బ్రహ్మానందము/శష్పవిజయము

by తెనాలి రామకృష్ణుడు

శ్రీరస్తు

శష్పవిజయము

క.⁠

‘శ్రీకంఠుని తలమీఁదను కూకొంటివి మురికితొత్త!’ కూకోనఁటవే నీ కెట్లు మేనుజిక్కెను పూకా! యనుసతుల మెచ్చు పురుషుఁ దలంతున్.

⁠

ఆ.⁠

గంగచన్ను లంటఁగా చేయి నెత్తంగ లోన చంకయీఁకె లూని పట్టి లాగు గౌరి నెంతు, వేగ దానిని తూలఁ గనరు విభుని మెచ్చు గంగఁ దలఁతు.

⁠

ఆ.⁠

‘పట్టుపట్టు మంచు పదిమంది నైనను దెంగఁగలవె? దూలఁ దీర్పఁగలవె? విడువ వేల నున్నపడతుల?’ నను రాధ మాట కులుకు హరిని మదిఁ దలంతు.

⁠

క.⁠

‘బాలా నీ చనుగొండలు వాలుటకున్ గారణంబు వచియింపు’ మనన్ ‘మూలమునఁ బట్టి త్రవ్వఁగ కూలవె?’ యను నట్టి రాధకు న్నుతిఁజేతున్.

⁠

ఆ.⁠

‘జపతపాలచేత సర్వకాలంబులు మసలువాని కింట మంచ మేల? నల్లు లెక్కుటకునొ! నా కొఱకో?’ యని వాణి పలుక, నేడ్చు బ్రహ్మఁ గొలుతు.

⁠

ఆ.⁠

‘అబల! యింట నీవు నరగడి యైనను మెలఁగ వెట్లు కూడగలుగుదు’ నన

⁠

⁠

‘పప్పవెల్లఁ బెట్టి పడుకొందు నీ కొఱ’ కంచు దెప్పు వాణి నాశ్రయింతు.

⁠

సీ.⁠

వ్యాసుని నోటిలో పా సొకింత విదిల్చి                వాల్మీకి కందులో భాగ మిచ్చి కాళిదాసుం డుంచుకాంతను పడదెంగి                భోజునినోట నామొడ్డ పెట్టి శ్రీహర్షునిల్లాలిసిండ బ్రద్దలు చేసి                దండిచేతకి నాదుదండ మిచ్చి భవభూతితల్లిని పలుమార్లు విషయించి                మాఘుపెద్దత్తకు మచ్చికపడి

⁠

తే.⁠

నన్నయాభిఖ్యుసతిగొల్లి నలఁగదెంగి తిక్కకవియాలి చనుమొన ల్నొక్కి నొక్కి శష్పవిజయంబుఁ జెప్పెద చదువువారి కేకదంతుండు నిచ్చుత నింత బొచ్చు.

⁠

⁠

ఈపద్యమునకుఁ బాఠబేధ మీవిధముగాఁ బ్రచారములో నున్నది.

⁠

సీ.⁠

ముందుగా వాల్మీకి ముసలితొప్పెకు మ్రొక్కి                వ్యాసునిశిశ్నంపాసు కడిగి భట్టమయూరునివట్టలు పూజించి                శివభద్రునాతులు చిక్కుదీసి భవభూతి మొదలైన బహుగ్రంథకారుల                వృషణాలపొక్కుల వెదకి చితిపి కాళిదాసునిపింగుఁ గౌఁగిట గదియించి                మొల్లగొల్లికి నాదు చుల్లఁ జూపి

⁠

తే.⁠

మూర్తికవినోట గాడిదమొడ్డఁ బెట్టి పెద్దనార్యునిగుద్దకు పేడు కొట్టి చెప్పెదను శష్పవిషయమ్ము చిత్తగింపుఁ డేకదంతుండు మీ కిచ్చు నింతబొచ్చు.

⁠

చ.⁠

ఒకనికవిత్వము న్వినుచు నూరక యుండను, నాకవిత్వ మం దొక రొకతప్పు దిద్దు నెడ నూకొని చూడను, రంపకత్తితో సిక మొద లంటఁ గోసెదను, చెప్పునఁ గొట్టెద, మోము దన్నెదన్, పకపక నవ్వి వూసెద, నపండితునోటను మొడ్డ వెట్టెదన్.

⁠

వ.⁠

సకలాభ్యుదయపరంపరాభివృద్ధిగా నా యొనర్పంబోవు శష్పవిజయంబునకుఁ గథావిధానం బెట్టిదనిన.

⁠

తే.⁠

అనుఁగుఁదమ్మునితో రాము డడవియందు నున్న, వాల్మీకి చనుదెంచి, యో నృపాల చంద్రమా! యన రాముఁడు సరగ వాని నమితవిధులను బూజించి యనియె నిట్లు.

⁠

క.⁠

మునివర! నా కొకసంగతి వినుపింపగవలెను సురులు వేడుకతో దే నిని గొనివచ్చిరి భూమికి ననయము భూసురు లటంచు ననుచుంద్రుకదా.

⁠

క.⁠

అన విని నవ్వుచు రాముని గనుఁగొని వచియించె నిటుల, కౌసల్యసుతా! వినవయ్య తగినసంగతి వినియుంటిని నేను తొల్లి వివిధంబులుగాన్.

