ఈవు____ఈను 192 ఈసొ___ఉంకు

ఈవులరతనము

  • చింతామణి.

ఈశ్వరివేరు

  • వశీకరణౌషధము, పొగరడచునది.
  • ఈశ్వరివేరును కట్టుకుంటే పాములు తలవంచి వశ మగునన్న నమ్మకంపై వచ్చిన పలుకుబడి. లక్షణయా వశము చేసుకొనునది.
  • "నాదగ్గర వేరే ఊశ్వరివేరు ఉందిలే. దాంతో వాడు లొంగిపోతాడు." వా.

ఈషణత్రయము

  • దారేషణ, ధనేషణ, పుత్రేషణ: భార్యాపుత్ర ధనాలపై ఆశ.

ఈసడ చేయు

  • ఈసడించు.

ఈస పిట్ట

  • ఒక జాతిచేప.

ఈసురో మను

  • కళాకాంతి విహీనముగా నుండు. బలహీనముగా నుండు.
  • "ఈసురో మని మనుషు లుంటే, దేశమేగతి బాగుపడునోయ్." గురజాడ.
  • "లంకంత యింట్లో చాలినంత మనుషులు లేక యీసురో మని ఉంది." వా.
  • చూ. ఈదురో మను.

ఈసువడు

  • నింద పొందు.
  • "మోసపోయితి గులమునం దీసు వడితి." శివరా. 3. 129.

ఈ సొనరించు

  • ఈర్ష్యపడు.
  • "ఇంక వీరితో నీ సొనరించువీరవరు నెవ్వని గాన." భాస్క. యుద్ధ. 1063.

ఈళ్ళు క్రుక్కు

  • ఈరు = చిన్న పేలు; వానిని చంపు. పేలను రెండు బొటనవ్రేళ్ళ సందులో నుంచి చిటుక్కు మని పొడుచుటయే పేలు క్రుక్కుట. ఈలు క్రుక్కుటా అంతే.
  • "ఈళ్ళు క్రుక్కి." పాండు. 3. 30.

ఉంకుచెండువిధంబున

  • విసరి వేసిన చెండువలె. చెండు వేసినప్పుడు నేల తగిలి మరొకతూరి పైకి వెళ్లి కిందికి పడి మరీ యెగురును. అనగా మకానులు కమానులుగా వెళ్లు ననుట. ఇట్టియెగురుటతో ఇచట సామ్యము.
  • "ఉంకుచెండువిధంబున, నుత్తరించు తములపాకు నిక్కెడుక్రియ దాటు నిఱ్ఱి." ఉ. హరి. 4. 28.

ఉంకుటుంగరము

  • వివాహనిశ్చయ సూచకంగా వధూవరులు మార్చుకొనే ఉంగరము.
  • హంస; శ. ర. ఉంగ____ఉంచు 193 ఉంఛ____ఉండ

ఉంగరాలచేతి మొట్టికాయ

  • ధనికుని దూషణ; దండన. అది తిట్టే అయినా ధనికుడన్నా డని సరిపెట్టుకొనువాని విషయంలో ఎత్తిపొడుపుగా అనుమాట.
  • "నేను ఒకమాటంటే అంత కస్సు మని వచ్చావే? మఱి ఆరంగయ్య అన్నిమాట లంటే నోరు మూసుకొని కూర్చున్నావుగా. మఱి అది ఉంగరాల చేతి మొట్టికాయగదా. బాగానే ఉంటుంది." వా.

ఉంగిడిగొనినట్లు

  • ఉంగిటిరోగము పొందినట్లు.ఉంగిడి సామాన్యంగా పశువు నాము తిన్నప్పుడు వచ్చే వ్యాధికే వాడుతారు. కాశీ. 2. 138.

ఉంగిడిగొను

  • ఉంగిడి అను పశు వ్యాధి వచ్చు.
  • "ఉంగిడిగొన్నభంగి." కాశీ. 2. 138.

ఉంగుంగ

  • ధ్వన్యనుకరణము. శిశువు చిన్నప్పుడు అనుమాట.
  • చూ. ఉంగే ఉంగే.

ఉంగే ఉంగే

  • చూ. ఉంగుంగ.

ఉంచుకొను

  • 1. పెట్టుకొను.
  • "ఉపనిషత్కాంతల నుంచుకొనిరి గాని." పాణి. 5. 14.
  • 2. తన అధీనములో ఒక పరస్త్రీని ఉంపుడుకత్తెగా ఉంచుకొను.
  • "దానిని అత డుంచుకొన్నాడు." వా.

ఉంఛవృత్తి

  • పొలాల్లో కళ్లాల్లో రాలిన గింజలను ఏరుకొని, వాటితోనే జీవించు జీవనము.

ఉంటకట్టు

  • చాలకాల మైనప్పుడు పిండీ మొదలయినవి. ఉంట కట్టడం అలవాటు.
  • "ఆగోధుమపిండి ఉంట కట్టింది." వా.
  • చూ. ఉండకట్టు.

ఉంటగాలము

  • సీసపుగుండు కట్టిన ఒక రకమయినగాలము. హంస. 4. 184.

ఉంటాను!

  • ఎవరి నైనా సాగనంపుతున్నప్పుడు నేనిక సెలవు తీసుకొంటా నని గృహస్థు మొదలగువా రనుమాట.
  • "మఱిక ఉంటాను. వెళ్ళగానే ఉత్తరం వ్రాయండి." వా.
  • చూ. నిలుస్తాను.

ఉండకట్టు

  • చూ. ఉంటకట్టు.

ఉండగ్రోవి

  • పట్టుకొనుచోట ఉండగా ఉన్న చేతికఱ్ఱ. శ. ర. ఉండ____ఉండ 194 ఉండ____ఉంప

ఉండచీట్లు వేయు

  • లాటరీ వేయు.
  • "వా ళ్లిద్దరికీ సమానంగా ఓట్లు వచ్చేసరికి ఉండచీట్లు వేయవలసి వచ్చింది." వా.

ఉండ బట్టదా ?

  • కాలక్షేపం కాలేదా, ఊరకే ఉండ లేవా ?
  • "ఒక టంటె ఒక టాడి ఉండబట్టదొ కాని." తాళ్ల. సం. 3. 537.
  • ఇలాంటి సందర్భంలో ఇది నేటికి రాయలసీమలో వినవస్తుంది.
  • "ఏం ఉండబట్టదా సాపోడా! పడే సకం ఆడతావు." వా.

ఉండబట్ట లేక

  • ఊరక ఉండ లేక; అనవసరముగా అనుట.
  • "ఉండబట్టలేక వాళ్లింటి కెళ్లి అన్నిమాటలు అనిపించుకొన్నాను?" వా.
  • "ఉండబట్ట లేక ఆ నాటక సమాజం అనిపెట్టి వాడు పాడై పోయాడు." వా.
  • "ఉండబట్టలేక ఆమాట అని నెత్తిమీదికి తెచ్చుకొన్నాడు." వా.

ఉండలక్రోవి

  • వడిసెల.

ఉండవిలు

  • వడిసెల.
  • చిన్న పంగలకఱ్ఱకు చర్మపు వారో తాడో కట్టి, దానిలో గట్టిగా ఎండబెట్టిన మట్టి ఉండలు పెట్టి పక్షులు మొదలైన వానిని కొడతారు నేటి దీని రూపం 'ఉండేలు'
  • "నీదు తను వుండవిలు సేసి నెఱకువేయు, రతివరుడు హారగుళికల రాజ హంసు." నైష. 2. 97.
  • "పిల్లకాకి కేం తెలుసు ఉండేలుదెబ్బ." సా.

ఉండసురియ

  • ఒక విధ మైనకత్తి.
  • "కొండగొఱియల నుండసురియల... చెండాడుచు." రా. వి. 3. 65.

ఉండుకొను

  • ఉండు.
  • "అవ్వనట దొలంగ జేయుటయు, వాస్తవ మై యిటు లుండుకోగ..." కాళిందీ. 2. 211.
  • వైదిక వృద్ధులలో ఈమాట నేటికీ ఉన్నది.
  • "వా డా ఊళ్లో ఉండుకొంటూ ఉన్నాడు" "ఉండుకొన్నవాడై." వా.

ఉండూరు

  • స్వగ్రామము.
  • "వానికి ఉండూళ్లో యిల్లు లేదు. పొరుగూళ్లో పొలము లేదు." వా.

ఉంపడము

  • ఉంపుడు ఉంచుకొనుట; ఉంపుడుకత్తె.
  • "ఆపిల్లను వాడు ఉంపడం ఉంచుకొన్నాడు." వా.
  • "ఇది వాడికి ఉంపడం." వా.
  • చూ. ఉంపుడుకత్తె. ఉంపు_____ఉక్క 195 ఉక్క____ఉక్కి

ఉంపుడుకత్తె

  • ఉంచుకొన్న స్త్రీ.

ఉక్కడగు

  • బలము కోలుపోవు.
  • "ఉక్కడగెన్ మగధేశ సైన్యముల్." భార. సభా. 1. 213.

ఉక్కడచు

  • చంపు, పొగ రడచు; బలహీన పఱుచు.
  • "మార్కొను వీరయోధుల బెక్కండ్ర నుక్కడంప." జైమి. 6. 132.

ఉక్కడీడు

  • బలశాలి.
  • "ఉక్కడీ డయి యేతెంచె నుక్కు మిగిలి...మరుడు." నైష. 7. 41.

ఉక్కణగు

  • బలము తఱిగిపోవు.
  • చూ. ఉక్కడగు.

ఉక్కణచు

  • పొగరడచు.
  • "రక్కసు నాయోధనమున నుక్కణంచి." రుక్మాం. 575.
  • చూ. ఉక్కడచు.

ఉక్కపట్టు

  • చేమట పోయు; గాలి లేక వేడి యెక్కువై అనుట.
  • "ఈరోజు చాలా ఉక్కపడుతూ ఉంది." వా.
  • "అక్కడ ఉక్క పట్టుతూ ఉండడం చేత ఈ రోజు ఇక్కడ పండుకొన్నాను." వా.
  • చూ. ఉక్క పెట్టు.

ఉక్కపెట్టు

  • చెమట పట్టు.
  • "ఈరోజంతా ఉక్క పెడుతూ ఉన్నది." వా.
  • చూ. ఉక్కపట్టు.

ఉక్కపోయు

  • చెమటపట్టు.
  • చూ. ఉక్క పెట్టు.

ఉక్కబట్టు

  • 1. ఉగ్గబట్టు; మూసివేయు.
  • "ఒకవేళ వానల నుపహతి నొందించు నొకవేళ రంధ్రంబు లుక్కబట్టు." భాగ. 7. 199.
  • 2. ఆహారాదులను విసర్జించు.
  • "విడుతు బ్రాణము, నీకై కూ డుక్కబట్టి నీలగ్రీవా!" కాళ. 3. 101.
  • చూ. ఉగ్గబట్టు.

ఉక్కఱు

  • బలహీన పడు.
  • "ఉక్కఱి యిట్లు మధ్యము మహోగ్ర శరంబుల దాక నోర్వక." భార. అర. 4. 12.

ఉక్కళ ముండు

  • సైన్యము విడిసినచోట, బయటివారి రాకను కనిపెట్టుటకై కావలి యుండు.
  • "కొండప్రక్కల నుక్కళ ముండు వేల్పు, తండముల జెండి యెక్కి యక్కొండయందు." దశా. 2. 57.

ఉక్కిరి బిక్కి రగు

  • ఊపిరాడక విలవిలలాడు; తీరిక లేకపోవు.
  • "ఈ రోజే ఇన్నిపనులూ చేయవలసి ఉక్కి____ఉక్కు 196 ఉక్కు____ఉక్కు

రావడం చేత ఉక్కిరిబిక్కిరైపోయింది."

  • "ఈ పనితో ఉక్కిరిబిక్కిరి అయిపోతూ ఉంది." వా.

ఉక్కివ మాడు

  • మేల మాడు.
  • "క్రొమ్మెఱుంగుతో నుక్కివ మాడు మేనిపస." క్రీడా. పు. 87.

ఉక్కీడు

  • మూర్ఖుడు, దుష్టుడు.
  • "ఉక్కీ లయి నేర్పులేక." నిర్వ. 3. 11.
  • "ఉక్కీనిమనంబు కీడు పరికించునె." భార. విరా. 3. 7.

ఉక్కు గరచి చేయు

  • ఉక్కుతో చేయు.
  • అంత కఠిన మైన దనుట.
  • "కౌసల్యహృదయ మక్కట, యుక్కు గరచి చేసినారొ?"
  • వర. రా. అయో. పు. 420. పంక్తి. 17.

ఉక్కుతునక

  • ఉక్కుముక్కవంటి బలిష్ఠుడు. ఉక్కు చాలా గట్టి లోహమనుట ప్రసిద్ధము.
  • చూ. ఉక్కుతునియ.

ఉక్కుతున్క

  • వీరుడు.
  • "...గాళకు లాపురీభట శిఖామణు లెక్కటి యుక్కు తున్కలు..." విజ. 1. 75.
  • చూ. ఉక్కుతునక.

ఉక్కుతునియ

  • బలశాలి, శూరుడు.
  • "ద్రౌపదేయుడు నాసుభద్రాసుతుండు నుక్కుతునియలు గారె." భార. ఉద్యో. 176.
  • చూ. ఉక్కుతునక.

ఉక్కున పెనచిన ట్లుండు

  • దిట్టముగా ఉండు. ఉక్కు గుండువలె అనుట.
  • "ఉక్కున బెనచినట్లున్నాడు వీడు." గౌ. హరి. ద్వితీ. పంక్తి 1504.

ఉక్కునీరు

  • ఉక్కు కరిగించగా ఏర్పడిన ద్రవము.
  • "ఉక్కునీరు వోతురు." భాగ. 5. 2.

ఉక్కుపొడి రాల్చు

  • నిప్పులు గ్రక్కు వంటిది. క్రోధాతిరేకమును సూచించే పలుకుబడి.
  • "ఉక్కుపొడి రాల రోషంబు." విజయ. 3. 151.

