కిష్కింధకాండము - సర్గము 30

శ్రీమద్వాల్మీకియరామాయణే కిష్కింధాకాండే త్రింశః సర్గః |౪-౩౦|

వాల్మీకి రామాయణము

రామాయణ కాండములు

1. బాలకాండము

2. అయోధ్యాకాండము

3. అరణ్యకాండము

4. కిష్కింధకాండము

5. సుందరకాండము

6. యుద్ధకాండము

7. ఉత్తరకాండము

గుహాం ప్రవిష్టే సుగ్రీవే విముక్తే గగనే ఘనైః |

వర్ష రాత్రే స్థితో రామః కామ శోక అభిపీడితః |౪-౩౦-౧|

పాణ్డురం గగనం దృష్ట్వా విమలం చంద్ర మణ్డలం |

శారదీం రజనీం చైవ దృష్ట్వా జ్యోత్స్న అనులేపనాం |౪-౩౦-౨|

కామ వృత్తం చ సుగ్రీవం నష్టాం చ జనక ఆత్మజాం |

దృష్ట్వా కాలం అతీతం చ ముమోహ పరమ ఆతురః |౪-౩౦-౩|

స తు సంజ్ఞాం ఉపాగమ్య ముహూర్తాత్ మతిమాన్ నృపః |

మనః స్థాం అపి వైదేహీం చింతయామాస రాఘవః |౪-౩౦-౪|

దృష్ట్వా చ విమలం వ్యోమ గత విద్యుత్ బలాహకం |

సారస ఆరవ సంఘుష్టం విలలాప ఆర్తయా గిరా |౪-౩౦-౫|

ఆసీనః పర్వతస్య అగ్రే హేమ ధాతు విభూషితే |

శారదం గగనం దృష్ట్వా జగామ మనసా ప్రియాం |౪-౩౦-౬|

సారస ఆరవ సంనాదైః సారస ఆరవ నాదినీ |

యా ఆశ్రమే రమతే బాలా సా అద్య మే రమతే కథం |౪-౩౦-౭|

పుష్పితాం చ ఆసనాన్ దృష్ట్వా కాంచనాన్ ఇవ నిర్మలాన్ |

కథం సా రమతే బాలా పశ్యంతీ మాం అపశ్యతీ |౪-౩౦-౮|

యా పురా కలహంసానాం స్వరేణ కల భాషిణీ |

బుధ్యతే చారు సర్వాంగీ సా అద్య మే రమతే కథం |౪-౩౦-౯|

నిఃస్వనం చక్రవాకానాం నిశమ్య సహచారిణాం |

పుణ్డరీకవిశాలాక్షీ కథం ఏషా భవిష్యతి |౪-౩౦-౧౦|

సరాంసి సరితో వాపీః కాననాని వనాని చ |

తాం వినా మృగశావాక్షీం చరన్ న అద్య సుఖం లభే |౪-౩౦-౧౧|

అపి తాం మత్ వియోగాత్ చ సౌకుమార్యాత్ చ భామినీం |

సుదూరం పీడయేత్ కామః శరత్ గుణ నిరంతరః |౪-౩౦-౧౨|

ఏవం ఆది నరశ్రేష్ఠో విలలాప నృపాత్మజః |

విహంగ ఇవ సారంగః సలిలం త్రిదశేశ్వరాత్ |౪-౩౦-౧౩|

తతః చంచూర్య రమ్యేషు ఫలార్థీ గిరి సానుషు |

దదర్శ పర్యుపావృత్తో లక్ష్మీవాన్ లక్ష్మణో అగ్రజం |౪-౩౦-౧౪|

స చింతయా దుస్సహయా పరీతం

విసంజ్ఞం ఏకం విజనే మనస్వీ |

భ్రాతుర్ విషాదాత్ త్వరితో అతి దీనః

సమీక్ష్య సౌమిత్రిః ఉవాచ రామం |౪-౩౦-౧౫|

కిం ఆర్య కామస్య వశం గతేన

కిం ఆత్మ పౌరుష్య పరాభవేన |

అయం హ్రియా సంహ్రియతే సమాధిః

కిం అత్ర యోగేన నివర్తితేన |౪-౩౦-౧౬|

క్రియాభియోగం మనసః ప్రసాదం

సమాధి యోగ అనుగతం చ కాలం |

న జానకీ మానవ వంశ నాథ

త్వయా సనాథా సులభా పరేణ |