⁠

క.⁠

పెనమునగల నూనెను వేఁ గినబూరెవిధాన వార్ధికిన్ మధ్యముగాఁ గనుపట్టు లంక యయ్యది ఘనద్వీపం బందు రాదికవిభాంచోతుల్.

⁠

ఆ.⁠

వాళ్ళతల్లిదెంగ వర్ణించి యున్నారు యింక నింత యైన శంక లేక మగుడ దాని నేల మఱిమఱి వర్ణింప చదువువారి కక్కజంబు గొలుప?

⁠

ఆ.⁠

ఐనఁ గొంతవఱకు నైనను వర్ణింప కుందు నేని కవులు మందుఁ డంచుఁ దిట్టఁగలరు, గాన నట్టి యా లంకను బొగడ ధాత యైనఁ దగఁడు తగఁడు.

⁠

తే.⁠

శుక్రుఁడును మున్ను గల్గు నసురులు విశ్వ కర్మదరి కేగి వానియీకెలను చిక్కుఁ దీయఁగా నెట్టకేలకు దివ్య మైన పట్టణము గట్టి లంక నాఁ బెట్టెఁబేరు.

⁠

తే.⁠

మట్టుగలకాంతలను పసిపట్టె నేని ముప్పతిప్పలఁ బెట్టుచు తొప్పె దూర్చి రక్త మొల్కుచు నుండగా రతికిఁ దార్చి దంపి విడిచెడి ఘోటకతతులు గలవు.

⁠

తే.⁠

అచ్చటియేన్గులు విషయించు నపుడు కాళ్ళ క్రింద నున్నట్టి కొండలు కెడలి నలిగి పిండిగా రాలి వారిధి నుండ దాని నిసుక యంచును బల్కుదు రెల్లవారు.

⁠

తే.⁠

పట్టణము స్వర్ణమయ మౌచు భాసిలంగ మేడలనుగూడ వర్ణించ నేడ, మాదు పద్యమును బాడుగా నేల, బాగు బాగు భవనములుగూడ నట్టి వై వన్నె కెక్కు.

⁠

తే.⁠

అచటఁ గలపూలవనముల యందు గల్గు పూవు లెల్లను రక్కసిపూవుఁబోండ్లు పూకులం దోఁపుకుందురు పుళ్ళు మాన నైనచో వానిఁ బొగడ నెవ్వానితరము.

⁠

తే.⁠

లంకఁ గలరాక్షసులయొక్కబింక మైన మేఢ్రములు పోఁకమానుల మించి యుండ

⁠

⁠

వారియాకారముల నేల వర్ణనంబుఁ జేయవలె ప్రాజ్ఞు లెల్ల రిస్సీ యనంగ.

⁠

సీ.⁠

గడ్డికుప్పలఁబోల గలయట్టి చన్నులు                కరిగర్భములవంటి గర్భములును బండిచక్రము లట్ల భాసిల్లు పిఱుఁదులు                గాన్గులం బోలిన కంఠములును ఆదికూర్మముఁ బోలినట్టి పాదంబులు                మందరగిరివంటి మధ్యమములు బారలతోఁ గొల్వనేరని యూరులు                జగతిలో లే వట్టి జంఘములును

⁠

తే.⁠

గల్గుకాంతల పూకులఁ గల్గి నట్టి వెండ్రుకల దీర్ఘముం జెప్ప వేధ తరమె? యల త్రికోణపుబిలముల యావరణలు లోతులం గన్నఁ గన్పట్టు నూతులవలె.

⁠

తే.⁠

ఎట్టిచెలి యైన తనకొంగు నెత్తి యుచ్చఁ బోయ నయ్యది యొకక్రోసు పొడవు బడును పురుషులుంగూడ నట్టులే పోతురేని మించుపో యంతకంటెను కొంచె మంత.

⁠

తే.⁠

పంగలం జాపి ‘రా దెంగు దెంగు’ మంచు కొంగు లెగ దీసి యాపురి కోమలాంగు లంగడులలోనఁ దిరుగుదు రనుదినంబు దొరకు మేఢ్రంబు లెల్లను దోఁపుకొంచు.

⁠

తే.⁠

పురిని గల రాక్షసులు మేఢ్రములను జూచి కొట్టునెడ తాళవృక్షముల్ గూడ నేల పడుచు నుండుచు కాంతలు ప్రక్కఁ జేరి దోఁపుకొందురు పూకుల లోపలగను.

⁠

తే.⁠

అట్టి లంకాపురిని గల్గు నట్టి దివ్య భవనములలోన నొకమహాభవనమందు వెన్కసావడిప్రక్కను పెద్దపూల తోఁటలో కుంభకర్ణుఁడు తూఁగి యుండె.

⁠

సీ.⁠

ముకురంధ్రములనుండి పోయివచ్చుచు నున్న                గాలిచే తరువులు గదలుచుండ తొడలలో తామరమడిఁ బారగోఁకగా                రజము కుప్పులు గాక రాలుచుండ అప్పు డప్పుడు పిత్తినట్టి యాపిత్తులు                గర్జనంబులబాఁతిగా నదింప కనుఁగొలంకులనుండి కాఱెడు పుసినీరు                ముద్దముద్దలు గట్టి పులియుచుండ

⁠

తే.⁠

నావులించిన భూతము లవలఁ బాఱ నొత్తిగిల్లిన మృగములు సత్తువేది ప్రక్కలం బడి మ్రగ్గ నపారమైన నిద్రలో నుండె యా రజనీచరుండు.

