పదబంధ పారిజాతము/ఇంటికొస్తుందా వాకిటికొస్తుందా?

←పదబంధ పారిజాతము/ఇ

పదబంధ పారిజాతము (1959) రచించినవారు నార్ల వెంకటేశ్వర్లు
పదబంధ పారిజాతము/ఇంటికొస్తుందా వాకిటికొస్తుందా?

పదబంధ పారిజాతము/ఇంద→

ఇంటి______ఇంటి 138 ఇంటి______ఇంటి

"ముక్కంటి నీయింటికుక్కల మనుచు, జక్కులు గిక్కులు మ్రొక్కుచు గొలువ." బసవ. 4. 98.

ఇంటికొస్తుందా వాకిటికొస్తుందా?

దానివల్ల ఏమీ లాభం లేదు అనేఅర్థంలో ఉపయోగించే పలుకుబడి.
"వాడితో తగాదా యెందుకు రా? ఇంటి కొస్తుందా? వాకిటి కొస్తుందా?" వా.

ఇంటిగుట్టు

కుటుంబంలోని అంతరంగిక వ్యవహారాలు.
"ఇంటిగుట్టు రచ్చ కెక్క దొడగె." నాయకు. పు. 102.
"వాళ్ల యింటిగుట్టు ఎవరికీ తెలియకుండా నెట్టుకొని వస్తున్నారు." వా.

ఇంటిచాయల్లో

ఇంటి చుట్టుపట్టుల.
క్రొత్త. 31.

ఇంటితనం

కులీనత.
మర్యాద గలకుటుంబ మనుట.
"వాళ్ల యింటితనం మంచిది." వా.

ఇంటితనస్థుడు

"మర్యాద గల కుటుంబానికి చెందినవాడు.
"వాడు చాలా ఇంటితనస్తుడు." వా.

ఇంటిదొంగ

ఇంటిలోనే ఒకడుగా ఉంటూ దొంగతనం చేసేవాడూ, పరాయిగా ప్రవర్తించేవాడూ.

"ఇంటిదొంగను ఈశ్వరు డైనా పట్ట లేడు." సా.

ఇంటిపట్టు

స్థావరము.
"పసుపునిగ్గులు దేఱు పాపజన్నిద మొప్ప, బ్రమథాధిపతి యింటిప ట్టెఱింగె." మను. 2. 11.
"ఒక్కక్షణం యింటిపట్టున ఉండే వాడు కాదుగదా. వీడు పెండ్లి కాగానే చూచావా/" వా.

ఇంటిపట్టు ఎఱుగు

ఒక చోట స్థిరముగా కాపురముండుటకు అలవా టగు.
"ప్రమథాథిపతి యింటిప ట్టెఱింగె." మౌ. 2. 11.

ఇంటిపనులు నూఱు నటు వెట్టు

సొంతపనులు ఎన్ని ఉన్నా మానివేసి మఱొకదానికై పోవు.

"ఇవ్విధంబున జలిదీఱి యింటిపనులు, నూఱు నటు వెట్టి వల్లభునోరు గొట్టి." శుక. 3. 350.

ఇంటిపాప

దాసి. శ.ర.

ఇంటిపేరు

వంశనామము.
"ఇంటిపే రడిదమువార్." సూరన.

ఇంటిపేరు కస్తూరివారు

పేరు గొప్ప ఊరు దిబ్బ అన్నట్లు. ఒక సామెతలోని భాగం.
"ఇంటిపేరు కస్తూరివారు ఇల్లంతా గబ్బిలాల కంపు." సా. ఇంటి______ఇంటి 139 ఇంటి_______ఇంటి

"ఆ వాడు పుట్టుశాస్తుర్లే కాని పెట్టు శాస్తుర్లు కా దంటారు. వాణ్ణి శాస్తుర్లనడం ఇంటిపేరు కస్తూరివారు అన్నట్లే." వా.

ఇంటిపైకి తెచ్చుకొను

ఎక్కడిదానినో తా నై తన మీదకే తెచ్చుకొను.
"మింటిపయి నుంటగా దని యింటిపైకి దెచ్చుకొంటి నటంచు బెన్ ఱిచ్చ వెడలు." ఆము. 5. 146.