న చ అగ్ని చూడాం జ్వలితాం ఉపేత్య

న దహ్యతే వీర వరార్హ కశ్చిత్ |౪-౩౦-౧౭|

సలక్షణం లక్ష్మణం అప్రధృష్యం

స్వభావజం వాక్యం ఉవాచ రామః |

హితం చ పథ్యం చ నయ ప్రసక్తం

ససామ ధర్మార్థ సమాహితం చ |౪-౩౦-౧౮|

నిస్సంశయం కార్యం అవేక్షితవ్యం

క్రియా విశేషో అపి అనువర్తితవ్యః |

న తు ప్రవృద్ధస్య దురాసదస్య

కుమార వీర్యస్య ఫలం చ చింత్యం |౪-౩౦-౧౯|

అథ పద్మ పలాశ అక్షీం మైథిలీం అనుచింతయన్ |

ఉవాచ లక్ష్మణం రామో ముఖేన పరిశుష్యతా |౪-౩౦-౨౦|

తర్పయిత్వా సహస్రాక్షః సలిలేన వసుంధరాం |

నిర్వర్తయిత్వా సస్యాని కృత కర్మా వ్యవస్థితః |౪-౩౦-౨౧|

దీర్ఘ గంభీర నిర్ఘోషాః శైల ద్రుమ పురోగమాః |

విసృజ్య సలిలం మేఘాః పరిశ్రాంతా నృప ఆత్మజ |౪-౩౦-౨౨|

నీల ఉత్పల దల శ్యామః శ్యామీ కృత్వా దిశో దశ |

విమదా ఇవ మాతంగాః శాంత వేగాః పయో ధరాః |౪-౩౦-౨౩|

జల గర్భా మహా వేగాః కుటజ అర్జున గంధినః |

చరిత్వా విరతాః సౌమ్య వృష్టి వాతాః సముద్యతాః |౪-౩౦-౨౪|

ఘనానాం వారణానాం చ మయూరాణాం చ లక్ష్మణ |

నాదః ప్రస్రవణానాం చ ప్రశాంతః సహసా అనఘ |౪-౩౦-౨౫|

అభివృష్టా మహా మేఘైః నిర్మలాః చిత్ర సానవః |

అనులిప్తా ఇవ ఆభాంతి గిరయః చంద్ర రశ్మిభిః |౪-౩౦-౨౬|

శాఖాసు సప్త చ్ఛద పాదపానాం

ప్రభాసు తార అర్క నిశా కరాణాం |

లీలాసు చైవ ఉత్తమ వారణానాం

శ్రియం విభజ్య అద్య శరత్ ప్రవృత్తా |౪-౩౦-౨౭|

సంప్రతి అనేక ఆశ్రయ చిత్ర శోభా

లక్ష్మీః శరత్ కాల గుణ ఉపపన్నా |

సూర్య అగ్ర హస్త ప్రతిబోధితేషు

పద్మాకరేషు అభ్యధికం విభాతి |౪-౩౦-౨౮|

సప్త చ్ఛదానాం కుసుమోప గంధీ

షట్ పాద వృందైః అనుగీయమానః |

మత్త ద్విపానాం పవన అనుసారీ

దర్పం వినేష్యన్ అధికం విభాతి |౪-౩౦-౨౯|

అభ్యాగతైః చారు విశాల పక్షైః

సరః ప్రియైః పద్మ రజో అవకీర్ణైః |

మహా నదీనాం పులిన ఉపయాతైః

క్రీడంతి హంసాః సహ చక్రవాకైః |౪-౩౦-౩౦|

మద ప్రగల్భేషు చ వారిణేషు

గవాం సమూహేషు చ దర్పితేషు |

ప్రసన్న తోయాసు చ నిమ్న గాసు

విభాతి లక్ష్మీః బహుధా విభక్తా |౪-౩౦-౩౧|

నభః సమీక్ష్యా అంబు ధరైః విముక్తం

విముక్త బర్హ ఆభరణా వనేషు |

ప్రియాసు అరక్తా వినివృత్త శోభా

గత ఉత్సవా ధ్యాన పరా మయూరాః |౪-౩౦-౩౨|

మనోజ్ఞ గంధైః ప్రియకైః అనల్పైః

పుష్ప అతి భార అవనత అగ్ర శాఖైః |

సువర్ణ గౌరైః నయన అభిరామైః

ఉద్యోతితాన్ ఇవ వన అంతరాణి |౪-౩౦-౩౩|

ప్రియ అన్వితానాం నలినీ ప్రియాణాం

