - గోవిదాత్మక! పూసగూర్చినరీతిఁ
జెప్పు మేర్పడ” నన్న శ్రీరాముతమ్ముఁ - డప్పుడు ప్రియమంది హనుమంతుఁ జూచి
”మే మన్నదమ్ముల మిక్ష్వాకుకులుల - మీమహాత్ముఁడు రాముఁ డేను లక్ష్మణుఁడ
దశరథరాజనందనుల మిద్దఱము - దశరథుపనుపునఁ దపసులై వచ్చి
దండకావనమునఁ దవిలి వర్తించు - చుండ రామునిదేవి నుర్వీతనూజ
మఘు డాఁగురించి దుర్మదుఁడు రావణుఁడు - క్రమ మేది కొనిపోయెఁ గపటమార్గమున
వానిపోయినజాడ వదలక వెదకి - కానలనడుమ నొక్కట వచ్చి వచ్చి
శబరి సుగ్రీవునిచరితంబు చెప్పఁ - బ్రబలుఁ డాతఁడు మాకు బంటుగాఁ గోరి120
హనుమంతుఁడు తనజన్మప్రకార మెఱిఁగించుట
వచ్చితి మిచటి; కెవ్వఁడవు నీ వింక - నచ్చుగా నెఱిఁగింపు మనఘ! నీతెఱఁగు"
ననవుడు హనుమంతుఁ డారఘుకులులఁ - గనుఁగొని మ్రొక్కి తక్కక విన్నవించె;
"నెలమి మాతల్లికి నెలమి జన్మించి - వలనొప్ప నొకకొన్ని వర్షము లనఁగ
నొకకారణమునకై యొకబ్రహ్మఁ గూర్చి - ప్రకటితమతి నేఁ దపంబు సేయఁగను
పరికించి సరసిజభవుఁ డేగుదెంచి - "వరము వేడు" మటన్న వలగొని మ్రొక్కి
వేవేలువిధముల వినుతులు చేసి - “యోవిమలాత్మ! యీయుర్విపై నాకు
గతిమోక్షకామ్యార్థకారణంబులకుఁ - బతి యెవ్వఁ డతని నేఁ బ్రార్థించి కొలుతు"
నని విన్నవించిన నబ్జసంభవుఁడు - తనమనోవీథిని దలపోసి చూచి
"యొనరంగ నీమేనియురుభూషణములు - కనుఁగొన్నయాతఁడె గతియును బతియు
ధాతయు మన కిష్టదైవంబు సకల - భూతజాలములకు భువి కెల్ల కర్త130
నతఁ డెవ్వఁ డనిన వాఁ డతఁడె విష్ణుండు - అతఁడె నీగతి యని యది యాత్మఁ దెలియు"
మని బ్రహ్మ చనియె నే నదియును గాక - ఘనబుద్ధిఁ జరియింతుఁ గలయ లోకముల
భూపాలతిలక! నాభూషణావళులు - దీపించఁ గానరు దివిజు లందఱును
మఱియును సౌమిత్రి మారుతిఁ జూచి - తెఱఁగొప్ప నతనితో ధీరుఁడై పలికె.
“విను రాఘవుఁడు లోకవిఖ్యాతసత్వుఁ - డనుపమదివ్యాస్త్రుఁ డతులసాహసుఁడు
కరుణాపయోధి యగాధమానసుఁడు - శరణాగతత్రాణ సద్ధర్మపరుఁడు
జగదేకనాథుఁ డశరణశరణ్యుఁ - డగణితగుణగణ్యుఁ డధికతేజుండు
అతిలోకవిక్రముం డతిసత్యవాది - హితుఁడనై బంటనై యేను వర్తింతుఁ.
గావున రాఘవక్ష్మాపాలమణికి - లే వసాధ్యంబులు లెక్కింప నెందుఁ
గుటిలరాక్షసుఁ డున్నగుఱుతు మున్నెఱిఁగి - యిట సీత సాధింప నేము చాలుదుము140
అలపుమై నేకాకు లై పోవఁ దగదు - దలపోయ నిది రాజధర్మంబు గాదు
గాన నీసుగ్రీవుఁ గైకొను తలఁపు - మానవాధీశ్వరుమదిలోనఁ గలదు
ఇటమీద నీకార్య మేవెంట నైన - ఘటియింపు" మనవుడు కరువలిసుతుఁడు
నెఱయ సంతస మంది నిజమూర్తిఁ జూపి - మఱి తన్ను రామలక్ష్మణులు మన్నింపఁ
దను గృతకృత్యుఁ గా దలఁచె నాబలులు - వనచరరాజునె వరుస నెన్నుచును
గనుఁగవ హర్షాశ్రుకణములు దొరుగఁ - గొనియాడి కొనియాడి కోర్కె దీపింప
మనమున సంతోషమగ్ను లై యపుడు - అనిలజు వీడ్కొల్ప నతిసంభ్రమమున
నరిగి రాఘవులవృత్తాంతమంతయును - దొరకొని సుగ్రీవుతోఁ జెప్పఁదొడఁగె .
“రమణీయమూర్తులు రామలక్ష్మణులు - కమనీయగుణములు గలిగి వర్తింతు
జగతిపై నతిశోకసాగరమగ్నుఁ - డగు నీకు రఘురాముఁ డను తెప్ప దొరకె;150
బ్రదికితి సుగ్రీవ! పగయెల్లఁ దీఱెఁ; - దుదముట్టఁ గలిగె సంతోషంబు నీకు
నాదశరథపుత్రుఁ డాసుచరిత్రుఁ - డాదయాపరమూర్తి యాసత్యవాది
యామహాభుజశాలి యామహాబలుఁడు - శ్రీమహావిష్ణుండు శ్రీనివాసుండు
ఆపుణ్యనిధి రాముఁ డట నీకుఁ గర్త - నీపుణ్య మే మన నేర్తు సుగ్రీవ!
యామహాత్ముఁడు తండ్రియానతి దండ - కామధ్యమున నుండఁగా దశాననుఁడు
దనదేవి మ్రుచ్చిలితనమున నెత్తి - కొనిపోవ వాని మార్కొని త్రుంచి వైవఁ
జింతించి నీతోడి చెలిమి వాటింప - నెంతయుఁ దలపోసి యేతెంచె నిటకు"
ననిన సుగ్రీవుండు హర్షంబు నొంది - యనిలనందనుఁ జూచి యర్థితోఁ బలికెఁ.
“బవనజ! నాలోని భయ మెల్ల నడఁగెఁ; - దవిలి యేఁజేసిన తప మెల్లఁ బండె.
నలవడ నాకు నీయట్టియంజనము - గలుగుటఁ గంటి రాఘవనిధానంబు160
గలఁగక నీవంటి కర్ణధారుండు - గలుగ నీశోకాబ్ధి గడతేరఁ గంటిఁ.
గడఁకతో ఋశ్యమూకమునకు వారిఁ - దోడ్తెచ్చి నాలోనిదుఃఖంబు మాన్పు
పొ" మ్మనవుడు వాయుపుత్రుండు వోయి - నెమ్మితో రఘురామనృపతికి మ్రొక్కి
“దేవ! సుగ్రీవుండు దేవరసఖుఁడు - దేవ ని న్దర్శింపఁ దివురుచున్నాఁడు
విచ్చేయుఁ" డని విన్నవించిన రాముఁ - డిచ్చలో హర్షించి యింపు సొంపొంది
హనుమంతుఁ గొనియాడి యతిపుణ్యలగ్న - మున హనుమంతుని మూపులమీఁదఁ
దనతమ్ముఁడును దాను దగ ఋశ్యమూక - మున కేగి యానందమును బొందె; నపుడు
హనుమంతుఁ డంత నేకాంతంబునందు - మనుజేశ్వరులఁ బెట్టి మలయాద్రి కరిగి
శ్రీరామదర్శనోద్గ్రీవు సుగ్రీవుఁ - జేరి “నీకోరిక చేకూఱె నింక
రా దేవ వచ్చిరి రామలక్ష్మణులు - ఆదట ఋష్యమూకాద్రికి" ననుడు170
నినతనూజుఁడు ప్రీతి నిచ్చలో నుబ్బి - మనుజవేషముఁ బూని మకుటకేయూర
ఘనతరశృంగారకలితుఁడై మగిడి - తనమంత్రులును దానుఁ దడయ కేతెంచి
డక్కినభక్తితో డాసి రామునకుఁ - జక్క సాగిలి మ్రొక్కి సంప్రీతి నొంది
ముకుళితహస్తుఁడై ముందఱ నున్న - నకలంకు సుగ్రీవు నధిపతిఁ జూచి
యాలింగనము చేసి యప్పు డిట్లనియె - నాలోన దరహాస మమృతమై తిరుగ
“నీవాయుపుత్రుచే నినసుత! యేను - నీవిక్రమంబును నీభుజాబలము
విని ప్రీతి నొందితి వెఱవకు మింక - నెనసినపగవాని నేనె చంపెదను
నా కాప్తబంధుండు నమ్మినసఖుఁడు - నీకంటే నొకఁడు గణింపఁగఁ గలఁడె?”
యని యూరడించిన నర్కనందనుఁడు - “ననిచినబంటుగా నన్నుఁ గైకొంటి.
దేవ! నీకారుణ్యదృష్టి నన్ సోఁక - నేవెంట ధన్యుఁడ నేనె పో యింక180
నలినాప్తకులనాథ! నాయట్టిబంటుఁ - గలిగె నీ కటుగానఁ గడిమిమై నింకఁ
దివిరి రావణుని వధించితిఁ గడఁగి - యవనిజఁ గైకొంటి నని నిశ్చయింపు"
మని రామసుగ్రీవు లన్యోన్యభాష - లనలుసన్నిధిఁ జేసి యకలంకు లైరి.
అట నంగదుండు నుదంచితాంగదుఁడు - ఆటప్రాయముఁ గాఁగ నప్పు డావనుల
గేరులను వెస వచ్చి క్రియ నాడుచుండి - యారామసుగ్రీవు లన్యోన్యముగను
నెన్నఁగా ననలుసన్నిధిఁ బల్కుపల్కు - లన్నియు విని వచ్చి యాతారతోడ
విన్నవించిన మది వేగుచు నుండి - కొన్నిదుశ్శంకలఁ గుందుచునుండె.
నపు డర్కసుతునకు నారాఘవునకు - విపులభూరుహశాఖ విఱిచి వాయుజుఁడు
సుగ్రీవుఁడు జనకజతొడవు లిచ్చుట
ఆసనంబును వైవ నందుఁ గూర్చుండి - యాసక్తిఁ బరిణామ మరయుచున్నంత
నహిమాంశునందనుం డంత రాఘవుల - గుహలోపలికిఁ దోడుకొనిపోయి ప్రీతి190
భూమిజ మును వైచిపోయిన తొడవు - లామెయిఁ గొనితెచ్చి యప్పు డిట్లనియె.
‘‘దనుజుండు నీదేవి ధరణీతనూజ - వనసీమలోపల వంచన మిమ్ముఁ
గనుఁబ్రామి గగనమార్గంబున నెత్తి - కొని పోవఁ బోవ నీకొండపై మమ్ముఁ
గనుఁగొని మిముఁ బెక్కుగతులఁ జీరుచును - జినుఁగుపయ్యెదకొంగుఁ జించి బంధించి
తనతొడవులు వైచి తరలాక్షి పోయె" - నని చెప్పి యిచ్చిన నధిపతి చూచి
మున్నుగా వగలను మున్నీట మునిఁగి - కన్నీట నాసొమ్ము కసటెల్లఁ గడఁగి
యందంద యురమున నాభూషణములు - పొందించి పొందించి భూమిజఁ దలఁచి
పెలుకుఱి లక్ష్మణుఁ బేర్కొని పిలిచి - పలికెఁ బల్కులఁ దొట్రుపాటు రెట్టింపఁ
“గంటె లక్ష్మణ! సీత కైసేఁతలెల్ల - మంటిపాలయ్యె నిమ్మాడ్కి నేమందుఁ
నీతొడవులు వైవ నేమి కారణమొ? - యీతొడవులతోడ నేమైనయదియొ?200
యది నాకుఁ బ్రాణనాయకి యైనసీత - కుదురు నిండిన గబ్బిగుబ్బలమీఁదఁ
బాయని యీజిల్గుపయ్యెదచీర - కీయవస్థలు వచ్చె నే మనవచ్చుఁ?
బన్నీట నాపాదపద్మముల్ గడిగి - యున్నతిఁ దడియొత్తు నొప్పుగ దీన
సురటి గావించి భాసురలీలతోడ - భరితశ్రమాంబువుల్ పలుచగాఁ జేయు
మెఱుగారుమైదీగ మెఱయుచుండంగ - మఱి యడుగులకును మడుగులు వైచు"
నని యని శోకించు నశ్రులు నించు; ననయంబు మూర్ఛిల్లు; నంతలోఁ దెలిసి
ప్రియభక్తి వినమితగ్రీవు సుగ్రీవు - నయత నాథుఁడు రఘునాథుఁ డీక్షించి
“నాదేవిఁ గొనిచన్న నాకేశవైరి - యేదేశమున నుండు నెద్ది పురంబు?
చెప్పుమా సుగ్రీవ! సీత సాధింతు - నిప్పుడ దైత్యుని నే పడగింతు;"
నా విని యారవినందనుం డనియె - "దేవ! యాద్రోహిమందిరము నే నెఱుఁగ210
నెఱుఁగకుండిన నేమి? యిటమీఁద వాని - నెఱుఁగుతెఱం గెల్ల నేను గావింతు
నీవె శోకము మాని నిశ్చలధైర్య - భావగుణాస్పదపరుఁడవు గమ్ము
అతిపరాక్రమశాలి యగువాలిచేత - హృతకళత్రుఁడ నయ్యు నే నింత వగవ
నాపద యనువార్ధి నాత్మదైర్యంబు - దేవ! సేయునరుండు దెలిసి మైనుండు
మావంటిప్రాకృతమనుజులయట్ల - నీవును శోకింప నీతియె? దేవ!”
యనుడు సుగ్రీవునియాప్తవాక్యములు - విని ధీరుఁడై రఘువీరుఁ డెంతయును
"ఇంతి వోయినజాడ నెఱిఁగినపిదప - నంతరంగంబున నడలుచు నునికి
మగపాడి గా" దని మది నిశ్చయించి - జగతీశుఁ డంతట సంతాప ముడిగి
సరసిజాననఁ బూని సాధించుపనికిఁ - బరికించి మును వీని పగ దీర్తు ననుచు
మీనాక్షితొడవు సౌమిత్రిచే నిచ్చి - భూనాథుఁ డట నర్కపుత్రు నీక్షించి220
“యాపదమున సఖుఁ డైనట్లు చుట్ట - మాపాటి గానేరఁ దారసి చూడ
గుణవంతుఁ డైనను గుణహీనుఁ డైన - గణియింప సఖుఁడె సద్గతి యండ్రు బుధులు
గావున నీచెలి గలిగిన నాకు - నేవెంటఁ గొదవ లే దిది నిశ్చయంబు
నీపత్నిఁ గైకొని నినుఁ జంపఁగోరు - పాపాత్ముఁ డగువారిఁ బరిమార్తు నిపుడు
అన్నదమ్ములమైత్రి నలరుటకంటె - నున్నదా సౌఖ్యమా యొరిమెకు మాని
యగచరాధిపుఁడ నీయన్నకు నీకుఁ - బగ యైనవిధము దప్పక చెప్పు" మనిన
"నోరామ! వాలికి నొగి నాకు నైన - వైరానుకథనంబు వర్ణింతు వినుము
కడఁగి మంథరగిరి కవ్వంబుఁ జేసి - తడయక వాసుకిఁ దరిత్రాడు చేసి
మమ్ము దేవత లెల్ల మన్నన సేయఁ - గ్రమ్మినఁ దెలిసిమై ఘనభుజాబలము,
వాలియు నేనును వడి నొక్కవంక - వ్రాలితి మొకవంక వ్రాలిన వారు230
సురగరుడోరగాసురసిద్ధసాధ్య - వరు లందఱును క్షీరవారిధిఁ దరువ
గరళంబు పుట్టి లోకము లెల్ల గాల్ప - హరుఁ డదియును మ్రింగ నద్భుతం బనఁగ
అలరంగ జ్యేష్ఠయు నం దుదయింపఁ - గలిరాజు దానిని కైకొనెఁ బ్రీతిఁ
బ్రస్తుతి కెక్కుచు బహుళంబు లైన - వస్తుచయంబు లవ్వారిధిఁ బుట్టెఁ
దమతమకోర్కెకుఁ దగినవస్తువులు - అమరంగఁ గైకొని రందఱు ప్రీతి
నలిఁ బుట్టె నైరావతము మేషమహిష - ములు మకరకరేణువులు హయవృషభ
మవి జనియింప నింద్రాదిదిక్పతులు - వివిధయానములుగా వేడ్కఁ గైకొనిరి.
మహనీయసౌభాగ్యమహిమలు తనకు - సహజంబులై లక్ష్మి జనియింపఁ జూచి
యామహాలక్ష్మి నారాయణుం డపుడు - కామించి తనదేవి గాఁగఁ గైకొనియెఁ.
జంద్రుఁడు దేవతాసతు లుదయింప - నందఱిలోఁ దార యనునాతి మాకు240
దేవత లిచ్చినఁ దివిరి గైకొంటి - మావిధంబున మఱి యందఱుఁ దరువ
జనియించె నమృతంబు సకలదేవతలు - ననురాగమును బొంది యాసుధారసము
కామధేనువు కల్పకము లాదిగాఁగ - సోమునిఁ గొని తమచోటికిఁ జనుచు
నమరులు మమ్మంప నర్థితో వచ్చి - కమనీయపదమునఁ గాంతతోఁ గూడి
కలసియుంటిమి కొంతకాలంబుదనుక - అలరు సుషేణుని యనుఁగుఁగూఁతురును
జెలువొప్పఁ బెండ్లియై చెలఁగు వేడుకల - వలనొప్ప రుమ గూడి వర్తించుచుండ
మాతండ్రి తర్వాత మంత్రులు పెద్ద - యీతఁ డంచును వానరేంద్రపట్టంబు
వాలికిఁ గట్టి రావాలియు నన్నుఁ - జాల మన్నన చేసి సంప్రీతి నడుప
నతనికి బంటనై యహరహం బేను - బితృసమానుని గాఁగఁ బేర్మి సేవింతు
నీరీతి నన్యోన్యహితులమై మెలఁగ - శ్రీరామ! యొకనాఁడు చిరవైర మూని250
తొడరినకడఁకతో దుందుభి గన్న - గొడుకు మాయావి యన్ ఘోరరాక్షసుఁడు
నడురేయి కిష్కంధనగరంబు బెదర - వడి నార్చి గర్వదుర్వారుఁడై పేర్చి
యని సేయఁ బిలిచిన నలుక దీపింప - ననుపమజయశాలి యగు వాలి వెడలి
ననుఁ గూడి యుద్ధసన్నద్ధుఁడై కడఁగి - తనమీఁద నడువ నిద్దఱఁ జూచి వాఁడు
వాలి మాయావితో యుద్ధము చేయుట
అని సేయ మది భీతుఁ డై పాఱిపోయి - తనగుహఁ జొచ్చిన దర్పించి వాలి
యధికగర్వోద్ధతుం డగు వానిఁ బట్టి - వధియించి వత్తు నే వచ్చునందాఁక
నిచ్చట నేమఱ కీవు వేఱొకఁడు - చొచ్చి రాకుండ నిచ్చో నుండు మనుచు
గుహవాత నన్నుంచి గుహలోనఁ జొచ్చి - గుహలోన నొకయేఁడు ఘోరయుద్ధంబు
కడఁకతోఁ జేయ రక్తము వెల్లి వెరిసి - యుడుగక గుహవాత నుబ్బినఁ జూచి
కనుఁగొని యార్చురాక్షసుని యార్పులను - విని వాలి రాక్షసవిభునిచేఁ జచ్చె260
నిచ్చట నే నుండు టెఱిఁగిన వెడలి - వచ్చి యాదైత్యుండు వధియించు నన్ను
నని నిశ్చయము చేసి యప్పుడే పోయి - కొని వచ్చి యొకకొండ గుహవాత నునిచి
యచ్చట వాలికి నటఁ దిలోదకము - లిచ్చి కిష్కింధకు నేను వచ్చుటయు
వాలి వోయినతరువాత నీరాజ్య - పాలనంబున కీవె ప్రాప్తుండ వనుచు
వదలక మంత్రులు వానరరాజ్య - పదమున ననుఁ దెచ్చి పట్టంబు గట్ట
వానరకులచక్రవర్తినై యేను - నూని రాజ్యము సేయుచుండితి నంత.