ఉక్కు మడగు

  • బలము చెడు.
  • "ఉఱక విరోధి సైన్యముల నుక్కుమడంగంగ నుల్లసద్గతిం, బఱప..." భార. విరా. 5. 61.

ఉక్కుమడచు

  • ఉక్కు మడగునట్లు చేయు.

ఉక్కుమడుగు

  • పరాక్రమ ముడుగు
  • "మడిసియు జడిసియు జిక్కువడియు నుక్కు మడిగియు." భార. ద్రోణ. 5. 92.

ఉక్కుమిగులు

  • 1. చేవ గల్గు; అతిశయించు.
  • "రెండు బలంబుల వారలు, నొండొరువులకంటె జాల నుక్కుమిగిలి యొం, ఉక్కు____ఉక్కో 197 ఉక్రో____ఉగ్గు

డొండ కడంగుచు నుజ్జ్వల, చండ స్థితి మొప్పి రపుడు జగతీనాథా." భార. భీష్మ 1. 138.

  • 2. పరాక్రమించు.
  • "అక్కిరీటి సైన్యంబు లెక్కగొనక యుక్కుమిగిలి యక్క జంబు గాక, జిక్కువడం బెక్కు నారసంబులు..."
  • జైమి. 5. 20.

ఉక్కుమీఱు

  • చేవమీఱు.
  • భాగ. 6. స్కం. 260.
  • చూ. ఉక్కుమిగులు.

ఉక్కుమెఱయు

  • "అవ్విభుండు వాని నెల్ల వింటవడి బాఱ జడుపుచు లెక్క సేయకుండె నుక్కు మెఱసి."
  • భాస్కర. ఆర. 1. 228.
  • చూ. ఉక్కుమీఱు.

ఉక్కు మురిసినట్లు

  • ఉక్కు కరగినట్లు.
  • "చిక్కువడి యుక్కు మురిసినట్లు సమసిన." భార. ద్రోణ. 3. 394.

ఉక్కువడు

  • దుర్బలు డగు; దీను డగు.
  • "ఉక్కువడి యుండె బహుకాల మొప్పు దఱిగి, విగతలక్ష్మివిలాసుడై వేల్పుఱేడు." హర. 6. 30.

ఉక్కెక్కు

  • గట్టిపడు.
  • "పిక్క లుక్కెక్కగ ద్రొక్కి నిల్చి." కాళ. 4. 174.

ఉక్కోలుగా

  • విపరీతంగా.
  • "విసరె నుక్కోలుగా విషమవాయువులు." వర. రా. బా. పు. 229. పంక్తి 13.

ఉక్రోషం

  • ఉడుకుబోతుతనము.
  • "దాన్ని ఏమనకురా, అది వట్టి ఉక్రోషంమనిషి." వా.

ఉగాది

  • సంవత్సరాది.
  • "ఈ ఉగాదికి కొత్తబట్టలు కొనాలంటే కూడా డబ్బు లేదు." వా.

ఉగ్గగట్టు

  • బిగించి కట్టు.
  • "నెన్నడు ముగ్గంగట్టి." వి. పు. 7. 135.

ఉగ్గడు వగు

  • ఎక్కు వగు, అధిక మగు.
  • "ఉగ్గడు వగు తేజంబున." భార. ద్రోణ. 5. 195.

ఉగ్గబట్టు

  • ఆహారాదులను విసర్జించు.
  • "వాడు పదిరోజులుగా కూడూ నీరూ ఉగ్గవట్టాడు." వా.
  • చూ. ఉక్కపట్టు.

ఉగ్రము వచ్చు

  • 1. ఒడలు మరిచేటంత కోపమో ఆవేశమో వచ్చు.
  • "వానికి ఆమాట వినేసరికి ఉగ్రం వచ్చింది." వా.
  • 2. దేవుడో దయ్యమో ఆవేశించు.
  • "వాడు పీ రెత్తుకొనేసరికి ఉగ్రం వస్తుంది." వా.

ఉగ్గుతో పెట్టినవిద్య

  • చిన్నతనంనుంచీ వచ్చిన ఉగ్గు____ఉచ్చ 198 ఉచ్చ____ఉచ్చా

విద్య. ఉగ్గుపెట్టు నాటినుంచీ వచ్చిన దనుట.

  • "వానికి నయంగా మాట్లాడి బుట్టలో వేసుకోవడం ఉగ్గుతో పెట్టిన విద్య." వా.
  • చూ. వెన్నతో పెట్టినవిద్య.

ఉగ్గుపెట్టు

  • చంటిపిల్లలకు చిట్టాముదము. చనుబాలు కలిపి రంగరించి అది చిక్కనిపాలవలె కాగా (అదే ఉగ్గు) దానిని పెట్టు.
  • "వా పోయి వా పోయి పసివాడి యాకట, బెగడె గా యని యుగ్గువెట్టి వెట్టి." పాండు. 3. 156.

ఉగ్గువడు

  • క్షీణించు.
  • "తన ధృతి, యుగ్గువడన్ వేపితామహునికడ కరిగెన్." కకు. 1. 209.

ఉచు క్కను

  • తిరస్కరించు.
  • "ముఖాబ్జకాంతితో జుక్కలరాజునైనను నుచు క్కనువాడు." యామున. విజ. 4. 129.

ఉచ్చగిత్త

  • స్త్రీలోలుడు.
  • "వాడా వట్టి ఉచ్చగిత్త. చీరకొంగు కనబడితే చాలు వెంటపడతాడు." వా.

ఉచ్చచెలమ

  • విరక్తి కల్గించుటకై జుగుప్సార్థంలో యోగులూ, జ్ఞానులూ యోనికి పెట్టిన పేరు.
  • "ఉచ్చ చెలమ గోరి యున్నది జగమెల్ల." వేమన. 1029.

ఉచ్చ దివిటీగా వెలుగు

  • బాగా మాట సాగు. వాని మాట కెదురు లేకుండా అధికారం చలాయిస్తున్నాడు అనుపట్ల ఉపయోగించేపలుకుబడి.
  • "ఆ రెడ్డిపే రంటే ఆజిల్లా అంతా హడలు. వాని ఉచ్చ దివిటీగా వెలుగుతున్న దంటే నమ్ము." వా.

ఉచ్చనీచములు

  • హెచ్చుతక్కువలు.
  • "కుడువంజొచ్చును బ్రాహ్మణార్థములు పెక్కుల్ రాజకీయార్థముల్, నడుపం జూచును యాజ్ఞవల్క్యుండు ధరన్ నానోచ్చనీచంబులం, దెడ లేక న్నటి యించు గాలముకొలదిం బోవు..."
  • తెలుగునాడు. పు. 41.

ఉచ్చపోయు

  • మూత్రవిసర్జన చేయు.

ఉచ్చమల్లి

  • ఒకతిట్టు; నగ్నస్త్రీ.
  • "ఉచ్చమల్లి యయ్యింతితల్లి." శుక. 3. 18.

ఉచ్చరతి

  • రతివిశేషములలో ఒకటి.
  • కుమా. 9. 152.

ఉచ్చాటన

  • స్థానభ్రంశము; తఱిమివేత. మంత్రపరిభాష. దయ్యాలను, భూతాలను మంత్రాలతో వెడలగొట్టుటపై వచ్చినపలుకుబడి. ఉచ్చి___ఉచ్చు 199 ఉచ్చు___ఉచ్ఛి

"ఆస్తి సొంతదారుడు రాగానే వీనికి ఉచ్చాటన తప్పదు." వా.

  • "వాళ్లనాన్న రాగానే వీడికి ఆ యింటినుంచీ ఉచ్చాటన జరుగుతుంది." వా.

ఉచ్చిపాఱు

  • దూసుకొని పోవు.
  • "నెఱకుల నుచ్చిపాఱి." జైమి. 2. 37.
  • "పై నొరంగి పొంకపు జన్మొన లుచ్చిపాఱ, గౌగిలి దయసేయ రాదొ." ఉ. రా. 4. 315.

ఉచ్చిపోవు

  • "ఉరుము వడి దాకి వీపున నుచ్చిపోయె." భార. భీష్మ. 3. ఆ.
  • చూ. ఉచ్చిపాఱు.

ఉచ్చుచ్చిరే

  • కుక్కను పిల్చుటలో ధ్వన్యను కరణ మై వినవస్తుంది. నేటి వాడుకలో 'చ్చుచ్చుచొ' అని వినబడుతుంది.
  • "ఉచ్చుచ్చిరే శంకరోచ్ఛిష్టభోగి." బస. 7. 133.

ఉచ్చులు తెంచుకొను

  • నిర్బంధములను తొలగించుకొను.
  • పరువెత్తుటలో అన్ని నిర్బంధాలనూ సడలించికొనె ననుటలో అలవాటై కడకు తెంచుకొని పరుగెత్తాడు. పాఱిపోయాడు అనే అర్థమాత్రద్యోతక మైంది. ఇలాంటిదే తీగలు తెంచుకొని పరుగెత్తు.
  • ".....పులి మె,ల్లనె యవలికి జని వెస జం, గున నచ్చటిలతలు త్రెంచి కొనుచుం బాఱెన్." శుక. 2. 261.
  • ఇది అతివేగంగా ముందూ వెనుకా చూడకుండా పరువెత్తేపట్ల ఉపయోగిస్తారు.
  • "ఉచ్చులు త్రెంచుకొని పరువెత్తాడు." వా.

ఉచ్చులు పన్ను

  • మోసగించుటకై ఎత్తులువేయు.
  • "వచ్చే సంవత్సరం ఖాళీ కాబోయే ఉద్యోగానికి నేటినుంచే వాడు ఉచ్చులు పన్నుతున్నాడు." వా.
  • చూ. ఉచ్చులు వేయు.

ఉచ్చులు వేయు

  • ఎవరినో పట్టుకొనుటకూ, బోల్తా కొట్టించుటకూ మాయలు పన్ను.
  • "ఆ ఆస్తి నంతా కబళించాలని వాడు ఉచ్చులు వేస్తున్నాడు." వా.
  • "ఆ బంగారు పిచ్చుకను దొరకించుకోవా లని వాడు ఉచ్చులు వేస్తున్నాడు. వా.
  • ఛూ. ఉచ్చులుపన్ను.

ఉచ్ఛిష్టపు లేమ

  • ఒకతిట్టు.
  • ఉచ్ఛిష్టం నీచం అనే అర్థంలో. ఇలా యేర్పడిన పలుకుబడులు ఉచ్ఛిష్టపు బ్రతుకు లాంటివి మరికొన్ని ఉన్నవి.
  • "చేతితడార దుచ్ఛిష్టపు లేమ." గౌ. హరి. ద్వి. 890. ఉజ్జ____ఉట్టి 200 ఉట్టి____ఉట్టి

ఉజ్జగొను

  • సరకు సేయు.
  • ఇదెప్పుడు ఉజ్జగొనడు, సేయడు అన్నట్లు వ్యతిరేకార్థంలోనే వినవస్తుంది.
  • "లజ్జాభిమానంబు లుజ్జగొనడు." రుక్మాం. 5. 146.

ఉజ్జన సేయు

  • విడిచిపెట్టు.
  • "సంధ్యాభివందనశ్రద్ధ యుజ్జన సేయ." కాశీ. 4. 81.

ఉజ్జాయింపుగా

  • దాదాపుగా, రమారమిగా.
  • "ఆ యిల్లు కట్టడానికి రెండువే లవుతుందని, ఉజ్జాయింపుగా చెబుతున్నాను." వా.

ఉట్టాడు

  • ఉఱ్ఱ ట్లూగు; ఉర్సుకు డగు.
  • "హరు బి ట్టోడింప నుట్టాడుచున్."
  • పాండు 1. 189.
  • చూ. ఉఱ్ఱట్లూగు.

ఉట్టి కట్టుకొని వ్రేలు

  • తా నేదో చేయబో నున్నట్లు ఉఱ్ఱట్లూగు; ఎప్పుడెప్పుడా అని ఉత్సుకు డగు.
  • "కులధర్మం బెడలించి శ్రీ గురునకుం గోపంబు పుట్టించి మి,త్రుల సౌభ్రాత్ర నివాసదేశముల నీతో బుట్టులం బాసి ని,శ్చలతన్ వ్రేలెద వుట్టి గట్టికొని దుస్సాధ్యంబు సుమ్మీ స్మర, జ్వలనజ్వాలిక సోక నీక నిలువన్ జ్ఞానామృత స్యందమున్." పాండు. 5. 211.
  • "నీ వేదో పొడిచేస్తా నని ఉట్టిగట్టుకొని వ్రేలాడుతున్నావు. కానీ వాడురాగానే నీతోక కోసేస్తాడు జాగర్త!" వా.
  • చూ. ఉట్టి గట్టుకొని ఊగు.

ఉట్టి కెక్కు

  • మూలబడు. పనిఅయ్యాక వస్తువులను ఉట్టిపై ఉంచి వేస్తారు. అందుపై వచ్చిన పలుకుబడి.
  • "ఉట్టి కెక్కు నీసిగ్గులు నోబావ." తాళ్ల. సం. 3. 172.
  • చూ. ఉట్లెక్కు.

ఉట్టి గట్టు

  • అపహాస్యము చేయు. తాటాకులు కట్టు వంటిది. ఉట్టి కట్టుకొని ఊరేగుతున్నాడు; వాణ్ణి ఉట్టి కట్టి ఊరేగిస్తాము అని వాడుక ఉన్నది. ఈ పలుకుబడి వాడుకలో నేడున్నట్టు లేదు.
  • "..సరకు గొనండు...టక్కరి బలుమోపు మోచు నయగారితనం బది యుట్టిగట్టినన్." ఉత్త. హరి. 4.

ఉట్టి గట్టుక వ్రేలు

  • "ఉట్టి గట్టుక వ్రేలుచున్నాడు." గౌ. హరి. ద్వితీ. పంక్తి 1758.
  • చూ. ఉట్టిగట్టుకొని ఊగు.