ఇంటిబంటు

సేవకుడు.
"దర్పకు నేలదె యింటిబంటుగన్." శకుం. 2. 91.

ఇంటిబల్లియు చౌక సేయు

ప్రతివారికీ చులకన యగు

            "ఇల్లీల నుండ నింటం, బల్లియు నను
             జౌక సేయు పలుకులు విన రే, యెల్లెడ
             లోకములో మగ, డొల్లని యాసతిని
             మారి యొల్ల దనంగన్." శుక. 2. 64 పే.

ఇంటిబిడ

దాసి.
వేంకటేశాంధ్రము.

ఇంటిమగడు

భర్త.
"ఇంటిమగని జూచి యిల్లాలుదు:ఖించి, వెంట విటుని దగిలి వెతల బడును." వేమన.

ఇంటియతడు

మగడు.
"మా యింటియతని కాస పుట్టింప." శుక. 2. 111.
చూ. ఇంటాతడు ; ఇంటాయన.

ఇంటియాతడు

మగడు. ఇంటాయన అని నేడు వినిపిస్తుంది.
"కాంతకు మానరక్షకు డింటియాతండు." శృంగా. శకుం. 4. 82.
"మాయింటాయన ఊళ్లో లేరు." వా.
చూ. ఇంటాతడు ; ఇంటాయన.

ఇంటియాలు

ఇల్లాలు.
"ఇంటియాలి విడిచి యిల జారకాంతల వెంట దిరుగువాడు వెఱ్ఱివాడు." వేమన.

ఇంటి యెనుబోతునకంటె మదంబు హెచ్చు

బాగుగా క్రొవ్వి యుండు ఎనుబోతు (దున్న) ను పనీపాటా లేక పనికి రాక కొవ్వెక్కి ఉన్నవారితో పోల్చడం పరిపాటి.
ఇంటి యెనుబోతు తిండి తిని మరింత బలిసి ఉంటుంది.
"ఒకానొక, టైన గర్భముం బొదలని దౌట యింటి యెనుబోతునకంటె మదంబు హెచ్చి." హంస. 5. 24.
"వాడు దున్న పోతులాగా ఉన్నాడు." వా.

ఇంటివాడు

కులస్థుడు, వంశీకుడు.
వాడుకలో - మీరు ఏయిళ్ల వాళ్లు నాయనా! అనగా ఏ కులస్థులు అనే అర్థంలోనే ఇంటి_____ఇంటి 140 ఇంటి_____ఇంటి

యిప్పటి అలవాటు.

"పాకనాటింటి వాడవు." భీమ. 1. 23.

ఇంటివారిని లేపి యీవల దొంగ బంటుకు చే యిచ్చు

విశ్వాసద్రోహం చేయు.
ఇంటివారితో ఉన్నట్లే ఉండి దొంగకు సాయపడు కపటి అనుట.
నగళ్లలో కొలుపు - దొంగల్లో ఒళుపు అనుసామెత వంటిది.
"ఇంటివారిని లేపి యీవల దొంగ, బంటుకు జే యిచ్చు పాపాత్మురాల!"
గౌర. హరి. ద్వి. 984. 985.

ఇంటిలో దీపం పెట్టు

పడిపోతున్న సంసారాన్ని నిలబెట్టు.
"ఆయన మా యింట్లో దీపం పెట్టిన మహానుభావుడు." వా.

ఇంటిలోన గుండ్రించుచున్న కడుపు నిండునె?

నిర్వ్యాపారంగా ఉంటే పొట్ట గడవదు అనే సందర్భంలో ఉపయోగించే మాట. ఈ సందర్భంలోనే గోళ్లు గిల్లుకొంటూ కూర్చుంటే ముందు కెలా వస్తుంది అంటారు.
"నీవు మఱి యింటిలోన గుండ్రించుచున్న, గడుపు నిండునె దొర జేరి గ్రాస మడుగు." శుక. 2. 371.

ఇంటిలో నేదుము ల్లగు

పక్కలో బల్లెం అగు - అనుట.