మనుజేశ! మఱి వాలి మాయావిఁ జంపి - ననుఁ జీరి చీరి యంతట గుహ నేను
పెనిచి వైచినకొండ పిండిగాఁ దన్ని - చనుదెంచి నేలేమిఁ జాలఁ గోపించి
కినుకతో మఱి వాలి కిష్కింధఁ జొచ్చి - తనకు నేఁ జేయు వందనము గైకొనక
"యోరి తమ్ముఁడవని యూరడి నమ్మి - పోరాడఁ బగరపైఁ బోయినచోట270
నను డించి చనుదెంచి నారాజ్యపదము - గొని ప్రీతి నేలుట కూడునే నీకు?
కడుఁబాపబుద్ధివి గావున నిన్నుఁ - దొడరి చంపిన నాకు దోసంబు లేదు.”
అనవుడు నేవాలి యడుగుల వ్రాలి - వినయంబు భయమును వెలయ నిట్లంటి.
“నొకయేఁడు మాయావియును మీరుఁ బోరఁ - బ్రకటించి రక్తపూరము గుహవాత
వెడలిన భయమంది విపరీతబుద్ధి - వడిఁ బాఱి యిచటికి వచ్చినఁ జూచి
రట్టడిమంత్రు లీరాజ్యంబు నాకు - గట్టి రింతియకాని కపట మే నెఱుఁగ
నాకు మీయాగమనంబె శోభనము - నీకపిరాజ్యంబు నీవె కైకొనుము
వావిఁ దమ్ముఁడఁ గాని వాలి! నీ కేను - సేవకుండ సుతుండఁ జెప్ప నేమిటికిఁ?
గరుణాఢ్య! నాయెడఁ గల్ల గల్గినను - గరుణింపు" మని పెక్కుగతులఁ బ్రార్థింప
నంతకంతకు మండి యనుజునిపట్ల - నింతేల యని మంత్రు లెంత దెల్పినను280
అనయుఁడై నాపత్నియగురుమఁ బుచ్చు - కొని రాజ్యమును బుచ్చుకొని చంపఁగడఁగె
వెఱచి యేకాకినై వెనుకొని వాలి - తరుమ భూలోకమంతయు నేను దిరిగి
యేపఱి పరతెంచి యిందున్నవాఁడ- నీపర్వతము వాలి కెక్కరాకునికి ”
ననిన రాముఁడు వెఱగంది "యీకొండ - యినతనూభవ! వాలి కె ట్లెక్కరాదు?
వినుపింపు" మనవుడు వినతుఁడై నిలిచి - యినతనూజుఁడు ప్రీతి నిట్లని పలికెఁ.
“దొల్లి దుందుభియను దుష్టరాక్షసుఁడు - బల్లిదుఁడై వరబలము రంజిల్ల
ముల్లోకములు తనమొనకు భీతిల్ల - మల్లడియై కారుమహిషమై పోయి
తఱిమి సముద్రుని తనతోడ ననికి - నఱమి పిల్చుటయు నయ్యంబుధి గలఁగి
ఘనరత్నకోటులు కానుక లిచ్చి - "తునియక బల్మి నీతోను బోరాడ
ఘనుఁ డైన వింధ్యాద్రి గాని యేఁ బూని - యని సేయఁజాలఁ బొ"మ్మనిన నేతెంచి290
జంధారిదోస్తంభసంభావితోగ్ర - దంభోళినైశిత్యదర్పభంగముల
నతులశృంగముల వింధ్యాద్రిఁ జోరాడ - నతిభీతుఁడై పర్వతాధీశుఁ డనియె
“నీసరివాఁడనే నిల్చి నీతోడ - నోసరింపక పోర నోర్తునే యేను
నీలోకమున నిన్ను నెదిరి పోరాడ - వాలినభుజశక్తి వాలికిఁ గలదు
బలియుఁడై కిష్కింధ పాలించు నతఁడు - కలహంబుపై వాంఛ గలదేని నీకు.
వాలిదుందుభుల యుద్ధము
నలఘువిక్రమః యింక నం దేగు" మనినఁ - జెలఁగి రాక్షసుఁడు కిష్కింధ కేతెంచి.
విలయకాలాభీలవేళ గర్జిల్లు - జలదంబుగతి నార్చి సరిఁ దనతోడ
నాలంబు సేయ ర"మ్మని తనుఁ బిల్వ - వాలి కోపించి వెల్వడి వచ్చి యార్చి
"దుందుభిగతి మ్రోయు దుందుఖిఁ దాకి - యెందుఁ బోవఁగ వచ్చు నింక నీ" కనుచు
శిలలు పాదపములు చెచ్చెఱ ఱువ్వి - తల ముష్టిహతులఁ గొందలమందఁ జేయ300
వాఁడును వానరేశ్వరునివక్షంబు - వాఁడికొమ్ములఁ గుమ్మ వాలి కోపించి
అతిఘోరుఁడై పేర్చి యచలంబు వైవ - గతిదప్ప నురికి రక్షసుఁడును వైవ
గండశైలము బుచ్చి కపిరాజు వైవ - నొండొండఁ గొమ్ముల నోహరించుచును
అరి గ్రమ్మికొని వాలి నదరంట వ్రేయ - తరిమి వృక్షంబునఁ దరువరుం డదవ
మాటున నసుర క్రమ్మఱ వచ్చితాఁక - మోట తా నెత్తుక మోదె నావాలి
కదిసి కొమ్ములఁ జిమ్మఁ గపిరాజు నిలిచి - కదలనిముష్టి వక్త్రంబునఁ బొడువ
రక్కసుఁ డొడువ మర్కటరాజుఁ బొడువఁ - దక్కక యిరువురు దర్పించి పేర్చి.
కొనకొని నూఱేండ్లు ఘోరయుద్ధంబు - మనువంశవల్లభ! మఱి చేసి వాలి
క్రేళ్లురికియుఁ బిడికిటఁ దోఁకఁ బట్టి - యెల్లెడఁ గుదియించి యెడపక త్రిప్పి
వడి దూలి యసురయు వాపోవ వైవఁ - గడఁగి మర్మముఁ గాంచి కడువడిఁ బొడిచి310
బలిమిఁ గొమ్ములు పట్టి పడవైచి చంపి - తలకొన్న లావుమై తన్నెఁ దన్నుటయు
ముక్కునఁ జెవుల మోమున నెత్తురొలుక - నక్కులిశాహతి నద్రియవోలె
నాయుగ్రదైత్యుమహాకళేబరము - పోయి యోజనమాత్రమునఁ దూలిపడియె.
గైరికనిర్ఘ రాకారంబు లగుచు - నారక్తకణము లయ్యద్రిపైఁ బడిన
నారసి యిచట నిత్యము తపంబున్న - దారుణశక్తి మతంగుఁడు గినిసి
యీపర్వతము వాలి కెక్కరాకుండ - శాపంబు గావించె జగదేకనాథ!
కాన నీఋశ్యమూకమునందు వెఱవ - కేను గాపుండుదు నెల్లకాలంబు
కడగి యీదుందుభికాయంబుఁ బుచ్చి - పుడమిపై యోజనంబును బాఱవైవ
వలనైన భుజశక్తి వాలికిఁగాని - తలపోయ నొరులకుఁ దరముగా దధిప!
గైకొని నీవంతకంటె దూరముగ - నీకళేబర మిప్పు డిట మీటకున్న320
నెనసిన మీసత్త్వ మిచ్చ నేనమ్మ" - ననవుడు రఘురాముఁ డల్లన నవ్వి
"యాదుందుభిశరీర మవలీల మీటి - నీదుసందేహంబు నేఁడు వాపెదను
ఇనతనూభవ! దాని నేర్పడఁ జూపు" - మనవుడు సుగ్రీవుఁ డర్థితోఁ జూప
ఘనమేరుమందరాకారమైయున్నఁ - గని కళేబరము దగ్గరకు నేతెంచి
గొనకొని దానిఁ గైకొనక నంగుష్ఠ - మునఁ బదియోజనంబులు మీటి వైచె;
వైచిన రఘురామువరశక్తిపేర్మిఁ - జూచియు నమ్మక సుగ్రీవుఁ డనియె,
"నెలమిమై నిది వాలి మీటెడునాఁడు - దల మైనరక్తమాంసములతో నుండు
మనుజేశ! నేఁ డస్థిమాత్ర మై యుండుఁ - గని నీవు మీటితి గాక యొక్కింత
వడిఁ బేర నీలావు వాలిలావునకుఁ - గడునెక్కు డని నమ్మఁగారాదు దేవ
యతఁ డిదియునుగాక యలవొప్ప మీటు - క్షితిధరంబులు పుట్టచెండులమాడ్కి330
జతురంబునిధులందు సంధ్యలు వార్చి - శితికంఠుపదముల శిరమర్థిఁ జేర్చు
వాయువుకన్న జవంబు హెచ్చుగను - దోయధులన్ని దోడ్తో దాఁటివచ్చు
వాలికి నిర్జరేశ్వర! దంతిహేమ - మాలి కెవ్వరుసాటి మఱి యొండు వినుము
ధరణీశ! యియ్యేడు తాళ్ళును దొల్లి - వరశక్తియుక్తిమై వాలి బిట్టెగసి
కరముల నొక్కటిగాఁ గూడఁ బట్టి - తరమిడి వానిపత్రములెల్లఁ ద్రుంచు
నడరి తాళంబుల నం దొక్కటైన - వడిఁ గదల్పఁగ లేరు వాసవాదులును
దలకొని యొకకోల తాళంబు లేడు - నిలువక గాఁడిపో సేసితి వేని
వసుధేశ! నీలావు వాలిలావునకు- నసమానగతి కెక్కు డని నమ్మవచ్చు
ధరణీశ! యీసప్తతాళంబు లొక్క - శరమునఁ దెగవేయు శౌర్యంబు గలుగు
పురుషునిచే వాలి పొలియు నటంచు - నరయ నాకు మరుత్తుఁ డనుముని చెప్పె."340
నన విని రఘురాముఁ డల్లన నవ్వి - 'వనచరాధిప తాళ్లు వదలక చూపు"
మనవుడు సుగ్రీవుఁ డారాము వేగ - కొనిపోయి యాతాళ్ళగుఱు తెఱిఁగింప
నశనీసంకాశమై యసదృశంబైన - నిశితాస్త్ర మరివోసి నిపుణుఁడై నృపుఁడు
ముంచి యెక్కటఁ బంక్తిముఖునాళ్ళత్రాళ్లు - ద్రెంచినగతిఁ దాళ్లు తెగ నేయుటయును
నవనిపై వక్రంబులై యున్న తాళ్లు - నవిరతంబుగఁ బడినవి గాడిపాఱి
చేరువ గిరిదాఁటి చెచ్చెర మీఱి - ధారుణి దూరి పాతాళంబుఁ జేరి
యలయక తీవ్రత నమ్మహాశరము - తొలఁగక రఘురాము దొన వచ్చి చొచ్చె.
నతులితం బగు రవ మాకాశవీథి - నతులవిమానంబు నందుండి పలికె,
“పరమాత్మ! యే సురపతికడ నుందుఁ - గరుణావ తనియెడు కన్నికఁ దొల్లి
నిరతంబు దుర్వాసు నిందించుటయును - గర మల్గి శాపంబు గావించె నిట్టి350
రూపమై ధరణీశ! రూఢి నీకతన - శాపమోచన మయ్యెఁ జనియెద నింక"
నని చెప్పి కరుణావ తమరేంద్రుపురికిఁ - జనుటయు రఘురాముశరము తా దూణిఁ
జొచ్చినఁ గనుఁగొని సుగ్రీవుఁ డప్పు - డచ్చెరువును బొంది యానంద మంది
"సప్తపాతాళసంసక్తమూలములు - సప్తాశ్వమండలాచ్ఛాదిపత్రములు
నగుసప్తతాళంబు లస్త్ర మొక్కటనె - తెగనేసె నాదు సందేహంబు వాయ
వాలి రాఘవునిచే వడిఁ జచ్చు నింక - నేలితి, లోకంబు లేలితిఁ, దార
నేలితిఁ గపిరాజ్య మే" నని పొంగి - యాలోన కపివీరు లానందమందఁ
గమలాప్తకులనాథుఁ గాకుత్స్థుఁ జూచి - కమలాప్తసుతుఁ డంతఁ గరములు మొగిచి,
"దేవ! దేవరమూర్తి! దృష్టించి లావు - భావింప లేనైతిఁ బశుబుద్ధి నైతి;
నినజుండ నేను; నీవినవంశభవుఁడ; - వని సమబుద్ధినై యపరాధి నైతి.360
నీలోకమున కెల్ల నేలిక వీవు - పాలింపు నన్ను నీబంటుగా నేలు
నాశత్రుఁ దెగటార్చి నారాజ్య మిచ్చి - నాశోక ముడుపవే నరనాథచంద్ర!"
యనవుడు సుగ్రీవు నతికృపాదృష్టిఁ - గనుఁగొని మన్నించి కాకుత్స్థుఁ డనియె.
“చెచ్బెఱ నీవు కిష్కింధకుఁ బోయి - యచ్చట వాలితో నని సేయుచుండు
మవలీల నొకకోల నావాలిఁ జంపి - ప్రవిమలకపిరాజ్యపదము నీ కిత్తు.
వెఱవక సుగ్రీవ! వేగపొ” మ్మనిన - నఱలేనికడఁకతో నప్పు డుప్పొంగి
నలుఁడు నీలుఁడు నంజనాతనూభవుఁడు - బలియుఁ డాతారుండు బలసి తో నడువ
నాజికి సన్నద్ధుఁ డై బల్మి మెఱసి - రాజిల్లు వెనక నారామలక్ష్మణులు
వచ్చి కిష్కింధ కవ్వల నున్నవనము - చొచ్చి గూఢముగ నచ్చోఁ దన్నుఁ బనుప
వడిఁ బోయి కిష్కింధవాకిట నిలిచి - యడరి సుగ్రీవుఁ డుదగ్రుఁడై యార్చి370
వాలిసుగ్రీవులు పోరుట
తడయక తనతోడఁ దగిలి పోరాడ - వడి నేగుదె మ్మని వాలిఁ బిల్చుటయుఁ
గరిబృంహితంబు లాకర్ణించి పెలుచఁ - గరివైరి కోపించుకరణిఁ గోపించి
శితికంఠుచరణరాజీవాలి వాలి - కృతబంధరావణగ్రీవాలి యైన
వాలి సుగ్రీవుని వడి వచ్చి తాఁకె - వాలిసుగ్రీవు లవక్రవిక్రముల
చెలరేఁగి పూర్వపశ్చిమసముద్రములు - బలువిడి పోరాడుభంగిఁ బోరాడ
సమరూపసమగోపసమజవాటోప - సమసుప్రతాపులై జానుజంఘోరు
జత్రువక్షోనాభిజఘనదేశములు - చిత్రవైఖరి నొంచి చించి చెండాడ
నాయెడ ధృతి రాముఁ డమ్ము సంధించి - యేయ నుద్యోగించి యిరువురఁ జూచి
వదనముల్ రదనము ల్వాలము ల్బాహు - లుదరంబు లధరంబు లూరులు బరులు
కక్షము ల్వక్షము ల్కాళ్లును వ్రేళ్లు - వీక్షలు శిక్షలు వేషభాషలును380
జెక్కులు ముక్కులు శిరము లంసములు - పక్కలు పిక్కలు పాదయుగ్మములు
కర్ణము ల్వర్ణము ల్కరము లంగములు - నిర్ణయింపఁగ నొక్కనెరి యైనఁ జూచి
యేతెఱంగునఁ జూడ నిరువురయందు - నీతఁడు సుగ్రీవుఁ డీతఁడు వాలి
యని యేర్పరింపంగ నలవి గాకున్నఁ - దనలోన వెఱఁగంది దశరథాత్మజుఁడు
ఎడపక యేసిన యీయమ్ముచేత - తొడిఁబడి యెవ్వండు త్రుంగునో యనుచు
నమ్ము విడువకుండె నంత సుగ్రీవుఁ - డిమ్మెయిఁ గడునొచ్చి యేపెల్లఁ బొలిసి
వలఁతియై పోరాడి వాలికి నోడి - బలమేది యాతని బలుముష్టిహతుల
సొలసి నల్గడలఁ జూచుచుఁ బాఱిపోయి - గుల్లలతిత్తియై కుట్టూర్పు లెసఁగ
"నేల శ్రీరాముని నమ్మి వచ్చితిని? - నే నేల వాలిని నెదిరించితి నిట?
వచ్చితిఁ బదివేలు వచ్చెఁ జా ల్నాకు - వచ్చినత్రోవఁ బోవఁగవలె" ననుచు390
మెలుకువచెడి తోఁక మెడమీఁద వైచి - సొలసి కెలంకులఁ జూచుచుఁ బాఱి
తనఋశ్యమూకంబు తడయక యెక్కి - తనమది శోకించుతఱి రాముఁ డరుగ
నలఘువిక్రమధాముఁడగు రాముతోడ - దల వంచుకొని యర్కతనయుఁ డిట్లనియె.