ఉట్టి గట్టుకొని ఊగు.

  • ఏదో అత్యాశతో ఉవ్విళ్లూరు.
  • "గట్టిగా జావుకు గడు తెంపు జేసి, యుట్టి గట్టుక నూగుచున్నాడు దేవ." రంగనా. యుద్ధ. 357. పే.
  • చూ. ఉట్టి గట్టుకొని ఊరేగు. ఉట్టి_____ఉట్టి 201 ఉట్టి_____ఉట్టి

ఉట్టి గట్టుకొని ఊరేగు

  • ఎందుకోసమో ఉబలాటపడుతూ ఎప్పు డెప్పుడా అని ఉండు. వాడుమాత్రం అనుభవించే దేమున్నది. అన్న అర్థంలోనూ ఉపయోగించడం కలదు.
  • "వా డేదో తానే పంచాయతీ బోర్డు ప్రెసిడెంటు కాగల నని ఉట్టిగట్టుకొని ఊరేగుతున్నాడు. కానీ డిపాజిట్టు కూడా దక్కేట్టు లేదు." వా.
  • "వా డేమి ఉట్టిగట్టుకొని ఊరేగబోతాడా?" వా.
  • చూ. ఉట్టి గట్టుక వ్రేలు.

ఉట్టి గట్టుకొని వ్రేలు

  • దేనికోసమో కాచుకొని ఉవ్విళ్లూరు.
  • "నిశ్చలతన్ వ్రేలెద వుట్టిగట్టుకొని." పాండు. 5. 211.
  • "ఎప్పుడో తనకు గుఱ్ఱపు పందాలలో తప్పక బహుమతి వస్తుంది అని వాడు ఉట్టిగట్టుకొని వ్రేలాడుతున్నాడు." వా.
  • చూ. ఉట్టిగట్టుకొని ఊరేగు.

ఉట్టిచీల

  • రెండుప్రక్కలా తల ఉన్న చీల. శ. ర.

ఉట్టిచేర్లు తెగు

  • అధ:పతనము చెందు.
  • "ఉట్టిచేర్లన్ని యుందెగె నుదిలపడుచు, డొంటి దర్పంపుటుయ్యెల దోగగలవొ, వ్యసనపర వయి నీకు నీవ యిక నాకు, భార్య వగుదువొ ప్రార్థించుపనియు లేదు." రామకథా. యుద్ధ. వూ. 4. 329.

ఉట్టిపడు

  • పొంగిపొరలు, విస్పష్ట రూపంలో కానవచ్చు. ఇలాంటి కొన్ని అర్థాలలో వాడుకలో ఉన్నది.
  • "వాని ముఖంలో బ్రహ్మ వర్చస్సు ఉట్టిపడుతూ ఉంటుంది." "ఆకావ్యంలో రసం ఉట్టిపడుతూ ఉంటుంది." "వీడి మొహం వాళ్ల నాన్న ఉట్టి పడ్డట్టే ఉంది." ఇత్యాదు లూహ్యములు.
  • "బ్రహ్మతేజం బుట్టి పడునెమ్మొగము ఠీవి, రాకాశశాంకగౌరవము దెల్ప." పెద్దాడ. శకుం. 253.
  • "ఆ బాలుర గృప యుట్టిపడగ జూచి." కళా. 6. 159.

ఉట్టిపాటుగా

  • హఠాత్తుగా.
  • "ఉట్టిపాటుగా ప్రయాణం కావలసి వచ్చింది." వా.

ఉట్టిపాటున

  • హఠాత్తుగా.
  • "ఉట్టిపాటున బయలుదేరాను." వా.

ఉట్టిపై చెరలాటము

  • నిప్పుతో చెలగాటము వంటిది. ఉట్టిమీద నిలిచి ఏమాత్రం కదిలినా కింద పడతారు.
  • తాళ్ల. సం. 11. 3 భా. 5.

ఉట్టి యుట్టి పడు

  • ఎగి రెగిరిపడు. ఉట్టి____ఉట్ర 202 ఉట్ర____ఉడా

"ఉదక బిందు కలాప ముట్టియుట్టి పడంగ." కాశీ. 4. 69. ఉట్టిలో పెట్టినగుమ్మడికాయవలె

  • కదలక మెదలక, దిట్టంగా.
  • "అమ్మగువ కనుగొనియెన్, ముమ్మరముగ బట్టెనామములు మే నెల్లం, గ్రమ్మికొన నుట్టి బెట్టిన, గుమ్మడికాయయునుబోలె గూర్చున్నతఱిన్." వైజ. 2. 56.

ఉట్టి పడు

  • అకస్మాత్తుగా వచ్చు.
  • "హరి ఉట్టివడి కావకున్న నొచ్చెము దేహికి హరి." తాళ్ల. సం. 9. 80.

ఉట్రవడియము

  • చిట్టి వడియము. ఈ వడియాలతో కూరచేయడం కూడా కలదు.
  • "గుడి మ్రింగెడువానికి లో నడరెడువేల్పుట్రవడియ మగు." అచ్చ. రామా. సుం. 155.
  • అన్నమూ, మసాలా దినుసులూ కలిపిన ఒక విధ మైన పలావు అని బ్రౌను. దక్షాణాదిన మసాలా దినుసులన్నీ వెల్లుల్లీ, లవంగాలు, గసాలు ఇత్యాదులు కలిపి దంచి ఉండలు చేసి ఆరబెడతారు. వానినే తుంచి తాలింపులలో, తిరగబోతలలో వాడతారు. అవే ఉట్రవడియాలు.

ఉట్రవడియముగా

  • ఉన్న పళంగానే, వెంటనే.
  • "ఇలా ఉట్రవడియంగా రమ్మంటే నేనెలా రాగలను?" వా.
  • "వాడు ఉట్రవడియంగా వచ్చాడు." వా.
  • అతి చులాగ్గా, అన్యాయంగా.
  • "వానిసొమ్ము ఉట్రవడియంగా నోట్లో వేసుకొన్నాడు." వా.

ఉట్లెక్కు

  • మూల బడు. నిత్యం ఉపయోగించని వానిని ఉట్టిపై పెట్టివేయడం అలవాటు. అందుపై వచ్చిన పలుకుబడి.
  • "ము న్నహింసా పరమో ధర్మ యని పల్కు, చదువు లుట్లెక్కెనా సార్వభౌమ.: నలచ. 3. 67.
  • చూ. ఉట్టి కెక్కు.

ఉడకవేసే దిక్కు లేదు

  • ఆడదిక్కు లేదు.
  • "వాళ్ళ తల్లిపోయినప్పటినుంచీ వాళ్ళింట్లో ఉడకేసేదిక్కు లేక మహా అల్లాడి పోతున్నారు." వా.

ఉడకాడించు

  • క్షోభ పెట్టు, కలత పెట్టు. చిత్తూరు ప్రాంతంలో ప్రచురంగా ఉన్నది.
  • "ఆ పిల్ల లంతా నన్ను ఊరికే ఉడకాడిస్తున్నారు." వా.
  • చూ. ఉడ్డాడించు.

ఉడాములమీద వెళ్లు

  • అంచెలమీద పోవు. ఉడి_____ఉడి 203 ఉడి_____ఉడు

ఉడికించు

  • ఎత్తిపొడుపులతో నొప్పి కలిగించు; అపహసించు.
  • "వాళ్లబావ నిమిషనిమిషానికీ దాన్ని ఉడికిస్తూ సంతోషిస్తున్నాడు." వా.
  • చూ. ఉడికిలించు.

ఉడికినమెతుకు తిని ఉలికిపడు

  • కలిగింది తిని హాయిగా ఉండక అనవసరంగా బాధపడు.
  • "వాడి కన్నీ ఉన్నా యెప్పుడూ ఏడుపే. ఉడికినమెతుకు తిని ఉలికిపడుతూ ఉంటాడు." వా.

ఉడికిలించు

  • చూ. ఉడికించు.

ఉడిగిపోవు

  • కాల మై పోయి చెట్టుచేమలు కాయలు కాయడం మానివేయు; శక్తు లుడుగు.
  • "ఉడిగిపోయిన ంరాకునుంబోలె బండ్లు డుల్లి." కవి. 4. 113
  • "నే నింకేం చేయగలను? అన్నీ ఉడిగిపోయినవి." వా.

ఉడిగి మడుగు

  • కాలం కాదని తగ్గి ఉండు. అణగి మణగు.
  • "అనిన ధౌమ్యు డిట్టు లనియె నీవత్సర, మొకడు నెట్టు లయిన నుడిగి మడిగి, సంకటముల కోర్చి..."
  • భార. విరా. 1. 142.
  • "ఉపవసింతుము గాక నే డుడిగి మడిగి." కాశీ. 7. 153.

ఉడిపోవు

  • తగ్గిపోవు.
  • "వ్యాధు లుడివోయె నపమృత్యు వద టణంగె." రుక్మాం. 1. 136.
  • "ఆసనాదులకు సమర్థమైన ప్రాయ ముడి పోవుటకు వెతపడుచు నుంటి..." కళా. 4. 149.
  • "ఉడు కన్నిటిలోన నుండుటయు లేదు నీ, వుడిపోయి యం దుండ కుండుటయు లేదు." తాళ్ల. సం. 5. 173.

ఉడివుచ్చు

  • పాడు చేయు.
  • "మునుపటి పతివ్రతలు... మాన ముడి వుచ్చుకొని రటే." హంస. 1. 127.

ఉడి వోనిపంట

  • శాశ్వత మైనది; ఉడిగిపోని దనుట.
  • "తీరని మోహాల తెందేపలు, ఊరేటి చెలమలు, ఉడివోని పంటలు." తాళ్ల. సం. 11. 11.

ఉడివోవు

  • ఉడిగి పోవు.
  • "సంపద యుడివోయి." వర. రా. అయో. పు. 485. పంక్తి. 4.
  • "పరిమళం బుడివోనివిరులు ముడిచి." పాండు. 2. 108.
  • చూ. ఉడిగిపోవు; ఉడిపోవు.

ఉడుకారు

  • చల్లారు, చల్లబడు.
  • "ఉడుకారెడినంత నెంతయున్." దేవీ. 2. 220.
  • "ఆ రాముని శ్రీపాదయుగము నూరటగా జూచి యుడుకారువాడ..."
  • వర. రా. అయో. పు. 531. పంక్తి. 3.
  • "ఈ దుస్ససేనుతను వింతలింతలు తుని ఉడు____ఉడు 204 ఉడు_____ఉడు

యలై... యుడుకాఱు గాక, యలుపాల బొనుపడునట్టి చిచ్చే యిది?" భార. ఉద్యో. ఉడుకుకొను

  • ఒకరు ఎత్తిపొడిచి అపహసింపగా బాధపడు.
  • "అంత ఉడుకుకొంటున్నా వేరా? ఏదో తమాషా కంటే." వా.

ఉడుకుఘటము

  • ఘటికుడు, ఉగ్రుడు.
  • రుద్రమ. 21 పు.
  • చూ. ఉడుకుపిండము.

ఉడుకుపట్టు

  • వే డెక్కు.
  • "బడబాగ్ని బయోధి యుడుకుపట్టె ననంగన్." భాస్క. యుద్ధ. 965.
  • "అన్నం ఉడుకు పట్టింది." వా.
  • "ఉడుకుపట్టిన తర్వాత గానీ పులుసులో ఉప్పూ పులుసూ వేయరాదు." వా.

ఉడుకుపాలు

  • యౌవనము, ఉద్రేకము.
  • "ఉడుకుపాలు చిందు నో వెఱ్ఱి కూతురా." రుద్రమ. పు. 38.
  • "వాడు మంచివాడే కానీ కాస్త ఉడుకుపా లెక్కువ." వా.

ఉడుకుపిండము

  • అత్యుగ్రు డనుట.
  • "వాడా ఉడుకుపిండం. ఒక్క మాటన్నా ఓర్చుకోడు." వా.
  • చూ. ఉడుకుఘటము.

ఉడుకుబోతు

  • ఏమన్నా ఉడుకుకొనునట్టి...
  • "వాడు వట్టి ఉడుకుబోతు. తమాషాకన్నా ఏడ్చి చస్తాడు." వా.

ఉడుకుమోతుతనం

  • ఏదైనా నవ్వులాట కన్నా నొచ్చుకొనుట.
  • "అంత ఉడుకుమోతుతన మైతే ఎట్లాగే పిల్లా!" వా.
  • చూ. ఉడుకుబోతుతనం.

ఉడుగోత

  • కాపు ఉడిగిన తరువాత మిగిలినవాటిని కోసేకోత.
  • "ఎప్పుడో ఈటుపోయిన చేలో ఇంకా ఉడుగోత ఏమిటి?" వా.
  • చూ. ఉడుగోతపిందె.

ఉడుగోతపిందె

  • కాపు ఉడిగినతరువాత చెదరుగా పుట్టే నిస్సార మైన పిందె.
  • చూ. ఉడుగోత.

ఉడుతకు ఉడతాభక్తి అన్నట్లు

  • ఏదో చేత నయినంత.
  • "ఉడతకు ఉడతాభక్తి అన్నట్లు ఏదో తృణమో పణమో నేను ఇస్తాను." వా.
  • చూ. ఉడుతభక్తిగా.

ఉడుతభక్తిగా

  • చేత నయినంత. అతితక్కువైనాసరే ప్రేమతో చేస్తున్నా ననే అర్థంలో ఉపయోగిస్తారు.
  • సేతునిర్మాణంలో శ్రీరామునికి ఉడుత సాయపడిన కథ సుప్రసిద్ధం. దానిని బట్టి వచ్చినపలుకుబడి. ఉడు______ఉడ్డ 205 ఉడ్డ______ఉడ్డ

వాడుకలో 'ఉడతాభక్తిగా.'

  • "నేనూ ఏదో ఉడతాభక్తిగా నా చేతనైనసాయం చేస్తాను." వా.
  • చూ. ఉడతాభక్తిగా.