⁠

తే.⁠

తనదు కులకాంత మిక్కిలి తత్తరమున పూకుపై నీఁకె లన్నియు బుగ్గితోడఁ దీసికొని ముట్టుస్నానంబు చేసి తగిన భూషలం దొడిగియుఁ దాల్చె పుట్ట మొకటి.

⁠

తే.⁠

పుట్టమును గట్టి నుదుటను బొట్టు వెట్టి వేఁచి యుంచిన మాంసంబు వేఁడి దింత నంజుకొంచును చల్దియన్నమును గుడిచి మట్టమధ్యాహ్నమున రతి మనసు కల్గి.

⁠

సీ.⁠

పట్టినొక్కుము చళ్ళు గట్టిగా చేతుల                నంచు ఱైకను సడలించినట్టు

⁠

⁠

ముద్దుబెట్టుమ బుగ్గ మోహంబు రేఁగఁగా                నంచును మూతి కందించునట్లు కౌఁగలించుము మేను కసిదీఱిపోయెడు                పగిది నంచును ముందు పడినయట్లు దూర్పు మిందున మొడ్డ దూల తీఱెడు రీతి                వే యని పూ కెళ్ళబెట్టినట్లు

⁠

తే.⁠

స్వప్నముం గనె పాపము స్వచ్ఛ మైన కోటగుమ్మంబులా గున్న కొమ్మయోని కన్నులారంగఁ గాంచిన కారణమున మెదలె నాకుంభకర్ణునిమేఢ్ర మంత.

⁠

తే.⁠

మెదలి యేతము వలె లేచి మిన్ను ముట్టె నేరు వర్ణింపనేర్తురు యెత్తు చుట్టు కొలత యిది యేమి యనుచును దలఁచి స్వర్గ వాసు లెల్లరు దేవేంద్రుపాలి కేగి.

⁠

క.⁠

దేవా యేమని తెల్పుదు మీ వీట న దేమొ గాని యేర్పడె దానిన్ భావింపఁగ నిర్భేద్యము రావలె నని వారు వాని రావింపంగన్.

⁠

తే.⁠

ఇంద్రుఁ డైరావతము నెక్కి యింపు గులుక కుంభకర్ణునిమేఢ్రంపుగుండుఁ జూచి క్షణములో బుట్టె నిది యేమొ స్వాంతమునకు బోధపడకుండె నని తాను బోయె వేగ.

⁠

తే.⁠

మనబృహస్పతి యెఱుఁగు నీ మాయ వాని బిలువ నంపింతు నని యెంచి పిలువ నంపె భటుల కొందఱ వా రేగి వాసవుండు తమకొఱకు మమ్ముఁ బంపె నో తాపసేంద్ర!

⁠

క.⁠

అని పలుకఁగ విని యాతఁడు మనమున సంతోష మంది ‘మానిని! నే నిం ద్రునిఁ జూడఁ బోవవలె, నీ తనిఁ జూడుమ ప్రీతి’ నని సుధానిధిఁ జూపెన్.

⁠

తే.⁠

‘ఎచటి కేగిన నీతని నేల నాకు నొప్పఁ జెప్పెద రొక మీకె యుండె నొక్కొ వీనిపైఁ బ్రీతి నే లేని దానివలెను గానుపించెదనే మీదు కన్నులకును?’

⁠

క.⁠

అని వానితోఁడ బలికిన విని యంత నతండు జరుగువిధు లరయుటలో మునిఁగికొనియుండ తారా వనితామణి యాత్మ నిటుల భావించుకొనున్.

⁠

తే.⁠

పోవఁ డింకేల నీ ముదిముండకొడుకు జాము గా వచ్చె పిలుపంది జాగుసేయు చుండె నని, పోనిలే యని సోగకనులు చందురునిమీఁదఁ బఱపె నా చంద్రవదన.

⁠

తే.⁠

‘గురువుగా రేగుచున్నారు గురుని పనులు బడియె నీ తలపైన నీ భార మెట్లు మోసెదవొ’ యంచు దరిజేరి ముద్దు బెట్టి తారకారాజు నా తార తాఱితాఱి.

⁠

తే.⁠

తారకారాజవా నీవు తార నేను మనలమాత్రమె యుంచి తాఁ జనును కాదె భయముచేతను నిద్దుర బట్ట దిఁకను నీవునుంగూడ నా వంటి నియతిఁ గొనుము.

⁠

తే.⁠

పాడువేదమ్ము లెల్లను బఠన చేసి చక్కఁదనములగొంతుక చక్కఁదనము

⁠

⁠

బాడుజేయుచు నుంటివి, పాట నీకు నేర్పెదను గాన నా యొద్దనే పరుండు.

⁠

తే.⁠

అపరకర్మంబులను జేయునట్టివేద మేల చదివెదు, ఛీ! నాకు చాలకష్ట మట్టివేదము విందు వహా! యి దేమొ కాంచఁగూడదె మఱి కొన్నిగ్రంథములను?

⁠

తే.⁠

ఒడుగు చేయింతువో చిన్నిబుడుతవాని కహహ! పెండిలి చేయింప నరుగువాఁడ వా? వచింపుము యేటి కీ పాడువేద మెవరు బోధించి రయ్య నీ కిది వృథాగ.

