భోజరాజీయము/చతుర్థాశ్వాసము
శ్రీ
భోజరాజీయము
చతుర్ధాశ్వాసము
| | శ్రీనాథ! సురక్షితనిఖి | 1 |
| వ. | అవధరింపుము. | |
| క. | ఆమహునకు నాత్రేయమ | 2 |
| ఆ. | 'ఇంద్రదత్తుఁ డానరేంద్రపుత్రునిఁ గొంచుఁ | 3 |
| వ. | అనిన సర్పటి యి ట్లనియె. న ట్లింద్రదత్తుండు రత్నమండను మనోరథంబు | 4 |
| చ. | అనవుడు సంతసించి విభుఁ డార్యులఁ బంపుడు, వార లేఁగి యి | 5 |
| చ. | అనిన నతండు నెమ్మనమునం దొగి మోదము ఖేదముం బెనల | 6 |
| వ. | అతం డక్కన్నియ జన్మించిననాఁ డప్పుడమిఱేఁడు వినంగ నెట్లు చెప్పె నట్ల | 7 |
| ఉ. | నందనరేంద్రనందనుఁడు నాయకుఁ డౌటకుఁ బుష్పగంధి త | 8 |
| క. | అని పల్కిన 'నిది యల్పపుఁ | 9 |
| ఆ. | మరలి పోయి నందధరణీశుతోడఁ జె | 10 |
| ఉ. | ఎక్కడి పుష్పగంధి, మఱి [1]యెక్కడి మత్సుఁతు డేమి గాఁగ నీ | 11 |
| చ. | అనవుడు రత్నమండనుఁ డనఁగశిలీముఖపాతభీతుఁడై | 12 |
| సీ. | ఆపద్మముఖిఁ బాసి యేపోఁడిమియు లేక | |
| ఆ. | [3]నడుము నడిఁకి యున్న నడుఁకునె బడె పెట్టు | 13 |
| చ. | అని కడుఁ దెంపు చేసి సుతుఁ డాడినమాటకు మాఱు పల్క నే | 14 |
| క. | 'ఓ విప్రవర్యులార! మ | 15 |
| ఉ. | కావున మాకు సేమ మగు కార్యము నేర్పడఁ జెప్పుఁ' డన్న నా | 16 |
| ఆ. | విప్రభక్తి గలఁడు వినుము నీతనయుఁ డా | |
| | మొనరఁ గలదు గాని మొండు గానేర దీ | 17 |
| వ. | అనిన నవ్విప్రోత్తములమాట తనకొడుకు బ్రతుకు వృద్దికిం బూఁటగా మైకొని | 18 |
| సీ. | పుణ్యనిర్మలజలంబులను సుస్నాతుఁడై | |
| ఆ. | కములు దనరఁ బూని కల్యాణచిహ్నలు | 19 |
| క. | ముందరఁ బురోహితుండు, పి | 20 |
| క. | భేరీజయఘంటాది మ | 21 |
| ఉ. | పౌరుల సాధువాదములు బాంధవకోటి ప్రమోదభాషలున్ | |
| | బేరణి యై దిగంతములఁ బిక్కటిలంగ నపారవైభవో | 22 |
| ఉ. | అప్పుడు బిట్టుబిళ్ళు విభుఁ డాతరుణిం గనుఁగొన్నఁ బువ్వుఁదే | 23 |
| వ. | మంగళాశీర్వాదపురస్సరంబుగా సుముహూర్తం బనుచు మౌహూర్తికుండు | 24 |
| ఉ. | కంగున ఘంటపైఁ గొడుపు గ్రక్కున వైచుచుఁ దూర్యనాదముల్ | 25 |
| ఉ. | అంతఁ బురోహితానుమతి నక్షతపాత్రలు సేరఁ దేర న | 26 |
| తే. | పొలఁతి ప్రాణేశుతలఁ బ్రాలు పోయునపుడు | 27 |
| క. | తలఁబ్రాలు వోయుచో నవి | 28 |
| క. | గుణమణియుత యగుసతిల | 29 |
| చ. | అతనునిఁ గెల్తు నీసతి సహస్థితి గల్గిన వంచునో, పురా | 30 |