ఉడుదేనె లగు

  • మధుహీనము లగు; తేనె లుడుగు.
  • "కడివోవ నళు లానగా రేకు లెడలి, యుడుదేనె లైన పర్యుషితపుష్పములు."
  • పండితా. పురా. 89. పు.

ఉడుపకుక్క

  • వేటకుక్క.
  • "ఉడుపకుక్కలు కుందేళ్ళ నుందరువుల నుడుముల గ్రహింప." మను. 4. 51.

ఉడుబోతు

  • విరక్తుడు.
  • బ్రౌను.

ఉడుముపట్టు

  • గట్టిపట్టు. ఉడుము నేల కరుచుకున్నదంటే గొలుసులువేసి లాగినా రాదు. అందుపై యేర్పడినది.
  • "వాడిది ఉడుముపట్టు. చచ్చినా వదలడు." వా.
  • చూ. భల్లూకపుపట్టు.

ఉడ్డతిత్తులు

  • గచ్చకాయల తిత్తులు. మూడు గచ్చ కాయలను పొయిగుండ్లవలె పెట్టి, వానిమీద ఒక గచ్చకాయ పెట్టి వానిని మరొక గచ్చకాయతో కొట్టడం అలవాటు. ఇదే గచ్చకాయలాట అయినది. లక్షణయా ఉడ్డలు గచ్చకాయ లయినవి. ఆపెట్టు పద్ధతినిబట్టి వచ్చినదే ఉడ్డ = నాలుగు అన్న అర్థము. ఈ 'ఉడ్డతిత్తుల'కు అడ్డతిత్తు లని ముద్రితప్రతులలో ఇచ్చిన పాఠం సరి కాదు.
  • "మెత్తగ నూఱినచుట్టుం, గత్తిర మధుకైటభోరు కంఠము లలనా, డొత్తిన హత్తిన చెన్నుం, దిత్తుల క్రియ దొడల నుడ్డతిత్తులువ్రేలన్." పాండు. 2. 33.
  • చూ. ఉడ్డపొడలు.

ఉడ్డపల్లంచి

  • ఆడపిల్లల ఆట.

ఉడ్డపొడలు

  • గచ్చకాయ తిత్తులు.
  • "పెరుగు నుడ్డపొడలున్." పాండు. 5. 56.
  • చూ. ఉడ్డతిత్తులు.

ఉడ్డబుగడలు

  • చెవి పై వేపు రంధ్రం వేసి పెట్టుకొనే ఆభరణం. నడుమ ఒక గొట్టం, పైనా క్రిందా నాలుగు పూజలను సమానంగా ఉంచి దానిపైన ఒక పూజను ఉంచి అతికి చేస్తారు. ఈ పూజల సంఖ్యను అలా పెంచుకొని పోవడం కూడాకద్దు. అడుగున ఎక్కువ సంఖ్యా, క్రమంగా తగ్గుతూ ఉడ్డా____ఉడ్డు 206 ఉడ్డు____ఉత్త

వచ్చి ఆఖరున ఒకేపూజ నిలిచి గోపురాకారంగా తయారవుతుంది. వీటిని నేటికీ రాయలసీమ పల్లెపట్టులలో కొందఱు ధరిస్తారు. బుగడలనే అంటారు. వావిళ్లలో చంపసరులు, నాలుగుపేటలు గల హారవిశేషం అనడం సరికాదు.

  • ఉడ్డలవలె పూజలను ఉంచి అతుకుటతో ఉడ్డబుగడలైనవి.
  • "ఉడ్డబుగడలు కట్లసరులు." గంస.

ఉడ్డాడించు

  • క్షోభపెట్టు, కలతపెట్టు.
  • "వాపోచున్ క్షుధ గుంది చాల సుతు లవ్వా! బువ్వ బువ్వంచు స,ల్లాపెన్ జీర్ణపటాపకర్షముల నుడ్డాడింపగా జూచి." మల్ల. భూ. వై. 21.
  • చిత్తూరుప్రాంతంలో ఉడకాడించు అనేరూపంలో విశేషంగా వినవస్తుంది.
  • "ఈ పిల్ల లంతా నన్ను ఊరికే ఉడకాడిస్తున్నారు." వా.

ఉడ్డాడు

  • కలగు, క్షోభించు.
  • చూ. ఉడ్డాడించు.

ఉడ్డు కుడుచు

  • కళవళము చెందు.
  • "ఉదవాసక్లేశంబున నుడ్డుకుడిచి వెలుపటికిం బుట మెగయుచు." పాండు. 3. 150.
  • చూ. ఉడ్డు గుడుచు.

ఉడ్డుగుడుచు

  • ఉక్కిరి బిక్కిరి యగు.
  • "బేతాళములు నీళ్ళ వ్రేసి త్రొక్కగ బాసి, యుదు టెల్ల బెడబాసి యుడ్డుగుడిచె." దశా. 2. 409.

ఉతికి ఆరవేయు

  • ఎదుటివాని లోపముల నన్నిటినీ యేకరువుపెట్టి విడుచు; చితకతన్ను.
  • "వాడు రానీ చెప్తా, ఉతికి ఆరవేస్తాను." వా.
  • "నాలుగు ఉతికి ఆరవేస్తే గానీ వాడు మాట వినడు." వా.

ఉత్తచేతుల మూరలు వేయు

  • ఏమీ లేకనే గొప్పలకు పోవు. బట్టలు లేకనే మూరవేయడం, యోగ్యత లేకనే హెచ్చులకు పోవడంగా ఇట సూచన.
  • "వాడు ఎప్పుడూ ఉత్తచేతులతో మూరలు వేస్తుంటాడు." వా.

ఉత్తపుణ్యానికి

  • వృథాగా. కొత్త. 16.
  • "ఉత్త పుణ్యానికి పదిరూపాయలు పోగొట్టుకున్నాను. వాడు జోస్యం చెప్పిందీ లేదు. అది అయ్యిందీ లేదు." వా. ఉత్త_____ఉత్త 207 ఉత్త_____ఉత్త

ఉత్తమరతి

  • రతిభేదము. కుమా. 9. 152.

ఉత్తరకుమారప్రజ్ఞలు

  • వట్టి డంబాలు. భారంలో ఉత్తరుడు తానే పశువులను మళ్లించెద నని వెళ్లి, తుదకు కౌరవసేనను చూడగనే వణకిపోయి వెనుకకు పారిపోవ జూచాడు అనుకథపై యేర్పడిన పలుకుబడి.
  • "ఈ ఉత్తరకుమారప్రజ్ఞల కేం చాలానే చెప్పవచ్చు. అసలు పోలీసులు కనిపించగానే పారిపోయేవాడివి. నీకు సత్యాగ్రహ మేమిట్రా." వా.

ఉత్తరక్రియలు

  • అపరక్రియలు. చనిపోయిన తరువాత చేసే కర్మకలాపం.
  • "అతనంత బాగా బతికాడా! కడకు ఉత్తరక్రియలకు కొడుకు తిరిపె మెత్తవలసి వచ్చింది." వా.

ఉత్తరజందెము

  • చూ. ఉత్తరజన్నిదము.

ఉత్తరజన్నిదము

  • బ్రహ్మచారి మూడుపోగులతోడి ఒక ముడి, గృహస్థు అలాంటివి రెండు వేసుకోవా లని విధి. మూడవది ఉత్తరీయార్థం వేసుకుంటారు. అది ఉత్తరజందెం.
  • "ఇభ కుంభమణు లెడనెడ గూర్చు గురివెంద, జమలియుత్తరజన్నిదములు దనర." రావి. 3. 34.

ఉత్తరడొక్కరము

  • కుస్తీపట్లలో ఒకటి.

ఉత్తరమీమాంస

  • మీమాంసాశాస్త్రం రెండుభాగాలు - పూర్వమీమాంస, ఉత్తరమీమాంస. జైమినికృత మైన పూర్వమీమాంస కర్మజిజ్ఞాసకు చెందినది. వ్యాసకృత మైనఉత్తర మీమాంస బ్రహ్మజిజ్ఞాసకు చెందినది.

ఉత్తరవయస్సు

  • వృద్ధాప్యం.

ఉత్తరవస్త్రం

  • చూ. ఉత్తరవాసం.

ఉత్తరవాసం

  • పైపంచ, అంగవస్త్రం.
  • "వెలిపట్టు పుట్ట ముత్తరవాసముగ ధరించి." నైష. 8. 108.
  • చూ. ఉత్తరవస్త్రం.

ఉత్తరాసంగము

  • చూ. ఉత్తరవాసం.

ఉత్తరాషాడ పూర్వాషాడ అగు

  • వాంతులు భేదులు అగు, ఎక్కువ భయము కలుగు, ఉత్త____ఉత్త 208 ఉత్త_____ఉద

పూర్వం, ఉత్తరం అన్న శబ్దసామ్యంతో యేర్పడినట్లు కనబడుతుంది. అటూ ఇటూ అనుట.

  • "వాణ్ణి చూచేసరికి వీనికి ఉత్తరాషాడ పూర్వాషాడ అయింది." వా.

ఉత్తరించు తములపాకు నిక్కెడుక్రియ

  • ఆకుతోటలో, బొటనవ్రేలి గోటికి ఒక ఇనుపగోటిని తగిలించుకొని తమలపాకులను ఠకీ మని కత్తిరిస్తారు. అప్పుడది యెగసి పడుతుంది.
  • "ఉత్తరించు తములపాకు నిక్కెడుక్రియ దాటె నిఱ్ఱి." ఉ. హరి. 4. 28.

ఉత్తరీయము

  • పైపంచ, అంగవస్త్రము.
  • చూ. ఉత్తరవాసం.

ఉత్తరువు లిచ్చు

  • ఆజ్ఞాపించు.
  • "తరువు లాకసము కుత్తరువు లిచ్చు." యామున. విజ. 4. 229.

ఉత్తరోత్తరా

  • ముందుముందుకు, కాలక్రమేణ.
  • "ఇప్పడు రాజీ చేసుకోవడంవల్ల ఉత్తరోత్తరా మీకు చాలా లాభాలు ఉన్నవి."
  • చూ. ఉత్తరోత్రా.

ఉత్తరోత్తరాభివృద్ధి

  • క్రమాభివృద్ధి.
  • "పొత్త మిటు సేయ నీ కుత్తరోత్తరాభివృద్ధియని..." ఆము. 17.
  • "ఉత్తరోత్తర మభివృద్ధి నొందుచుండు." కాశీ. 2. 52.

ఉత్తరోత్రా

  • వాడుకలో ఈ రూపం కనిపిస్తుంది.
  • చూ.ఉత్తరోత్తరా.

ఉత్తలపడు

  • తహతహపడు.
  • "చిత్తం బుత్తలపడియెడు." సింహా. 1. 62.

ఉత్సవవిగ్రహము

  • అలంకారవిద్యార్థి వంటిది. ఊరేగింపునకుమాత్రం పనికివచ్చేది; మూలవిరాట్టు కాదు.
  • "వాడు వట్టి ఉత్సవవిగ్రహం; లోపల సత్తాసార మేం లేదు." వా.

ఉదకమాడు

  • స్నానము చేయు.
  • "ఒక్కప్రొద్దుండి సెలయేట నుదకమాడి." కాశీ. 3. 37.
  • "మహారయమున గొలవ నుదక మాడగ బోవన్.: కా. మా. 3. 208

ఉదపానమండూకము

  • నీటిలోని కప్ప.
  • చూ. కూపస్థమండూకము.

ఉదయరాగపట్టులు

  • వస్త్రభేదము.
  • ద్వాద. 3. 206.

ఉదరపోషకులు

  • పొట్ట నింపుకొనువారు. దూషణలోనే ఉపయుక్తం.
  • పండితా. ప్రథ. పురా. పుట. 343. ఉద______ఉది 209 ఉది______ఉదు
  • "ఉదరపోషకులా పొరుగున జేరి." త్యాగయ్య.

ఉదరము మాడు

  • కడుపు మాడు. క్షుత్పీడ కలుగు.
  • "బడబాగ్ని ఘనతరజ్వాలలు మండంగ నుదరంబు మాడె ననగ." కా. మా. 4. 63.
  • చూ. కడుపుకాలు.

ఉదాత్తానుదాత్తస్వరితములు

  • వేదపఠనంలోని స్వరభేదములు. "నమస్తే రుద్రమన్యవ" ఇక్కడ పై గీతలు ఉదాత్తమును, క్రింది గీతలు అనుదాత్తమును తెలుపును. స్వరితం పైన మఱింత ఆపి పలుకుతారు.
  • బస. 7. 184.

ఉదిరిపడు

  • అదరిపడు.

ఉదిరిమల

  • మేరుపర్వతము.
  • "ఉదిరిమలతోడ నొరయగ నెదిరిన దొర-" రాజవాహనవిజయము. 2. 79.

ఉదిలకొను

  • అధైర్యపడు, సంభ్రమపడు, వ్యాపించు.
  • "బెదర వజ్రాయుధు హృదయ, ముదిలకొనగ ద్రిదశగణము..." భార. ఆది. 2. 21.
  • "కృష్ణు డొక్కింతవడి కోర్కి సుదిల కొనియె." హరి. పూ. 3. 252.
  • "వారివాహవ్యూహంబులు కడ లవియ జదల మదిలకొనియె." హర. 6. 58.
  • "మదనవికృతు లంతంతకు నుదిల కొనగ." కేయూర. 4. 7.
  • దీనికి దగ్గఱగా ఉండే అర్థాలలో ఇది ప్రయుక్త మౌతూ ఉంటుంది.

ఉదిలగొను

  • చూ. ఉదిలకొను.

ఉదుక చాలు

  • క్షాళనము చేయగలుగు, పోగొట్ట జాలు.
  • "మొదలియది పాపముల నెల్ల నుదుకజాలు." భీమ. 6. 17.

ఉదుటారు

  • త్రుళ్లి పడు.
  • "..గుబ్బ చను జక్కవలు...పైఠిణీ రవికలో నుదుటారగ..." కాళిందీ 2. 95.