“వసుధేశ! నిను నమ్మి వాలితోఁ గదిసి - యసమానబలరూఢి నడరి పోరాడ
న న్నుపేక్షించితి; ననుఁ గావవైతి; - మిన్నక చూచితి; మేకొనవైతి
జగతిపై సూర్యవంశంబునఁ బుట్టి - తగునయ్య; నీ కి ట్లధర్మంబు సేయ
దేవ! నీసత్యంబు తేజంబు నమ్మి - యే వాలిఁ దొడరితి; నింతియే కాని,
యతఁ డేడ? నే నేడ? యాహవం బేడ? - బ్రతికి వచ్చుట యేడ? భావించి చూడ
నేమిభాగ్యముననో యెప్పటియట్ల - రామ! యీపర్వతాగ్రము చేరఁగలిగెఁ;
బగతునిచే భంగపాటు లీరీతి - నగుబాటు నొదవే ని న్నమ్మినకతన400
దగవును గృపయును ధైర్యంబు శక్తి - మిగుల నీయెడఁ జూచి మెచ్చి నమ్మితిని;"
అనవుడు “సుగ్రీవ! యాత్మలో నింత - యనుమానపడ నేల? యకట! నావలనఁ
దప్పు లేశము లేదు దాయకు నిన్ను నొప్పగింతునె? - విను మొకమాట తెలియ;
విశ్వమోహనరూపవిఖ్యాతు లైన - యశ్వికుమారుల యట్ల యేపట్ల
వరరూపరేఖలు వాలికి నీకుఁ - బెరసిన సమములై భేదింపరాక
నే నేయ వెఱచితి నిట నమోఘంబు - గాన నీవిధి కీడుగాఁ జూడవలదు;
కరమొప్ప నింక నీగజపుష్పమాల - ధరియించి పోయి యుద్ధము సేయుచుండు
బెదరక వాలిఁ జంపెద నిశ్చయింపు - కదలుము కిష్కింధకడకు నీ” వనుచు
గాదిలితమ్ముచే గజపుష్పమాల - నాదటఁ దెప్పించి యతనికంఠమునఁ
జొక్కంబుగాఁ జేర్ప సుగ్రీవుఁ డొప్పెఁ - జుక్కలు పెనఁగొన్న సోముఁడో యనఁగ410
సరిబలాహకతోడిసంధ్యాభ్ర మనఁగ - మెఱసి యంతయుఁ గడుమీఱి యేతేర
నంతఁ గాకుత్స్థుఁడు ననుజుండు దాను - సంతతంబును యుద్ధసన్నద్ధు లగుచు
నలనీలతారాంజనాతనూభవులు - కెలఁకులఁ గొల్వ సుగ్రీవుఁ దోడ్కొనుచు
నదులు పూపొదలు పున్నాగనారంగ - కదళికాసహకారకాంతారములును
భాసురకైరవపద్మకల్హార - వాసితబహుసరోవరవిశేషములు
కాసరకేసరికరివరాహములు - నాభాక్తిఁ గనుఁగొంచు నటఁ బోయిపోయి
దీపవైశ్వానరతేజులై యొప్పు - సప్తజనాహ్వయసంయమీశ్వరుల
యాశ్రమ మీక్షించి యంతయుఁ దెలిసి - సుశ్రీమహత్వంబు సుగ్రీవుచేత
బలశాలి యగు వాలి పాలించుసిరుల - విలసిల్లుకిష్కింధ వీక్షించి నృపుఁడు
తొల్లింటిచందాన దుర మొనరింపు - బల్లిదుఁ డగువాలిఁ బరిమార్తు ననుచు420
గృతమతి నంత సుగ్రీవు మన్నించి - యతనిఁ బొమ్మని పంచి యాసమీపమున
ననుజుఁడు సౌమిత్రి యటు చేరియుండి - మనుజేశుఁ డొకమానిమాటున నుండె.
నహిమాంశునందనుం డంతఁ గిష్కింధ - గుహ లెల్ల భేదిల్ల ఘోషించి యార్చి
తనతోడ ఘోరయుద్ధమునకు నింద్ర - తనయుఁ బిల్చుటయు నెంతయు బిట్టు గినిసి
“మానక వీఁ డొక్కమగవాఁడు పోలెఁ - బూనినభుజశక్తిఁ బొంగుచున్నాఁడు
వీని సైరించుట వెరవుగా దింక - వీనిఁ జంపెద" నని వెస నిశ్చయించి
తార సుగ్రీవునితోఁ బోరవద్దని వాలి నడ్డగించుట
యతిసత్త్వజయశాలి యగు వాలి వెడలఁ - బతిఁ జూచి వెస నడ్డపడి తార పలికె.
"దేవేంద్రనందన! దినపజుమీఁద - నేవిచారము లేక యేల పోయెదవు?
నతఁడు నీతో నిప్పు డని చేసి నొచ్చి - మతి చెడి పాఱి క్రమ్మఱ వచ్చు టెల్ల
నెగడిన కడిమిమై నీకంటె నెక్కు - డగుసహాయము లేక యతఁ డిందు రాఁడు.430
అనిమిషేశ్వరపుత్ర! యదియునుగాక - యొనర నంగదుచేత నొకమాట వింటిఁ
బనివడి తమతండ్రి పనుపునఁ జేసి - వనవాసమున నుండ వచ్చినచోట
దశరథరాముఁడు తనధర్మపత్ని - దశకంధరునిచేతఁ దాఁ గోలుపోయి
తనతమ్ముఁడును దాను దడయక వెదక - నని వారు ఋశ్యమూకాద్రికి వచ్చి
పనిగొని సుగ్రీవు బంటుగా నేలి - యని నిన్నుఁ జంపెద నని వచ్చినాఁడు
ఆరాఘవుఁడు విష్ణుఁ డంబుజోదరుఁడు - వైరంబు గొని గెల్వ వశము గా దతని
నినసుతునకుఁ బ్రీతి నీరాజ్య మిచ్చి - చని నీవు రఘురాము సంధి గావింపు
విను మది గాదేని వీర్యంబు విడిచి - మునివృత్తిఁ జని ప్రాణమును గాచికొనుము"
అని తార పలికిన నావాలి గినిసి - "విను నాకు పత్నివై వెఱ పేల యింత?
బలశాలి యైనట్టి బలియునినైనఁ - గలన జయంబునేఁ గైకొందుఁ గాని440
పరులకు నే నోడఁ బగవాఁడు వచ్చి - పెరిగి యుద్ధమునకుఁ బిలిచినచోట
ధీరత దొఱగి సంధికి నియ్యకొనుట - వీరధర్మము గాదు వెలఁది! నా కింక
నలినలోచన! విను నాయంతవాని - బలియుఁ జేపట్టక పట్టె సుగ్రీవుఁ;
గాన రాముఁడు నీతిగలవాఁడు గాఁడు - గాన రామునిపొందు గావింపఁదగదు.
తెరలి సుగ్రీవుండు దిక్కు లేకున్న - నరిగి రామునకు బంటై చేరెఁగాక;
నా కేల రాముఁడు? నా కేల సంధి? - నా కేమిటికి వేఁడ? నలి దూలి యొకని
నామహితాత్మకుం డతిధర్మపరుఁడు - రాముఁడు నన్ను నూరక యేల చంపుఁ?
బోల వీమాటలు పోయి సుగ్రీవు - వాలాయముగఁ గ్రూరవజ్రప్రహార
మూలమై యొప్పు నాముష్టిఘట్టనల - నేలఁ గూలిచి వత్తు నెమ్మది నుండు."
మని తార మరలి పొమ్మని వీడుకొలిపి - యనిమిషేశ్వరపుత్రుఁ డగువాలి వెడలెఁ450
గలఁగొనఁ జుట్టిన కర్మపాశములు - నెలకొని దిగిచిన నిలువరాకున్న
వెడలుచందంబున వెరవును లావు - కడిమియుఁ దెంపు నుత్కటముగా వెడలి
శరధులు గలఁగ భూచక్రంబు వడఁక - గిరు లొడ్డగిల్లఁ గిష్కింధ ఘూర్ణిల్ల
గర్జించి చనుదెంచి కదిసి సుగ్రీవు - తర్జించి చూచి యుదగ్రుఁడై పలికె.
“నాతోడఁ బోరాడి నా కోడి పాటి - యేతెంచితివి యిప్పు డిటు లజ్జ మాని,
యేతెంచితే నేమి యిప్పుడే జముని - వారికి నిను నుట్రవడియం బొనర్తు
బెదరక చెదరక బెట్టుబీరములు - వదరక నొక్కింతవడి నిల్వు చాలు.
నాలంబులో ముష్టిహతి నిన్ను నేల - గూలిచి ప్రాణము ల్గొందు నే" ననుచు
నుఱుమని పిడుగుతో నుల్లసం బాడు - కఱ కైనతనముష్టి గట్టిగాఁ బట్టి
పరతెంచి పొడిచిన భానుతనూజుఁ - డొరిగి నెత్తురు గ్రక్కి యొయ్యనఁ దెలిసి460
ధీరుఁడై నిలిచి గద్దించి యింద్రజుని - కేరడం బాడి సుగ్రీవుఁ డిట్లనియె.
“నన్నవు నాకుఁ బూజార్హుండ వనుచు - నిన్నాళ్లు సైచితి నింతియే కాని
విగ్రహంబున కేను వెఱతునే తొంటి - సుగ్రీవుఁడను గాను జూచి పోరాడు.
వాలి ని న్నిప్పు డవశ్యంబు చంపి - పాలింతుఁ గపిరాజ్యపదము నే" ననుచుఁ
గడునల్గి సాలవృక్షము వేగఁ దెచ్చి - వడి నార్చి వైచిన వాలి కంపించి
పుడమిపైఁ బడి మూర్భఁ బొంది యొక్కింత - వడిఁ దేరి గర్వదుర్వారుఁడై మిగులు
ధీరుఁడై శూరుఁడై దివిజు లుప్పొంగ - నారవిజుని వైచె నడరి శైలమున
నదరక సుగ్రీవుఁ డడఁచె వాలమునఁ - బదములు నొప్పించె బలియుఁడై వాలి
కరనఖంబుల వ్రచ్చెఁ గడఁగి సుగ్రీవుఁ - డురుముష్టి నొప్పించె నుగ్రుఁడై వాలి
యంతటఁ దనియక నార్పులు నిగుడ - నంతకంతకు లావు లడరి యిద్దఱును470
ఘనపదాపది కచాకచి నఖానఖిని - చెనసి ముషాముష్టి చెలఁగి పోరుచును
హు మ్మని మ్రోయుచు నూర్పు లొండొండ - గ్రమ్మ సంగముల రక్తంబు లుబ్బుచును
వాలము ల్బాహులు వరుస నొండొండఁ - గీలించి పెనఁగుచుఁ గినిసి తాఁకుచును
బాయుచు డాయుచు బలిమి నొండొరుల - వ్రేయుచు ద్రోయుచు విపులసత్త్వముల
దూటుచు దాఁటుచుఁ దోడ్తోనఁ బగలు - చాటుచు మీటుచు సాంద్రమర్మముల
నిరువురు కడిమిమై నిబ్భంగిఁ బోర - సురలోకనాయకసుతునకు లోగి
తరణితనూజుఁ డత్తఱిఁ జాల నొచ్చి - గరువంబు దక్కి సంగరభూమిఁ జిక్కి
పెదవులు దడపుచుఁ బెంపెల్లఁ బొలిసి - కుదిసి భీతిల్లి దిక్కులు చూచుచుండె.
నిగ్రహానుగ్రహనిధి రాముఁ డంత - సుగ్రీవుఁ డలపడ స్రుక్కుటఁ జూచి
అమోఘాస్త్రముచే వాలి గూలుట
యీలోననే వాలి నే నేయకున్న - వాలి సుగ్రీవుని వధియించు ననుచు480
జలనిధు లేడును జగము లీరేడు - కలఁగి భూతల మెల్లఁ గడఁగి కంపింప
గుణనాద మొనరించి కోరి మైఁ బెంచి - తృణముగా దృష్టించి తెగఁదీసి పోసి
వెస నమోఘాస్త్రంబు వింట సంధించి - యసమానబలశాలి యగు వాలి నేసె
నేయుడు నబ్బాణ మినవహ్నిరుచుల - మాయించి వడి నభోమండలి నిండి
యురుతరానలకీల లొలుక నొండొండ- గరుడోరగామరగంధర్వు లదరఁ
దనపుత్త్రు రక్షింప దాయ శిక్షింప - నినుఁ డిట్టియస్త్రమై యేతెంచె ననఁగఁ
దపనపుత్రుఁడు గాన దండధరుండు - కృపఁ దమ్మ్ముఁడైన సుగ్రీవునిఁ బ్రోవఁ
దనకేలదండ ముద్ధతి వాలిమీఁదఁ - బనిచెనో యన మహాపవనవేగమున
నురవడి జనుదెంచి యురమున నాటఁ - దరుచరపతి గూలె దర్పంబు దూలి
కెరలి దిక్కరులతో గిరులతోఁ బెలుచఁ - దరులతో నందంద ధరణి కంపింప490
నురము గాడినబాణ ముఱువడి వెడలి - ధరఁ గాడె నత్తఱిఁ దరుచరేశ్వరుఁడు
నవిరళరక్తసిక్తాంగుఁడై వాలి - యవనిఁ ద్రెళ్ళిన పుష్పితాశోక మనఁగఁ
·బ్రళయకాలంబునఁ బ్రభ లెల్ల మాని - యిలమీఁద వ్రాలిన యినునిచందమున
నవశుఁడై యవనిపై నమ్ముతో నుండ - నవనీశుఁ డగు రాముఁ డటఁ జేర వచ్చె.
వచ్చిన రఘురాము వాలి వీక్షించి - యిచ్చలోపలికోప మెసఁగ నిట్లనియె.
“నోరాఘవేశ్వర! యోరామచంద్ర! - ధారుణిపై నిన్ను ధర్మాత్ముఁ డండ్రు.
దమమును శమమును దయయు సత్యంబు - సమబుద్ధి నీతియు సౌమనస్యంబు
మొదలైనషడ్గుణంబులరాశి యగుచు - పొదవిన నీపెంపు పొల్లుగాఁ జేసి
యెనసి సుగ్రీవుతో నేను బోరాడ - నను నేయనగు నయ్య! నడుఁ జొచ్చి నీవు
ఏను నీకపకార మెన్నఁడు సేయ - నేను నీకును దోష మిచ్చఁ జింతింప500
నీకు శత్రుఁడఁ గాను నీశత్రుఁ గూడ - నీకు శత్రులు లేరు నికృతు లే నెఱుఁగ
నెఱిఁగి యుపేక్షింప నిటు సేయఁదగునె? - నెఱిఁగియు నెఱుఁగవై తినవంశతిలక!
శరభకంఠీరవశార్దూలకోల - కరిహరిణాదుల ఖండింపఁ గోరి
వసుధ రాజులు వేఁట వత్తురుకాక - యెసఁగఁ గోతులఁ బట్టి యెందుఁ జంపుదురు?
అర్కసూనుఁడు మేము నన్నదమ్ములము - కర్కశమతిఁ బూని గారవం బెడలి
యడర మే మెట్లైన నైతిమి కాక - కడఁగి నీ విటు చంపఁ గారణం బేమి?
కుందేలు నుడుమును గూర్మంబు నేఁదుఁ - బంది సాలువయును భక్ష్యముల్ గాని,
వంచనఁ జంపి యీప్లవగంబుఁ దినరు - పొంచి న న్ని ట్లేసి పొలియించి తేల
మనుజేశ! యింక నామాంసరక్తంబు - లనుభవింపుము నీవు ననుజుండుఁ గూడి,
విశదకీర్తుల జగద్విఖ్యాతుఁ డైన - దశరథుపనుపున ధర్మంబు పూని510
వనములఁ దపసివై వర్తింపవచ్చి - జననాథ! జీవహింసకు రోయవైతి
ధరణిపై మే మొకతప్పు చేసినను - భరతుండు తగుఁ గాక పట్టి శిక్షింప
నీకుఁ గారణ మేమి? నీవు భూపతివె? - చేకొని యిట్లేల చేసితి నన్ను?
నీదేవిఁ గొని చన్న నీచరావణుని - నాదట సాధింతు నని యేగుదెంచి,
నను డించి నీ వర్కనందనుఁ బట్టి - తనయంబు నీతి బేలైతి లోకముల
నీవార్త నీవు నా కెఱిఁగించితేని - దేవ! నీదేవి సాధింపనే యేను
నాతతబలశాలి యై యేగుదెంచి - సీతామహాదేవి చెఱఁగొని చనిన
వానిని మున్ను నావాలరోమములఁ - బూని బంధించి యంబుధు లెల్ల ముంచి
కరుణించి విడిచిన ఘనబాహుశక్తి - సొరిది లోకములను సుగ్రీవుఁ డెఱుఁగుఁ
బెలుకుర నన్నుఁ జంపెడివాఁడ వకట - బలిమిమైఁ నాదృష్టి పథమున నిల్చి520
ననుఁ బేరుకొని పిల్చి నను మందలించి - జననాథ! కడిమిమైఁ జంపలే వైతి!
చలము గైకొని డాగి జంపితి నన్ను - దలపోయ నిది రాజధర్మంబె?" యనిన
వాలిమాటలు విని వసుధేశుఁ డనియె - "వాలి! యీమాటలు వలవదు నీకుఁ
గపివంశమునఁ బుట్టి కపులతోఁ బెరిఁగి - చపలుఁడవై ధర్మశాస్త్రంబుతెఱఁగు
తెలియక నీవు నాదెసఁ దప్పుమోపి - పలికెద విది ధర్మపద్ధతి గాదు
నీ వన్నపలుకు లన్నిటికి యుక్తముగ - నావాక్యములు కొన్ని నయబుద్ధి వినుము.
అనుజునిఁ దనుజన్ము న ట్లగ్రజుండు - పనుపంగవలె నండ్రు మహి ధర్మవిదులు
ఆమేర దప్పి నీ వపరాధహీనుఁ - దామరసాప్తనందనుఁ బురి వెడల
నడఁచి వావిని గోడ లై యొప్పునతని - పడఁతిని రతిఁ బట్టి బల్మి భోగించు
కామాంధుఁ డెందైనఁ గలఁడె? నీవంటి - పామరుఁ డొకఁడు దప్ప జగత్త్రయమున
నది యటులుండని మ్మతఁడును నేను - గదిసి సఖ్యము సేయుకతమున నీవు
జగతిపై నామిత్రశత్రుండ వగుటఁ - దెగి నాకు నిన్ను వధించుట తగవు.
అకలంకులై వేఁట లాడెడివారు - నొకటి దీమము నొడ్డి యొకటి సేయుదురు,
ఉరుశక్తి మాటున నుండి వేయుదురు - పరికింప దీనఁ బాపము లేదు నాకుఁ
గావున శాఖామృగం బగునిన్ను - నేవిధిఁ జంపిన నెగ్గేల కలుగు?
చతురబాహాశక్తి జగతి నంతటికిఁ - బతియైన భరతుని పంపున వచ్చి
దుష్టమృగంబుల దుష్టరాక్షసుల - సృష్టిపై మేము శిక్షించుచుండుదుము
నీతమ్ముఁ డగువాని నెలఁతఁ గైకొన్న - పాతకుఁడవు గానఁ బట్టి చంపితిని
రాజదండితుఁడు నారకబాధఁ బొరయఁ - డోజమై గాన నాయుగ్రాస్త్రనిహతి
మనికితపడక నిర్మలుఁడవై యింక - ననిమిషరాజ్యసౌఖ్యముఁ బొందు మీవు"540
అని యొప్ప రఘురాముఁ డాడువాక్యములు - విని వాలి కనుమూసి వివశుఁడై యుండి
కొంతసేపునకుఁ బేర్కొని రామచంద్రు - నెంతయుఁ గనుఁగొని యిట్లని పలికె.
"ఓరామ! గుణధామ! యుగ్రాంపధామ - తారాధిపానన! తార నాదేవి
దేవరశౌర్యంబు దెలిపి నేఁ డనికిఁ - బోవల దన్న దుర్బుద్ధి పాటించి
విధివిహితంబున వెనకనే వెడలి - యధికజన్యమున ని ట్లవనిపైఁ బడితిఁ
బడినకోపమున దుర్భాషలు కొన్ని - జడిమి పల్కితి నింక సైరింపవయ్య!
తనపాటు చింతింపఁ దారకు వగవఁ - దనయు నంగదునకై తలఁకెద నధిప!