| వ. | ఇవ్విధంబున నప్పల్లవపాణిం బాణిగ్రహణంబు చేసి శచీసమన్వితుం డగు | 31 |
| తే. | నేఁటిపట్టునఁ బగ లింత నిడివి యైన | 32 |
| క. | దంపతుల రాగరసముల | 33 |
| వ. | తదనంతర సమయంబున. | 34 |
| చ. | జలజభవాండ మొప్పెఁ గలశంబువిధంబున, నందులోన ను | 35 |
| క. | ఆరాత్రి పుష్పగంధికి | 36 |
| సీ. | జలజాక్షి దన్ను నెచ్చెలులు పానుపుమీఁద | |
| | సెజ్జకు వచ్చియుఁ జెలులు నవ్వెద రని | |
| తే. | దనువు పులకింప నధరామృతంబు గ్రోలి | 37 |
| ఆ. | ప్రధమరతమునందుఁ బంచసాయకతంత్ర | 38 |
| ఆ. | బాహ్యరతులఁ దొలుత బాలకి గరఁగించి | 39 |
| వ. | ఇట్లు లబ్ధమనోరథుండై యా రత్నమండనుండు కతిపయదిసంబులకు సంపాతి | 40 |
| క. | మారుఁడు రమ్యారామవి | 41 |
| ఉ. | క్రూరపుఁ జూపులు న్నిడుదకోఱలు నుగ్రపుమోము నెత్తుటం | 42 |
| చ. | ఉరుధరణీజశాఖపయి నుండి ఘనధ్వనిఁ దన్నుఁ బిల్వ సుం | 43 |
| ఆ. | ఆలతాంగిఁ బెండ్లియాడి తొమ్మిది ప్రొద్దు | 44 |
| క. | అని కొండొక చింతింపఁగ | 45 |
| వ. | ఇట్లు నెట్టుకొని పిల్చుచున్న బ్రహ్మరాక్షసునకు ధైర్యగుణమండనుం డగు | 46 |
| సీ. | 'ఏను బోయినజాడ యెఱుఁగక నాతల్లి | |
| ఆ. | పుష్పగంధి యెంత పొగులునో యేఁ బోయి | 47 |
| తే. | 'అవుర పులిచేతఁ జిక్కిన యతఁడు విడిచి | 48 |
| క. | అది గాక నీవు చని వ | 49 |
| చ. | అనవుడు 'నోమహాత్మ! యిటు లాడఁగనేటికి నీదు సమ్ముఖం | 50 |
| ఉ. | కావున నాకు బొంకు పలుకం బని లేదు, వృధా వినాశమై | 51 |
| క. | ప్రత్యయపరిపాలకుఁ డగు | 52 |
| వ. | అనిన నతం డతని కి ట్లనియె. | 53 |
| క. | 'మనుజుఁడ, సత్సంగతి గల | |
| | మును తిర్యగ్జాతి యనం | 54 |
| క. | అనవుడు 'నాకథ యెట్టిది | 55 |
గోవ్యాఘ్రముల కథ
| సీ. | ఒకవిప్రవర్యుని హోమధేనువు నిత్య | |
| తే. | నిట్టిగోరత్న మొక్కనాఁ డేకతంబ | 56 |
| క. | కళవళము లేక 'యోహో | 57 |
| క. | అనినఁ బులి గోవుపై నె | 58 |
| చ. | పులి యటె, దీపనాసలము పొంగున మ్రోఁగుచు నున్కి యట్టె, యి | 59 |
| వ. | ఇట్లు నిల్చి యప్పుండరీకం బాధేనువున కిట్లను 'నామిషార్థినై వచ్చు నన్నిట్లు | 60 |
| చ. | మును మునుఁ బుట్టె నాకు నొక ముద్దులపట్టి, యతండు పుట్టి యే | 61 |
| వ. | అని పల్కుచుఁ దనలో ని ట్లని విచారించు. | 62 |
| క. | 'రేపు చను గుడిపి వచ్చితి | 63 |
| | ఏ నఱ్ఱు నాకు నుండఁగఁ | 64 |