⁠

తే.⁠

క్రొత్తవారలు దీనిని గొప్పగాను భావనలు చేయుచుందురు ప్రాఁతవడ్డ విసుగుకొందురు, పరు లేరు వినిన మెత్తు రక్కటా! కైత గాన మాహావరింపు.

⁠

తే.⁠

కవన మల్లుట నేర్పెదఁ గాక యున్న వీణె నేర్పెద సంగీతవిధులలోన బ్రాజ్ఞునిగఁ జేతు నేర్చుకో, పాడువేద మెవరు వత్తురు? దానియ దేమి ఘనత?

⁠

తే.⁠

కవన మల్లిన సంగీతకళ యెఱిఁగిన పరులు కొనియాడుచుందురు పట్టుపట్టి కామినులు నీదు కూటమికై దలంతు రయ్యయో? వేద మేల నీ యందమునకు.

⁠

తే.⁠

చదివితివి కావ్యములు కొన్న చాల వఱకు శాస్త్రములఁ జూచినావు రసమ్ము లెల్ల నేర్చితివి, గాన కవనము నేర్పె దేను తాతతో మైత్రి మాని పెత్తనముఁ బూను.

⁠

తే.⁠

తాత పెండిలిఁ జేయఁగా తరలు నపుడు పోయెదవె నీవు, బియ్యపుమూట మోయ, చదువుచుంటివి వేదముల్ చాలు చాలు, వేద మెటువంటిదె వినలేదు నీవు.

⁠

తే.⁠

భార్యపై రోఁతఁ బుట్టించు, భార్య యైన పతిని మెచ్చని యట్లు చేడ్పరచు, పరుల కాంత నైనను మోహింపఁ గడఁగె నేని వలవ ననిపించు వేదమ్ము వాస్తవమ్ము.

⁠

తే.⁠

ముష్టి నెత్తించు తుదకు సంతుష్టిఁ ద్రుంచి సొగసు చెడగొట్టు రసికతఁ దగులఁ బెట్టు ముదిమి గనుపించు రోఁతను ముట్టడించు వెఱ్ఱివెంకన్నలకుఁ దప్ప వేద మేల?

⁠

తే.⁠

తాతతోఁ గూడి నీవును తాతబుద్ధి నేర్చుకొన బోకు, నావలె నీదు భార్య దుఃఖపడు నిన్నుగాంచియే తుదిని నేను ప్రాణములతోడ నుంటి నిప్పట్టు నందు.

⁠

తే.⁠

అనుచు క న్గీటు తన జాణతనము జూచి నంతలో చందురుఁడు వేగ నరిగె గదికి తారయుం గూడ నాతని జేర నరిగి కంచుకముఁ దీసి యా సుధాకరుని కొసఁగె.

⁠

తే.⁠

‘ప్రాణమా, వీపు పై జూడు మబ్బ! చీమ ప్రాఁకుచున్నది’ యన వాఁడు బాలవీపుఁ జూచుచుండగఁ పయ్యెదచెంగు జార్చి కనరె నంతయుఁ బరికింపఁ గా వలె నని.

⁠

తే.⁠

స్వర్ణమయకాంతులం దేలు చాన వీపు చేతితో రాయఁగా వాఁడు, చేడె మిన్న

⁠

⁠

‘అచట గా దిచ్చ టచటగా దిచట’ ననుచు మెల్లమెల్లనఁ దనచీరె నెల్ల విప్పె.

⁠

తే.⁠

‘ఇదిగొ కంఠంబుపై బ్రాఁకె వెదకు’ మనుచు వస్త్రహీనంబుగా వానివైపు దిరిగె పాప మాతండు కంఠంబుపైని చీమ వెదకుచుండెను, వెదుక నా విద్రుమోష్ఠి.

⁠

తే.⁠

బంగరపుబొంగరాలను భంగపడఁగఁ ద్రొక్కగలయట్టి యా చనుదోయి, వాని ఱొమ్మునం జేర్చి ‘యదిగొ కంఠమ్ము దాఁటి మధ్య కరుదెంచె చూడు చీ’ మనుచుఁ ‘దాఁకి ఱాచు’ మని చూపె చన్ను తారావధూటి.

⁠

తే.⁠

వస్త్రహీనంబు లై యున్న వనితచనులు కన్నులారంగ వీక్షించి ‘కాని చీమ ప్రాకె నిదె’ యంచు చన్నుల బట్టి యెత్తి పానుపున నుంచి చంద్రుఁడు బలుకరించె.

⁠

తే.⁠

పానుపునఁ బెట్టి చన్నులఁ బట్టి మోవి పలువిధమ్ముల నాని యా కలికి తమ్మ లమ్ము నోటను గరచి వే నెమ్మి మీఱ రతికిఁ దార్కొనె శశి యనురాగమునను.

⁠

క.⁠

పట్టినచన్నులఁ బట్టుక పెట్టిన యాపెట్టు మగుడి విడువక దానిన్ దిట్టముగా రమియించెను నెట్టిన తమకంబుతోడ నియతి దలిర్పన్.

⁠

తే.⁠

అంత నా తార వానిని పంత మూని క్రిందికిం ద్రోసి పై కెక్కి పొందుచెందఁ

⁠

⁠

జేసి తమి హెచ్చి యుపరతి చేయఁదొడఁగె నెత్తి యాతని నెదురొత్తు లొత్తు మనుచు.