నింత కే మగుదురో యింతియు సుతుఁడు - ఇంతటిదురవస్థ యే వచ్చు టెఱుఁగ;”
నని శోకమోహంబు లనుపయోరాశి - మునిఁగి మూర్చిలియుండె మూగచందమున,
అంతఃపురంబున కావార్త పోవ - నంతలోఁ దారాదు లైన కామినులు550
వాలి గూలినమాట వజ్రమై తమదు - వాలుగుండెలు నాట వసుధపైఁ గూలి
యంతలోఁ దెలియుచు హా! యని వారు - నంతలోఁ దారుచు నచట సోలుచును
హాయంగదా నేఁడు నావాలి దివికిఁ - బోయెఁగదా యంచుఁ బొగులంగఁ గ్రుంగ
నంగదుఁ దోడ్కొని యతులశోకమునఁ - బొంగియుఁ బొంగి యేడ్పులు నింగి ముట్ట
వేవేగ కిష్కింధ వెడలి రా నడుమఁ - ద్రోవ వారల నెదుర్కొని కపు లనిరి.
“వాలి రాఘవుచేత వసుధపైఁ గూలె - నేల పోయెదరు పోయినఁ బ్రమాదంబు
రాక మానదు సుమీ! రామసుగ్రీవు - లేకమై యుంట మీ రెఱుఁగరే మొదల?
నీయంగదునిఁ బట్టి యేమి సేయుదురొ? - దాయలమది నమ్మఁ దగ దటుకాన
తార ప్రలాపించుట
నితనిచేఁ గపిరాజ్య మేలింత మింక - మతిమంతు లగు కపు ల్మనకు నున్నారు
పోవల" దన్న నప్పుడు తార తగవు - భావించి వెస వారి పలుమాఱు దూరి560
యేటి కంగదుఁడు? మీ రేటికి? రాజ్య - మేటికి? నాకుఁ బ్రాణేశ్వరుఁ డైన
వాలిఁ జూడక"యంచు వారి వారించి - యాలోనఁ దార తారాధిపవదన
తనమదిలో వాలిఁ దలపోసి పోసి - ఘనశోకమునఁ జనుఁగవ చూచి చూచి
యమరేంద్రసుతురాక యల్లంతఁ జూచి - సమకట్టి డాయుచు సత్క్రీడఁ గోరి
రాసిగ నాసురరాజేంద్రసుతునిఁ - బాసితి రింక నీఫలముచేఁ జేతఁ
గుడువుఁ డింతటనుండి కుచము లారనుచుఁ - గడునల్క వెస నుగ్రగతి మోదుకొనుచుఁ
బుడమి గంపింప నద్భుతశోక మడర - నెడపక నిబ్భంగి నేతేర తార
హారముల్ దెగి రాల నలివేణి దూల - భారంపుఁజనుఁగవ పయ్యెద జార
నీరజంబునను దేనియ గారినట్టు - తోరమై కన్నీరు దొరుగ నందంద
బలువిడి నేతెంచి పవనవేగమున - లలిఁ దూలి పడు పుష్పలతికయుఁ బోలె570
నావాలిపైఁ బడి యందఱుఁ బొగుల - లావేది తార ప్రలాపింపఁదొడఁగెఁ.
“గపికులాధీశ్వర! కపిరాజచంద్ర! - కమరాజశేఖర! కపిసార్వభౌమ!
సకలసురాసురసంఘంబులందు - నకలంకసత్వుండ వధినాథ! నీవు
అఱిముఱి వింధ్యాద్రు లగు మహాగిరులు- పెఱికి వేఁటాడిన బిరుదవు నీవు
బలియుఁడై త్రిభువనపాలుఁడై వెలయు - కులశైలభేదికిఁ గొడుకువు నీవు
కోలంబనునిపేరి క్రూరగంధర్వు - నేలఁ గూల్చిన రణనిపుణుండ వీవు
నీవు మానవునిచే నీచతఁ బొంది - యీవిధిఁ బడి తింక నే మనఁగలను?
ఇనతనూజుఁడు నిన్ను నెదుర లావేది - యనిలోన నినుఁ గెల్తు నని రాముఁ దెచ్చె,
రాముని ననిఁ గెల్వ రా దని యంటి - నామాట వినవైతి వామన్నిగొంటి
వామహాత్ముఁడు విష్ణు వటు పోకు మంటి - భీమశౌర్యుఁ డతండు బిరు దేల యంటి;580
నినుఁ జంప వచ్చిన నీపాలిమృత్యు - వనక రామునిచేత నారడి పడితి
వొలసి దేవాసురు లోగిఁ దర్చితర్చి - బలమఱి యటఁ బాయఁబడియున్నఁ జూచి
యడరి వాసుకి మందరాద్రికిఁ జుట్టి - వడి సముద్రము దీర్చు వరశక్తిపేర్మి
ద్రిజగంబులందును దీపించునట్టి - భుజములు పెంధూళి బ్రుంగెనే నేఁడు?
అతిసత్వుఁ డగు రాక్షసాధీశుఁ బట్టి - ధృతి విలపింప నీదృఢముష్టిఁ గట్టి
మునుకొని వార్ధుల ముంచి ముంచెత్తు - ఘనవాల మిట ధూళిఁ గలిసెనే నేఁడు?
కఱకంఠుశ్రీపాదకమలంబుమీఁద - తెఱఁగొప్ప నీమౌళి తేటియై వ్రాలు
నట్టినీమస్తకం బకట! యిచ్చోట - వట్టినేలను గూలవలసె నేమందు?
హృదయేశ! నినుఁ బాసి యే నిల్వఁజాలఁ - గలసి నీ వున్నలోకమునకు వత్తు;
వేదన నిటమీఁద వేగ పాలైతి - నాదిక్కులేమికి నా కేమి వగవ?590
గోత్రారినందన! కోరి నీకన్న - పుత్రు నంగదుఁ జూచి పొక్కెదఁ గాని
దూలితోఁ బాఱి నీతొడలపైఁ బొరలు - బాలు నంగదు నేలి పాలింపవయ్య!
యురముపైఁ దొడలపై నుంచి మన్నించి - శిరము మూర్కొని ముద్దుచెక్కిళ్లు పుణికి
కరము ముద్దాడి నీగారాపుఁబట్టి - వరుస నంగదు నేల వారింప వధిప!"
యని ప్రలాపించుచు నతివ సుగ్రీవుఁ - గనుఁగొని పల్కె శోకము వెల్లివిరియఁ
“దలకొని వారిముందఱ నిల్వలేక - పలుమారు దెస చెడి పందవై పాఱి
గతిమాలి పోయి రాఘవుఁ దోడితెచ్చి - కృతకజయంబునఁ గిష్కింధఁ గొంటి!
నీకోరిన ట్లయ్యె; నీపగ దీరెఁ - గైకొని భోగింపు కపిరాజ్యపదవి;
నెడ మాటలాడ నాయినవంశుతోడఁ - గడు హనుమంతుఁడు గలిగెనే నీకుఁ?
బలుమాఱు బుద్దులు పరికించి చెప్ప - నల నీలతారు లున్నారులే నీకు?"600
నని పల్కి రఘురాము నబ్జాక్షి చూచి - “జననాథ! యీవాలిఁ జంప నేమిటికి?
మెఱసి ని న్నిటుచేయ మీతండ్రితోడ - గఱపెనే రఘురామ! గణుతింప వాలి?
వెరవొప్ప నీరాజ్యవిభవంబు గొన్న - భరతుఁడే రఘురామ! పరికింప వాలి?
చెనఁటియై నీదేవిఁ జెఱగొనిచన్న - దనుజుఁడే రఘురామ! తలపోయ వాలి?
వాలి నకారణవైరంబుఁ బూని - యేలయ్య! తెగటార్చి తిబ్భంగిఁ గడఁగి?
నీయట్టిసుకృతికి నీయట్టిపతికి - నీయట్టికారుణ్యనిధి కిట్లు తగునె?
జనకజతోఁ గూడి చనియెనో యెఱుక - ఘనమైనవిరహాగ్నిఁ గ్రాగెనో యెఱుక?
భూమీశ! నేఁడు నైపుణ్య మిట్లుండె - నేమి సేయుదు నింక? నేమందు విధికి?
నీవాలి నెడఁబాసి యే నుండఁజాల; - దేవ! నన్నును బట్టి తెగటార్పవయ్య!"
యని యురంబును మోము నందంద మోది - కొనుచు వారిని చేరుకొని ప్రలాపింప610
నావేళ హనుమంతుఁ డట తారఁ గదిసి - నీ వెఱుంగని ధర్మనియతులు గలవె?
యాజి వీరస్వర్గ మందిన వాలి - కీజాడ శోకింప నేల? యీ పనులు
దైవయత్నము లంచుఁ దాఁ బలుమాఱు - ధీవిచక్షణుఁ డిట్లు తెలుపుచునుండె.
వాలి సుగ్రీవునకు హేమదామ మిచ్చుట
నంతలోఁ గనువిచ్చి యమరేంద్రతనయుఁ - డింతింత యనరాక యింతి శోకింప
నంతకంటెను మించె నంగదునగపు - నంతయు నటు చూచి యర్కజుఁ జూచి
"పూని రామునిచేత భువనంబు లెఱుఁగ - భానుజ! నేఁడు నీపగ సాధ్యమయ్యె;
క్షితిమీఁద రాజులకృప నమ్మఁదగదు - మతి నుబ్బి చెడక యేమరక వర్తింపు;
మడరరామునితోడ నాడినప్రతిన - యెడపక గావింపు మిటమీఁద నీవు
పాయక నాతోన బలిమి పోరాడి - మాయావి కడిమిమై మడసిన మెచ్చి
పూనినవేడ్కతోఁ బురుహూతుఁ డిచ్చె - మానైన యీహేమమాలిక తొల్లి620
యిది నీవు ధరియింపు మీకపిరాజ్య - పదమున కిది నీకుఁ బరఁగు చిహ్నంబు
లీయంగదునిశోక మింక వారింపు - నాయట్ల గొనియాడు న న్మఱపింపు
మాసుషేణునిపుత్రి యైనయీతార - ధీసార దీనిబుద్ధిని బ్రవర్తిలుము.
ఏను జేసినతప్పు లెల్లను మఱువు - మూని నామెయిఁ బ్రాణములు నిల్వ వింకఁ
గైకొను మీమాలికారత్న" మనుచు - శోకానతగ్రీవు సుగ్రీవుఁ బిలువ
నతఁడును రఘురాము నానతి వడసి - యతిభక్తిఁ దాల్చె నాహైమదామంబు.
అనువొప్ప మఱి వాలి యంగదుఁ జూచి - తనమదిలో నున్న దయతోడఁ బలికె
"నోకుమారక! శోక ముడుగుము నీవు - శోకింప నేటికి సుగ్రీవుఁ డుండ?
నలినాప్తసూనుండు నాకంటె నిన్ను - లలిఁ బెంపుతో నుపలాలింపఁగలఁడు
సుగ్రీవుఁ డెక్కడ? శూరతఁ జూపె - నగ్రణివై యుండు మన్న! నీ వచట630
చిరతరకీర్తులు సిద్ధించు నీకు - నురుతరసౌఖ్యంబు లొగిఁ బొందు నీకుఁ
బరఁగఁ గిష్కింధకుఁ బట్టంబు గట్టి - యరయుచునుండఁ బుణ్యము సేయనైతి;
ననిమిషపురమున కరిగెద నింక” - నని చెప్పి రఘురాము నర్థితోఁ జూచి,
"యోరామ! యే నిట్టు లొదవి సుగ్రీవు - తో రాసి పోరాడ నది మధ్యమయ్యె
నారంగ నంగదుం డబల యేమైన - నేరముల్ చేసిన నేర్పుగాఁ గొనుము
ఇనసుతుతర్వాత నితని రాజుగను - మనువంశతిలకుండ! మహి నిల్పవలయు,
వేదశాస్త్రంబుల వెదకి ని న్గాన - రాదిమధ్యాంతంబు లవి లేవు నీకుఁ;
గను విచ్చి ప్రాణావసానకాలమున - నొనర నా కిదె తోఁచుచున్నాఁడ వీవు;
అటు పోయె ననియెడి యామూర్తిఁ గంటి - నటుగాన నేను గృతార్థుండ నైతిఁ
బంకజహితవంశ! పరమకల్యాణ! - యింకఁ బ్రాణము లుండ వీయమ్ముఁ బెఱుకు"640
మనిన రామునియాజ్ఞ నాదివ్యశరము - పొలుపొంద నీలుండు పెఱికివైచుటయు
గరమొప్పఁ దనబాహ్యగతులు బంధించి - మరలినపవనుతో మనసు సంధించి
యామెయిఁ బరమమై యింపారు రాము - శ్రీమూర్తి మనములోఁ జెలువొప్పఁ జేర్చి
బ్రహ్మపదానందపరుఁ డైన వాలి - బ్రహ్మరంధ్రంబునఁ బ్రాణము ల్విడిచె
నావేళఁ దారాదు లైన కామినులు - నావాలిపైఁ బడి యందంద వగవ
నంగదసుగ్రీవు లచ్చటిప్లవగ - పుంగవుల్ "హా! వాలి! పోయితే" యనుచు
విలపించుచుండ నావేళ సౌమిత్రి - నలినాప్తసుతుని నందఱి విచారించి
"హనుమంత! నీ వింక నంబరమాల్య - ఘనగంధసారాదికములు దెప్పింపు
శిబికఁ దెప్పింపుము శీఘ్రంబె తార - నిబిడహాటకరత్ననిర్మితంబుగను”
అని పంప వారెల్ల నట్ల కావింప - వనచరు లందఱు వచ్చి రచ్చటికి650
మఱి తార మొదలైన మగువలయడలు - తెఱఁగొప్ప వారించె దిననాథసుతుఁడు
నాలోన రఘురాము ననుమతి వడసి - వాలికిఁ బరలోకవైదికక్రియలు
చేసి యాదశరాత్రి శేషకృత్యములు - భాసురగతిఁ దీర్చి పరిశుద్ధిఁ బొంది
యంగదుండును దాను హనుమదాదులును - సంగతి నారామచంద్రుఁ గాంచుటయు
విపులసంతోషంబు విలసిల్ల నంతఁ - గపినాయకులకు రాఘవుఁ డిట్టు లనియె.
"మీ రింక నాయాజ్ఞ మీఱక పోయి - శ్రీరమ్యముగను కిష్కింధఁ గైసేసి
స్థిరమైన కపిరాజ్యసింహాసనమునఁ - పరఁగ సుగ్రీవునిఁ బట్టంబుఁ గట్టి
యొందంగ నంగదు యువరాజ్యపదము - నందఁ బట్టము గట్టుఁ" డని యొప్పఁ బలుకఁ
దడయక వానరదండనాయకులు - కడుఁ గూడి కిష్కింధ కప్పు డేతెంచి
నూత్నశృంగారమనోహరాగార - రత్నవితర్దికారమణీయహార660
రంగవల్లీహారరంజితద్వార - రంగధ్వజోదారరమ్యపటీర
నీరపూరితమార్గనిరుపమాకార - పౌరసంచారసంభరితంబు గాఁగఁ
జెలఁగి యాపురము గైసేయించి - నగరు కొలువుకూటంబు మిక్కుట మైన సిరికిఁ
గారణంబుగ నలంకారం బొనర్చి - వారిధినదనదీవారియు మఱియుఁ
దగుమంగళద్రవ్యతతులుఁ దెప్పించి? - మొగి నిండ శుభతూర్యములు మ్రోయుచుండఁ
బుణ్యాంగనామణు ల్పొలుపొందఁ జాలఁ - బుణ్యాహవాచనపూర్వకంబుగను
సింహచర్మంబునఁ జిహ్నితంబైన - సింహపీఠిని గపిసింహంబు నునిచి
సురపతిఁ బోలె భాసురలీలఁ బ్లవగ - వరు లభిషేకపూర్వంబుగాఁ గదిసి
లలితపుణ్యోదయలగ్నంబునందు - బలియు సుగ్రీవునిఁ బట్టంబు గట్టి
యురుసత్త్వు నంగదు యువరాజ్యమునకుఁ - గరమొప్పఁ బట్టంబు గట్టిరి ప్రీతి670
నంగదు యువరాజ్యమందును నిలుపఁ - బొంగె వేడుక లంతిపురవరంబునను
అల నీలతారాంజనాతనూభవులు - కలబంధువులు పొడగనిరి సుగ్రీవు
నితరవానరనాథు లెల్లఁ గేల్మొగిచి - రతిమోదమునఁ గొనియాడిరి ప్రీతి,
అంత సుగ్రీవుఁ డుదాత్తసంపదల - నెంతయుఁ బెంపొంది యింపు సొంపొంది
వనచరబలముతో వడి నేగుదెంచి - ఘనరత్నకోటులు కానుక లిచ్చి
యాదటఁ బెంపొంది యారామచంద్రు - పాదపద్మములకు భక్తితో మ్రొక్కి
కరములు ముకుళించి కడుఁబ్రేమ నిలిచి - పరమసమ్మదమున భానునందనుఁడు
"ఇచ్చోట నేటికి నింక నాపురికి - విచ్చేయుదురు గాక! విశ్వలోకేశ!"
యనవుడు సుగ్రీవు నాననాంబుజము - కనుఁగొని ప్రీతి రాఘవుఁ డిట్టు లనియెఁ.
“దపసులు పురమునఁ దగదు వర్తింపఁ - దపనజ! కిష్కింధ తగదు; మా కింక680
మహిమీఁద నాషాఢమాసంబు వచ్చె; - నహితులపైఁ బోవ ననువుగా దింక
వానకాలము మాల్యవంతంబునందు - నే నుండఁగలవాఁడ నెబ్భంగి నైన
ఇనతనూభవ! నీవు నీవానకాల - మొనరఁ గిష్కింధలో నుండుము పోయి
తలకొని మఱి శరత్కాలంబునందుఁ - బొలుపొందఁ బగరపైఁ బోదము కడఁగి"
యని చెప్పి మన్నించి యతని వీడ్కొలిపి - యనుజన్ముఁడును దాను నచ్చోటుఁ బాసి
శ్రీరాములు మాల్యవంతముఁ జేరుట
వసుధేశుఁ డమ్మాల్యవంతంబునందు - గుసుమకోమలి సీతగుణము పాయంబు
నసమానరూపవిలాస మెన్నుచును - అసమానశోకార్తుఁ డై యుండె నంత.
ధరణిజ నెడఁబాసి తలఁకెడురాముఁ - బొరిపొరి దుఃఖము ల్పొదువుచందమున
నఱిముఱి దివినుండి యంబుజమిత్రు - మెఱయనీ కందంద మేఘము ల్వొడమె.
రావణురాజ్యంబు రఘురాముచేత - నీవిధి చలియించు నింక నన్పగిది690
నొలసి యొండొండ విద్యున్నికాయములు - జలదంబులందుండి చలియింపఁదొడఁగెఁ
గైకొని యింక నిక్ష్వాకులవల్లభుఁడు - నాకారిపై దండు నడుచుచున్నాఁడు
అని సురలకుఁ జెప్ప నరిగెనో ధాత్రి - యన వాయువులఁ దోడ నట ధూళి యెసఁగె.
నాలంబులో దైత్యు నణఁగింపు మనుచుఁ - గాలుఁడు తనచేతికాలదండంబుఁ
బొనర రాముని కిచ్చి పుత్తెంచె ననఁగఁ - దనరార దివి నింద్రధను వొప్పెఁ జూడ.
నమరులు రామునకై దండు వెడలఁ - గొమరార భేరులు ఘోషించుపగిది
నున్నతధ్వనులతో నొండొండఁ బర్వి - మిన్నెల్ల భేదిల్ల మేఘంబు లుఱిమె.
నలరుప్రావృట్కాల మఘపురుషుండు - లలిమీఁద నాకాశలక్ష్మితోఁ గదియ
నొగి సరు ల్దెగి రాలుచున్న ముత్యముల - పగిదిఁ దొల్చినుకులు పడియె నందంద.