| సీ. | నన్నుఁ గానక పోయి నాపుత్రుఁ డేయావు | |
| ఆ. | దిరిగి తిరిగి యధికదీనవక్త్రముతోడఁ | 65 |
| వ. | అంతఁ దన యంతరంగం బంత యెఱింగిన నప్పులి సంశయించునో యను | 66 |
| ఉ. | గుమ్మెడుపాల నాసుతునకుం బరితృప్తిజనించుఁ గాని మాం | 67 |
| చ. | అనవుడుఁ బుండరీక మపహాస్యము చేసి 'యి దేమి గోవ! యి | 68 |
| ఆ. | గుండె నిమురుకొనుచుఁ గొడుకుపాలికి నేఁగి | 69 |
| వ. | అనిన నప్పుండరీకంబునకు వివేకంబు లేదు గదే యని శోకంబు నొందుచు | 70 |
| క. | ఒక యితిహాసము చెప్పెద | 71 |
| వ. | అయ్యితిహాసం బెట్టి దనిన మగధదేశంబునందు [5]నంభీరుం డనునొక్క | 72 |
| చ. | సదమలయుక్తిఁ జేసి గురుసన్నిధిఁ బావకలోముఁ డోలిఁ బ్రాఁ | 73 |
| క. | అతని సహోదరి యగు న | 74 |
| సీ. | నూఁగారుఁదీఁగెకు నూతనావాలమై | |
| తే. | గురుతనూజుండు మనమునఁ గోర్కి నిగుడఁ | |
| | వనిత నేకాంతమందిరంబునకుఁ దెచ్చి | 75 |
| చ. | ఇటు తగు నయ్య విప్రుఁడ వహీనగుణాఢ్యుఁడ వీవు, నీకు నే | 76 |
| క. | పడతికిఁ గన్యాధర్మం | 77 |
| ఉ. | కావున వీవు న న్గదియఁ గారణ మేమి తొలంగు' మన్న నా | 78 |
| చ. | 'తలకల మంచివాఁడవు గదా గురుపుత్రుఁడ వంచు నిన్ను నోఁ | 79 |
| చ. | అని కడుఁ దూలపోఁ బలుక నగ్గురుపుత్రుఁడు మూర్ఛ నొంది మే | 80 |
| క. | 'అక్కట నాగురుపుత్రుం | 81 |
| క. | గురుపత్నిఁ జంద్రుఁ డమ్ముని | |
| | శరుఁ డోడరేవుపడఁతిని | 82 |
| తే. | నాకుఁగా నీతఁ డిటు మరణంబు నొందె | 83 |
| వ. | నని చింతించి యొక్క యుపాయంబు [6]గాంచి. | 84 |
| క. | తొడ చఱచి పేరఁ బిల్చుచు | 85 |
| క. | 'అనఘా! యిది యెంతటి పని, | 86 |
| క. | నవ్వితి వై నను గాకే | 87 |
| చ. | అనిన నతండు “నావలన నాదరణంబు తలంచియిట్లు [7]పే | 88 |
| క. | ఏ నొక్కటి నిను వేఁడెద | 89 |
| వ. | అనిన నవ్విప్రుండు దమకించి. | 90 |
| క. | ‘ధన మైనఁ బ్రాణమైనను | 91 |
| క. | ధన మడుగఁ బ్రాణ మడుగన్ | 92 |
| చ. | అనుటయు 'బాపు బాపు నను నాసలపా లొనరించి నెమ్మదిం | 93 |
| చ. | అది యటులుండె నీ విచటి కప్పుడు వచ్చెద నంటి వౌ, నినుం | 94 |
| క. | యాదృచ్ఛికసురతంబును, | 95 |
| క. | ఈవేళఁ దప్పిపోయిన | 96 |
| సీ. | ' నా రాక సిద్ధమ్ము నమ్మునీ,' వని పెక్కు | |
| | 'విను మిదె యామ్నాయవిదుఁ డైనవిప్రుఁడు | |
| తే. | యరిగె రాజపుత్రి మరుసాయకము గుఱిఁ | 97 |