⁠

తే.⁠

పికిలిపిట్టలవిధమునఁ బెలఁగి పెనఁగి జాగిలంబులపోలిక సాఁగి సాఁగి పాములట్టుల మెలికలు పడుచు విడుచు సమరతికి నంతఁ దార్కొనె చాన తాను.

⁠

తే.⁠

ముద్దునకు ముద్దు తగు వలపునకు వలపు దెప్పునకు దెప్పు తిట్టుకుఁ దిట్టు మఱియుఁ గాటునకు కాటుగాను చీకాకు లంది సమరతులఁ దేలిరంత నా చాన విభుఁడు.

⁠

తే.⁠

మూఁడురతు లిట్లు దేలి యా ముగుద మిన్న చన్ను నొకచేతఁ బట్టి యా చన్నుమొనను వానినోటి కందీయఁగ వాఁడు బాలు మాడ్కిగాఁ ద్రావుచుండగా మందయాన.

⁠

తే.⁠

వాని తలఁబట్టి తనచన్ను వానియెదను నాను నటుసేయ వే ఱొక చన్నుమొనను రెండువేళ్ళను నుంపఁగా ‘దుండగి’ వని ముద్దులం బెట్టె వాననెమ్మోము తార.

⁠

తే.⁠

‘మగువ కోరిన చనువీయఁ దగదు యెంత కైన’ నన వాని పుట్టము నతిరయమున లాగి వైచియు ‘దెంగు వేవేగ’ ననుచు వానిఁ బ్రతిమాలఁ దొడఁగె నవ్వాఁడు వేగ.

⁠

తే.⁠

వస్త్రహీనంబుగా నున్న వనిత నడుము బట్టి దరిజేర్చుకొనియె నా బాల వాని క్రింద పడద్రోసి తన దగు క్రిందిపెదవి చప్పరించియు నిలఁబడె యొప్పనటుల.

⁠

క.⁠

నిలబడి నవ్వినదానిని గని విభుఁ డతిలజ్జ చెంది కాళ్ళ న్ముడువన్ వనితామణి విడదీయుచుఁ గనుఁగొని చే పట్టి ముద్దు గమ్మని పెట్టెన్.

⁠

తే.⁠

ముద్దు బెట్టినతోడనే మొదటితెఱఁగు గాను చుల్లను నొకచేత నూని పట్టి ‘నీద నాదా’ యటంచును వాద మాడి ‘నీదె’ యనిపించె వానిచే నెలఁత తుదకు.

⁠

తే.⁠

‘నీవె యివి’ యంచు చన్నులు నేర్పుగాను చేతులకు నిచ్చి ‘నాదిది చేతు’ ననుచు మగుడ సంధింపఁగా జేసి బిగువు చూపి కౌఁగిలించెను దగ్గరగాను జేర్చి.

⁠

తే.⁠

కూరుచుని యుండియే కొంత గొడవ జరిపి యున్న కాంతను జూచి యా చన్నుఁగవను బట్టి పడఁద్రోసి పైబడి బాలకు స్పృహ దప్పు నట్టుగఁ గూడె ‘పెత్తనము గాదె?’

⁠

తే.⁠

చన్నులం బట్టి పడద్రోయుచున్న యట్టి సమయమున జ్ఞప్తి కలదు, పై సమయమునను జ్ఞప్తి మాత్రము లేకయె తృప్తిఁ గనెను నహహ! యెంతటివాఁడు సుధాకరుండు.

⁠

తే.⁠

ముద్దుఁ బెట్టుట యెఱుఁగదు మోము నెత్తి పెదవి యానుట నెఱుఁగదు గదియఁ జేరి రతి యొనర్చుట యెఱుఁగదు రాజు పాన్పు దిగుట యెఱుఁగదు యేమని తెలుపవ వచ్చు!

⁠

తే.⁠

పాన్పు దిగి సోముఁ డలదాని వల్వ సర్ది తాను తన పుట్టమును గట్టు తఱిని చనుల

⁠

⁠

కంఠమున గల్గు చెమ్మట కండువాను దుడిచి యా పైన మూతిని దుడిచి వైచి.

⁠

తే.⁠

స్పృహ యొకించుకలే నట్టిసుందరాంగి పగిదిఁ గనుఁగొని పయ్యెద పైకి జేర్చి చన్నుగవఁ జూచి యివ్విరా చన్ను లనుచు మొనలు ముద్దాడి మగుడను మూసి వైచి.

⁠

తే.⁠

చిక్కులం బట్టి కొనగోళ్ళ చేత సర్ది దువ్వి పేరులు సవరించి తొంగి చూసి తిలక మెప్పటిరీతిగా దిద్ది, బట్ట పూర్తిగా గప్పు తన దగు మోమునందు.

⁠

తే.⁠

కాంత కఱచిన యట్టి యా కాటు లన్ని పరుల కన్నులఁ బడకుండ బాగు చేసి కొంచు తన గోటినొక్కులు కొమ్మచనుల యందు గలవేమొ యనుచు పయ్యంట నంత.

⁠

తే.⁠

పైకి తొలగించి వీక్షించి పడఁతి యేమి కోపగించునొ యంచును కొంత జడిసి పొలుపు మీఱఁగ కస్తూరి పూసి పూసి కడు విచారించె చంద్రుఁ డా గాయములకు.