యగపడి చెఱవోయె నని కూఁతుఁ దలఁచి - వగచి నిట్టూర్పులు వడిఁ బుచ్చుకరణి700
వెఱవున లావులు వెడలె నందంద - ధరణి నెల్లెడల నుదగ్రంబు లగుచుఁ
జనుదెంచి రామలక్ష్మణపయోదములఁ - గనుఁగొని సురచాతకము లుబ్బుపగిది
గనుఁగొనఁ బర్వెడు ఘనపయోదములఁ - గనుఁగొని దివి చాతకము లుబ్బదొడగె.
ధిమిధిమి యనుచు మద్దెల మ్రోయుపాట - లమర నదీమణు లాడుచందమునఁ
ఘుమఘుమ మనుచు మేఘుండు గర్జింప - నమరఁ గేకాస్ఫూర్తి నాడె నెమళ్లు.
రాక్షసాంగములపై రాముబాణములు - లక్షింపఁబడు నిట్టిలాగు నన్నట్లు
పర్వతాగ్రములపై భయదఘోషములు - పర్వి నిర్ఘాతము ల్వడియె నందందఁ.
బ్రకటంబుగా దైత్యపతి మేనిమాంస - శకలంబు లిటు రణస్థలి నిండు ననిన
వరుసున నింద్రగోపము లంతకంత - నరుణారుణంబులై యవనిపైఁ బడియె.
రావణుఁ జంపుచో రఘురాముమీఁద - దేవత ల్తలలూచి దివ్యపుష్పములు710
నెడనెడ వర్షింతు రీక్రియ ననిన - వడువున మహి రాలె వర్షోపలములు.
రావణుకీర్తిపరంపర లణఁగి - పోవు నిం కిట రామభూపాలుచేత
ననినచందమున రాయంచలపిండు - చని క్రౌంచగిరిమీఁదఁ జయ్యన నడచె.
ననిమొనఁ దనపుత్రుఁడైన సుగ్రీవుఁ - డనిమిషాధిపసూను నకట! చంపించె
నలుగు నాపై నింద్రుఁ డని సూర్యుఁ డున్న - బలితంపుకో టన్న పరివేష మొనరె
గుదియని కడఁకతో గోది యాకాశ - నది నాడఁబోయిన నాగకన్యకలు
చని చని మగుడ రసాతలంబునకుఁ - జనుదెంచుగతి వర్షజలధార లమరె.
వాసిగాఁ దమకు జీవనము లవ్వారి - గా సమర్పించిన ఘనుని వేనోళ్లఁ
బొగడుచందమున నద్భుతవృత్తిభేద - మనుచు మండూకంబు లఱచె నందంద.
వలయమేఘములు ప్రావృడ్వధూమణికిఁ - గలయ మైఁ బూసిన కస్తూరి యనఁగ720
ధరణి నెల్లెడలను దనువు సొంపెక్కి - పరఁగ నీలచ్ఛాయ పంక మొప్పారు
వారాశి నొడఁగూడి వల నేది రాము - ఘోరబాణాగ్నిఁ గ్రాగుట విచారించి
చఱచి పో వెఱచిన చాడ్పున వరద - లఱిముఱిఁ జెఱువుల నందంద నిలిచె.
లోకకంటకదైత్యు లోఁబెట్టుకొంటిఁ - గాకుత్స్థుఁ డిదె నిన్ను ఖండించు ననుచు
సుడిఁబడి మొఱపెట్టుచును భానుకరణి - వడి మ్రోయుచును జొచ్చె వారి పెన్నదుల.
నంత వానలు వెల్చె నవనిపై నపుడు - నంతంత దివి నున్న యభ్రము ల్విరిసెఁ
దెలివొంది కిరణము న్దిశ లెల్ల నిండెఁ - జెలువొంద రవి ప్రకాశించె లోకముల
ధరణి నిష్పంకమై తనరె నెంతయును - గరమొప్ప గొలఁకులఁ గమలంబు లమరె.
గూలము ల్మదకరుల్ గ్రుచ్చి గోరాడె - రేలు నక్షత్రచంద్రికలు పెంపారె
వచ్చె నంచలు సరోవనికిఁ గాపురము - మెచ్చెఁ దామరతూండ్లు మెలఁత లుల్లమున730
చెఱుకు రాజనమును చేనులపంట - తఱు చయ్యె వృషభయూథము రంకె వ్రేసె.
గలక నంతయుఁ బాసి కనుపట్టె జలము - ఇలఁ దెరువరులకు నిచ్చె సౌఖ్యంబు.
చదల నిర్మలములై జలదంబు లొప్పె - నదు లెల్ల నింకి కాల్నడలయ్యె నంత.
అటమున్నె హనుమంతుఁ డర్కజుఁ గదిసి - "యిట శారదాగమం బేతెంచె నింక
శ్రీరాముకార్యంబు సేయంగవలయు - వారు వీరన కెల్ల వానరాధిపుల
రప్పింపు" మనవుడు రవిసూనుఁ డలరి - యప్పుడే పడవాలుఁడగు నీలుఁ బిలచి
“వివిధపర్వతసరిద్ద్వీపాధిపతుల - ప్లవగగోలాంగూలభల్లూకపతుల
రావింపు మొకఁ డైన రాకున్న నాజ్ఞ - కావింపు" మని యచ్చెఁ గడఁకమై నిచట
తముఁడు చెయ్యూత తనతాల్మి కొసఁగ - క్రమ్మినవగ వానకాలంబు గడపి
రామభూవరుఁడు శరత్కాల మైనఁ - గోమలిఁ జింతించి కోర్కులు మెదలి740
మదనాతురుండునై మదిఁ జాల భ్రమసి - యుదయాద్రిపై నున్న యుడురాజుఁ జూచి
“యిది యేమి యుత్పాత? మిది యేమి చంద? - మిది యేమి యీరాత్రి యినుఁ డేల పొడిచె?
నామేనితాప మిన్మడి గాఁగఁ జొచ్చె - సౌమిత్రి! నను తరుచ్ఛాయలఁ జేర్చు"
మనినఁ “జంద్రుఁడు గాని యర్కుండు గాఁడు - జననాథ! హరిణలాంఛన మదె చూడు.”
మని లక్ష్మణుఁడు పల్క హరిణాక్షి పోయె - నని సీతఁ బేర్కొని యతిమూర్ఛఁ బోవ
దశరథాత్మజునకుఁ దమ్ముఁ డాలోన- శిశిరోపచారము ల్చేసి తేర్చుటయు
మఱి వివేకము లూని మనుజవల్లభుఁడు - "తఱి లంకపై నింక దండెత్తవలయు
సౌమిత్రి! చూచితె జలజాప్రసూనుఁ - డేమని భాషించె నే మని పోయె?
వానకాలముఁ బుచ్చి వచ్చెద ననియె - వానకాలము వోయె వచ్చుట లేదు
ఒదవి నాచేసిన యువకార మెల్ల - మదిలోన మఱచి యున్మత్తుఁ డై వాఁడు.750
తారతో రతికేళిఁ దగిలి యున్నాఁడొ? - యారాజ్యమున మత్తుఁడై యున్నవాఁడొ
కాకున్న మత్కార్యగతులు భావింపఁ - డీ కృతఘ్నత కోర్చి యేటికిఁ దడయ?
మతి నుపకారంబు మఱచినవాఁడు - ప్రతిన దప్పినవాఁడు పాడిమై తనదు
చెలికానికార్యంబు సేయనివాఁడు - తలపోయ మానవాధముఁ డండ్రు బుధులు.
అలవుమై నటఁ బోయి యర్కజుఁ బిలువు - పిలిచిన రానని బిరు దాడెనేని?
లక్ష్మణుఁడు కిష్కింధకుఁ బోవుట
యని వాలిఁ జంపిన య మ్మెందు బోయె - నని రమ్ము పొ"మ్మన్న నన్నకు మ్రొక్కి
కనుఁగవఁ బ్రళయాగ్నికణములు దొఱుఁగ - ఘనశరచాపముల్ గైకొని వెడలె.
నేల యల్లలనాఁడ నిడుజంగ లిడుచు - గాలివేగమున వృక్షములెల్లఁ గూల
కృతమతి నటఁబోయి కిష్కింధఁ జేరి యతిభీతులై కపు లందందఁ బరఁగ
నాపురద్వారస్థులగు కపు లప్పు - డే పఱతెంచి వీఁ డెవ్వఁడో యనుచుఁ760
గోట వాకిళ్లు గ్రక్కున నేసి ప్లవగ - కోటి గావలి పెట్టి కోరి యత్తెఱఁగు
వడి రాజు కెఱిగింపవలెనని వారు - కడుభీతులై పాఱి కరములు మొగిచి
వడి తార పరిచారవనితలతోడఁ - దడయ కాచంద మంతయుఁ దెల్ప వారు
ఇది వేళ గా దన్న నెలమి నంగదుని - గదిసి సాగిరి మ్రొక్కి కరములు మొగిచి
"వినవయ్య! యువరాజ! విఖ్యాతతేజ! - మనవీటివాకిట మౌనివేషంబు
గనుపడ జడలు వల్కలములు దాల్చి - తనకేల బాణకోదండము ల్పూని
యొకఁ డంతకునిఁ బోలి యున్నాఁడు వచ్చి- యకలంకసత్వుఁడై " యనిన నంగదుఁడు
నారాముననుజన్ముఁ డని నిశ్చయించి - తారాతనూజుఁడు తడయక వచ్చి
సౌమిత్రి పొడఁగన్న చండకోపమున - దామరసాప్తనందనున కంగదుఁడు
నారాక చెపు మన నతఁడును బోయి - మారవికారాబ్ధిమగ్నుఁడై మిగుల770
గారవంబునఁ జేరి కరపల్లవములు - నారుమసతి యంఘ్రు లల్లనఁ బిసుక
తారామృదూరులు తలగడ గాఁగ - నూరక సుఖియించుచున్నసుగ్రీవుఁ
గనుఁగొని “వాఁడె లక్ష్మణుఁ డున్నవాఁడు - మనవీటివాకిట మండుచు" ననిన
మది సంశయించుడు మంత్రులఁ బిలిచి - "యిది యేమి? సౌమిత్రి! హితమైత్రి దప్పి
యీరీతి వచ్చుట కేమి కారణము? - నేరము నావల్ల నెమకిన లేదు;”
అని వితర్కింపఁగా నాంజనేయుండు - దిననాథసుతుతోడఁ దెలియని ట్లనియె.
“ఆమహేంద్రకుమారు ననిఁ గూల్చి నీకు - నీమాడ్కి కపిరాజ్య మిచ్చినయట్టి
రామునికార్య మారడివుచ్చి యిట్లు - కామోపభోగసౌఖ్యంబులఁ బొదలి
యుందురే? యందుకై యుగ్రభావమున - సందేహ మేటికి సౌమిత్రి! యిటకు
వచ్చినాఁ డమ్మేటి వాకిట నుండ - వచ్చునే లోకైకవంద్యుఁ డాఘనుఁడు780
రావింపు సేవింపు రాముకార్యంబు - గావింపు భావింపు కడఁగి నీ ప్రతిన”
నా నిని యారవినందనుం డట్ల - రావింపఁ బంచిన రామానుజుండు
భర్మగోపురహర్మ్యపటలంబు విశ్వ - కర్మనిర్మితచిత్రకరకౌశలంబు
కైలాసశైలసంకాశసౌధంబు - కేళీసరోవరాంకితవనాంతరము
దేవగంధర్వావతీర్ణప్లవంగ - సేవితాగ్రంబు కిష్కింధపురంబు
చొచ్చి యచ్చోట నిస్తులవస్తుమహిమ - కచ్చెరువందుచు నటఁ బోయి పోయి
ఇంద్రుగేహముతోడ నెనయైన వాన - రేంద్రుగేహము సొచ్చి హెచ్చినకినుక
నచ్చరకొమరల నందచందములు - మెచ్చని మెలఁతల మిసిమిపాటలను
వారి వీణావేణువాద్యమృదంగ - భూరిభూషణరవస్ఫూర్తియు వినుచు
నంతకాకారుఁడై యతికోపుఁ డగుచు - నంతఃపురద్వార మటు చేరి నిలువ790
నా రాక విని యొంటిఁ దా రాక యపుడు - తారాసమేతుఁడై తడయక వచ్చి
యతనికోపంబును నతనిరూపంబు - నతిభీతిఁ గనుఁగొంచు నర్కనందనుఁడు
అలరెడుభక్తిమై నడుగుల కెరఁగి - వలయునర్చనము లీవచ్చినఁ జూచి
"యోరి! రామద్రోహి! యోరి! కృతఘ్న! - యోరి! నీయర్చన లుచితమే నాకు?
జానకీపతితోడ సత్యాత్ముతోడ - వానకాలముఁ బుచ్చి వచ్చెద నంటి
రావైతి తప్పితి రఘురామునాజ్ఞ - భావింపలే వైతి పరిశుద్ధి వైతి
వాలిఁ జంపిన రామవసుధేశుశరము - కాలాగ్నికణములు గ్రక్కుచున్నదియు
నిను నీఱు సేయక నిలుచునే యింక - వనచరాధమ! వెఱ్ఱివాఁడవై చెడితి”
ననిన తారాదేవి యతిభీతిఁ బొంది - "యనఘ! మీదాసుఁ డీయర్కనందనుఁడు
ఈరాజ్యసంపద లీభోగకోటు - లారయ మీ రిచ్చినవియె యీతనికి;800
మీరు పెట్టినచెట్టు మిహిరనందనుఁడు - వైరంబునకు నెంతవాఁడు మీ కతఁడు?
రణవిశారదుఁడైన రామునియాజ్ఞ - గణుతింపకున్నాఁడు గా యర్కసుతుఁడు,
పొలుపొందఁ గార్తిక పున్నమనాఁటి - కిలఁమీఁదఁ గపిసేన నెల్లను గూర్పఁ
బడవాలు నీలునిఁ బంచి తాఁ బోదు - నడరెడు ప్రేమతో నని యున్నవాఁడు
గాఁడు రామద్రోహి గాఁ డసత్యుండు - గాఁడు కృతఘ్నుండు గాన మీ రితనిఁ
లక్ష్మణుఁడు సుగ్రీవుని మన్నించుట
గరుణింపు" మనవుడు కలుషంబు దక్కి - నరనాథసుతుఁ డర్చనములు గైకొనియె.
గైకొన్నపిమ్మటఁ గనకపీఠమున - రాకొమారుని నుంచి రవితనూభవుఁడు
తదనుజ్ఞఁ గైకొని తాను గూర్చుండి - మృదుమధురోక్తుల ముద మొప్పఁ బలికెఁ.
"సౌమిత్రి! రాఘవ! స్వామికార్యంబు - నే మఱతునె? యిపు డెల్లవానరులఁ
దెచ్చెద వైదేహి దిక్కుల వెదుకఁ - బుచ్చెద వచ్చెదఁ బొండు మీవెనుక810
నేశరంబున వాలి యిలమీఁద వ్రాలె - నేశరంబునఁ గూలె నేడుతాళములు
నాశరంబే చాలు నఖిలదానవుల - నాశంబు నొందింప నాతి సాధింప
నైనను రఘురాము నతిభక్తిఁ గొలిచి - యేను కీర్తులకెల్ల నెక్కుడై పొలుతు.”
నని పల్కి హనుమంతు నతినీతిమంతుఁ - గనుఁగొని "మనవీటఁ గల కపికోటి
చాటించి వెడలింపు సమకట్టి కపులఁ - బాటించి యెడసేయఁ బాడి గా దింక
మన మిప్పు డారామమనుజేశుఁ గానఁ - జనవలె" నని పల్కి సంభ్రమం బెనఁగఁ
దరణినందనుఁ డంత తారాదిసతుల - వెరవొప్ప నప్పుడు వీడ్కొని వచ్చి
కలయ దిక్కుల నున్న కపిముఖ్యపతుల - బలములఁ బిలుపించి పయనంబు చేసి
మేదినీభాగంబు మిన్నును దిశలు - భేదిల్లఁ బ్రస్థానభేరి వేయించి
ప్రబలకాంచనరత్నరమ్య మౌ యొక్క - శిబికపై లక్షణుఁ జెలిమి నెక్కించి820
చామరద్వయసితచ్ఛత్రచిహ్నములు - నామహాత్మునిమ్రోల నరుగ నేమించి
సబలుఁడై తానును సౌమిత్రి వెనుక - శిబిక యొక్కటి యెక్కి చిత్రవైఖరిని
ముందుగా శుభతూర్యములు భోరుకలుగ - గ్రందుగా వందిమాగధనుతు ల్చెలఁగ
నెడ నెడఁ గపినాథు లేతెంచి తన్నుఁ - బొడఁగన నుడుగణస్ఫురితేందుపగిది
సకలవానరవీరసైన్యసన్నాహ - మకలంకమై యొప్ప నప్పుడే కదలి
యరుదైన పేర్మితో నవని గంపింపఁ - గరము సొంపెక్కి లక్ష్మణుఁ గొల్చి నడచె.
అట మాల్యవంతంబునం దున్న రాముఁ - డట మ్రోయు కలకలం బప్పు డాలించి
యవె వచ్చెఁ గపిసేన లని కోప ముడిగి - రవితనూజునిమీఁద రాగిల్లుచుండె.
అందమై మణికాంచనాంచితంబైన - యాందోళికాద్వయం బల్లంత డిగ్గి
తామరసాప్తనందనుఁడు సంప్రీతి - సౌమిత్రియును దానుఁ జనుదెంచి మ్రొక్కి830
యవిరళం బగు భక్తి హస్తముల్ మొగిచి - యవనివల్లభున కి ట్లనియె నర్కజుఁడు.
"దేవ! సేనలఁ బిల్వ దెసలకుఁ బంపి - వావిరి నివి గూడి వచ్చునందాఁక
దండెత్తి యిటకు రాఁ దడసితిఁ గాని - యొండొకవెంటమై యున్నాఁడఁ గాను”
అనిన నర్కజు రాముఁ డతికృపాదృష్టి - గనుఁగొని మన్నించెఁ గడఁకతో నంతఁ
గైలాసగిరియందుఁ గనకాద్రియందు - నీలాచలమునందు నిషధాద్రియందు
ద్రోణాచలమునందుఁ దుహినాద్రియందు - శోణాచలమునందు సోమాద్రియందు
వృషభాచలమునందు వింధ్యాద్రియందు - ఋషభాచలమునందు ఋక్షాద్రియందుఁ
బారియాత్రమునందుఁ బ్రాగ్గిరియందుఁ - ఆరత్నగిరియందు నస్తాద్రియందు
మలయాచలమునందు మంథాద్రియందు - గలగొని వర్తించు ఘనబాహుబలులు
పవమానసూనుండు పనసుఁ డంగదుఁడు - గవయుండు నీలుండు గంధమాదనుఁడు840
పావకాక్షుఁడు కాలపాశుఁ డుగ్రధనుఁ - డావేగదర్శియు నగ్గవాక్షుండు
నలుఁడు మైందుఁడు మహానాథుండు ధూమ్రుఁ - డలఘుండు జంఘాళి యగ్గిరిభేది
సుముఖుండు కేసరి జ్యోతిర్ముఖుండు - విముఖుండు తారుండు వినతుండు గజుఁడు
జాంబవంతుండును సంపాతి రంభుఁ - డంబురాశితనూజుఁ డగు సుషేణుండు
శతబలి హరుఁడును సన్నాథుఁ లనఁగ - నతివీరవరులు వీ రాదిగాఁ గపులు
తమసుతుల్ తమహితుల్ తమసహోదరులు - తమచుట్టములు తాము దట్టమై కూడి
యివి పదు లివి నూఱు లివి వేలు లక్ష - లివి కోటు లవ్వల నివి శతకోటు
అలనరాక పచ్మ మహాపద్మ ఖర్వ - మనఁగఁ బర్వినసంఖ్య లన్నియుఁ గడచి
యెలమి సొంపున నేల యీనినయట్లు - చెలఁగి యేదిక్కు చూచిన వెల్లివిరిసి
యీమెయి కొలఁదిగా కేపు దీపించి - భూమియు నాకసంబును నిండఁ గప్పి850
కర ముగ్రగతిఁ గ్రాలు కాలదండముల - వరుసను దీపించు బాహుదండములు
కెడఁబేర్చు బడబాగ్నికీలలఁ బోలి - వడిఁ బర్వి దివి రాయు వాలపాశములు
పొరిపొరిఁ గాలాభ్రముల కాంతు లనఁగ - నురువడి మైఁగ్రాలు నుగ్రదంష్ట్రములు
అలరెడు ప్రళయకాలాదిత్యబింబ - ములఁ బోలి మండెడు ముఖగహ్వరములు
లోలాబ్ధివిపులకల్లోలఘోషములఁ - బోలి ఘోషించు నార్పులు వెల్లి విరియ
బలములతోఁ గూడ ప్లవగవల్లభులు - కలగొన వచ్చు నగ్గలికలు చూచి
యిచ్చలోపల నప్పు డిక్ష్వాకుకులుఁడు - నచ్చెరువడి చూచి హర్షింపుచుండె.