| వ. | అంత నయ్యంతికిం దంత్రి యను రాజకుమారుండు వరుండై ప్రధమసంగ | 98 |
| ఆ. | ఆనృపాలపుత్రి యాదటఁ గై సేసి | 99 |
| చ. | మదిఁ దలపోసి 'యాగురుకుమారునితో నలనాఁడు మత్పతిం | 100 |
| సీ. | విప్రుపాలికిఁ బోయి వేగ వచ్చెద నన్న | |
| | పతితోన చెప్పి యీపని యొనర్చెద నన్న | |
| ఆ. | ధర్మసూక్ష్మ మెవ్విధము దుర్బలప్రబ | 101 |
| వ. | అని డోలాయమానమానస యగుచు నమ్మానవతి ధర్మస్థితికిం బతియనుమతియ | 102 |
| తే. | అంత నయ్యింతి తన యంతరంగమందు | 103 |
| ఉ. | చెప్పఁగ జూచి సిగ్గువడుఁ జెప్పఁగఁ, జెప్పకయున్నఁ దీర, దేఁ | 104 |
| క. | అప్పడఁతి యివ్విధంబున | 105 |
| ఆ. | అట్ల కాదె ముగ్ధ యటె, క్రొత్తపెండిలి | 106 |
| క. | అవి యన్నింటిని మిగులదె | |
| | భవిచారము పతియెదురన | 107 |
| వ. | ఇట్లు విచారించి యెట్టకేలకుఁ దెంపుచేసి యజ్జనపతికి సాష్టాంగనమస్కారంబు | 108 |
| సీ. | సుదతి కన్యాత్వవిచ్యుతి పొందు టపకీర్తి | |
| తే. | నింక నిటమీఁద నీచిత్త మెట్టులుండె | 109 |
| క. | అతివలు సాహసకర్మణు, | 110 |
| క. | ఎఱిఁగి యెఱిఁగి యొరుపాలికిఁ | 111 |
| క. | ఎయ్యది కర్తవ్య మొకో | 112 |
| చ. | అని తలపోయుభర్తకుఁ బ్రియంబున ని ట్లను 'నింత నీమనం | 113 |
| క. | ధన మెల్లఁ బొలియునంతటి | 114 |
| క. | తొల్లి హరిశ్చంద్రమహీ | 115 |
| వ. | అది యట్లుండె నింక నొక్క విశేషంబు. | 116 |
| క. | అతివలమాయలు పెక్కులు | |
| | పతిభక్తివిరతలగు న | 117 |
| క. | పతి దన కేడుగడయ గాఁ | 118 |
| వ. | ఇట్లు నడవక. | 119 |
| చ. | పెనిమిటిఁ దిట్టుచున్ సతులఁ బ్రేల్చుచుఁ బండులు గీటుకొంచు స | 120 |
| చ. | తన కడుపార ము న్గుడిచి తా నొకనాఁడును గూటిపొంతఁబో | 121 |
| ఆ. | భాండశుద్ధి లేక పరగ దేవాతిధి | 122 |
| క. | కావునఁ బురుషుల కెందును | 123 |
| ఆ. | అధిప నానిమిత్తమై నీకుఁ బాపంబు | 124 |
| చ. | అనవుడుఁ బాపభీతుఁ డగు నానరనాథుఁడు నాతిఁ జూచి 'నీ | 125 |
| చ. | అనిమిషకన్యయో దితిసుతాన్వయకన్యయొ వీడు చూడవ | 126 |
| వ. | భయంకరాకారుఁ డగు నొక్క రాక్షసుండు రాచవీథి నన్నాతికిఁ బొడసూపిన. | 127 |
| క. | ఆరాక్షసుఁ గన్గొనియును | 128 |
| క. | వెఱఁగు పడి యెట్లొకో యిటు | 129 |
| ఉ. | పట్టిన నేమియుం దిగులుపాటు మదిం బొరయంగ నీక యా | 130 |