            "ఎలసి యేప్రొద్దు గను వొంద నీక మరుడు,
              కలహమున కంకకా డయి కాలు ద్రవ్వ,
              బాండుబహుళక్షపా పరంపరలు వెడల,
              నింటిలో నేదు మూల్లయ్యె నిందుముఖికి."
                                                   ఆము. 5. 84.

ఇంటిలో పోరు

అనుక్షణబాధాకరము.
తాళ్ల. సం. 12. 198.

ఇంటిలో భద్రము

జాగ్రత్తగా ఉండు.
ఎవ రైనా పెద్దవారు పయన మై పోవునప్పుడు ఇంటిలో ఉన్నవారితో చెప్పుమాట. చిన్న వారు పోవునప్పుడు కూడా పెద్దలు ఇట్లే 'భద్రంగా వెళ్లు' అంటారు.
"పయన మెఱిగించి యింటిలో భద్ర మనుచు." హంస. 110.
"ఎల్లుండి వస్తాను. ఇంట్లో భద్రం నాయనా!" వా.

ఇంటిల్లిపాది

కుటుంబంలోని అందరూ.
"వాళ్లు పెళ్ళికి యింటిల్లి పాదీ వెళ్లారు." వా.
"ఆ పెళ్లికి మేం యింటిల్లి పాదీ వెళ్లాము." వా.

ఇంటివాడు

1. గృహస్థు.
2. వంశీకుడు.
"ఇంటివా డన గృహస్థున కగు." సాంబ.
"పాకనాటింటివాడవు బాంధవు డవు." భీమ. 1. 23. ఇంటి_____ఇండె 141 ఇండ్ల_____ఇంత

ఇంటివేల్పు

కులదైవము.
చూ. ఇలవేల్పు.

ఇంటిశుద్ధి ఇల్లాలిశుద్ధి

ఇల్లాలి పరిశుభ్రత యింటి పరిశుభ్రరవల్లనే తెలియుననుట.
"ఇంటిశుద్ధో యిల్లాలుశుద్ధో అన్నారు. ఆ అమ్మాయి యిల్లు అద్దంలాగా పెట్టుకుంటుంది." వా.

ఇంటిసాలు

ఇలువడి ; సంప్రదాయం.
"వాళ్ల యింటిసాలు మంచిది కాదు." వా.

ఇంట్రపడు

సమ్మర్ద మగు.
"ఇంట్రపడ కుండగా నిల్పె నెడము లిచ్చె." హరి. ఉ. 9. 144.
చూ. ఇంట్ర మగు.

ఇంట్ర మగు

సందడి యగు.
"ఎదురుగా నేగుదెంచుచో నింట్రమయ్యె, బెండ్లి యిరువంక చుట్టంపు బెద్దలకును." నైష. 6. 84.
చూ. ఇంట్రపడు.

ఇండె గట్టెడిది

పూమాల గట్టునది.
ఇండై, తమిళం - ఇండె, కన్నడం.

ఇండె వాయు

చీలు.

ఇండెవాఱు

బీటలువాఱు.

ఇండ్ల నెత్తినదీపశిఖలు

ఇండ్లపై నిలిపినదీపాలు.
"వెలది యిచ్చటి సంపెంగ విరులు గహన, దేవతలయిండ్ల నెత్తినదీపశిఖలు." మను. 3. 76.

ఇంత అంత యని

ఇంతుంది అంతుంది అని - చెప్ప లేము. అనగా అత్యధిక మనుట.
"నలుగడ నింత యంత యని నాలుక జెప్పగ బెద్ద..." కుమా. 11. 15.

ఇంత అంత అని పేర్కొనరాదు

చెప్ప లేనంత యెక్కువ అనుట.
"ప్రేమ మ దింత యంత యని పేర్కొన రాదు." విజయ. 1. 189.

ఇంతగా నోచితి

నేను చేసుకొన్న పనులకు ఫలిత మిట్లు పరిణమించినది. అనగా నా కర్మ యిలా కాలింది అని నేడు అనడం వంటిది.
"ఇంతగా నోచితి నింక నెట్టివి కనుం గొన నెమ్మెయి నున్న దాననో." పారి. 1. 90.