ఉదుటు సూపు

  • అతిశయించు.
  • "ఱెక్కహొన్నంచుపక్కెర యుదుటు నూప." దశా. 2. 66.

ఉదుటెక్కు

  • అతిశయించు.
  • "దీని చూ పుదుటెక్కగానె కా సిరి పట్టి, కిని బోర బిరుదు డెక్కెంబు గలిగె-" ఆము. 6. 105.

ఉదురుమిడుకు

  • ఒక తిట్టు. అదిరి అదిరి పడేవాడు, దుర్మార్గుడు. ఉద్ద______ఉద్ది 210 ఉద్ది_______ఉద్ధా
  • "ఉద్ధతులు గొంట్లు పలుగాకు లుదురు మిడుకులు." హర. 5. 10.
  • కకు. 5. 87.

ఉద్దండపిండము

  • ఘటికుడు.
  • "ఊరు వెడలె నందు రుద్దండపిండంబు నాగనార్యు డెందు డాగినాడొ." రుద్రమ. 70. పు.
  • చూ. ఉక్కుపిండము.

ఉద్దండుడు

  • ఘటికుడు.
  • "వాడా? అబ్బా! ఉద్దండుడు." వా.

ఉద్దరకు వచ్చు

  • తేరకు వచ్చు. రాయలసీమలో ప్రచురంగా వినవస్తుంది. ఉధార్ అన్న మాట తెనుగయిన దిక్కడ.
  • "ఇదేమి ఉద్దరకు వచ్చిందా? పంచిపెట్టడానికి." వా.

ఉద్దిగొను

  • జత గూడు. నేటికీ పిల్ల లాడుకొనేఆటలలో ఇద్దరిద్దరు ఒక్కొక్క ఉద్దిగా పరిగణించడం అలవా టుంది. ఇదే ఉజ్జీలు.
  • "ఇద్దఱు ముద్దియ లుద్దిగొని వీణ లందుకొని..." భాగ. 10. పూ. 1082.

ఉద్ది చేయు

  • జోడించు, కలుపు.
  • "యూపములు నూత్రములతోడ నుద్దిచేసి." కాశీ. 7. 88.

ఉద్దియ చేయు

  • ఉద్యమించు. ఈ 'ఉద్దియ' ఉద్యమములో కానవస్తుంది.

ఉద్ధతము లాడు

  • గొప్పలు పలుకు.
  • "ఈరీతి నతడు శస్త్రని, దారితభుజు డయ్యు నుద్ధతము లాడుచు రా,గా." జైమి. 5. 75.

ఉద్దరించాడు:

  • వ్యంగ్యంగా ఎవరినిగూర్చి అయినా వాడు చేసిం దేముంది అనేఅర్థంలో ఉపయోగించే పలుకుబడి.
  • "తా నేదో మహా పొడిచేస్తున్నట్లు తీరుబడి లేక రాలే నని వ్రాశాడు. ఉద్ధరించాడు!? వా.
  • చూ. ఉద్ధారం చేశాడు.

ఉద్దరిస్తున్నాడు

  • ఉంచుకొన్నాడు.
  • "వాడు దానిని ఉద్ధరిస్తున్నా డట." వా.

ఉద్ధారం చేశాడు

  • వాడు చేసిం దేమీ లేదు అనే అర్థంలో ఉపయోగించే పలుకుబడి.
  • "ఇక్క డింత ఉద్ధారం చేశాడు. ఇక అక్కడ ఉద్ధారం చేస్తాడు! చూస్తూనే ఉంటాం గా." వా.
  • చూ. ఉద్ధరించాడు.

ఉద్దారింపు

  • తాను చేసిన ఘనకార్యం! ఉద్యా_____ఉద్వా 211 ఉద్వా_ఉన్న
  • "వాడు చేసిన ఉద్ధారింపు ఏ ముంది." వా.
  • చూ. ఉద్ధరించాడు.

ఉద్యాపన సేయు

  • విసర్జించు. వ్రతాదులలో ఉద్యాపనపై వచ్చిన పలుకుబడి. వ్రతం ముగిశాక ఉద్యాపనం.
  • "విప్రమార్గ ముద్యా,పన సేతురె నిన్ను వంటి బ్రాహ్మణకులజుల్." నిరంకు. 2. 130.

ఉద్యోగరాఘవుడు

  • కార్యప్రవణుడు.
  • "ఉద్యోగరాఘపుం డని, పద్యంబుల నూక గేరి పంచల జదువన్, విద్యాధికులకు వల్లము, చోద్యంబుగ విడిచి లంజ చూడగ నిచ్చున్." బహులా. 5. 83. పు.

ఉద్వాసన అగు

  • స్థానభ్రంశ మగు.
  • "వాడు ఆ ఊళ్ళోనూ దురుసుగా ప్రవర్తించా డట. అక్కడా ఉద్వాసన అయిం దని విన్నాను." వా.
  • "వానికి ఆఫీసునుంచి ఉద్వాసన అయింది." వా.
  • చూ. ఉద్వాసన చెప్పు.

ఉద్వాసన చెప్పు

  • తొలగించు, స్థానభ్రష్ట మొనరించు. పూజాపునస్కారాలలో కలశాదులను ప్రతిష్ఠించుట, ఆపని తీరిన వెనుక ఉద్వాసనచేసి వాని నటనుంచి తొలగించుట ఆచారం. ఆ తొలగించుటనే ఉద్వాసనం అంటారు. అందుపై వచ్చినపలుకుబడి.
  • "వీడి సంగతి నలుగురికి తెలిసేసరికి ఆ ఊరినుంచి ఉద్వాసన చెప్పారు." వా.
  • చూ. ఉద్వాసన అగు.

ఉద్వాసన చేయు

  • చూ. ఉద్వాసన చెప్పు.

ఉనికిపట్టు

  • స్థానము.
  • "విజయంబునకు నీత డునికిపట్టు." ఉ. రా. 5. 140; సుదం. 3. 194,
  • చూ. ఉన్కిపట్టు.

ఉన్కిపట్టు

  • నెలవు.
  • పాండు. 1. 193.
  • చూ. ఉనికిపట్టు.

ఉన్నట్టుండి

  • హఠాత్తుగా.
  • "వాడు ఉన్నట్టుండి అక్కడికి వచ్చాడు." వా.
  • "ఉన్నట్టుండి వానికి జబ్బు చేసింది." వా.

ఉన్నది పుష్ఠి

  • కలిమి మాత్రమే బలము.
  • "ఉన్నది పుష్టు మానవుల కోయదుభూషణ యాలజాతికిన్, దిన్నది పుష్టి..." పాండవో. 8.

ఉన్న దున్నట్టుగా

  • యథాతథముగా.
  • "వచియించెద మున్నది యున్న రీతిగా." నానా. 18. ఉన్న______ఉన్న 212 ఉన్న______ఉన్నా

ఉన్నపట్టున ఊరక యుండు

  • తనపాటికి తాను ఉండు. ఒకరిజోలికి పోకుండా అనుట. ఇది రాయలసీమలో ఇట్లాగే ఉపయోగిస్తారు. పట్టున 'పాట్న'గా మారుతుంది.
  • "ఉన్నపట్టున నూరక యుండ వింటి పక్షపాతు లటంచును బల్క దగునె?" రాజగో. 2. 71.
  • "ఉన్నపాట్న ఊరికే ఉండకుండా ఊరిసంగ తంతా నీ కెందుకోయ్?" వా.

ఉన్న యునికిన

  • ఉన్న దున్నట్లుగా.
  • "తన యింట రాత్రి నెమ్మది, నునికి గలిగె బిదప నున్నయునికిన యడగెన్." ఉ. హరి. 6. 5.
  • చూ. ఉన్నయునికినె.

ఉన్న యునికినె

  • ఉన్నట్లుండి, హఠాత్తుగా, ఉన్న పళాన్నే అని నేడు కోస్తాప్రాంతాలలో; రాయలసీమలో 'ఉన్న దున్నట్టుగా రావలసినదిగా కోరుతున్నాను' అని ఉత్తరాల్లో వ్రాస్తారు. తత్క్షణం అనుట.
  • "ఉన్నయునికినె వెలువడ నుత్సహింప, దలచి తేనియు నిది తుది దాక నెట్లు, నెయిద నేరదు గాన నీ విందయుండి...సర్వేశు గొ;ఉపుము. బాల." కుమా. 6. 13.
  • చూ. ఉన్నయునికిన.

ఉన్నరూపు

  • కలరూపు. ఉన్న సంగతి, యథార్థము.
  • "ఇంక నెన్నండు దయ బరమేశ్వరుండు, గన్ను దెఱచునొ యని తన కున్నరూపు నెఱయ జెప్పిన విని." కుమా. 7. 19.; కాశీ. 4. 100.
  • చూ. కలరూపు.

ఉన్నవాడు

  • సంపన్నుడు.
  • "వాడు ఆ ఊళ్లో కాస్త ఉన్నవాడు." వా.
  • చూ. కలవాడు.

ఉన్నవాడూ కాదు ఊడినవాడూ కాదు

  • నిష్ప్రయోజకుడు. వాడు చచ్చినట్లూ కాక బతికినట్లూ కాక ఉన్నాడు అనుట.
  • "వాడు ఉన్నవాడూ కాదు ఊడినవాడూ కాదు. తెచ్చి పెట్తే తింటాడు. లేకపోతే పైగా తిట్లూ దీవెనలూ." వా.

ఉన్నారె యనుమాట మాత్రకైన ఎడగలదె నీకు

  • మా అస్తిత్వాన్నైనా అడిగే సావకాశం ఉన్నదా? లేదనుట. కనీసం ఆమాత్రమైనా పలుకరించడం లే దని.
  • "మమ్ము నున్నారె యనుమాట మాత్రకైన, నెడగలదె నీకు మాకొలు విపుడు గాక." కళా. 7. 19.
  • వాడుకలో 'మేమున్నా మని మాటమాత్ర మడిగేందుకు ఉప___ఉప 213 ఉప___ఉపే

తీరుబడి ఉందా?' ఇత్యాదిగా మారుతుంది.

  • "మేము ఉన్నా మనైనా నీకు జ్ఞాపకం ఉందా? ఏమప్పా ఎట్లా ఉన్నారు? అని మాటవరుస కైనా అడిగేందుకు నీకు తీరుబాటు కాలేదే? ఇంత నీవు మమ్మల్ని ఏమి ఉద్ధరిస్తావు?" వా.

ఉపకార మెక్కించు

  • ఉపకారము చేయు.
  • "మీచేత వెళ్ల నాడించుకొని మీ కుపకారం బెక్కించి విడుచుటకు వచ్చినదని." ప్రభా. 4. 31.

ఉపగ్రామాలు

  • శివారుగ్రామాలు.
  • "బస్తీ దక్షిణము తిరువల్లిక్కేణి... మొదలయిన కొన్ని ఉపగ్రామాలు ఉన్నవి." కాశీయా. 372.

ఉపదర్శన మాచరించు

  • పెత్తనము చేయు; ఏదైనా పనిని పర్యవేక్షించు.
  • "త్రిపురాంతకు బిలిపింపక, యుపదర్శన మాచరించు టుచితమె హరికిన్." కాశీ. 7. 58.

ఉపదేశము చేయు

  • మంత్రమును ఉపదేశించు, హితము చెప్పు.
  • "స్వాములవారు అతనికి బాలాత్రిపురసుందరీ మంత్రం ఉపదేశం చేశారట!" వా.
  • "నీ వేం ఉపదేశం చేసి పంపావో? కాస్త ఈమధ్య నీ అల్లుడు పొదుపుగా ఉంటున్నాడు." వా.

ఉపనయనము

  • వడుగు. పంచదేశ సంస్కారాలలో ఒకటి.

ఉపనయనమునాటి మాట

  • యాచన, భిక్ష మెత్తుట. ఉపనయనంలో 'భవతి భిక్షాం దేహి' అని మూడుసార్లు భిక్షం ఎత్తించుటపై యేర్పడినపలుకుబడి.
  • "ఎవడూ అన్నం పెట్టక పోతే ఉపనయనమునాటి మాట ఉండనే ఉంది." వా.

ఉపరిరతి

  • రతివిశేషములలో భేదము.
  • కుమా. 9. 152.

ఉపవడ మగు

  • మేలుకొను.
  • "పువ్వారుబోణి మదిలో, నివ్వెఱపడి చూచుచుండ నృపు డుపవడ మై." శుక. 1. 313.

ఉపవాసము చేయు

  • ఒక్కప్రొద్దు ఉండు.
  • "ప్రతి శివరాత్రికీ అతను ఉపవాసం చేస్తాడు." వా.

ఉపాదాన మెత్తు

  • బిచ్చ మెత్తు.
  • "తలమీద మంత్రాక్షతము లుంచి కలకాపు, టిండ్ల నుపాదాన మెత్తి యెత్తి." హంస. 2. 152. పు.

ఉపేక్ష చేయు

  • ఉదాసీనముగా చూచు.
  • "ఈ సుకుమారదేహు డిపు డీవని నుండ నుపేక్ష చేసినం, దోసము వచ్చు..." శుక. 1. 282. ఉప్ప____ఉప్ప 214 ఉప్ప____ఉప్ప
  • "ఇప్పుడు పిల్లవా డని ఉపేక్ష చేస్తే తర్వాత తర్వాత విచారింపవలసి వస్తుంది." వా.

ఉప్పకు చప్పకుగా చూచు

  • అలక్ష్యముగా చూచు, సర్వ సామాన్యంగా చూచు.
  • "ఒకతెవలె వాడి యాడిం, చుకొనుట నే యిరుగు పొరుగు చూ చెనొకో యు,ప్పకు జప్పకుగా నను జూ,చుక నడువగవలె." నిరంకు. 2. 59.
  • చూ. ఉప్పచప్పగా ఉండు.