| ఆ. | అనిన నాతఁ డప్పు డమ్ముగ్ధపలుకు వి | 131 |
| ఉ. | ఎవ్వరిదాన వీవు? కుల మెయ్యది? యెయ్యది నీదు పేరు? నీ | |
| | వెవ్వరుఁ గానకుండ వెస నేఁగెదు? నా కెఱిఁగింపు' మన్నఁ దా | 132 |
| సీ. | మాతండ్రి యంభీరుఁ, డాతని సతియైన | |
| ఆ. | భర్తచే ననుజ్ఞ పడసి యిప్పుడు వానిఁ | 133 |
| ఉ. | ఎక్కడి పేదపాఱుఁ డిల, నెక్కడి నీ పరిభాష. నేఁడు ని | 134 |
| వ. | అనిన విని బెదరు గదురని మదితో నమ్ముదిత యాయదయహృదయున కి ట్లనియె. | 135 |
| తే. | 'కడఁగి యుదరాగ్ని యార్చుటకంటె నెక్కు | 136 |
| ఉ. | నావుడు 'మేలు మే లబల న న్నిట వెఱ్ఱులఁ బెట్టి నెమ్మదిం | 137 |
| క. | అని దనుజుఁడు ధట్టించిన | 138 |
| క. | ఆరయఁ బెద్దలు దుష్టా | 139 |
| ఉ. | ఆతనిపాలి కేఁగి యనృతాహ్వయదోషముఁ బొందకుండ సం | 140 |
| చ. | అనవుడు దైత్యుఁ డి ట్లనియె 'నాడినయట్టుల చేయువారలుం, | 141 |
| ఆ. | అట్టిమనుజు లుర్విఁ బుట్టరు, పుట్టిర | 142 |
| వ. | కావున సూనృతవ్రతనిరతు లగుట దుర్లభం బదియును గాక. | 143 |
| క. | బొంకుల కెల్లను మూలము | 144 |
| వ. | అనినం జిఱునవ్వు నవ్వుచు నవ్వనిత యి ట్లనియె. | 145 |
| చ. | ఒక ఘటికాద్వయంబు పని కూరక యింత విచార మేల?యిం | 146 |
| వ. | అనిన నమ్మగువకు రక్కసుందు వెక్కసపడి యి ట్లనియె. | 147 |
| క. | 'నడిరేయి నిదురముంపున | 148 |
| చ. | అనవుడు నట్ల కాక యని యాసతి విప్రునియింటి కేఁగి య | 149 |
| క. | 'విను మెఱిఁగి యెఱిఁగి నీవి | 150 |
| చ. | అనవుడు నద్దిరన్న మగనాలవు రాజతనూజ వీవు మ | 151 |
| క. | కులహానియుఁ గులవృద్ధియుఁ | 152 |
| చ. | అనవుడు నవ్వధూటి హృదయంబునఁ గొండొక లజ్జ నొంది యీ | |
| | డినఁ దగ దంచు ని ట్లనియె 'డెందము చందము నీకు నెటొకో | 153 |
| క. | ఎఱుఁగనివారి యెదురఁ బలె | 154 |
| సీ. | సన్న్యస్తచిత్తుల సంసర్గఁ గరకకా | |
| ఆ. | యూర కేల నన్నుఁ జేర వింతవిరక్తి | 155 |
| క. | అటు గాక దుష్టనిగ్రహ | 156 |
| క. | వెఱవకు మత్ప్రియునకు ని | 157 |
| ఉ. | నావుడు నాద్విజుండు 'మును నా కటు చేసినబాస దప్ప కి | |
| | నేవిధిఁ ద్రోచువాడఁ బరమేశ్వర! మారవికార మెత్తి యా | 158 |
| చ. | అనుచు నృపాలపుత్రి వదనాబ్జము గారవ మొప్పఁ జూచి 'మ | 159 |
| క. | నీ పంతము చెల్లించితి | 160 |
| క. | అని దీవించిన నవ్వుచు | 161 |