వన ప్రియాణాం కుసుమ ఉద్ధతానాం |

మద ఉత్కటానాం మద లాలసానాం

గజ ఉత్తమానం గతయో అద్య మందాః |౪-౩౦-౩౪|

వ్యక్తం నభః శస్త్ర విధౌత వర్ణం

కృశ ప్రవాహాని నదీ జలాని |

కహ్లార శితాః పవనాః ప్రవాంతి

తమో విముక్తాః చ దిశః ప్రకాశాః |౪-౩౦-౩౫|

సూర్య ఆతప క్రామణ నష్ట పంకా

భూమిః చిర ఉద్ఘాటిత సాంద్ర రేణుః |

అన్యోన్య వైరేణ సమాయుతానాం

ఉద్యోగ కాలో అద్య నర అధిపానాం |౪-౩౦-౩౬|

శరత్ గుణ ఆప్యాయిత రూప శోభాః

ప్రహర్షిత పాంశు సముక్షిత అంగాః |

మద ఉత్కటాః సంప్రతి యుద్ధ లుబ్ధా

వృషా గవాం మధ్య గతా నదంతి |౪-౩౦-౩౭|

స మన్మధ తీవ్రతర అనురాగా

కులాన్వితా మంద గతిః కరేణుః |

మదాన్వితం సంపరివార్య యాంతం

వనేషు భర్తారం అనుప్రయాతి |౪-౩౦-౩౮|

త్యక్త్వా వరాణి ఆత్మ విభూషణాని

బర్హాణి తీర ఉపగతా నదీనాం |

నిర్భర్త్స్యమానా ఇవ సార ఓఘైః

ప్రయాంతి దీనా విమనా మయూరాః |౪-౩౦-౩౯|

విత్రాస్య కారణ్డవ చక్రవాకాన్ |

మహా రవైః భిన్న కటా గజేంద్రాః |

సరస్సు బద్ధ అంబుజ భూషణేషు

విక్షోభ్య విక్షోభ్య జలం పిబంతి |౪-౩౦-౪౦|

వ్యపేత పంకజాసు స వాలుకాసు

ప్రసన్న తోయాసు స గో కులాసు |

స సారసా రావ వినాదితాసు

నదిషు హంసా నిపతంతి హృష్టాః |౪-౩౦-౪౧|

నదీ ఘన ప్రస్రవణ ఉదకానాం

అతి ప్రవృద్ధ అనిల బర్హిణానాం |

ప్లవంగమానాం చ గత ఉత్సవానాం

ధ్రువం రవాః సంప్రతి సంప్రణష్టాః |౪-౩౦-౪౨|

అనేక వర్ణాః సువినష్ట కాయాః

నవ ఉదితేషు అంబుధరేషు నష్టాః |

క్షుధ అర్దితా ఘోర విషా బిలేభ్యః

చిర ఉషితా విప్రసరంతి సర్పాః |౪-౩౦-౪౩|

చంచత్ చంద్ర కర స్పర్శ హర్ష ఉన్మీలిత తారకా |

అహో రాగవతీ సంధ్యా జహాతి స్వయం అంబరం |౪-౩౦-౪౪|

రాత్రిః శశాంక ఉదిత సౌమ్య వక్త్రా

తారా గణ ఉన్మీలిత చారు నేత్రా |

జ్యోత్స్నా అంశుక ప్రావరణా విభాతి

నారీ ఇవ శుక్ల అంశుక సంవృత అంగీ |౪-౩౦-౪౫|

విపక్వ శాలి ప్రసవాని భుక్త్వా

ప్రహర్షితా సారస చారు పంక్తి |

నభః సమాక్రామతి శీఘ్ర వేగా

వాత అవధూతా గ్రథిత ఇవ మాలా |౪-౩౦-౪౬|

సుప్త ఏక హంసం కుముదైః ఉపేతం

మహా హ్రదస్థం సలిలం విభాతి |

ఘనైః విముక్తం నిశి పూర్ణ చంద్రం

తారా గణ కీర్ణం ఇవ అంతరిక్షం |౪-౩౦-౪౭|

ప్రకీర్ణ హంసా అకుల మేఖలానాం

ప్రబుద్ధ పద్మ ఉత్పల మాలినీనాం |

వాపీః ఉత్తమానాం అధిక అద్య లక్ష్మీః

వర అంగనాం ఇవ భూషితానాం |౪-౩౦-౪౮|

వేణు స్వర వ్యంజిత తూర్య మిశ్రః