ఉప్పచప్పగా ఉండు

  • అంత రుచిగా లేక సర్వసాధారణంగా ఉండు. పైది వాడుకలో ఉప్పచప్పగా, ఉప్పన చప్పగా అని మారింది. భావచ్ఛాయ కూడా మారింది. 'ఏదో చాలాసేపు పాడాడు కాని ఉప్పచప్పగా ఉంది' అంటే అంత ప్రత్యేకత లేదని భావం.
  • "ఏదో ఉప్పచప్పగా ఉంది నాటకం." వా.

ఉప్పని చప్పని

  • రుచి లేని; ఉప్ప చప్పగా ఉన్న.
  • "ఊరును బేరు లేని యొక యుప్పని చప్పనికావ్య మల్లు." బుద్ధ. 1. 12.
  • చూ. ఉప్పచప్పగా ఉండు.

ఉప్పనపట్టె లాడు, ఆడించు

  • ఒకరక మైనఆట ఆడు. ఉప్పుపట్టీలు, ఉప్పరపట్టెలు ఇవే.
  • "పడతి! నీచూపు లుప్పనపట్టె లాడించి చెలులవక్త్రముల బూజించు గాక." ఉ. హరి. 5. 141.

ఉప్పరగుళ్లు

  • ఒక బాలక్రీడ.
  • పండితా. ద్వితీ. మహి. పుట. 179.

ఉప్పరపట్టెలు

  • చూ. ఉప్పనపట్టె లాడు.

ఉప్పరము దాటు

  • ఆకాశ మంటు; వ్యాపించు.
  • "అంటిన గందునో యను మేనినును గాంతి, యిరుగెలంకులకు నుప్పరము దాటు." విక్ర. 8. 101.

ఉప్పర మెగయు

  • ముమ్మర మగు; మిన్ను ముట్టు.
  • "అప్పలుకుల కలుకలు మది నుప్పర మెగయంగ." ఉ. హరి. 5. 220.
  • చూ. ఉప్పరము దాటు.

ఉప్పరవట్టములు

  • పైన వేసే మేలుకట్లు, చాందినీలు. అలంకారార్థం పట్టణాలలో దేవాద్యుత్సవాలలో అక్కడక్కడా చతురస్రంగా స్తంభాలు నాటి, వాటిపైన చాందినీలు కట్టి అలంకరిస్తారు. నగరము నలంకరించుటకు దారిప్రక్క నెత్తుగా కట్టు ఉప్ప____ఉప్ప 215 ఉప్పి____ఉప్పు

ధ్వజాదిక మని వావిళ్ళనిఘంటువు.

  • పండితా. ద్వితీ. మహి. పుట. 179.

ఉప్పరవీది

  • ఆకాశమార్గము.
  • "తే రుప్పరవీది దోలుకొని." భార. భీష్మ. 2. 90.

ఉప్పరా లెగయు

  • మీది కెగయు; మిన్ను ముట్టు; అతిశయించు.
  • "గుప్పెడినిట్టూరుపుల గోమలి హారము లెల్ల, ఉప్పరా లెగయ జొచ్చె వోయమ్మా!" తాళ్ల. సం. 12. 327.

ఉప్పరిపెనమున నీరువలె

  • కుతకుతలాడు. పెనంమీద నీరు వేడెక్కి కళపెళ ఉడికి పోతుంది.
  • "వనరాసు లేడు నుప్పరి, పెనమున నీరమును బోలె బెల్లున నుడికెన్ (గెన్)..." కుమా. 6. 155.

ఉప్పరిసాహిత్యము

  • గొల్లనిసాహిత్యవిద్య వంటిది. ఆకాలంలో ఉప్పరివాళ్ల కేం చదువొస్తుంది అనుకునేభావం పై ఏర్పడింది.</big

ఉప్పవడ మగు

  • మేలుకొను.
  • "పవడించి యంతను,ప్పవడమగుచు." పరమ. 3. 56.
  • "ఉప్పవడము గావయ్యా ఉయ్యల మంచముమీద." తాళ్ల. 1. 62.
  • చూ. ఉపవడ మగు.

ఉప్పిండి

  • ఉప్పుపిండి. తమిళంలో ఉప్పుమావు.

ఉప్పిండి ఉపవాస ముండు

  • ఉప్పుపిండి మాత్రమే తిని ఉపవాస ముండు.
  • "ఓర్పుమై నుప్పిండి యుపవాసముండనీ, మగనాలి సరిపోల్ప దగదు విధవ." కాశీ. 2. 83.

ఉప్పిడి

  • ఉపవాసము. ఉప్పిండి ఉపవాసములో ఇది మాత్రమే మిగిలి ఉపవాసం అనే అర్థం తెలుపునదిగా మారినపలుకుబడి.
  • "పలుతెఱగుల నుప్పిడుల్ సలుప వలదు." అచ్చ. అయో. 54.

ఉప్పిడిపథ్యం

  • ఉప్పులేని పథ్యం. కొన్ని రోగాలకు, కొన్ని మందులకు ఉప్పు పులుసు తినకూడ దని వైద్యులు పథ్యం పెడతారు. ఆయుర్వేదం ద్వారా వచ్చిన పలుకుబడి.
  • చూ. చప్పిడి పథ్యం.

ఉప్పు ఉంటే ఊరగాయ ఉండదు

  • బొత్తిగా లేనిసంసారం అనుట. ఉప్పు____ఉప్పు 216 ఉప్పు____ఉప్పు
  • "వాళ్లింట్లో ఏముంది? ఉప్పు ఉంటే ఊరగాయ ఉండదు. ఊరగాయౌంటే ఉప్పు ఉండదు." వా.

ఉప్పుకు పత్రికి కాక పోవు

  • దేనికీ పనికి రాక పోవు.
  • "నేను చేసిం దంతా ఉప్పుకూ పత్రికి కాక పోయింది." వా.
  • "వాడు ఉప్పుకూ పత్రికి కాకుండా పోయినాడు." వా.

ఉప్పుకు వస్తుందా ఊరగాయకు వస్తుందా

  • దేనికీ పనికి రా దనుట.
  • "ఈ లేనిపోని మాటలతో లాభ మేముంది? ఉప్పు కొస్తుందా? ఊరగాయ కొస్తుందా?" వా.

ఉప్పుగండలు

  • ఉప్పులో ఊరవేసిన మాంసం ముక్కలు.
  • "ఉప్పుగండ లెండబెట్టినవిధమున్." కుమా. 11. 175.

ఉప్పుగండలు చేయు

  • ముక్కలు ముక్కలుగా నఱకు. ఉప్పులో ఊరవేయుటకై తగినంతచిన్నగా అనుట.
  • "దుప్పుల బడనేసి యుప్పగండలు చేసి, చప్పరించుచు నుండు జవులుమఱచి." వాల్మీ. 2. 129.

ఉప్పుగల్లు వోలెbig>

  • ఏకాకిగా; ఉప్పురాయివలె; లేక లేక ఒకడుగా.
  • "సుతుల్స్ నేడ్వురను మ్రింగితిని తోడ్తో నిల్చెం, గడపట నొక డుప్పుగల్లువోలె." జైమి. 4. 78.
  • "నా, కుప్పుగలువోలె గలిగిన, యిప్పాపని దీని కేడ యిచ్చితి మెసవన్." వేం. పంచ. 5. 25.
  • రూ. ఉప్పుగలువోలె.

ఉప్పుగాయ

  • ఊరగాయ.
  • "మీ గడల్ పెరుగు లుప్పుల గాయలున్." అని. 1. 105.
  • కన్నడం-ఉప్పుగాయ. ఉప్పిన గాయ. తమిళం-ఉప్పిక్కాయ్.

ఉప్పుగుండాలు

  • పిల్లల ఆట.

ఉప్పు చిదిమి యినుమడి యగు

  • పడిపోయి అధిక మగు. కొంత నష్ట మైనట్లు కనిపించినా, దానివల్ల మఱింత లాభము కలుగుపట్ల ఉపయోగించే పలుకుబడి.
  • "బ్రాహ్మణ్యంబె కాక భాగవతశ్రీయునుం గలిగి యుప్పు చింది యినుమడి యగు చందంబునం..." ఆము. 7. 24.
  • చూ. ఉప్పొలికి ఇమ్మడి అయినట్లు.

ఉప్పుచేప

  • ఉప్పులో ఊరవేసిన చేప. హంస. 4. 187,

ఉప్పుటుండలు

  • ఆవిరితో చేసిన పిండివంట.
  • శ్రీ. రం. మా. 6. 110. ఉప్పు____ఉప్పు 217 ఉప్పు____ఉప్పు

ఉప్పుడుబియ్యము

  • వడ్లను ఉడకబెట్టి ఆరబోసి దంచినబియ్యము.
  • "ఉప్పుడుబియ్య< అన్నం త్వరగా జీర్ణమవుతుంది." వా.

ఉప్పు తిని ముప్పు తలచు

  • తిన్న యింటివాసాలు లెక్కించు.
  • "అలాంటివాణ్ణి మనం చేరదీస్తే యేం లాభం? ఉప్పు తిని ముప్పు తలచే రకం." వా.

ఉప్పు తిను

  • సొత్తు తిను, పోషింపబడు. ఉప్పు భోజనంలో ప్రధానమైనది కనుక అది భోజనానికే ప్రత్యామ్నాయ మైనది.
  • "తొంటిజని వాని యుప్పటు, తింటి జుమీ యింతపాటు దెచ్చుకొనుటకై." శుక. 3. 411.
  • "వాని ఉప్పు తిన్నాను. కష్టసుఖాల్లో వానితోనే ఉండడం న్యాయం." వా.

ఉప్పుతో తొమ్మిది

  • అన్ని పదార్థాలూ.
  • "ఉప్పుతో దొమ్మిదియును వెట్టి కృపణ రక్షణము గావించు నీగుణసముద్రుడు." రామా. 1. 107.
  • "ఉప్పుతో తొమ్మిదీ వాళ్లింటికి అత్తవారింటినుండి రావలసిందే." వా.

ఉప్పుపట్టీలు

  • చూ. ఉప్పనపట్టె లాడు.

ఉప్ప పట్టు

  • ఉప్ప దనము అంతటా వ్యాపించు.
  • "ముక్కలకు ఉప్పే పట్ట లేదే? ఇంకాసేపు ఉంచితే పోయేది." వా.

ఉప్పు పత్తిరి లేని

  • ఎందుకూ పనికి రాని, ఏమీ లేని.
  • "ఉప్పు పత్తిరి లేని యప్పు డవ్వారి శి,ష్యోపశిష్యులపోల్కె నుండవలయు." గీర. 30

ఉప్పు పత్రి

  • అడ్డూ ఆగీ. జం.
  • "ఆనోటికి ఉప్పూ పత్రీ లేదు." వా.

ఉప్పు పెఱిక

  • ఉప్పుసంచి.
  • "పోతుమీద నడ్డంబువడి యుప్పు పెఱికవోలె వెఱచె జముడు." కుమా. 2. 73.

ఉప్పున పాతఱ వేయు

  • శిక్షించు. పూర్వం వేసే శిక్షలలో ఉప్పులో ఊరవేయడం కూడా ఒకటి. అందుపై వచ్చినపలుకుబడి.
  • "చిత్రాంగిని తుదకు ఉప్పున పాతఱ వేశారు." వా.

ఉప్పుపఱ్ఱ

  • చవిటి నేల.

ఉప్పు లేక ముప్పందుము త్రాగు

  • వట్టి తిండిపోతురాము డగు. ఉప్పు లేనిదే రుచి యేమాత్రం ఉండదు. దానినే అంత త్రాగినప్పుడు రుచిగా ఉంటే యింక యెంత త్రాగునో! ఉప్పూ_____ఉప్పో 218 ఉబ_____ఉబ్బ
  • "అద్దిరా! మీ యొడళ్లు మీ యొద్ద లేవు గదా! ఉప్పు లేక ముప్పందుము త్రాగుచు గద్దెపొంకములు చాల దిద్దగలరే?" ధర్మజ. 46. 14.

ఉప్పూ నిప్పూ

  • సహజవిరోధ మనుట.
  • "వాడికి వీడికి ఉప్పూ నిప్పూ. వాడూ వీడూ కలవడం ఎలా సాధ్యం?" వా.

ఉప్పెనబోవు

  • గంగ గలియు, వరదపాలగు.
  • "మ్రోల వచ్చినకల్పసాల ముప్పెన బోయె." కా. మా. 4. 111.

ఉప్పెనవలె

  • హఠాత్తుగా. వరద హఠాత్తుగా వస్తుంది.
  • "వాడు ఉప్పెనలా వచ్చాడు." వా.

ఉప్పొంగు

  • పొంగు.
  • "జలరాసు లేడు నుత్సవమున నుప్పొంగె." రుక్మాం. 1. 142.

ఉప్పొలికి ఇమ్మడి అయినట్లు

  • ఉప్పు క్రింద పోయి రెండింత లయినట్లు. నష్టము కల్గునట్టి పని జరుగగా, అందువల్ల లాభమే అగు.
  • పండి. ప్రథ. పురా. 387 పు.
  • చూ. ఉప్పు చిదిమి యినుమడి యగు.

ఉప్పో ఊరగాయో

  • ఉన్న దానిలో ఏదో ఒకటి. భోజనవిషయంలోనే ఉపయోగించే పలుకుబడి.
  • "ఉప్పో ఊరగాయో యేదో ఒకటి వేసుకు తింటే పోతుంది. అంత శ్రమ యెవడు పడతాడు?" వా.
  • "ఉప్పో ఊరగాయో మాకు కలిగింది లేదనకుండా పెడతాము. తినిపో నాయనా!" వా.

ఉబలాటపడు

  • ఒక కార్యమునకై యెక్కువగా ఉత్సహించు.
  • "వాడు ఆపిల్లను పెళ్ళి చేసుకోవా లని మహా ఉబలాట పడుతున్నాడు." వా.

ఉబుసుపుచ్చు

  • కాలక్షేపము చేయు.
  • "అతివ! యెపుడు నుబుసు పుత్తురు వివిధోపయోగ్యకళల." పారి. 2. 93.