| వ. | అట్లు చనుదెంచిన యారాజపుత్రి నిర్వికారభావంబు నిరీక్షించి యారాక్షసుం | 162 |
| ఆ. | 'తావి గొనని పుష్పదామంబువిధమునఁ | 163 |
| క. | ఇతరు లెఱింగినఁ దిరిగితొ, | 164 |
| వ. | అనిన నయ్యసురకు నబ్బిసరుహనేత్ర యి ట్లను 'నీ విప్పుడు చెప్పినయంత | 165 |
| తే. | ఇంకఁ దడవు సేయ నేటికి నసురేంద్ర! | 166 |
| క. | నిలిచిన గని వెఱ గందుచుఁ | 167 |
| ఉ. | చంపితిఁ బెక్కుజంతువులఁ జాన! భవత్సము లైన సత్యవా | 168 |
| వ. | ఇట్లు వ్రాలిన. | 169 |
| క. | 'అన్నన్న! యేల యిటువలె | 170 |
| క. | ఎత్తిన లేచి కరద్వయ | 171 |
| క. | విను నీ సూనృతనిష్ఠయు, | 172 |
| వ. | కావున నాకు ధర్మోపదేశంబు చేసి పురాకృత దుష్కృతంబులకు నిష్కృతి | |
| | చేత నైనను నుపదేశంబు గొనుము "శరీర మాద్యం ఖలు ధర్మసాధనం” | 183 |
| క. | రక్కసు లెక్కడ ధర్మం | 184 |
| క. | అది గాక ధర్మమార్గము | 185 |
| ఉ. | బొంకకు మెన్నఁడున్ దనుజపుంగవ! శాంతివహించి యుండు, మే | 186 |
| ఉ. | నెమ్మది నుండు, నీకు నిది నేమ, మిహంబుఁ బరంబుఁ గోరువా | 187 |
| క. | హరిభక్తివిరహితుం డగు | 188 |
| వ. | తొల్లి ప్రహ్లాద విభీషణాదు లగు నసురపుంగవులు హరిభక్తినిరతు లగుటంజేసి | |
| | సాత్త్వికగుణంబు ప్రధానం బగుఁ గాని కులంబు ప్రధానంబు గా దిది పరమ | 179 |
| క. | నీకంటెఁ బరము లేదు వి | 180 |
| క. | నినుఁ దలఁప నెల్లదురితము | 181 |
| క. | కోరికల కెల్ల నెక్కుడు | 182 |
| చ. | అని కొనియాడుదంపతుల కాజగదేకగురుండు ప్రీతి ని | 183 |
| ఉ. | వేఁడిన 'నల్ల కాక పృథివిం జిరకాల మభీష్టసౌఖ్యముల్ | |
| | వేఁడివెలుంగు లోలిఁ బదివేలసహస్రము లున్నభంగి నె | 184 |
| క. | ఆరమణీరమణులు నిం | 185 |
| ఉ. | కావున సత్యవాక్యము జగంబున నెక్కువ యండ్రు సర్వధ | 186 |
| చ. | గొనకొని బ్రహ్మరాక్షసునకున్ మనుజేశ్వరనందనుండు చే | 187 |
| ఆ. | 'ఇంత యొప్పు నయ్య! యితిహాసచాతురి | 188 |
| వ. | అని కొనియాడి 'తదనంతర కథాప్రసంగం బెట్టి' దని యడిగిన. | 189 |
| ఉ. | కారణసింహవక్త్ర! యలికస్థితచారునిమీలితాక్ష! శృం | 190 |
| క. | అద్వంద్వ! యప్రతర్క్య! జ | 191 |
| తోటకవృత్తము. | ధరణీధర! నిర్జితదైత్యవరా! | 192 |
గద్యము
ఇది వాణీవరప్రసాదలబ్ధవాగ్విభవ తిక్కనామాత్యసంభవ
సుకవిజనవిధేయ అనంతయ నామధేయ ప్రణీతంబైన
భోజరాజీయంబను కావ్యంబునందుఁ
జతుర్థాశ్వాసము