ప్రత్యూష కాలే అనిల సంప్రవృత్తః |

సంమూర్చ్ఛితో గహ్వర గో వృషాణాం

అన్యోన్యం ఆపూరయతి ఇవ శబ్దః |౪-౩౦-౪౯|

నవైః నదీనాం కుసుమ ప్రహాసైః

వ్యా ధూయమానైః మృదు మారుతేన |

ధౌత అమల క్షౌమ పట ప్రకాశైః

కూలాని కాశైః ఉపశోభితాని |౪-౩౦-౫౦|

వన ప్రచణ్డా మధు పాన శౌణ్డాః

ప్రియ అన్వితాః షట్ చరణాః ప్రహృష్టాః |

వనేసు మత్తాః పవన అను యాత్రాం

కుర్వంతి పద్మ ఆసన రేణు గౌరాః |౪-౩౦-౫౧|

జలం ప్రసన్నం కుసుమ ప్రహాసం

క్రౌంచ స్వనం శాలి వనం విపక్వం |

మృదుః చ వాయుః విమలః చ చంద్రః

శంసంతి వర్ష వ్యపనీత కాలం |౪-౩౦-౫౨|

మీన ఉప సందర్శిత మేఖలానాం

నదీ వధూనాం గతయో అద్య మందాః |

కాంత ఉపభుక్త అలస గామినీనాం

ప్రభాత కాలేషు ఇవ కామినీనాం |౪-౩౦-౫౩|

స చక్రవాకాని స శైవలాని

కాశైః దుకూలైః ఇవ సంవృతాని |

స పత్ర రేఖాణి స రోచనాని

వధూ ముఖాని ఇవ నదీ ముఖాని |౪-౩౦-౫౪|

ప్రఫుల్ల బాణ ఆసన చిత్రితేషు

ప్రహృష్ట షట్పదాని కూజితేషు |

గృహీత చాపః ఉద్యత దణ్డ చణ్డః

ప్రచణ్డ చారో అద్య వనేషు కామః |౪-౩౦-౫౫|

లోకం సువృష్ట్యా పరితోషయిత్వ

నదీః తటాకాని చ పూరయిత్వా |

నిష్పన్న సస్యాం వసుధాం చ కృత్వా

త్యక్త్వా నభః తోయ ధరాః ప్రణష్టాః |౪-౩౦-౫౬|

దర్శయంతి శరన్ నద్యః పులినాని శనైః శనైః |

నవ సంగమ సవ్రీడా జఘనాని ఇవ యోషితః |౪-౩౦-౫౭|

ప్రసన్న సలిలాః సౌమ్య కురరాభిః వినాదితాః |

చక్రవాక గణ ఆకీర్ణా విభాంతి సలిల ఆశయాః |౪-౩౦-౫౮|

అన్యోన్య బద్ధ వైరాణాం జిగీషూణాం నృపాత్మజ |

ఉద్యోగ సమయః సౌమ్య పార్థివానాం ఉపస్థితః |౪-౩౦-౫౯|

ఇయం సా ప్రథమా యాత్రా పార్థివానాం నృపాత్మజ |

న చ పశ్యామి సుగ్రీవం ఉద్యోగం వా తథా విధం |౪-౩౦-౬౦|

అసనాః సప్త పర్ణాః చ కోవిదారాః చ పుష్పితాః |

దృశ్యంతే బంధుజీవాః చ శ్యామాః చ గిరి సానుషు |౪-౩౦-౬౧|

హంస సారస చక్రాహ్వైః కురరైః చ సమంతతః |

పులినాని అవకీర్ణాని నదీనాం పశ్య లక్ష్మణ |౪-౩౦-౬౨|

చత్వారో వార్షికా మాసా గతా వర్ష శత ఉపమాః |

మమ శోక అభితప్తస్య తథా సీతాం అపశ్యతః |౪-౩౦-౬౩|

చక్రవాకీ ఇవ భర్తారం పృష్టతో అనుగతా వనం |

విషమం దణ్డకారణ్యం ఉద్యాన వనం ఇవ చ అంగనా |౪-౩౦-౬౪|

ప్రియా విహీనే దుఃఖ ఆర్తే హృత రాజ్యే వివాసితే |

కృపాం న కురుతే రాజా సుగ్రీవో మయి లక్ష్మణ |౪-౩౦-౬౫|

అనాథో హృత రాజ్యో అయం రావణేన చ ధర్షితః |

దీనో దూర గృహః కామీ మాం చైవ శరణం గతః |౪-౩౦-౬౬|