ఇంత గిల్లి పెట్టు

కాస్త తుంచి యిచ్చు.
రామచం. 46.
"ఎదురుగా పిల్లవాడు ఉంటే యింత గిల్లి పెట్ట నైనా పెట్టకుండా వాడు గారె లన్నీ తినేశాడు." వా. ఇంత_____ఇంత 142 ఇంత_____ఇంత

ఇంతకు దెచ్చెను

ఇంత దు:ఖస్థితికి కారణ మయ్యెను.
"తా జెప్పుచదువు లింతకు దెచ్చె గా యంచు, మామ యే మన లేక మోము వంచు." శుక. 3. 486.

ఇంతకు నంత అయి అంతకు నింత అయి

'అణోరణీయాన్ మహతో మహీయాన్‌' అన్న దాని కిది ప్రతిరూపము.
చిన్నలో చిన్న పెద్దలో పెద్ద అయి అనుట.
పాండు. 5. 51.

ఇంత కెత్తికొన్నాడు, ఇంకెంత కెత్తికో నున్నాడో?

ఇంత చేసినవాడు ఇం కెంత చేయ నున్నాడో?
"ఇట్లింత, కెత్తికొన్నా డింక నిట మీద నెంత, కెత్తికో నున్నాడో?' బస. 5. 135.

ఇంత చేయు

ఇంత పని చేయు; చెప్పరానంత చెరుపు చేయు.
"అతివ యెవ్వతో యింత, చేసె ననుచు మమ్ము జెండు దొలుత." ప్రభా. 1. 134.
"అది వచ్చి యింత చేసింది." వా.
ఆపల్కు ఇంత చేసెను అన్నప్పుడు.
ఆమాట ఇంత ఉపద్రవము తెచ్చినది అని భావం.
"హృదయమున నిల్పి యాపలు కింత సేసె, ననుచు..." కళా. 3. 220.
"అప్పు డెప్పుడో చూతాము లే అన్నాడు. ఆ మాట ఇంత చేసింది. గొంతుకు పట్టుకుంది." వా.

ఇంత టంతట పొంచి యుండు

అక్కడక్కడ దగ్గరలో దాగి యుండు.
"దాని చెలు లింతటంతట బొంచి యుండ..." కళా. 4. 61.

ఇంతట నంతట

సామాన్యంగా ; ఊఱకే.
"ఇంతుల సేచు పాతక మ దింతట నంతట బోదు-" వసు. 4. 28.
"ఇంతట్లో అంతట్లో తీరే కష్టాలు కావమ్మా యివి!" వా.

ఇంతటిలో పతి పాఱిపోవడు

ఇంతలోపల అయ్యే కార్య మేమీ చెడదు అనుటలో ఉపయోగిస్తారు. ఇది ఎన్నో వాక్యాలలో కనబడుతుంది - 'ఇంతట్లో ఆ వచ్చినవా డేమీ పారిపోడు లేవే?' 'తల దువ్వుకోకపోతే ఆ వచ్చిన వాడు (మగడు) పారిపోతాడా?' అని వయ సయినపిల్ల లను హాస్యం చేస్తారు.
"ఇందుల కొక్క గాథ గల దింతటిలో బతి పాఱిపోవడో యిందునిభాననా! వినుము..." శుక. 2. 99. ఇంత_____ఇంత 143 ఇంత_____ఇంత

ఇంతనాటినుండి

చిన్న తనమునుండి.
"ఏ నింతనాటినుండియు మానవతులలోన నింత మానవతిని నై...." శుక. 1. 134.
"వాడు ఇంతవాడుగా ఉన్నప్పుడు చూచాను."
"వాణ్ణి ఇంతనాటినుంచే నెఱుగుదును."
"ఆ పిల్ల యింతనాటినుంచే మాటకారి." వా.

ఇంతనె ముగి సెనే?