ఆవేళ సుగ్రీవుఁ డధిపతిఁ జూచి - "దేవ! నాసేన లేతెంచుచందంబు
లవధరించితిరె? వీరలం దొక్కరొకరు - తివిరి మీపనులు సాధింప నోపుదురు."
అని చెప్పి వారల యలవుల పేళ్లు - జననముల్ జాతులు సత్వసంపదలు860
తనువులు వర్ణము ల్తగు భోజనంబు - లును కులదేశంబు లోలి వర్ణించి
"బడబాగ్నిముఖమునఁ బడియున్నవైనఁ - గడువేగఁ జని యుగ్రగతి యొప్పు మిగిలి
వడఁ బేర్చి యార్చి దుర్వారులై కదిసి - పుడమియు నభము నబ్ధులు చొచ్చియైన
నట మృత్యువక్త్రంబునం దున్నవైన - నెట నందుఁ బోరాని యెందున్న వైన
నావానరాధీశులం దొక్క రొకరు - దేవి నీదేవి వైదేహిఁ దెచ్చెదరు.
ఆనతి యి"మ్మన్న నర్కజుఁ దిగిచి - భూనాథుఁ డాదరంబునఁ గౌఁగిలించి
“బలసంపదలయందు భానుజ! నీకుఁ - దలపోయ మఱి యసాధ్యము లెందుఁ గలవు?
పూని నీపౌరుషంబులు చూచి కాక - యేనేలఁ గైకొందు నిటఁ గ్రిందు నిన్ను"
అని పల్కి “వైదేహి నరసిరాఁ బనుపు" - మనవుడు హర్షించి యర్కనందనుఁడు
వానరవీరుల సీతను వెదకఁ బంపుట
ఒనర నుత్తమమైన యొకలగ్నమందు - వినతుఁ డన్వానరవీరునిఁ బిలిచి870
"యేవంక నెచ్చోట నెందు నేమఱక - నీవు సేనలఁ గూడి నెఱిఁ దూర్పు నడచి
యామహీతనయ నయ్యమునలో వెదకి - యామినీగిరిఁ జూచి యటమీఁదఁ బోయి
సురనదిలోఁ జూచి శోణనదంబు - కరమర్థి నరసి యాకౌశికి వెదకి
యల సరస్వతిఁ జూచి యట సింధు వరసి - పొలుచుపౌండ్రవిదేహభూములు వెదకి
మాళవ కోసల మాగధ బ్రహ్మ - మాలాఖ్యశైలంబు మైథిలి నరసి
జలధితీరముఁ జూచి చని మందరాద్రి - నిలయకికారుల నిలయము ల్వెదకి
తివుటమై నట నవద్వీపంబుఁ గడచి - యవల జంబూద్వీప మటమీఁద దాఁటి
చెచ్చెర నటఁ బోయి శీతాద్రి వెదకి - యచ్చోటఁ గాకోల మను మడుఁ గరసి
తనరు లోహితసముద్రము దాఁటి పోయి - చని కూటశాల్మలిచ్ఛాయల నరసి
మఱి వోయి గరుడాశ్రమంబున వెదకి - వరలు గోశృంగపర్వతము శోధించి880
అందలి శృంగంబు లందు వర్తించుచు - మదయుక్తరాక్షసమండలి నరసి
యట దుగ్ధసాగర మవలీలఁ గడచి - యట సుదర్శన మను నద్రిలో వెనకి
వలనొప్ప శుద్ధార్ణవము దాఁటి పోయి - బలువైన జాతరూపశిలాద్రి వెదకి
యందు వేదలలతో నాసీనుఁడైన - యిందువర్ణు ననంతు నీక్షించి మ్రొక్కి
యొగిఁ బదునాల్గువేయోజనంబులకు - మిగిలి యవ్వల నున్న మేరువు వెదకి
యామేరుగిరిచుట్టు నర్కుని కెరఁగి - యామెయి వాలఖిల్యాదుల కెరఁగి
యావల సుడనుదయాద్రియందు శోధించి - రావణునిలయ మారసి వార్తఁ దెండు
రవి లేని యంధకార ముగ్రమ్ముకతన - భువిలోన నవ్వలిభూము లే నెఱుఁగ
నిపుడె నీ వటఁ బోయి నెలలోన రమ్ము - నవమతి రాకున్న నాజ్ఞఁ గావింతు"
నావుడు లక్షవానరులతోఁ గూడ - వేవేగ వినతుండు వెడలెఁ దూర్పునకు.890
నినతనూభవుఁ డంత హితశీలు నీలు - హనుమంతు నంగదు నట జాంబవంతు
గజు గంధమాదను గవయు గవాక్షు - విజయుని మైందుని ద్వివిదుని తారుఁ
దగఁ బిల్చి “మీ రింక దక్షిణంబునకుఁ - దగు వానరులఁ గొంచుఁ దడయక పోయి
యర్మిలి వింధ్యాద్రి యాదిగాఁ దొడరు - నర్మదయు దశార్ణనగరంబు వెదకి
దండకారణ్యంబు తప్పక వెదకి - దండిగా నవల గోదావరి నరసి
వలనొప్ప నట వేత్రవతిలోన వెదకి - నెలకొని కాళింగనిషధదేశముల
నారసి కర్ణాటకాంధ్రచోళేంద్ర - చేరకేరళపాండ్యసీమల నెల్ల
నరసి యమ్మలయాద్రి నరసి కావేరి - నరసి యగస్త్యునియాశ్రమం బరసి
యమ్మహాత్మునిఁ గాంచి యతనియనుజ్ఞ - నెమ్మితోఁ దామ్రపర్ణీనది దాఁటి
జలధివేలావనస్థలముల వెదకి - పొలుపొందు నాహేమపురములో వెదకి900
యెదిరిన కడక మహేంద్రాద్రియందు - వెదకి యవ్వల నున్న వృషభాద్రిఁ జూచి
యావలఁ బుష్పాద్రియందు శోధించి - క్రేవ గుంజర మను గిరిఁ బరీక్షించి
యచటి యగస్త్యుగేహము విశ్వకర్మ - రచితమై తగు నందు రమణి శోధించి
యంజనానది దాఁటి యవ్వల మణుల - రంజిల్లు ఫణులచే రక్షింపఁబడిన
వదలక యాభోగవతిలోన వెదకి - వెదకి యవ్వల నున్న విషమాబ్ధి కరిగి
యందుపై గంధర్వు లప్సర ల్సురలు - నుందు రాచోటుల నోడక వెదకి
తలఁగక యరిగి వైతరణి లంఘించి - పొలుచు వైవస్వతుపురమున కరిగి
యందు నాసమవర్తియనుమతి వడసి - పొందుగాఁ బితృలోకమును గలయంగ
వెదకి సీతాదేవివృత్తాంత మరసి - పదిలులై నెలలోన ప్రతివార్తఁ దెండు.
ఆవల “నంధకారావృతం బగుట - దేవతలకు నైనఁ దీఱ దం దరుగ”910
ననిన నాకపినాథు లందఱుఁ గూడి - యనుమోదరసవార్ధియందు నోలాడి
దిననాథతేజుఁడై దీపించు రామ - జననాథుతో తమసత్త్వము ల్మెఱసి
"జానకి నెబ్భంగి సాధించి కాని - మానవేశ్వర! రిత్త మగిడి రా మేము”
అని పల్క రాముఁ డాహనుమంతుఁ జూచి - యనువుగా భావికార్యము నిశ్చయించి.
శ్రీరాములు హనుమంతునిచేత తనముద్రిక నిచ్చుట
తనదయాదృష్టి యాతనిమీఁద నుంచి - "యనిలజ! యిందు రమ్మని చేరఁబిలిచి,
జనకజఁ గనుఁగొనఁజాలుదు వీవె - యనఘ! నీచేతఁ గార్యము నిర్వహించు
నీ వంతవాఁడవు నీబాహుబలము - భావింప నట్టిదె పవమానతనయ!
యిదె నాదు ముద్రిక యిది సీత కిచ్చి - సుదతిచిత్తములోని శోకంబు మాన్పి
సీతకు మే మున్న సేమంబు చెప్పి - సీతసేమముఁ గొంచు శీఘ్రంబె రమ్ము;"
అని ముద్రి కిచ్చిన ననిలనందనుఁడు - తనమస్తకంబున ధరియించి మించెఁ920
దనరార నుదయాద్రి తనదుశృంగమున - దినమణిఁ దాల్చి యెంతే నొప్పుకరణి
నంత నాహనుమంతుఁ డానంద మంది - గంతులు వేయుచుఁ గరములు మొగిచి
“యినకులాధీశ్వర! యెంతద వ్వైనఁ - జని సీతయున్నెడ సాధించి వత్తు
సోమసూర్యులఁ బట్టి శోధించి యైన - భూమియు నభము నబ్ధులఁ జొచ్చి యైన
నామహీసుత నింక నారసి వత్తు - నీమహిలోపల నెచ్చట నున్న
నసమాన మగు సత్త్వ మభినుతి కెక్క - వసుధేశ! రావణువాసంబుఁ జొత్తు
నరిగేద" నని మ్రొక్కి యట దక్షిణమున - కరిగె వాయుజుఁ డంగదాదులతోడ.
మఱి సుషేణునిఁ బిల్చి మర్కటేశ్వరుఁడు - “వఱల నీ వొకలక్షవానరు ల్గొలువ
సౌరాష్ట్రదేశంబు చని చొచ్చి వెదకి - ధీరులై బాహ్లికదేశంబు నరసి
శ్రీకరమై యొప్పు సింధుసౌవీర - కేకయదేశము ల్కృతిమతి వెదకి930
వలనొప్పఁ బున్నాగవనములో నరసి - తెలిసి పశ్చిమవార్ధి దృష్టించి చూచి
నలి నారికేళవనంబు శోధించి - యలయక పోయి వజ్రాద్రి శోధించి
పారియాత్రనగంబు పరికించి యచటఁ - గూరిమి గంధర్వకోటులఁ దెలిసి
బలియు హయగ్రీవు పంచజనాఖ్యు - గలన ఖండించి శంఖంబు చక్రంబు
చక్రి యచ్చో దొలి జతఁ గాంచినట్టి - చక్రవంతాద్రిని జెచ్చెర వెదకి
తరణి యెచ్చోట నస్తము గాంచు నట్టి - చరమాద్రి నీక్షించి సౌవర్ణి నరసి
వెలయంగ నెనుబదివేలసంయములు - గల కాంచనాద్రులఁ గలయ వీక్షించి
చరితార్థుఁ డగు మేరుసావర్ణిమౌనిఁ - బరికించి నెలలోనఁ బ్రతివార్తఁ దెండు
అర్కహీనము నమర్యాదంబు గానఁ - బేర్కొన నవ్వలిపృథివి యే నెఱుఁగ.”
ననిన సుషేణాదులగు మహాకపులు - పనిఁ బూని పోయిరి పడమటిదిశకు.940
జలజాప్తసుతుఁ డంత శతబలిఁ బిలిచి - "నలి నీవు లక్షవానరులతోఁ గూడ
మొదటఁ బుళిందభూములు సొచ్చి - పోయి చెదరక యాసౌరసేనంబు వెదకి
భరతభూముల నెల్ల పరికించి యవన - ధరణీశుదేశంబు తడయక వెదకి
కడగి కాంభోజకొంకణభూము లరసి - యెడపక యటఁ బోయి హిమవంత మరసి
సోమాశ్రమంబునఁ జొచ్చి శోధించి - శ్రీమించు కాళాఖ్యశిఖరి నీక్షించి
యామై సుదర్శనమను నద్రి వెదకి - కామించి యటఁ బోయి కనకాద్రి వెదకి
కైలాసగిరియును గౌబేరవనము - నాలోలనయన మీ రలయక వెదకి
ధనదునిపురము నాతనిసరోవరము - ననుమోదభరము పాయక విలోకించి
యందుఁ గుబేరుని నడిగి క్రౌంచాద్రి - యందు మీ రందఱు నవనిజ వెదకి
చని యట మైనాకశైలంబు గడచి - యనఘ! వైఖానసం బను కొల నరసి950
తనరు శైలోదాఖ్యతటిని లంఘించి - గొనకొని యుత్తరుకురుభూము లరసి
యచ్చట గంధర్వు లప్సరల్ సురలు - నిచ్చలు నుందు రానెలవులు వెదకి
నిలువ కుత్తరపయోనిధి దాఁటి పోయి - సొలయక యటమీఁద సోమాద్రి వెదకి
యచట బ్రహ్మయు శివుఁ డర్థి వర్తింతు - రచలితగతి మీర లందుండి మరలి
యొకనెలలోపల నుర్వీశుకడకు - బ్రకటంబుగా మీరు ప్రతివార్త దెండు"
అనవుడు శతబలి యవనీశు వీడు - కొని యుత్తరంబు దిక్కున కేగె నంత.
అప్పుడు రఘురాముఁ డర్కజుఁ జూచి - “యెప్పుడు చూచినా వీభూము లెల్ల”
నా విని “వాలికి నాఁ డేను వెఱచి - వేవేగ యతఁడు నావెనువెంటఁ దగులఁ
గలగొన గుఱుతులుగా మహి యెల్ల - నలుదిక్కులును చూచినాఁడ నే" ననియె.
ననిన నచ్చెరువంది యటఁ గొంతకాల - మినజానుజులు గొల్వ నినకులుఁ డుండె.960
దగఁ బూర్వపశ్చిమోత్తరములు చూడ - జగతీశుపనుపునఁ జనిన వానరులు
నినరశ్ము లెందాఁక నిలమీఁదఁ బర్వు - ననుపమసత్త్వులై యందాఁకఁ దిరిగి
నలినాక్షి నెందుఁ గానక వచ్చి పతికిఁ - జెలు వేది ప్రతివార్త చెప్పి రందఱును.
అట రామసుగ్రీవు లంగదముఖ్యు - లిటమీఁదఁ బ్రతివార్త లేమి చెప్పెదరొ?
యది యేమి చందమో యని వారి రాక - కెదురుచూచుచునుండి రెంతయు వగచి
అంత నంగదముఖ్యు లగు మహాకపులు - పంతంబు లాడుచుఁ బరమహర్షమున
సంతతజవసత్త్వసంపద ల్మెఱసి - మంతు కెక్కిన హనుమంతుండుఁ దాము
చెదరక రవిజుండు చెప్పినయట్ల - మొదలు వింధ్యాచలంబున కేగుదెంచి
యందలిగుహల మహాగహనముల - నందంద వైదేహి నరయుచుఁ గదలి
యది యాదిగా దక్షిణంబున కరిగి - పొదలఁ బూపొదలందు భూజంబులందు970
నదులందు గిరులందు నగరంబులందు - వెదకి జానకిఁ గాన వెరవు లే కునికి
చింతాసమాక్రాంతచిత్తులై పోయి - యంతంత గుమురులై యటఁ బోయి పోయి
అంగదాదులు గుహఁ జొచ్చుట
పదియేండ్ల తనకూర్మిపట్టి యచ్చోటఁ - గదలి జలములఁ బడి కాలునిపురికి
బోయినఁ బొగలుచుఁ బుత్రశోకాగ్నిఁ - బాయక పడి కాలి పలవించుచున్న
కణ్వమహామునిఘనశాపవహ్ని - మండి నిర్మృగము నిర్మానుష్య మగుచు
నుండ నీడయుఁ ద్రావ నుదకంబు లేక - పండక బహుశూన్యపథమైన యడవి
చొచ్చి యెంతేనియు సొలసి లోదారి - నచ్చోటనుదకంబు నరయుచున్నంత
నందొక్క రక్కసుం డగచరాధిపుల - ముందఱ నీలాభ్రమో యన నిలిచి
"యోరి వానరులార! యుర్విపై నేను - మారీచతనయుండ మహితవిక్రముఁడ
దేవగంధర్వులు తివిరి యే నున్న - యీవని దృష్టింప నెవ్వరు వెఱతు980
రిం దేల వచ్చితి? రిందఱుఁ గూడి - యెందుఁ బోవఁగ వచ్చు నింక నాచేతఁ
జావక మీ” కంచు సంరంభ మెసఁగ - కో యని యార్చినఁ గుపితుఁడై యపుడు
అంగదుం డాదైత్యు నదరంట వ్రేయ - పొంగి రక్తము వాత బొడబొడ వెడలి
వసుధపైఁ బడె నంత వానరు లెల్లఁ - బొసఁగంగ నొకమహాభూజంబునీడ
నలసి కూర్చుండి తోయంబు లెచ్చోట - గలవొకో? యని దప్పి గదుర నున్నంత
దరిమిడి యొకబిలద్వారంబు వెడలి - యురువడి జలపక్షు లొండొండ నెగయఁ
గనుఁగొని యుదక మిక్కడ నుండఁ బోలు - నని వచ్చి బిలములో నందఱు డిగఁగఁ
గలగొని విపులాంధకారమై తెరువు - తెలియ కొండరులను ధృతిఁ జీరికొనుచు
ననుపమసత్త్వులై యటఁ బోవఁ బోవఁ - గనుఁగొని యయ్యంధకారంబు విరిసి
యరుదుగా జగదద్భుతాకార మైన - పుర మొక్కఁ డచ్చోటఁ బొడ గాంచి వచ్చి990
పసిఁడిగోపురములు పసిఁడిమేడలును - పసిఁడియట్టళ్లును పసిఁడికోటలును
పసిఁడివృక్షంబులు పసిఁడిపూపొదలు - పసిఁడి పర్వతములు పసిఁడితామరలు
నై చూడ నాపురం బతిరమ్యమైనఁ - జూచి యెంతేనియుఁ జోద్యంబు నొంది
ప్రకటసంపదలచేఁ బరఁగుచుండియును - నకట నిర్మానుష్య మైనది పురము
ఏలొకో యీపురం బిట్లయ్యె ననుచు - నీలీల వెడలు చొ ప్పెఱుఁగంగ లేక
చాలఁ జింతిలుచు నచ్చటఁ గొన్నినాళ్లు - పోలఁ జరింపుచు పురమధ్యవీథి
మిన్నులతో రాయు మేదినియందు - నున్నతం బగుచున్న యొక మేడఁ గాంచి
కపులు స్వయంప్రభను గాంచుట
కని దానిమీఁదికిఁ గపు లెల్లఁ బ్రాకి - కనిరి తపోవృత్తి కర మొప్పు గాంచి
హరిణాజినాంబరయై యొప్పుదానిఁ - దరుణేందుకళఁ బోలి తనరారుదాని
నొకపుణ్యకాంత నయ్యువిదకు మ్రొక్కి - యకలంకచిత్తుఁడై హనుమంతుఁ డనియె,1000
“ఓతన్వి! నీ వెవ్వ రొంటిమై నిచట - నీతపం బొనరింప నేమి కారణము?