ఉబుసుపోక

  • కాలక్షేపము. కబురులు చెప్పుకొనుట.
  • "ఉబుసుపోకకు నైన నొల్లపు చెవిజేర్ప, వైణికవల్లకీవాదనములు." వరాహ. 2. 56.
  • "జలరుహేక్షణ లుబుసు పోకల వసించి." విప్ర. 2. 65.
  • ఆముక్త 2. 74. మను. 4. 24.

ఉబుసుపోవు

  • కాలక్షేప మగు.
  • "ఉబుసుపోవంగ శివశర్మ యొయ్యం జేరె, నప్సరోలోకము." కాశీ. 3. 165.

ఉబ్బనీయకు

  • వెలికి తెలియనీయ వద్దు.
  • "ఈ కథయును నీకు నాతోడు సం మ్ముబ్బనీకు మనియె." కళా. 1. 194. ఉబ్బ_____ఉబ్బి 219 ఉబ్బు_____ఉభ

ఉబ్బనీరు

  • ఉమ్మి.

ఉబ్బనెత్తు

  • పై కెత్తు.
  • "నీటిలో మునిగిననేలచేడియ గొమ్ము, కొన నుబ్బ నెత్తినఘోణి వీవ." పారి. 1. 49.

ఉబ్బర పోవు

  • సంతోషించు. ఉబ్బిపోవడ మంటే సంబరపడడ మన్నది నేటికీ అలవాటులో ఉన్నది.
  • "సూ,ర్యోదయ వేళ ముజ్జగము నుబ్బర పోవగ." కాశీ. 6. 17.

ఉబ్బరిక చేయు

  • విజృంభించు, అతిశయించు.
  • భాగ. 10. పు. 1345.

ఉబ్బవేయు

  • పొగడు. అది హృదయపూర్వకం కాదన్నధ్వనీ ఇందులో ఉన్నది.
  • "వాడు వాళ్ల అత్తను ఉబ్బవేసి తనపని గడుపుకొంటున్నాడు." వా.

ఉబ్బసపుచ్చు

  • ఆయాసపడు.
  • "నావుడు నుబ్బసపుచ్చును." ద్వాద. 2. 85.

ఉబ్బి తబ్బి బ్బగు

  • సంతోషపరవశు డగు. సంతోషమో, భావోద్రేకమో కలిగినప్పుడు శరీరం ఉప్పొంగడం కవులు గుర్తించినసత్యం. వీరునికి భుజములుప్పొంగుట యిలాంటిదే. ఒకప్పుడు ఎత్తిపొడుపుగా కూడా ఈ పలుకుబడి ప్రయుక్తం కావడం కలదు. ఇతరుల పొగడ్తకు ఉబ్బి తబ్బి బ్బవుతాడు అని వ్యవహారం. ఉబ్బవేయు యిలాంటిదే.
  • "దైవయోగంబువలన బ్రమాదం బని తలంపక రాజసన్మానంబునకు నుబ్బి తబ్బిబ్బుగా బచరించిన." శుక. 1. 186.
  • "ఆయన కావ్యంనుండీ ఒక పద్యం ఉటంకించేసరికి ఉబ్బి తబ్బి బ్బయి పోయినాడు." వా.

ఉబ్బుకుడుము

  • ఆవిరికుడుము.

ఉబ్బుసగ్గులు. జం.

  • "ఉబ్బు సగ్గు లేనిచ్చలు బోటును బాటు." తాళ్ల. సం. 6. 56.

ఉభయం

  • దైవపూజకు ఒక రోజు ఖర్చు భరించుట.
  • "ఈ రోజు శివాలయంలో ఉభయం నారాయణసెట్టి గారిది." వా.

ఉభయాలు

  • భోజనసామగ్రి. పొయ్యిమీదికీ, పొయ్యి కిందికి పనికి వచ్చునవి. ఉభ_____ఉమ్మె 220 ఉమ్మె_____ఉరి

ఉభయఖర్చులు

  • పెండ్లిలో ఆడ పెండ్లి వారి, మొగపెండ్లివారి ఖర్చులు రెండూ.
  • "ఉభయఖర్చులూ మేమేభరిస్తా మని చెప్పాం కదా!" వా.

ఉమేజువారి పని

  • పై తనిఖీ చేయుపని.
  • "ఉమేజువారీ పని చేయడాని కేం? ఎవరైనా చేస్తారు." వా.

ఉమ్మాయజగ్గాయలు

  • య: కశ్చనలు. వాడూ, వీడూ; పే రెత్తి చెప్పదగినవారు కారు అనుట.

ఉమ్మాయముత్యము

  • మాయముత్యము.

ఉమ్మెత్తకాయకు చిలుక పొంచి యున్నట్లు

  • అనవసర మైనఆశతో వేచి ఉన్నట్లు. ఉమ్మెత్త విషఫలం. అది చిలుక తినుట కెలాగూ పనికి రాదు.
  • "రాతికి సరి వచ్చురా వీని మనసు, కరగబో దుమ్మెత్తకాయకు జిలుక, పొరసినవిధ మాయె బో తనవలపు." సారం. 1. 551.

ఉమ్మెత్తకాయ తిన్న పొలుపు

  • వెఱ్ఱి యెత్తినట్లు. ఉమ్మెత్తకాయలు తింటే పిచ్చిపట్టుతుం దని మనవారి నమ్మకం.
  • "కంతుమాయల నుమ్మెత్తకాయ దిన్న, పొలుపు సారెకు దెల్పు న ప్పుడమి వేల్పు." శుక. 2. 459.

ఉమ్మెత్తకాయలు తిను

  • వెఱ్ఱెత్తు. ఉమ్మెతకాయలు తింటే పిచ్చి పడుతుం దని అంటారు. అందుమీద వచ్చిన పలుకుబడి.
  • "ఉమ్మెత్తకాయలు తిన్న యదియొ, మరులుకొన్నదియో మున్, మతి తప్పి నదియో." పండితా. దీక్షా. ప్రథమ. 115 పు.

ఉయ్యల లూగు

  • సందిగ్ధావస్థలో ఉండు.
  • "...భీతిచే నుయ్యెల లూగుప్రాణముల నోర్వక చీరెద వీట జూచితే..." హంస. 3. 45.

ఉయ్యాలో జంపాలో

  • ఊచునప్పుడు అను ఊతపదం.
  • "జోలల్ పాడిరి యమృతపు, జాలుం జోకొట్టజాలు సరసపు జూపుల్, డోలాయమానముగ ను,య్యాలో జంపాలో యనుచు నాలోలాక్షుల్." సారం. 1. 48.

ఉరిగోల

  • ఉరివేయు కోల.

ఉరిగోల పులుగు

  • ఉరిలో చిక్కినపక్షి. బాధ పడునది. ఉరి____ఉరి 221 ఉరి____ఉరు
  • "విలసిల్లు నురిగోల వేదన బొందు పులుగు చందంబున బొరలుచుండితిమి." ద్విప. జగ. 210.

ఉరితీయు

  • ఉరివేసి చంపవలె నని శిక్షవేయు.
  • చూ. ఉరివేయు.

ఉరి పెట్టుకొ మ్మను

  • నిరసనగా 'ఏమైనా చేసుకొమ్మను' అనుపట్ల అనేమాట. కొత్త. 13.

ఉరిపోసికొన్నట్లు

  • ఎక్కువ యిబ్బందిగా.
  • "నీతో ఉరిపోసికొన్న ట్లుంది." వా.

ఉరిపోసుకొను

  • చూ. ఉరివోసుకొను.

ఉరియాడు

  • డోలాందోళిత మగు.
  • "మనం బురియాడన్." రుక్మాం. 4. 134.

ఉరివేయు

  • కొఱతవేయు.
  • చూ. ఉరితీయు.

ఉరివోసుకొను

  • 1. మెడకు త్రాడువంటి దానిని తగిలించుకొని ఆత్మహత్య చేసికొను.
  • 2. ఉరి పోసుకొన్నంత భాధపడు.
  • "ఆ అమ్మాయి ఉరిపోసుకొని చనిపోయిం దట." వా.
  • "వాడితో ఉరిపోసుకొన్నట్లుగా ఉంది." వా.

ఉరిసినపుండు కోల కెలకు

  • బాధ పడుచున్న వానిని మఱింత బాధ పెట్టు. శకుం. 3. 171.

ఉరిసినపుండుపై ఉప్పు చల్లు

  • అసలే బాధ పడుతుండగా మరింతబాధ కలిగించు. గోరుచుట్టుపై రోకటిపోటు వంటిది.
  • "ఉరిసన పుండుపై నుప్పును జల్లి, కెరల జేసెదవు..." గౌర. హరి. ద్వి. 1255-1256.
  • రూ. ఉరిసినపుండ్ల ఉప్పుపెట్టు.
  • "అరులు మనమీద నురవడి నరుగుదేర నేము సిడిముడి పడుచుండ నిట్టు లనుట, యొప్ప దురసినపుండుల నుప్పు వెట్టె, దరయ దీనికి నిన్ను నే మందు బార్థ." భార. ద్రో. 5. 358.

ఉరుమనిపిడుగు లగు

  • వజ్రప్రాయము లగు.
  • "ఉరుమని పిడుగు లై యొడలు చిల్లులు వోవ, బడుమరుకోలల." రాధి. 2. 21.

ఉరురతి

  • రతిలో ఒక భేదము. కుమా. 9. 152.

ఉరువులు

  • వస్తువులు, శాల్తీలు.
  • "మొత్తం ఉరువులు చిన్నవీ పెద్దవీ కలిసి ఇరవైనాలుగు. సరిగ్గా ఉన్నాయో లేవో చూచుకోండి." వా. ఉఱు____ఉఱ్ఱూ 222 ఉఱ్ఱూ____ఉలి

ఉఱుమనిపిడుగులు

  • ఉఱుము లుఱుమకయే పడిన పిడుగులు. అనగా పూర్వ సూచన లేకయే అనుట. పండితా. ద్వితీ. మహి. పుట. 9.

ఉఱ్ఱకట్టు

  • పశువులకు వేయు కాలి బందము.

ఉఱ్ఱట లూగు

  • ఉఱ్ఱూత లూగు.
  • "సి గ్గుఱ్ఱట లూగ..." కృష్ణ. శకుం. 2. 57.

ఉఱ్ఱట లూచు

  • ఉఱ్ఱూత లూగునట్లు చేయు.

ఉఱ్ఱట్లూగు

  • ఉఱ్ఱూత లూగు.
  • "బ్రహ్మాండభాండ ముఱ్ఱట్లూగన్." శశాం. 5. 36.
  • "వాడు పెండ్లి కావా లని ఉఱ్ఱట్లూగుతున్నాడు." వా.
  • చూ. ఉఱ్ఱట లూగు.

ఉఱ్ఱట్లూచు

  • చూ. ఉఱ్ఱట లూచు.

ఉఱ్ఱుతాడు

  • పశువులు మొదలయినవాని కాళ్లకు వేసేబందం.
  • "కుఱ్ఱల బట్టగ నుఱ్ఱుంద్రాళ్ళు వలదు, కుండ యొడ్డన బాలు నిండ గురియు." మై. రా. 1. 57.

ఉఱ్ఱూత లూగు

  • ఉఱ్ఱట లూగు.
  • "కోడెవయసుపాక ముఱ్ఱూత లూగెడు భార్యమీద,... మనసు చాలించి..." హంస. 5. 115.

ఉఱ్ఱూత లూపు

  • కదలించు.
  • "నిర్వక్రరథచక్ర నిష్ఠురగతు లనం తోరగస్వామి నుఱ్ఱూత లూప." రాధా. 5. 21.

ఉలఉల లాడు

  • దురద పెట్టు.
  • "దానికి ఎప్పుడూ నోరు ఉల ఉల లాడుతూ ఉంటుంది. ఏదో ఒకటి అనకుండా ఉండదు." వా.

ఉలారం గొడ్డు

  • పొగరెక్కిన గొడ్డు.

ఉలికిపడు

  • అదరిపడు. అకస్మాత్తుగా ఏదయినా విని నప్పుడో, కనినప్పుడో సంభ్రాంతి చెందు. విజయ. 3. 62..

ఉలికిపాటు

  • అదిరిపాటు.

ఉలిపికట్టె

  • పెడసరపు మనిషి.
  • "ఊరంతా ఒకదారి అయితే ఉలిపికట్టెది ఇంకో దారి." సా.

ఉలిపిజంగెత

  • ఉలిపికట్టె వంటిది.
  • "ఉలిపి, జంగెత నీ వేల చనుదెంచి తిట్లు." పండితా. ప్రథ. దీక్షా. పుట. 149. ఉలి____ఉలు 223 ఉలు_____ఉల్ల

ఉలియాడు

  • పోగరతో లోహములమీద, కఱ్ఱలమీద చిత్రములు చిత్రించు.

ఉలివాడు

  • కదలు.
  • "కొమరొందు నవవిలాసముల కంబొమ లులి, వాడు చూపుడు గోల లగుచు దనర..." కళా. 2. 172.

ఉలివాళుల వాడు

  • సుండ్రుకొని పోవు.
  • "మీసలు గడ్డము, నులివాళులు వాడుచుండు నొందినభీతిన్." కుమా. 10. 101.
  • 'మీసాలు కాలిపోతాయి జాగ్రత్త' అని వాడుకలోనూ ఉంది.

ఉలివెచ్చ

  • గోరువెచ్చ.

ఉలుకబాఱు

  • వెలికి ప్రసరించు.
  • "ఒడలి తాంతులు పట్టు లే కులుకబాఱు, సన్న వలిపంపు బయ్యెద చౌకళించి." భాగ. 8. 363.

ఉలుప నించినకై వడి

  • కానుకగా వచ్చిన పదార్థములు ఉంచినట్లు; ప్రదర్శన ముంచినట్లు.
  • "ఒలుపు బప్పు మొదల్గొని తెచ్చి యన్నియున్, వేఱుగ నింటిలో నులుప నించినకైవడి నుంచె." శుక. 3. 189.

ఉలుప పట్టు

  • కానుక లిడు. పాండు. 5. 238.