ఇంతలోనే అయి పోయిందా? అయి పోలేదు అనుట.
"ప్రభావతి వివర్ణ మగువదనముతో, గనుపట్టుడు నింతనె ముగి, సినె కార్యం బేల యింత చింతిల ననుచున్." ప్రభా. 3. 92.

ఇంత పాటులు పడి

ఇంత అవస్థ పడి.
"ఇంత పాట్లను బడి కన్న యీ మిత్ర మహిమకున్..." కళా. 3. 108.
"ఇన్ని పాట్లు పడి వీళ్లను సాకితే పెద్దవాళ్లు అయ్యాక నన్ను ఏం చేస్తారో యేమో?" వా.
రూ. ఇన్నిపాట్లు పడి.

ఇంత పిలిచి పెట్టు

ఆదరించు.
రామచం. 10.
"ఎదురుగ నే ఉంటాను గదా! ఆవిడ యింత పిలిచిపెట్టిన పాపాన పోలేదు." వా.

ఇంత మసి మోవక

ఇంత దుమ్ము కొట్టక.
"వారిలో మొగ దగువాని కింత మసి మోవక త్రుంగుట యెట్లు సైన్యముల్." జైమి. 2. 43.
'వాడు ని న్నన్నిమాట లని అంత అవమానం చేస్తే వాడి మొహాన ఇంత మసికొట్ట కుండా ను వ్వెట్లా వచ్చావు?' వంటి పలుకుబడిలలో కానవచ్చే భాగమే యిది.

ఇంతమాత్ర

చాల స్వల్ప మనుట.
"ఇంతమాత్ర సుఖంబున కేల...." దశా. 3. 90.
ఈపాటి ఈమాత్రం అని కూడా నేటి అలవాటు.
"ఇంతమాత్రానికే అంత మిడిసిపడితే ఎలానే." వా.

ఇంతమాత్రము

చూ. ఇంతపట్టు.

ఇంతమాత్రాన

ఇంతమాత్రానికే.
"నీ కింతమాత్రాన విన్నంబడ నేల పోదు నిదె." పారి. 4. 62.

ఇంతమాత్రము ఎఱుగంగ లేనా?

ఇంతమాత్రము తెలియదా?
ఏ కొంతో తనకు తెలుసు ననుట.
"మీ సేవచేయుచు నింతమాత్రము నెఱుంగంగ లేన...." కళా. 5. 45.
"నే నిన్నాళ్లనుంచీ పత్రికలు చదువుతున్నాను. ఎంత రైతు నైనా హిట్లరు ఇంత_____ఇంత 144 ఇంత_____ఇంత

నెఱుగుదును. నా కింతమాత్రం తెలియదా?" వా. ఇంతమాత్రమె కాదు

ఇంతే కాదు...
ఏవైనా గుణాలను వర్ణించేటప్పుడు, మరికొన్ని చెప్పవలసినచోట యీ పలుకుబడిని ఉపయోగిస్తారు.
"ఇంతమాత్రంబె కాదు శ్రీమంతుడును నితాంతశుభవంతు డగువసుమంతు డలర." శుక. 1. 178.
"అతడు ధనవంతుడు, విద్యావంతుడు, ఇంతే కాదు. ఉదారుడు." వా.

ఇంతమొగము చేసుకొను

చిన్నబుచ్చుకొను.
"రాగానే అతను లేచిపోయేసరికి తాను ఇంత మొగం చేసుకున్నాడు."

ఇంత యం తనగ రాని

ఎంతో చెప్ప వీలు లేని ; అత్యధిక మైన.
"అంత నయ్యింతి యింత యం తనగ రాని, వంత దన యంతిపురి జేరి కంతునిశిత..." శుక. 1. 236.

ఇంత యింతగా కోసినా పాపం లేదు

ఎంత ఆఇక్ష కైనా తగు నను పట్ల ఉపయోగించే పలుకుబడి.
"కోసిన నేమి పాప మగు గోమలి నాలుక యింత యింతగా." పారి. 4. 12.

ఇంతలింతలు

చిన్న చిన్న
"ఇంతలింతలు తునియ లై." ఉద్యో. 3. 117.