⁠

తే.⁠

ముద్దులను బెట్టి యలదాని మోవి యాను చుండఁగా వచ్చె నంత గురుండు, వాని దక్కి చని ‘యేమి సెల’ వని ‘దండ’ మనిన ‘నేమి కనఁబడ దది యెట కేగె’ ననియె.

⁠

తే.⁠

‘ఏడకుం బోవలేదు, నేఁ డేమొ కాని పండుకొనియుండె శాలువా పైన గప్పి అమ్మగా’రంచు విధుఁ డన నతఁడు వేగ పాన్పు దరిజేరి యి ట్లని పలుఁకదొడఁగె.

⁠

తే.⁠

‘ఏడ కేగెద నన్న నీ విప్పు డిటుల కడు విచారంబు నొందెడు కారణంబు దెలుపు మొకయింత యింతలోపలనె వత్తు’ నంచు లేపుచు నుండె నా యతివ నతఁడు.

⁠

తే.⁠

పిలువఁగాఁ బిలువఁగా నది తెలివి వచ్చి కనులు విప్పక, నేను నిన్ గందు నంచు ‘తారకానాథ!’ యంచును తార పిలువ వచ్చి నిలఁబడ కన్విచ్చి వానిఁ గనియె.

⁠

తే.⁠

పాప మా తాత వేఱుగా భావ మందుఁ దలఁచు నంచును ‘తిండిపై వలపు నీకు పుట్టదా చంద్ర బొత్తిగా భోజనమ్ము మాను చుంటి వ దేమి కర్మమ్మొ కాని.

⁠

క.⁠

నీకును నాకు విచారము చేకూరు నటంచు నతఁడు చింతించకపోఁ డా? కొంచెము చింతించిన పాకారికి మనలపై కృపాఁ? ఱేరాజా?’

⁠

క.⁠

అని విభునితోడ నను తా రను గని గురుఁ డనియె ‘కాంత! రయమున నే వ త్తును గాన కోప మింతయుఁ గొనవల’ దని చెప్పి వెన్కకన్ దిరిగె నటన్.

⁠

తే.⁠

వానియాకారమును జూచి వారు నవ్వు కొనుచు నుండంగ నెఱుఁగఁ డా గోలతాత వజ్రధరుసేవకులతోడ వాఁడు వోయె తారకారాజు తారల తనివి దీఱ.

⁠

క.⁠

తలకు నొకవస్త్ర మాపై మొల నొకపొడికాయ ఫాలమున బూడిదెయున్

⁠

⁠

గళమున రుద్రాక్షలునుం గలవారలఁ జూచి నవ్వ గడఁగరె రసికుల్?

⁠

క.⁠

పగ లనక రాత్రి యనకయె తెగ గూడుచు నుండె విభుఁడు తికమక వడుచున్ తగురీతి నతఁడు విసిఁగిన తగులుకొనున్ బట్ట విప్పి తారయు నతనిన్.

⁠

తే.⁠

పూలతోఁటల మాలతిపొదలలోన పాన్పుపై, నేలపై చెంగుఁ బఱచుకొంచు పట్టపగ లింటతలుపులు బయలు చేసి మెలఁగుచుండిరి యే మనఁగలరు పరులు?

⁠

తే.⁠

అన్నింటికి యేమి గాని యా యబ్జవదన వంటఁ జేయుచు నున్న యా పట్టు నైన మనసుపుట్టిన మడి విప్పి మరులుకొనుచుఁ దగులుకొనుచుండు విభుతోడఁ దగవులాడి.

⁠

తే.⁠

ఎన్నడేనియు మడి విప్పి దేని కాంత ‘తొందరగ నున్న’ దనుచు విధుని’పటంబు విప్పి ర’మ్మని వంటింట వివిధగతుల గూడుచుందురు మితిలేని కూర్మితోడ.

⁠

సీ.⁠

స్నానంబు చేయించు చలువపన్నీటను                పట్టుపుట్టము గట్టి పెట్టు తానె అన్నము దినిపించు నదె బ్రతిమాలుచు                విడిచిన యన్నంబు గుడుచు తానె తిలకంబు దిద్ది ముద్దులుమూటగట్టఁగాఁ                బీఁటపై కూర్చుండబెట్టు తానె ముస్తాబు చేయును మురువు కొల్పెడు రీతి                విడియంబు నోటను బెట్టు తానె

⁠

తే.⁠

పాన్పు శుభ్రంబుగాఁ జేసి వచ్చి, స్నాన మాడు నందాక తనయొద్ద నతని నుండు మనుచుఁ బ్రార్థించి, తరువాత ననుపమాన మైన తెఱఁగున ముస్తాబు లై చెలంగు.

⁠

తే.⁠

అంత ముస్తాబుగా తయా రౌచు ఱైక మాత్రమే తొడుగుమనుచు మాటిమాటి కల్లవానిని బ్రతిమాలి యతనిచేత కోరి తొడిగించుకొనుచుండు కొమ్మ సతము.

⁠

తే.⁠

ఆతఁ డేనగ లిచ్చిన యానగలనె యాతఁ డేచీర నిచ్చిన యద్ది మాత్ర మాతఁ డేఱైక నొసఁగిన నదియ కాని తాను మాత్రము స్వాతంత్ర్య మూన దెపుడు.