ఉలుపా యొనగూర్చు

  • నజరానా పెట్టు; బహుమతులు కానుకలు ఇచ్చు.
  • "రాజురాక కులుపా యొనగూర్చిన యట్లు...." కళా. 6. 134.

ఉలుపా లొనరించు

  • కానుక లిచ్చు. ఉల్ఫా అనే పదంనుండి వచ్చి యుండవచ్చును.
  • "విశేషవస్తు సంభావన లెల్ల నిచ్చి యులుపా లొనరించి పురంబు జేరినన్." శుక. 1. 399.

ఉలువకట్టు

  • ఉలవ లుడికించి చేసిన చారు.
  • "నాలుగు రోజులు నీవు ఉలవకట్టు వేసుకొంటే నీశైత్యం వదలి పోతుంది." వా.

ఉల్లకుట్టుమాటలు

  • ఎత్తిపొడుపు మాటలు.
  • "సమరమునకు బురికొల్పుచు, మముదలచిన నుల్లకుట్టుమాటల దచ్చి,త్తము లుడికించుచు బాండవ, సమితిం గడగించువా రచట నెవ్వ రొకో!" భార. ఉద్యో. 2. 242.
  • "ఈ ఉల్లకుట్టు మాటలతోనే ఆవిడ అందరినీ ద్వేషం చేసుకుంటుంది." వా.
  • రూ. ఉల్లికుట్టుమాటలు.

ఉల్లము పల్లవించు

  • సంతోషము కలుగు. ఉల్ల_____ఉల్లి 224 ఉల్లి_____ఉల్లి
  • "వనరుహ నేత్రి దేల్చె యదువల్లభు డుల్లము పల్లవింపగన్." రాజగో. 2. 79.

ఉల్లము ఱాయి చేసికొను

  • కాఠిన్యము వహించు.
  • చూ. మనసు ఱాయి చేసికొను.

ఉల్లల నుడుకు

  • గగ్గోలము, గందరగోళము అగు. కుతకుత ఉడుకు ధ్వన్యనుకరణము.
  • "తన చిత్తమున, దనుకగ నుల్లల నుడుకును, విని శిఖిచో రాది ముఖ్య విషయా పదకున్." భార. శాంతి. 4. 34.
  • "దనుజు లుల్లల నుడుకన్." కుమా. 12. 25.
  • "ఓషధిప్రస్థ ముల్లల నుడుకుచుండ. హర. 5. 10.

ఉల్లస మాడు.

  • పరిహసించు.
  • "మొల్లల నుల్లసం బాడి యాణిముత్తియంబుల నుత్తరించి...పలువరుసయు." పాండు. 3. 179.
  • చూ. ఉల్లసము లాడు.

ఉల్లసము లాడు

  • పరిహాస మాడు.
  • "ఒండొరువుల గరువంబుగ నుల్లసంబు లాడుచును." భార. భీష్మ. 1. 112.

ఉల్లి కుట్టుమాటలు

  • ఎత్తిపొడుపు మాటలు.
  • "సమరమునకు బురికొల్పుచు, మము దలచిన నుల్లికుట్టు మాటల దచ్చి,త్తము లుడికించుచు..." భార. ఉద్యో. 2. 242.

ఉలుప వట్టు

  • కానుక లిడు. పాండు. 5. 238.

ఉలుపా యొనగూర్చు

  • నజరానా పెట్టు; బహుమతులు కానుకలు ఇచ్చు.
  • "రాజురాక కులుపా యొన గూర్చిన యట్లు...." కళా. 6. 134.

ఉలుపా లొనరించు

  • కానుక లిచ్చు. ఉల్ఫా అనే పదంనుండి వచ్చి యుండవచ్చును.
  • "విశేషవస్తు సంభావన లెల్ల నిచ్చి యులుపా లొనరించి పురంబు జేరినన్." శుక. 1. 399.

ఉలువకట్టు

  • ఉలవ లుడికించి చేసిన చారు.
  • "నాలుగు రోజులు నీవు ఉలవకట్టు వేసుకొంటే నీశైత్యం వదలి పోతుంది." వా.

ఉల్ల కుట్టుమాటలు

  • ఎత్తిపొడుపు మాటలు.
  • "సమరమునకు బురికొల్పుచు, మము దలచిన నుల్లకుట్టుమాటల దచ్చి,త్తము లుడికించుచు బాండవ, సమితిం గడగించువా రచట నెవ్వ రొకో!" భార. ఉద్యో. 2. 242.
  • "ఈ ఉల్లకుట్టు మాటలతోనే ఆవిడ అందరినీ ద్వేషం చేసుకుంటుంది." వా.
  • రూ. ఉల్లికుట్టుమాటలు.

ఉల్లము పల్లవించు

  • సంతోషము కలుగు. ఉల్లి____ఉవ్వె 225 ఉవ్వి____ఉవ్వి

ఉల్లి పాషాణము

  • ఒకరక మైన విషము.

ఉల్లిపొరవంటి

  • మిక్కిలి పల్చ నైన.
  • "వా డెప్పుడూ ఉల్లిపొరలాంటి మల్లు పంచలు కడతాడు." వా.

ఉల్టా సీదా

  • పైన ఒకటి, లోపల ఒకటి అనుట. ఇది గుడ్డనేతద్వారా వచ్చిన పలుకుబడి. నేతలో పైన నున్నగా లోపల గరుకుగా ఉండునట్లు నేసేనేత ప్రసిద్ధము.
  • "ఈ పని అంతా ఉల్టాసీదాగా ఉంది." వా.
  • చూ. ఉల్టాసీదామనిషి.

ఉల్టాసీదా మనిషి

  • వంచకుడు.
  • "వాడు వట్టి ఉల్టాసీదామనిషి. అన్నదంతా నిజ మనుకోకు." వా.
  • చూ. ఉల్టాసీదా.

ఉవ్వలపోటి

  • బాలక్రీడావిశేషము.

ఉవ్వెత్తుగ

  • 1. పూర్తిగా, సులువుగా.
  • "నను నువ్వెత్తుగ బాఱ మీటితివి." వసు. 2.
  • "ఆవ యువ్వెత్తుగ ద్రావినట్లు." పాండు. 5.
  • "బలౌఘములన్ నుఱుమాడి వైచె నువ్వెత్తుగ." కళా. 8. 57.
  • హఠాత్తుగా, ఒక్కుమ్మడిగా.
  • "ఉవ్వెత్తుగ జుట్టుముట్టుకొని యీటెల డొంకెనలన్..." కళా. 8. 58.
  • "కాని యువ్వెత్తుగా వీడగా దరంబె." దేవీ. 1. 487.

ఉవ్విళులూరు

  • ఉవ్విళ్లూరు. ఎందుకోసమో అత్యుత్సుకతతో నుండు.
  • "ఉవ్విళు లూరెడునెమ్మనంబులు." విరాట. 5. 393.

ఉవ్విళులూర్చు

  • ఉవ్విళు లూరునట్లు చేయు.

ఉవ్విళ్ళుగొను

  • ఉవ్విళ్లూరు.
  • "కలహాశనమౌని చూడ్కు లువ్విళ్ళు గొనంగ జొచ్చె." కవిక. 2. 150.

ఉవ్విళ్ళు గొలుపు

  • ఉవ్విళు లూరునట్లు చేయు. ప్రభా. 3. 66.

ఉవ్విళ్ళూరు

  • మిక్కిలి ఆశపడు.
  • "విను నీ రూపము సూచి మా నృపతి యువ్విళ్లూరు నే నెమ్మెయిన్, బని గొందున్." భార. విరా. 1. 321.
  • "అత డువ్విళ్ళూరెడు." హరి. ఉత్త. 6. 116.
  • "అత డువ్విళ్లూరెడు బలవన్మదోద్ధతి యడపన్." హరి. ఉ. 6. 116. పాండు. 5. 22.
  • "వాడు పెళ్లి చేసుకోవా లని మహా ఉవ్విళ్లూరుతున్నాడు." వా. ఉవ్వి____ఉసి 226 ఉసు____ఉసు

ఉవ్విళ్ళూర్చు

  • ఉవ్విళ్లూరునట్లు చేయు. కాశీ. 4. 150.

ఉసి ఆడు

  • వీలు చిక్కు.
  • "పదిరూపాయ లయినా యీనెలలో యిస్తా మనుకుంటే యేమీ ఉసి అడ్డం లేదు." వా.
  • చూ. ఉసి చిక్కు, ఉసి దొరకు.

ఉసి కొల్పు

  • కవ్వించు. కుక్కను ఉసికొల్పుట పై వచ్చినపలుకుబడి.
  • "ఉసికొల్పి వంచించి దుసుకుల చనుదోయి చేనంట." రాధికా. 1. 124.

ఉసి చిక్కు

  • ఏదో వీలు కలుగు.
  • "ఏమి చేద్దా మన్నా ఆఫీసుపనితో ఉసి చిక్కడం లేదు." వా.
  • చూ. ఉసి ఆడు.

ఉసి దొరకు

  • చూ. ఉసి చిక్కు.

ఉసి యిచ్చు

  • ప్రోత్సాహ మిచ్చు.
  • "కాస్త ఉసి యిస్తే వా డెంత పనైనా చేస్తాడు." వా.

ఉసివోవు

  • తప్పిపోవు.
  • "ఏసినయే టుసివోయె బోయినన్, మానితి నిస్సిరో యనుచు." కకు. 4. 57.

ఉసు రను

  • అలసి పడిఉండు.
  • "ఉండ లేక నీవద్దనే వుసు రంటి గాక." తాళ్ల. సం. 3. 29.

ఉసురసు రను

  • ఆపసోపాలు పడు.
  • "తా నుసురసు రంచు ఖిన్న యయి యొయ్యన." హరి. 4. 113.

ఉసురుకొను

  • కోలుకొను, బలపడు. కాశీ. 3. 23.

ఉసురు గలిగితే ఉప్పమ్ము క బ్రతుక వచ్చును

  • ఊపిరి ఉంటే ఉప్పమ్ముకొని బ్రతుకవచ్చు. సా.
  • "ఉసురు......పద పదండ్రా." హేమా. పు. 18.

ఉసురు తగులు

  • ఎవరి నైనా బాధించగా ఆ పాపఫలితము చుట్టుకొను.
  • "ఆ పిల్లను అంత వేధించాడు. ఆ ఉసురు తగిలే నాశన మై పోయాడు. వా.
  • చూ. ఉసురు తాకు.

ఉసురు తాకు

  • ఈ మనోవేదనవల్ల, ఆ వేదనకు కారణ మైనవానికి చెరుపు తప్పక కలుగును అనుపట్ల ఉపయోగించే పలుకుబడి.
  • "పాన్పు కెక్కించి తనప్రక్క బవ్వళింప, గోరి నే జూడ ఱేలు తా గుడిచి కట్టి, యూరకే యిల్లు వెడలు ఉసు_____ఉసు 227 ఉసు_____ఊక

నా యుసురు తాకి, దీపములు సైత మల్లాడు దెఱవలార!" శుక. 2. 63. పే.

  • "ఆ భార్యను వాడు నానా బాధా పెట్టి హింసించాడు. ఆవిడ ఉసురు తాకి వీడు పుట్టగతులు లేకుండా పోయాడు." వా.
  • చూ. ఉసురు తగులు.

ఉసురు పెట్టుకొను

  • వేధించు, బాధించు.
  • "వాడి ఉసురు ఎందుకురా పెట్టుకొంటావు." వా.
  • చూ. ఉసురు పోసుకొను.

ఉసురు పోసుకొను

  • చూ. ఉసురు పెట్టుకొను.

ఉసురు మను

  • బాధపడు, దు:ఖించు.
  • "ఆడది యుసురు మన్న, గొఱగాదు సుమీ." సా. 2. 123.
  • "ఆడకూతురిని ఉసూరు మనిపిస్తావు దేనికి రా?" వా.
  • "వాడు ఉసూరు మంటూ ఈ ఊరు వదిలిపెట్టి పోయాడు." వా.
  • "వాడు ఉసూరు మంటూ వచ్చాడు." వా.
  • చూ. ఉస్సు రను.
  • రూ. ఉసూరు మను.

ఉసుల నిచ్చు

  • కదల నిచ్చు; ఉసి దొరక నిచ్చు.
  • "మొదల నీయరు... వసుల పాతర లై వీరు నుసుల నీయరు." సారం. 2. 127.

ఉసుఱుకొను

  • కలకలలాడు; కోలుకొను.
  • "పెసరుసుఱుకొనియె." కాశీ. 3. 23.

ఉసుళ్ల విధంబున

  • అధికముగా. వాన వచ్చినప్పుడు ఉసుళ్లు విపరీతంగా చెలరేగుటమీద వచ్చినపలుకుబడి.
  • "వెల్లి విరిసినచాడ్పున నుసుళ్ల విధంబున మిడుతలగమిలాగున..." హంస. 3. 29.
  • ఇది నేటికీ వాడుకలో నున్నది.
  • "ఉసుళ్ల పుట్ట పగిలినట్లుగా జనం వచ్చారు." వా.

ఉస్సు రని యూర్చు

  • నిట్టూర్చు.
  • "అడుగుల బుప్పొడు లంటి చుర్రడుచుచో, నుస్సురు మని వెస నూర్చి యూర్చి." కవిక. 3. 92.

ఉస్సు రను

  • నిట్టూర్పు పుచ్చు-బడలికతో
  • "అంతదూరం వచ్చి ఉస్సురు మంటూ కూలబడ్డాడు." వా.
  • చూ. ఉసురు మను.

ఉస్సురస్సురు మను

  • ఉస్సు రను, ధ్వన్యనుకరణము.
  • "అతిశయిల్ల నుస్సురస్సు రనుచు." పరమ. 3. 148.

ఊకదంపు

  • నిష్ప్రయోజనము. వట్టి ఊకను (పొట్టు) దంచినట్లనుట; తేలే దేమీ ఉండదు కదా.
  • "వాని దంతా వట్టి ఊకదంపు ఉపన్యాసం." వా.
  • చూ. ఊకదంపుపాట.