ఏమహాత్మునిపురి యీహేమనగర? మే మెన్నఁడును గాన మిట్టిచిత్రములు"
అనిన నక్కోమలి హనుమంతుఁ జూచి - తనపూర్వకథ లెల్లఁ దాఁ జెప్పఁదొడఁగెఁ.
“దగఁ దొల్లి మయుఁ డను దానవేశ్వరుఁడు - తగిలి పద్మజుఁ గూర్చి తప మాచరించి
పస నొప్పు నిర్మాణపటుశక్తి వడసి - పసిఁడిగోపుర మిట్లు పరఁగ నిర్మించె
నవిరళగతి హేమ యను దివ్యవనిత - గవిసి యాతఁడు పెద్దకాల మిం దుండ
నాతని వజ్రధారాహతుఁ జేసి - యాతన్విఁ గొనిపోయె నమరవల్లభుఁడు
ఆతరలాక్షి నెయ్యపుఁజెలికత్తె - మాతండ్రి సావర్ణి యహితమానసుఁడు
నాయింతిపనుపున నతితపోనిష్ఠఁ - బాయకుండుదు స్వయంప్రభ యనుదాన”
నని చెప్పి కందమూలాదు లందఱికిఁ - దనివిదీర నొసంగి తాపంబు దీర్చి1010
“యనఘ! మీ రెవ్వ రిం దరుగుదేనేల - యనిమిషు లైన నిం దరుగుదేరాదు
వినుఁ డిందు మీర లెవ్విధిని వచ్చితిరి?"- యన విని హనుమంతుఁ డతివ కి ట్లనియెఁ.
“దనతండ్రిపనుపున దండకాటవికి - మునివృత్తి రాముఁ డిమ్ముల వచ్చియుండ
వనజాక్షి నారామువరపత్నిఁ గొనుచుఁ - జనిన రావణువెంటఁ జనిచని యేము
జనకజ వెదకుచు జలశూన్యమైన - ఘనమైన దప్పిచేఁ గడు డస్సి యొక్క
బిలములోపలఁ జొచ్చి పెద్దచీఁకటికిఁ - దలఁకక యొక్కట దైవయత్నమున
నీయాశ్రమంబున కేతెంచి వెడలి - పోయెడుమార్గంబు పొడగానలేక
తిరుగుచున్నార ముద్ధతిఁ బెక్కుదినము - లురిఁ బడియున్నార మొకదిక్కు లేక"
యనిన రామునికార్యమై వచ్చినారు - అనఘులు పుణ్యాత్ము లని భక్తిఁ జేసి
"మీ కెద్ది యిష్ట మిమ్మెయి వేఁడుఁ" డనిన - మా కీబిలద్వారమార్గంబు వెడలఁ1020
జేయుము వేవేగ సీతను వెదకఁ - బోయెద" మనుడు నుప్పొంగి యామగువ
మొగి మీరు కన్నులు మూసికొం డనుచుఁ - దగఁ బుచ్చి వారలఁ దనతపశ్శక్తి
నెలతుఁక యవలీల నిమిషమాత్రమున - బిలముఖమునఁ దెచ్చి పెట్టి తాఁ బోయె,
బోయిన కపివీరపుంగవులెల్ల - నాయింతి పొగడుచు నటఁ బోయి పోయి
యాయతోన్నతబలు లం దొక్కసరసిఁ - బాయక జలములు బలువిడిఁ ద్రావి
కపులు చింతాక్రాంతు లగుట
యంత నందఱు మహేంద్రాద్రికిఁ బోవ - నంత నంగదుఁడు ని ట్లనుచు శోకించె;
“ఇనజుని మితి దప్పె నినవంశుదేవి - వనజాక్షిఁ బొడగన్నవారము గాము
ఆజ్ఞాధురంధరుఁ డైన సుగ్రీవుఁ - డాజ్ఞ దప్పిరి వీర లంచును మనలఁ
బొడగన్నయప్పుడే భూపతి మెచ్చ - నడిమికి రెండుగా నఱికించు మనలఁ
గావున మన మింకఁ గపిరాజుఁ గానఁ బోవుట తగవును బుద్ధియుఁ గాదు1030
వెలువడి మన మిట్లు వెస వచ్చినట్టి - బిలములోపలఁ జొచ్చి పేర్మి నుండుదము
అది యష్టదిక్పాలకాభేద్యమార్గ - మది పక్వఫలభరితారామ మరయఁ
బొందుగా నచట గాపురమున్న మనల - నెందు నెవ్వరి కైన నెఱుఁగఁ జొప్పడదు"
అనఁ గొంద ఱగచరు లాపని కియ్య - కొని రంత మారుతి కోపించి పలికెఁ.
“బెద్దబుద్ధివి నీవు పినతండ్రి పనుప - గద్దరివై రాముకార్యమై వచ్చి
కపులతోఁ గూడి యాగంభీరబిలము - చపలతఁ జొచ్చి యచ్చట నుండినపుడె
భానుజుతో మళ్లఁ బడు నదిగాన - దాను నీలుండును తారుండు నలుఁడు
దీని కెవ్విధి సమ్మతింపము దక్క - వానరు ల్తమబంధువర్గంబుఁ బాసి
నినుఁ గొల్చియుండంగ నేరరు సుమ్ము - విను మదియునుగాక వృత్రారి తొల్లి
యర్మిలి తనవజ్రహతిని బిలంబు - నిర్మించె నటువంటి నిశితవజ్రాస్త్ర1040
కోటి లక్ష్మణునకుఁ గొలది నగ్గలము - మాటమాత్రమున నీమర్కటాధముల
నిన్ను నీబలమును నీఱుగాఁ జేయు - నున్న యీదుర్బుద్ధు లొక్కట విడిచి
యవనిజ పొడఁగాన మైతి మటంచు - రవిజునికడ కందఱము పోయి మ్రొక్కి
విన్నవింతము జగద్విఖ్యాతి నతఁడు - నిన్నును మమ్ము మన్నించు మోమోపి
యామీఁద మీతల్లి కనురక్తుఁ డగుట - నీమీఁద నలుగఁడు నీవు పుత్రుఁడవు
కావునఁ గడు నిన్నుఁ గట్టుపట్టంబు" - నా విని యావాలినందనుం డనియెఁ;
“బితృసమానుని వాలిఁ బృథ్విపైఁ గూల్చి - యతనిభార్య వరించి యామీఁదఁ దనకు
నుపకారి యగు రాము కుద్యోగ మెల్లఁ - జపలుఁడై మఱచి లక్ష్మణుఁ డాగ్రహింప
మఱి గాదె చనుదెంచె మాపినతండ్రి - యెఱుఁగవే యాతనిహీనవర్తనము?
అట్టి కామాంధుని నట్టి కృతఘ్ను - నెట్టు నమ్మఁగవచ్చు నిది యది యేల?1050
కపులు ప్రాయోపవేశము చేయుట
శ్రీరాముకార్యంబు సేయక పోయి - యారవిసూనుచే నటు చచ్చుకంటె
నీయెడఁ జచ్చుట యిది లెస్స మనకుఁ - బ్రాయోపవేశనపరులు గం" డనుచు
వారును దానును వరదర్భశయను - లై రాక వృథా యని యాత్మఁ జింతించి
తెవులును ముదిమియుఁ దీవ్రవేదనయు - నవతయు లేని ప్రాణంబులు గావ
లేచియు మఱి పవ్వళించియు దిశలు - చూచియుఁ దమతమచుట్టాల సతులఁ
దలఁచియు బాపురే! దైవమా యిట్లు - చలపట్టి మము వృథా చంప నిచ్చోట
సమకట్టితే! యంచు సకలవానరులు - గుమురులు గుమురులై కూడి యొండొరులు
“నలినాప్తకులుఁడు కానలకు రానేల? - కులభామ నసురచేఁ గోల్పడనేల?
యెరసి దైత్యుఁడు జటాయువుఁ జంపనేల? - ధరణీశుఁ డరుణనందనుఁ గననేల?
ధరణిజవార్త యాతఁడు చెప్పనేల? - తరణివంశులు పంప దరికి రానేల?1060
సుగ్రీవుకడకు రాసుతులు రానేల? - సుగ్రీవుఁ డాతనిసొమ్ము గానేల?
వలనొప్ప వాలి భూవరుఁ డేయనేల? - బలిమితోడుతఁ గపిబలము రానేల?
యినతనూజుఁడు మమ్ము నిటు పంపనేల? - పనివడి మనకు నీపాటు రానేల?
ఊనినప్రాణంబు లురక పోనేల? - పోనేల యక్కటా! భువి కైకవరము
మనువంశయుతముగా మనవంశ మణఁచె" - నని యని శోకించి యలయుచున్నంత.
అంగదాదుల సంపాతి చూచుట
నాయెడ సంపాతియను పక్షినాథుఁ - డాయతదేహుఁ డత్యంతవృద్ధుండు
ప్రాయంటిఱెక్కలు బలిమియు లేమి - నాయద్రిగుహనుండి యల్లన వెడలి
మెల్లనఁ జనుదెంచి మృతి కోరి ధరణిఁ - ద్రెళ్లిన వనచరాధిపుల నీక్షించి
దైవంబు కృపచేసెఁ దనకు నాహార - మీవేళ నని చేర నేతేరఁ గపులు
చపలులై మరణనిశ్చయబుద్ధి వగవ - నపు డాంజనేయుతో నంగదుం డనియె!1070
“నిది పక్షి గాదు మ మ్మిందఱఁ జంప - సదయుఁడై యముఁ డిట్టు లరుదెంచినాఁడు
ఆజటాయువు నరనాథునిదేవిఁ - బోడిమి చెఱగొని పోవు రావణుని
దాఁక నాతనిఖడ్గధారచేఁ జచ్చి - తేకువఁ బడయఁడే దివ్యపదంబు?
రాముకార్యార్థమై ప్రాణము ల్మనము - నీమహాపక్షికి నిచ్చుట లెస్స”
యనుచోట నామాట లాలించి యరుణ - తనయుండు శోకగద్గదకంఠుఁ డగుచు
నాకపివీరుల నటఁ జేరఁ బోయి - "యోకపులార! యెందుండి వచ్చితిరి?
యాజటాయువు నాకు నర్మిలితమ్ముఁ - డాజటాయువు నేను నరుణపుత్రులము
నిశితోగ్రనఖుఁడు మానితమహామహుఁడు - దశరథుసఖుఁడు సంతతసత్యధనుఁడు
నతఁ డేమిటికిఁ జచ్చె?” ననవుడు వాలి - సుతుచేత నంతయుఁ జొప్పడఁ దెలిసి
యెంతయు శోకించి యిచ్చలోఁ జాల - వంత నొందుచునున్న వనచరు లెత్తి1080
చెంతనున్నపయోధిఁ జేర్చిన నందు - సంతాపమునఁ గృతస్నానుఁడై వచ్చి
విపులశోకముతోడ విహగవల్లభుఁడు - కపులతోఁ దనపూర్వకథఁ జెప్పఁదొడఁగె.
“ఆలోలగతుల జటాయువు నేను - గైలాసగిరియందుఁ గవగూడి యుండ
ఘనజవసత్త్వము ల్కడిమిమై మెఱసి - మొనసి మే మిద్దఱమును మత్సరించి
యుడువీథి కిద్దఱ ముదయకాలమునఁ - గడఁకతో నెగసి సంగడి పోయి పోయి
పరువడి నట పట్టపగలింటికొలఁది - కిరువురు దడసితి మినమండలంబు
ఉగ్రాంశుకిరణంబు లొండొండఁ దాఁకి - యుగ్రుఁడై యాజటాయువు మండుటయును
బదిలమై వాని నాపక్షంబులందుఁ - బొదివిన నాపక్షములు గాలిపోయె
నెఱకలు గాలిన నే పెల్లఁ బొలిసి - మఱి వచ్చి యీయాశ్రమంబునఁ బడితి
నాపక్షినాథుఁ డెం దరిగెనో? యెఱుఁగ - నీపల్కు మీచేత నిట వింటి నేను1090
వీనుల మీవార్త విని యున్నవాఁడ- హీనబలుండ నై యెఱకలు లేమి
పక్షముల్ తొల్లింటిపగిది నా కున్న - దక్షత నింతకుఁ దనసహోదరుని
పగ దీర్చి శ్రీరామభద్రునిదేవి - మగఁటిమి దేనేర్తు; మాటల కేమి?"
నావిని భల్లూకనాథుఁ డిట్లనియె - నావాయుజుఁడు నంగదాదు లుప్పొంగ!
“నాజటాయువు తమ్ముఁ డట నీకు మొదల - నీజగంబులలోన నెదు రెందుఁ గలదు?
నీవు చూడనియట్టి నెలవులు లేవు - రావణుఁ డప్పుడు రఘురాముదేవి
నెందు దాచినవాఁడొ యెఱిఁగింపు" మనిన - సందేహ మెడబాయ సంపాతి పలికె.
“తనతనూభవుఁడు దుర్దమపరాక్రముఁడు - ఘనుఁడు సుపార్శ్వుండు కడుభక్తియుక్తి
ఱెక్కలు గాలి యీక్రియ నున్న నాకు - నక్కరతోఁ దెచ్చి యాహార మొసఁగు
నతఁ డొక్కనాఁడు నా కశనంబు దేక - దడసివచ్చిన “నేల తడసితి" వనిన1100
"నో తండ్రి నీకు నే నుపహార మరయ - నాతతగతి మహేంద్రాద్రిసముద్ర
తీరమార్గమున నెంతయుఁ బొంచియుండ - నారవిప్రభవంటి యంగనఁ గొంచు
గాటుకనడకొండ కైవడి నొకఁడు - ధాటియై చనుదెంచి తనకుఁ బ్రియంబుఁ
జెప్పి యేతెరు వియ్యఁ జెచ్చెరఁ జనియె - నప్పు డచ్చటిమౌను లందఱు నన్ను
సంతసింపుచు 'నేఁడు చావుకుఁ దప్పె - నంతకుం డగు రావణాసురుం డతఁడు
చెఱగొని లంకకు శ్రీరాముదేవి - నుఱకఁ గైగొనిపోవుచున్నవాఁ' డనిరి
అందుకై తడసితి” నని వాఁడు పలికె - సందేహ మేటికి? జనకతనూజ
బలసి రాక్షసవధూపరివృత యగుచు - జలదమాలికలోని చంద్రికఁ బోలి
యున్నది లంకలో నొగి శతయోజ - నోన్నతి నాదృష్టి యుర్విఁ జరించు.
తెల్లంబుగా మనోదృష్టియు నాకు - నెల్లపక్షులకంటే నెక్కుడై పరఁగు”1110
నని పల్కి మఱియు ని ట్లనియె సంపాతి - “తనపక్షయుగళంబు దగ్ధ మైనపుడు
ఏ వచ్చి మూర్ఛిల్లి యిచ్చోటఁ ద్రెళ్లి - చావునఁ దప్పి యెంచఁగ రాని దప్పి
కుట్టూర్పు లెసఁగంగఁ గొన్నేండ్లు గడపి - గట్టిగా నాభాగ్యగతి నొకనాఁడు
ఘననిష్ఠఁ దప మిందుఁ గావించు సకల - జనతాపహరుని సాక్షాన్నిశాకరుని
నానిశాకరుని నొయ్యనఁ గాంచి మ్రొక్కి - భానుదీప్తులచేత పక్షము ల్గాలి
తను వున్న చంద మంతయు విన్నవింప - మునిశిఖామణియును మున్ను న న్నెఱుఁగుఁ
గావున నెంతయుఁ గరుణించి మీఁదు - భావించి యా శ్రియఃపతి పరాత్పరుఁడు
విష్ణుండు దశరథవిభునకుఁ బుట్టి - యుష్ణాంశుకులుఁ డంత నుగ్రాటవులకుఁ
జనుదేర నాతనిసతిని రావణుఁడు - కొనిపోయి చెఱ నుంచుకొని యున్నయపుడు
అమృతాన్న మాయింతి కమృతాంశుఁ డిడిన - తెమలక యామహాతృష్ణలు పాసి1120
యుండు నంతట రాముఁ డొయ్యన వచ్చి - చండాంశజునిఁ గాంచి శక్రజుఁ ద్రుంచి
యాలోలగతి సీత నరయ వానరులు - నాలుగుదిశల కున్నతిఁ బంపఁగలఁడు
ఆరామునిజదూత లగు వారితోడ - జేరి నీ వీకథ చెప్పిననాఁడు
ఘనపక్షయుగళము గలుగుఁ బొమ్మనుచు - మును నిశాకరుఁ డను ముని చెప్పిపోయె.
నతఁ డానతిచ్చినయట్లు మీతోడ - హితమతి నీకథ యెఱిఁగింపఁ గంటి
నివె పక్షములు వచ్చె నిదె చూడుఁ డనుచుఁ - దివిరి కుప్పించి యద్దివికి లంఘించి
వడి లంకచేరువ వనములో సీతఁ - బొడఁగాంచి "యదె సీతఁ బొడగంటి" ననుచు
"నదె! శతయోజనం బైనదూరమున - నదె లంకలోపల నదె! పుణ్యసాధ్వి
చాలుఁ బ్రాయోపదేశన మింక లెండు - పౌలస్త్యపతిలంకఁ బరికింపఁ బొండు”
అని లంక కటుఁ బోవ నటఁ ద్రోవఁ జూపి - చనియె హేమాద్రికి సంపాతి యపుడు1130
అంత వానరవీరు లందఱుఁ గూడి - సంతోషచిత్తులై జవ మొప్పఁ బోయి
చండవాతాఘాతజాతడిండీర - గండూషితాశావకాశనీకాశ
వీచీసమీచీనవిహరమాణాది - వైచిత్రకరవాలవరవాలములను
ఘోరనక్రగ్రాహకోటు లుప్పొంగఁ - బోరాడుచున్న యంభోరాశి డాసి
అందు నిశ్చేష్టితులై కొంతతడవు - గుందుడెందములతోఁ గూర్చుండి యపుడు
ఈసముద్రము దాఁట నెవ్వఁడు చాలు - నీసత్త్వ మెవరికి నిందులోఁ గలదు?"
అని యిట్లు చింతింప నంత నంగదుఁడు - వనచరుల్ తాను నవ్వనధితీరమున
నారాత్రి వేగించి యమ్మఱునాఁడు - వీరవానరుల వేర్వేఱ నీక్షించి
"ఈరీతి మీ రెంతలేసివానరులు - పౌరుషంబులు నేలపాలుగాఁ జేసి
జలరాశిలోపల శతయోజనములు - కొలఁది దాఁటుట కిట్లు గుందెద రేని ?1140
అపకీర్తి కెన యిది; యగణితాంభోధిఁ - గపివర్యులార! యేకరణి దాఁటెదరు?