⁠

తే.⁠

అది యతం డొక్కరీతి తయారు లగుచు నిలువుటద్దంబు దరికేగి నిలిచి ‘మనల లోన బాగుండునది, నీవ నేన?’ యనుచు తగవు లొందుచు, తుద కెల్ల తగవు తీఱ.

⁠

తే.⁠

కేలుకేలను గొని వేగఁ బూలపాన్పు దరికిఁ జని పైకి యెక్కి యాతలిరుఁబోణి ‘నీవ నేనా’ యటంచు ననేకవిధుల బలుకఁదొడఁగును సుధకారి మొలక లెత్త.

⁠

తే.⁠

దినదినంబును వా రిదేతీరుగాను సంతతానందవార్ధిలో స్నాన మాడి మెలఁగుచుండంగ నట దేవతలగురుండు వాసవునిఁ జేర, నింద్రుండు వంగి మ్రొక్కి.

⁠

క.⁠

‘అనఘా! యీ యుచితాసన మున నుండు’ డనిన దేవముఖ్యుం ‘డటులే’

⁠

⁠

యని కూర్చుని ‘పిలిపించిన పని యెయ్యది’ యనిన దేవపతి యి ట్లనియెన్.

⁠

తే.⁠

‘మొన్నటను లేదు, నిన్ననె మొలిచె నీడ నెయ్యదో యెఱుంగఁగఁ గోరి యిపుడు మిమ్ము పిలువనంపితి, మన మేగవలయు’ ననఁగ నాతఁ డాయింద్రుఁ డికకొంద రటకుఁ జనిరి.

⁠

తే.⁠

దేవగురుఁడు మహేంద్రుఁడుఁ బోవుచుండ వారి వెనువెంటనే స్వర్గవాసు లెల్ల రేగి రద్దాని గాంచి వచించె గురుఁడు ‘పార్వతీపతి లింగ మై వచ్చె’ ననుచు.

⁠

తే.⁠

అనుచు నాకుంభకర్ణుని యనుపమాన మేఢ్రముం జూచి గురుఁడు ‘స్వామీ’ యటంచు మ్రొక్క నత్తరి నందఱు మ్రొక్కు లిడిరి తగినవిధిఁ బోల్చె గురుఁ డని తలచి తలచి.

⁠

వ.⁠

అప్పు డింద్రుఁడు.

⁠

తే.⁠

భటుల రావించి ‘శివు డింద్రుపట్టణంబుఁ గాంచ నరుదెంచె లింగంబు గాఁగ మాఱె నెల్లవా రిట పూజించి యేగుఁ’ డనుచు చాటగాఁ బంచె పౌరులు సంతసింప.

⁠

ఆ.⁠

ఇంద్రు నాజ్ఞ గాన నెల్లవారలు మన సార నిష్ఠతోడ స్నాన మాడి యింతకంటె భాగ్య మెయ్యది యని దాని పూజ సల్పువిధులఁ బూనుకొనిరి.

⁠

తే.⁠

దేవతలు దేవకాంతలు దివ్య మైన పగిది ముస్తాబు లై స్వర్ణపళ్ళెరముల

⁠

⁠

పత్రముల్ పళ్ళు పూవులు పలురకముల ధూపసంభారములతోఁడ నేపు మీఱి.

⁠

తే.⁠

అటుల సుర లెల్ల రట కేగి నంతలోన రంభ యూర్వశి మేనకారమణు లెల్ల ననుపమానంబుగాను తయారు లౌచు వచ్చుచుండిరి యంచలవలె చెలంగి.

⁠

తే.⁠

ఇంద్రుఁ డైరావతము నెక్కి వేడ్క మీఱ దేవితోగూడ, తనవెంట దేవగురుని నిల్పుకొని వచ్చె శివపూజ సల్పుట కయి వచ్చు నత్తరి పలువురు వచ్చి రంత.

⁠

తే.⁠

కుంభకర్ణునిమేఢ్రంపుగుండు చుట్టు కలుగుచర్మముపై దేవగణము నిలిచి యుండ, నింద్రుఁడు కులపతి నండనుంచి గురునితోఁ గూడ వచ్చె నా గుండుదరికి.

⁠

తే.⁠

అట్లు వచ్చి బృహస్పతి యధికవిధుల మంత్రముల నెల్లఁ జదివి సన్మంగళముగఁ జేసె నభిషేక మెంతయో చెలువు మీఱ కుంభకర్ణునిమేఢ్రంపుగుండునకును.

⁠

తే.⁠

వాసవునినాతి చేతితో బట్టుకొనిన యగరుపుల్లలు చేజాఱి యందుఁ బడిన కాలె నాగుండు, కాలగా కాంతిఁ దప్పి వ్రాలిపోయెను చెప్పఁగా వశమె పైని.

⁠

తే.⁠

అందుఁ గొందరు గెంతలే కతనిమేఢ్ర మూఁతగాఁ గొని జాఱిరి యున్నవారు స్వర్గమున నుండి జాఱెడివారు మొదల చిక్కుగా నున్న నీఁకెలఁ జిక్కిరంత.

⁠

తే.⁠

ఈఁకెలం జిక్కి పైకి రాలేక వనిని డాఁగియున్నట్టి మేఁకలప్రోగుగాను మెదలుచుండఁగ నింతలో గదలె కుంభ కర్ణుఁ డారవమాసాంతకాలమునను.