ఇంతవట్టు

1. ఇంతమాత్రము.
"ఇంతవట్టు తగ జేయుము." భార. ఆర. 4. 387.
"ఇంతవట్టు నిజంబు." భార. ఉద్యో. 2. 302.
వాడుకలో ఇంతమాత్రం అని వినిపిస్తుంది.
"నువ్వు అది అంతా చేయ నక్కఱ లేదు. ఇంతమాత్రం చేస్తే చాలు." వా.
"వాడు చెప్పిందంతా యేమో కానీ ఇంతమాత్రం నిజం. వాడు ఆ ఊరు వెళ్ళి వచ్చాడు." వా.
2. ఇంతవఱకు - ఇంతకాలం.
"ఇట్టి నీవు సుట్టమ వై యింతవట్టు, వారిలో నున్న వాడవు వారిజాక్ష!" హరి. పూ. 7 ఆ. 233 ప.
చూ. ఇంతమాత్రము.

ఇంతవార మనుకొను

గర్వించు.
"తరుణీ యేరికి జెల్లునె, యరయగ నే మింతవార మనుకొన నిదిగో..." కళా. 1. 179.
"మే మింతవార మని మిడిసిపడడం యేమంత మంచిది కా దమ్మా! కోడలా!" వా.

ఇంతలు కన్నులు

ఇంత విశాలము లయిన కన్నులు.
"ఇంతలు కన్ను లుండ దెరు వెవ్వరి వేడెదు భూసురేంద్ర!" మను. 2. 41. ఇంత_____ఇంతా 145 ఇంతి_____ఇంతి

వాడుకలో చాలా రకాలుగా వినవస్తుంది.
'ఇంత మొగము చేసు కొన్నాడు.' 'ఇంత తింటాడు,' వీనిలో ఆ యింత తోపాటు చేయితో పరిమాణం చూపే వారు కావచ్చును. అందుకే ఆ యింత ఒకప్పుడు వైశాల్యాన్నీ, ఆధిక్యాన్నీ. మరొకప్ప్పుడు తద్విరుద్ధ రూపాన్నీ తెల్పుతుంది.

ఇంతలేసి

"ఋషుల పాలింటనే యింతలేసి పనులు." కాశీ. 2. 104.
"తలపం గూడునె యింతలేసి దొరలన్ దైన్యంబు..." భార. ఉద్యో. 2. 302.
చూ. ఇం తేసి.

ఇంత సేయు

ఇంతవరకూ తెచ్చు. ఈస్థితికి తెచ్చు.
"కుబేరు డేగె నద్దనుజుల నింత చేసిన విధాతకు గో డనబోవు చాడ్పునన్." ఉ. హరి. 1. 42.

ఇంతా అంతా

ఇంతా అంతా, ఎం తని చెప్పగలము అను పలుకుబడిలో వలె-కొంచెము కాదు, అధికము అని చెప్పుటకు ఉపయోగిస్తారు.
"ధన్యత్వము.... ఇంతంత యన నా వశంబె?" పండితా. ప్రథ. పురా. పుట. 272.

ఇంతింత గాని

ఎక్కు వయిన, కొలదికి మీఱిన అనుట.
"ఇంతింత గాని తమి." సారం. 2. 39.

ఇంతిం తన రాక

అపరిమితముగా, ఇంత అంత అని చెప్ప లేనంత.
"అంతంతకు వైరాగ్యం, బింతిం తన రాక యెలమి నిగురొత్త." విప్ర. 1.83.

ఇంతింత యగు

కొంతకొంత క్రమక్రమంగా పెరుగు.
"ఇంతిం తై వటు డింత యై." భాగ.

ఇంతింతలు

మిక్కిలి చిన్నవి, స్వల్పములు.
"ఇంతింతలు దునియలు సేసె." భార. విరా. 5. 153.
"నా తపము పెంపుల్ సూడ నింతింతలే..." ప్రబోధ. 2. 22.

ఇంతింతవారలు

గొప్పవారు.
ఇంతలేసి పనులు, ఇంతలు కన్నులు - మొద. వానిలో వలె హస్తాది విక్రియలతో ఇంతంతవా రనుటలో వచ్చినది.