మీమీజవంబులు మీదాఁటు కొలఁదు - లీమాత్ర మని పల్కు డెఱుఁగంగ నాకు
వానరవీరులు తమతమసత్త్వములఁ దెలుపుట
ఘనులార! యొక్కఁ డొక్కఁడు చెప్పుఁ" డనుచు - గినిసిన నందఱు గృతమతు లగుచుఁ
దమతమసత్త్వముల్ తగ విచారించి - అమితసత్త్వోన్నతు లందఱుఁ గూడి
“నలిమీఱి పదియోజనంబులు దాఁటఁ - గలవాఁడ నే" నని గజుఁ డందుఁ బలికె.
"ఇలమీఁద లావుమై నిరువది దాఁటి - సొలయ నే" నని గవాక్షుఁడు పేర్చి పలికె.
“మొనసిన కడిమిమై ముప్పది దాఁట - ఘనశక్తి గల" దని గవయుండు పలికె.
"నాలావుపెంపున నలువది దాఁటఁ - జాలుదు నే" నని శరభుండు పలికెఁ.
"బనిగొని జలధి యేఁబది బాఁటువాఁడ" నని గంధమాదనుం డలవుమైఁ బలికె.
“నస మెంత డింపక నరువది దాఁట - మసలక పో” దని మైందుండు పలికెఁ.1150
“దెగఁబడ కడిమిమై డెబ్బది దాఁటఁ - దెగువ కోపుదు" నని ద్వివిదుండు పలికె.
"నెనుబది దాఁటుదు నేపు దీపింప - దనియక నే" నని తారుండు పలికె.
మోపినతమలావు లొకఁడును దాప - కేపుమై నందఱు నిటు పల్కుచుండ
భల్లూకనాథుండు బహుకాలవృద్ధుఁ - డుల్లోకవిక్రముఁ డొకమాట పలికె.
"చిన్ననాటిబలంబు చెప్ప వచ్చినను - గ్రన్నన హాస్యకారణము; లిప్పటికి
అయినను వినుఁడు ము న్నమృతంబుకొఱకు - దానవుల్ సురలు యుద్ధములు గావింప
నమరులకై సహాయంబుగా వచ్చి - యమృతంబు ద్రావితి నర్థి వా రొసఁగ
నుదధు లేఁడును దాఁట నోపు దస్తాద్రి - కుదయాద్రిపై నుండి యొకజంఘ యిడుచు
ఎల్లలోకముల నా కెదు రెందు లేదు - బల్లిదుఁడగుబలిబంధంబునాఁడు
ఇర్వదియొక్కమా రిలప్రదక్షిణము - తివిరి త్రివిక్రమదేవునిఁ గొలుచు1160
తరిఁ గొండ కాలిలోఁ దనరార విఱిగి - పరిఁబోయి మఱి జరాభారంబు నొదవె;
నరయంగఁ గడువృద్దు నైతి నిప్పటికిఁ - బరికింప నేను తొంబది గాని చాల
పొలుపొంద నీత్రోవఁ బోయెడుపనికి - వలతి గా" నని జాంబవంతుండు పలికె.
"తొంబదియేడు దోడ్తో దాఁటువాఁడ - నంబుధి" నని నీలుఁ డత్తఱిఁ బలికె.
నామారుతాత్మజుఁ డాత్మపౌరుషము - లేమియుఁ బలుక కయ్యెడ నూరకుండె.
“వాలినకడిమిమై వడి నూఱు దాఁటఁ - జాలుదు మగిడి రాఁజాలను గాని”
యని యంగదుఁడు పల్క నాజాంబవంతుఁ - డనఘ! మాకందఱ కధిపతి నీవు,
వాలితనూజ యీవారాశి దాఁటఁ జాలుదు మగిడి రాఁజాలవు నీవు ;
యువరాజ! వీకపియూథంబులకును - రవితనూజునియట్ల రాజవు గానఁ
దగ మమ్ముఁ బనిగొనఁ దగుఁగాక! యిట్లుఁ - దగునయ్య? నీ కింత దైన్య మేమిటికి?1170
రామకార్యపరుండు రవిజునిమంత్రి - యీమర్కటావలి కెల్లఁ బ్రాణంబు;
తక్కక పవమానతనయిండు గలుగ - నక్కటా! నీ కసాధ్యము లెందుఁ గలవు?
వల" దని వారించి వాయునందనునిఁ - బిలిచి యాతనితోడఁ బ్రియములు పలికి,
జాంబవంతుండు హనుమంతుని బ్రార్థించుట
"మారుతి! యీపని మామీఁదఁ బెట్టి - యూరకున్నాఁడవే? యుచితమె నీకు?
లలితలావణ్యవిలాసరూపముల - వలనొప్ప నప్సరోవనితలయందుఁ
బుంజికస్థలి యనఁ బొలుచు మీతల్లి - యంజన యటఁ దొల్లి యగ్నిశాపమున
వానరవనితయై వసుధఁ గేసరికి - మానిని యై యుండి మఱి యొక్కనాఁడు
వనగిరిస్థలులందు వర్తింపుచుండ - ననిలుఁ డాయంగన యలసయానంబు
తొడలబెడంగును దోరంపుబిరుదు నుడురాజబింబంబు నొరయునెమ్మోము
కలదు లే దను కౌను గబ్బిగుబ్బలును - దల చుట్టివచ్చు బిత్తరికన్నుఁగవయుఁ1180
గనుఁగొని మోహంబు గడలుకొనంగ - మనసిజశరభిన్నమానసుం డగుచుఁ
జెలరేఁగి కదియుచుఁ జెలువ మై డాసి - యాలింగనము సేయ నంజన యలిగి,
“నాదుపాతివ్రత్యనైపుణి చెఱుప - నేదుష్టమతి యొకో యిటు సమకట్టె?”
నా విని “యలుగ కో నాతి! నే వాయు - దేవుండ; నీదుపాతివ్రత్యమునకు
భంగంబు గాకుండ పరికించి హృదయ- సంగంబు నిలిపితి జలజాక్షి! దీనఁ
బలువేగవిక్రమపౌరుషశౌర్య - ములు గల తనయుఁ డిమ్ముల నీకుఁ బుట్టు;"
నని పల్కిచనుటయు నావధూమణియు - మనమున నలరుచు మఱి వాయుదేవు
ప్రవిమలకృప నిన్నుఁ బడసెఁ గావునను - భువిని వాయువుతోడి భూరిసత్త్వుఁడవు
వేగవిక్రమకళావిస్ఫూర్తియందు - నాగరుడునికంటె నధికుండ వీవె;
వరుసఁ బంకజగర్భువరమునఁ జేసి - మఱి నీకు నాయుధమరణంబు లేదు;1190
నీసమానులు లేరు నిఖిలలోకములు - నీసత్త్వ మెఱుఁగుదు నిజముగా నేను
జలనిధి లంఘించి జనకజఁ గాంచి - కలఁకమై యిటు రామకార్యంబుఁ జేసి
కపులప్రాణములు రాఘవులప్రాణములు - కపినాథుప్రాణము ల్గరుణతోఁ గాచి
తడయక యో జగత్ప్రాణనందనుఁడ! - పడయు ముత్తమలోకపదములు నీవు”
అనవుడు హనుమంతుఁ "డౌగాక! మీరు - పనిచినఁ జేయుదుఁ బతికార్య మొనర
నగచరు ల్సూడుఁడు నాశక్తి నేఁడు - జగదేకహితయుక్తి జలధి లంఘించి
పఱతెంచి సుర నడ్డపడిన సాధింతు - నెరసి లోకములెల్ల నీఱు గావింతు;
నక్కజంబగు శక్తి నటు లంకఁ జొత్తు - స్రుక్కక వైదేహిఁ జూచి నే వత్తు;
నాలంక యైనను నగలించి తెత్తు - వాలాయముగ సీత వసుధేశుఁ గూర్తుఁ;
గాకున్న జలధులు గలఁతు నొండేని? - వీఁకతో నమరాద్రి విఱుతు నొండేని?1200
పుడమి తుత్తుమురుగాఁ బొడుతు నొండేని? - తొడరి మృత్యువు నైనఁ ద్రుంతు నొండేని?
దీవు లన్నియును శోధింతు నొండేని? - చేవ మీఱఁగ లంకఁ జేరి యచ్చోట
దుష్టాసురుల నెల్లఁ ద్రుంతు నొండేని? - సృష్టి చీఁకటి చేసి చెఱుతు నొండేని?
కాని యారక రాను గడఁగి మీకడకు - నే" నని పూని మహేంద్రాద్రి యెక్కి,
హనుమంతుఁడు సముద్రమును దాఁటుట
యుదధులతోఁ గూడ నొగి సృష్టి గ్రుంగఁ - గదిసిన లయకాలకాలుఁడో యనఁగ
వెసఁ ద్రివిక్రముఁ డైన విష్ణునిరీతి - నసమానదేహుఁడై యందందఁ బెరిఁగి,
యంగదాదులచేత ననుమతి వడసి - యంగమంతయుఁ బొంగ నంతరంగమునఁ
దనతండ్రి పవమానుఁ దలఁచి శ్రీరామ - జననాథుపదపంకజము లాత్మ నిలిపి
యడుగులు తిరముగా నద్రిపై మోపి - మెడ యెత్తి యొక్కింత మెయిఁ గ్రుంగ నిలిచి
బొమ లెత్తి కలయ నంభోరాశిఁ జూచి - యమరారిపురిమీఁద నట దృష్టి నిలిపి1210
వఱలంగ నిలమీఁద వాల మల్లార్చి - నెఱి కర్ణములు రెండు నిక్కించి పొంచి
యట నద్రిశిలమీఁద హస్తంబు లూఁది - పటుజవంబున దాఁటెఁ బవమానసుతుఁడు
అల సుధాహరణార్థమై వైనతేయుఁ - డిలనుండి మును దివి కెగయుచందమున
నారభసంబున నద్రిశృంగములు - భూరేణువులకంటెఁ బొడియు నై రాలె
నారావణుండు ము న్నార్జించినట్టి - భూరికీర్తులపెంపు పొడి యైనయట్లు
నాయురవడి మ్రాఁకు లతనితో నెగసి - తోయధిలోఁ జొచ్చి తునియలై రాలె.
భావిసేతువునకై పవననందనుఁడు - తా వచ్చి శంకువు స్థాపించె ననఁగ
వెసఁ బేర్చి యచ్చట విషమవాయువులు - దెసలకుఁ జెడి పాఱెఁ; దివిరి మేఘములు
వక్రించె; లంకపై వాయుజుం డనుచు - శక్రాదులకుఁ జెప్ప జనినచందమున
నావడి నబ్ధి నీ రంతయు నెగసి - యావలి పాతాళ మటుఁ గానవచ్చె;1220
జనకజఁ దెచ్చి నాజలములో దాపుఁ - డని మారుతికిఁ జూపె నంభోధి యనఁగ
దనపతిహితకార్యధైర్యశౌర్యములు - తనవేగలాఘవోదాత్తసత్త్వములు
జూచి యింద్రాదులు సొరిదిఁ గీర్తింప - నీచందమున దాఁటి యేగుచున్నంత
"నీనిత్యకృతి జగద్ధితముగాఁ బూని - పూని యెంతయు దవ్వు పోవుచున్నాఁడు
ఇతనికి విశ్రాంతి యిచటఁ గావించి - యితనిఁ బుచ్చెద" నని యిచ్చలోఁ దలఁచి
యప్పుడు మైనాకు నంబుధి పిలిచి - "యిప్పుడు హనుమంతుఁ డేతెంచె నిటకు
నొప్పార నాతిథ్య మొసఁగు నీ" వనుచుఁ - జెప్పి పొ మ్మనుటయు శీఘ్రంబె యరిగి
హనుమంతునకు మైనాకుఁ డాతిథ్య మొసఁగుట
యురుతరనిజపక్షయుగళసంజాత - మరుదుచ్చలద్వార్ధిమధ్యంబు వెడలి
శ్రీకరకాంచనశృంగసంకలిత - నాకమై యొప్పు మైనాకపర్వతము
ఎదుటఁ దోఁచినఁ జూచి యిది దైత్యమాయ - కదిసి నాపనికి విఘ్నము సేయఁగోరె.1230
దానికి నేమి నాదర్పంబుపేర్మి - దీనిఁ ద్రుంచెదఁ గాక! తెగి యంచు నడరి
వరవజ్రకఠిన మౌ వక్షంబుచేత - నురవడి హనుమంతుఁ డుదరి తాఁకుటయు
గరువలి సుడిఁ గొన్న కారాకువోలెఁ - దిర మేది ధృతి దూలి దిర్దిరఁ దిరిగి
మనుజుఁడై పొడసూపి మైనాకశిఖరి - యనిలనందనుఁ జూచి యర్థితోఁ బలికె.
"అనిలజ! నేను నీ కపకారి గాను - వనరాశిపంపున వచ్చితిఁ గాని
యమ్మహాత్ముఁడు నీకు నాతిథ్య మొసఁగు - పొమ్మన్న వచ్చితిఁ; బూర్వకాలమున .
పర్వతంబుల కెల్ల పక్షము ల్గలిగి - గర్వించి మెలఁగ నాఖండలుం డలిగి
పవిధార నొక్కటఁ బక్షము ల్డునుమఁ - బవనుఁడు మీతండ్రి పరికించి నన్ను
నవలీల నీలవణాంబుధిలోనఁ - గవియించి పక్షము ల్గాచి రక్షించెఁ
గాన మీవాఁడను గాని యన్యుఁడను - గాను; శీతాచలాగ్రణికుమారుండ1240
నేను మైనాకుండ నీవు నాయందుఁ - బూని యీఫలమూలములఁ దృప్తిఁ బొంది
బడలికలును బాసి పవనకుమార! - కడులావు మీఱ లంకాపురంబునకు
నరుగుము నీ” వన్న నమ్మహాబలుఁడు - "వెరవుగా దిప్పుడు విశ్రమించుటకు
జలనిధినడుమ నెచ్చట నిల్వ ననుచుఁ - జెలఁగి మున్ను ప్రతిజ్ఞ జేసినవాఁడ;
నిట రాముకార్యార్థ మేగుచున్నాఁడ;- నటుగాన నిల్వరా దద్రీశ! నాకు”
నని పాణితలమున నయ్యద్రిఁ దడవి - "యనఘాత్మ! నీపూజ లన్నియు వచ్చె,”
నని పల్కి పోవుచో ననిలనందనుని - ఘనశక్తి కమరులు కడుచోద్య మంది
నానావిధముల నానందించి రంత - మైనాకగిరి కింపుమై నాకవిభుఁడు
కనుఁగొని శ్రీరాముకార్యమై యేగు - హనుమంతునకుఁ బ్రియం బాచరించితివి;
యటుగాన నీకు నే నభయ మిచ్చితిని - ఇటు సుఖస్థితి నుండు మీ" వంచుఁ బలికె.1250
నప్పుడు గంధర్వు లమరులు మునులు - తప్పక యంజనాతనయుఁ జూచుచును
ఇతనిలా వెట్టిదో యెఱుఁగుద మనుచుఁ - జతురులై సురస నాఁ జను దేవదూత
బనిచిన రాక్షసభావంబు దాల్చి - యనిలసూనునకుఁ దా నడ్డమై పలికె.
"నీవార్ధిలో నుండి యే నిన్నుఁ గంటి - దైవయత్నంబునఁ దా నింక మంటి
అనిలజ! యాకొంటి నట నిటఁ జనక - మునుకొని నావక్త్రమున వచ్చి చొరుము
నీ" వనవుడు రామనృపుకార్యమునకుఁ - బోవుచున్నాఁడను పొలఁతి! రారాదు
ధరణీశుకార్య మంతయు నెఱవేర్చి - తిరిగి యేతెంచుచోఁ దీర్తు నీకోర్కి
పోయివచ్చెద నంత బొంకు గా” దనిన - నాయింతి కోపించి యటుఁ గ్రమ్మఁబలికె.
“జన నీను నినుఁ బట్టి చంపుదుఁ గాని” - యని నోరు దెఱచిన ననిలనందనుఁడు
తనమేనుఁ బెంచెను దశయోజనంబు - లినుమడిగాఁ బెంచె నింతి యాననము1260
ముప్పదియోజనంబులు పెంచె నాతఁ - డప్పుడు నలువది యదియును బెంచె
నొండొరు లిటు శతయోజనంబులుగ - దండిమైఁ బెంచిరి తనువు వక్త్రములు
నంత నాహనుమంతుఁ డసమానబుద్ధి - మంతుఁడై యంగుష్ఠమాత్రగాత్రమున
నతిసూక్ష్ముఁడై వచ్చి యాయింతివదన - మతిరయంబునఁ జొచ్చి యవలీల వెడలె
“ముడిగొన్న సంసారమోహబంధములు - విడఁదన్ని సుజ్ఞాని వెడలినమాడ్కి
వెడలి నీకోర్కి గావించితి నింక - కడలి దాఁటెద" నన్నఁ గపికులోత్తముని
బుద్ధి కెంతయు మెచ్చి పొగడుచుఁ "గార్య - సిద్ధి నీ కయ్యెడు శీఘ్రంబె" యనుచు
నట దివ్యవనితయై యాయింతి ప్రీతిఁ - బటుసత్త్వు ననిలజుఁ బరఁగ దీవించె.
నతఁ డంతఁ బ్రణమిల్లి యటఁ బోవుచుండ - నతిరయంబున వచ్చి యాతనిఁ గదిసి
యొలసి దేహచ్ఛాయ లొడిసి రాఁ దిగిచి - చెలఁగి జీవుల మ్రింగు సింహిక గదిసి1270
పదియోజనంబుల పరపును నూఱు - పదులయోజనములై పరఁగెడు నిడుపు
నగు మీన మాతని నలమి చేఁ బట్టి - తిగిచి మింగుచునుండ ధీరుఁడై యతఁడు
ప్రతికూలవాతూలపవనసంఘాత - హతుల నోడయుఁ బోలె నటుపోక నిలిచి
యెడద ఛాయగ్రాహి యిది యని తెలిసి - మడవక యటమీఁద మకరివక్త్రంబు
చొచ్చి వత్తు నటంచు సూచించినట్లు - అచ్చెరువంది యింద్రాదులు చూడఁ
గడుసూక్ష్మరూపుఁడై కదలక దాని - కడుపులోపలఁ జొచ్చి కడిమిపై వచ్చి
యాదుష్టరాక్షసి నబ్ధిలో వైచె - నాదట సురలెల్ల నానందమంది
వినుతించి వరపుష్పవృష్టులు గురియ - వననిధి నవలీల వడి దాఁటి పోయి
యాసమీరజుఁ డనాయాసంబుతోడ - నాసువేలాచలం బవలీల నెక్కె.
నని యాంధ్రభాష భాషాధీశవిభుఁడు - వినుతకావ్యాగమవిమలమానసుఁడు1280
పాలితాచారుం డపారధీశరధి - భూలోకనిధి గోనబుద్ధభూవిభుఁడు
తమతండ్రి విట్ఠలధరణిశుపేర - గమనీయగుణధైర్యకనకాద్రిపేర
బని బూని యరిగండభైరవుపేర - ఘనుపేర మీసరగండనిపేర
నాచంద్రతారార్కమై యొప్పు మిగిలి - భూచక్రమున నతిపూజ్యమై వెలయ
నసమానలలితశబ్దార్థసంగతుల - రసికమై చెలువొందు రామాయణంబు
పరఁగు నలంకారభావన ల్నిండఁ - గరమర్థిఁ గిష్కింధకాండంబుఁ జెప్పె.
కిష్కింధాకాండము సంపూర్ణము
————