⁠

తే.⁠

నిద్ర మేల్కని క్షౌరికుని తనదఱికిఁ బిల్చి యాతనిచే తల ముందు బోడి గాను జేయించుకొని మొలక్షౌర మంత వానిచేతను జేయించి వరలుతఱిని.

⁠

తే.⁠

మంగలాతఁడు నారాచమందిరమున శష్పముల నెల్ల ప్రోగుగా చక్కబరచి వారినిధిలోన నాప్రోగుఁ బారవైచె తేలి యేతెంచె దరిగల దేశమునకు.

⁠

తే.⁠

అందులో చిక్కువడిపోయి నట్టిసురులు సాగరప్రాంతమున నుండి సాగి రాగ ‘హరిహరీ’ యంచు నారదుఁ డల్లవారి సురులుగా బోల్చి వీరు వసుధకు నెటుల దిగిరొ యని యెంచి ‘మీరలు దేనిచేత వచ్చినా’ రన్న వారలు పలుక నిజము.

⁠

తే.⁠

కుంభకర్ణునిమేఢ్రంపుగుండువలన భూమికిం దిగు సురు లౌట భూసురు లని పేరుబెట్టుచు ‘రాజుల జేరి మీరు బ్రదుకుఁ’ డంచును వారలపరము జేసె.

⁠

క.⁠

ఇటు వారి జేసి నారదుఁ డటనుండి మహేంద్రపురికి నరిగిన నతఁ డీ పటుతాడనునకు మ్రొక్కిన యట నాతం డనియె ‘క్షేమమా మాహేంద్రా!’

⁠

తే.⁠

‘మౌనిచంద్రమ యే మని మన వొనర్తు శంకరుఁడు మొన్న లింగ మై స్వర్గభూమి చూడవచ్చెను పూజించి వానిఁ బంప గలిగినారము మా పూర్వఫలమువలన.’

⁠

తే.⁠

పాకశాసనుఁ డీరీతి బలుకుసరికి పక్కునను నవ్వి ‘యెంతటి పాపకృత్య మాచరించిరి! యది రావణానుజుఁ డగు కుంభకర్ణునిమేఢ్రంపుగుండు సుమ్ము.

⁠

తే.⁠

రామస్వప్నంబునను రాగ రాక్షసాధ మునకు మేఢ్రంబు లేచి యీ పురము ముట్టె దాని శంకరుఁ డంచును దలఁచి మీకు గురుఁడు వలికెను వైదికితెఱఁగుఁ దోఁచ.

⁠

తే.⁠

అట్టిమేఢ్రంబు వ్రాలుచున్నట్టితఱిని మీర లెల్లరు స్వర్గంబుఁ జేరుకొనిరి కొంద ఱలదాని నుండి యా కువలయమున కరుగుఁ దెంచిరి నేఁ గంటి నచట వారి.

⁠

క.⁠

సురు లయ్యును మేఢ్రముచేఁ బరతెంచిరి భూమి కనుచు భావించుచు భూ సురు లని పే రిడి వారల నరవరులకు నప్పఁజెప్పినాఁడ మహేంద్రా!’

⁠

తే.⁠

అనిన విని సిగ్గు నంది దేవాధినాథుఁ ‘డయ్య, తాపసచంద్ర! మీ రమలతతులు పరులతో దీని దెలుపఁగా వలవ’ దనుచు సాగి మ్రొక్కెను సిగ్గుచో వేగ వచ్చి.

⁠

తే.⁠

వేగ నారదుఁ డేగి శ్రీవిష్ణుతోడ బలుక నాతఁడు ధాతతో బలికె నంత

⁠

⁠

వాఁడు జని శివునికనె నావార్త పూర్తి ప్రాఁకె నయ్యది దిక్కులపైన బాగ.

⁠

తే.⁠

భూసురాభిఖ్య కిదియెపో మొదటికార ణంబు శ్రీరామ! యెవరు నిక్కంబుగాను దీనిఁ జదువుదురో వా రనూన మైన సంపదలతోడ నుందురు సర్వవిధుల.

⁠

క.⁠

ఈకథఁ జదివినవారును జేకొని యర్థంబుఁ జెప్పఁ జెల్లినవారున్ ప్రాకటముగ వినువారలు శ్రీకరు లై యుందు రమితశేముషితోడన్.

⁠

తే.⁠

పాండురంగవిజయంబు బలికి వీర జనమనోరంజనముఁ జేసి జగతి కాది కారణం బైన వేఱొక కథ రచించి శష్పవిజయంబు జెప్పితి సత్య మనుచు.

⁠

ఆ.⁠

ఏడుమారు లెవ్వఁ డీకథ చదువడొఁ కుంభకర్ణుమొడ్డ కుడిచి నట్లె! రామలింగసుకవిరాయఁ డిట్టుల వల్కెఁ గాన దప్పవశమె కలియుగమున!

⁠

గద్య
ఇది యాదిపురాణాదిసద్గ్రంథకార కృష్ణరాయదత్తతెనాల్యగ్రహార
తెనాలివంశపవిత్రార్యజనస్తోత్ర మల్లిఖార్జునతనూభవ
రామలింగప్రణీతం బగు శష్పవిజయం
బనుమహాప్రబంధంబునందు
సర్వంబు నేకాశ్వాసము
సంపూర్ణము