ఇతి ఏతైః కారణైః సౌమ్య సుగ్రీవస్య దురాత్మనః |

అహం వానర రాజస్య పరిభూతః పరంతప |౪-౩౦-౬౭|

స కాలం పరిసంఖ్యాయ సీతాయాః పరిమార్గణే |

కృతార్థః సమయం కృత్వా దుర్మతిః న అవబుధ్యతే |౪-౩౦-౬౮|

స కిష్కింధాం ప్రవిశ్య త్వం బ్రూహి వానర పుంగవం |

మూర్ఖం గ్రామ్య సుఖే సక్తం సుగ్రీవం వచనాత్ మమ |౪-౩౦-౬౯|

అర్థినాం ఉపపన్నానాం పూర్వం చ అపి ఉపకారిణాం |

ఆశాం సంశ్రుత్య యో హంతి స లోకే పురుషాధమః |౪-౩౦-౭౦|

శుభం వా యది వా పాపం యో హి వాక్యం ఉదీరితం |

సత్యేన పరిగృహ్ణాతి స వీరః పురుషోత్తమః |౪-౩౦-౭౧|

కృతార్థా హి అకృతార్థానాం మిత్రాణాం న భవంతి యే |

తాన్ మృతాన్ అపి క్రవ్యాదాః కృతఘ్నాన్ న ఉపభుంజతే |౪-౩౦-౭౨|

నూనం కాంచన పృష్ఠస్య వికృష్టస్య మయా రణే |

ద్రష్టుం ఇచ్ఛసి చాపస్య రూపం విద్యుత్ గణ ఉపమం |౪-౩౦-౭౩|

ఘోరం జ్యా తల నిర్ఘోషం క్రుద్ధస్య మమ సంయుగే |

నిర్ఘోషం ఇవ వజ్రస్య పునః సంశ్రోతుం ఇచ్ఛసి |౪-౩౦-౭౪|

కామం ఏవం గతే అపి అస్య పరిజ్ఞాతే పరాక్రమే |

త్వత్ సహాయస్య మే వీర న చింతా స్యాత్ నృపాత్మజ |౪-౩౦-౭౫|

యద్ అర్థం అయం ఆరంభః కృతః పర పురం జయ |

సమయం న అభిజానాతి కృతార్థః ప్లవగేశ్వరః |౪-౩౦-౭౬|

వర్షా సమయ కాలం తు ప్రతిజ్ఞాయ హరీశ్వరః |

వ్యతీతాన్ చతురో మాసాన్ విహరన్ న అవబుధ్యతే |౪-౩౦-౭౭|

స అమాత్య పరిషత్ క్రీడన్ పానం ఏవ ఉపసేవతే |

శోక దీనేషు న అస్మాసు సుగ్రీవః కురుతే దయాం |౪-౩౦-౭౮|

ఉచ్యతాం గచ్ఛ సుగ్రీవః త్వయా వీరః మహాబల |

మమ రోషస్య యత్ రూపం బ్రూయాః చ ఏనం ఇదం వచః |౪-౩౦-౭౯|

న స సంకుచితః పంథా యేన వాలీ హతో గతః |

సమయే తిష్ఠ సుగ్రీవ మా వాలి పథం అన్వగాః |౪-౩౦-౮౦|

ఏక ఏవ రణే వాలీ శరేణ నిహతో మయా |

త్వాం తు సత్యాత్ అతిక్రాంతం హనిష్యామి స బాంధవం |౪-౩౦-౮౧|

తత్ ఏవం విహితే కార్యే యత్ హితం పురుషర్షభ |

తత్ తత్ బ్రూహి నరశ్రేష్ఠ త్వర కాల వ్యతిక్రమః |౪-౩౦-౮౨|

కురుష్వ సత్యం మమ వానరేశ్వర

ప్రతిశ్రుతం ధర్మం అవేక్ష్య శాశ్వతం |

మా వాలినం ప్రేత గతో యమ క్షయం

త్వం అద్య పశ్యేః మమ చోదితః శరైః |౪-౩౦-౮౩|

స పూర్వజం తీవ్ర వివృద్ధ కోపం

లాలప్యమానం ప్రసమీక్ష్య దీనం |

చకార తీవ్రాం మతిం ఉగ్ర తేజా

హరీశ్వరే మానవ వంశ వర్థనః |౪-౩౦-౮౪|

ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే కిష్కింధాకాండే త్రింశః సర్గః |౪-౩౦|