కిష్కింధకాండము - సర్గము 18

శ్రీమద్వాల్మీకియరామాయణే కిష్కింధాకాండే అష్టాదశః సర్గః |౪-౧౮|

వాల్మీకి రామాయణము
రామాయణ కాండములు
1. బాలకాండము
2. అయోధ్యాకాండము
3. అరణ్యకాండము
4. కిష్కింధకాండము
5. సుందరకాండము
6. యుద్ధకాండము
7. ఉత్తరకాండము

ఇతి ఉక్తః ప్రశ్రితం వాక్యం ధర్మ అర్థ సహితం హితం |

పరుషం వాలినా రామో నిహతేన విచేతసా |౪-౧౮-౧|

తం నిష్ప్రభం ఇవ ఆదిత్యం ముక్త తోయం ఇవ అంబుదం |

ఉక్త వాక్యం హరి శ్రేష్ఠం ఉపశాంతం ఇవ అనలం |౪-౧౮-౨|

ధర్మ అర్థ గుణ సంపన్నం హరి ఈశ్వరం అనుత్తమం |

అధిక్షిప్తః తదా రామః పశ్చాత్ వాలినం అబ్రవీత్ |౪-౧౮-౩|

ధర్మం అర్థం చ కామం చ సమయం చ అపి లౌకికం |

అవిజ్ఞాయ కథం బాల్యాత్ మాం ఇహ అద్య విగర్హసే |౪-౧౮-౪|

అపృష్ట్వా బుద్ధి సంపన్నాన్ వృద్ధాన్ ఆచార్య సంమతాన్ |

సౌమ్య వానర చాపల్యాత్ త్వం మాం వక్తుం ఇహ ఇచ్ఛసి |౪-౧౮-౫|

ఇక్ష్వాకూణాం ఇయం భూమిః స శైల వన కాననా |

మృగ పక్షి మనుష్యాణాం నిగ్రహ అనుగ్రహేషు అపి |౪-౧౮-౬|

తాం పాలయతి ధర్మాత్మా భరతః సత్యవాన్ ఋజుః |

ధర్మ కామ అర్థ తత్త్వజ్ఞో నిగ్రహ అనుగ్రహే రతః |౪-౧౮-౭|

నయః చ వినయః చ ఉభౌ యస్మిన్ సత్యం చ సుస్థితం |

విక్రమః చ యథా దృష్టః స రాజా దేశ కాలవిత్ |౪-౧౮-౮|

తస్య ధర్మ కృత ఆదేశా వయం అన్యే చ పార్థివః |

చరామో వసుధాం కృత్స్నాం ధర్మ సంతానం ఇచ్ఛవః |౪-౧౮-౯|

తస్మిన్ నృపతి శార్దూల భరతే ధర్మ వత్సలే |

పాలయతి అఖిలాం పృథ్వీం కః చరేత్ ధర్మ విప్రియం |౪-౧౮-౧౦|

తే వయం మార్గ విభ్రష్టం స్వధర్మే పరమే స్థితాః |

భరత ఆజ్ఞాం పురస్కృత్య నిగృహ్ణీమో యథా విధి |౪-౧౮-౧౧|

త్వం తు సంక్లిష్ట ధర్మః చ కర్మణా చ విగర్హితః |

కామ తంత్ర ప్రధానః చ న స్థితో రాజ వర్త్మని |౪-౧౮-౧౨|

జ్యేష్ఠో భ్రాతా పితా చైవ యః చ విద్యాం ప్రయచ్ఛతి |

త్రయః తే పితరో జ్ఞేయా ధర్మే చ పథి వర్తినః |౪-౧౮-౧౩|

యవీయాన్ ఆత్మనః పుత్రః శిష్యః చ అపి గుణోదితః |

పుత్రవత్ తే త్రయః చింత్యా ధర్మః చైవ అత్ర కారణం |౪-౧౮-౧౪|

సూక్ష్మః పరమ దుర్జ్ఞేయః సతాం ధర్మః ప్లవంగమ |

హృదిస్థః సర్వ భూతానాం ఆత్మా వేద శుభాశుభం |౪-౧౮-౧౫|

చపలః చపలైః సార్ధం వానరైః అకృత ఆత్మభిః |

జాత్యంధ ఇవ జాత్యంధైః మంత్రయన్ ద్రక్ష్యసే ను కిం |౪-౧౮-౧౬|

అహం తు వ్యక్తతాం అస్య వచనస్య బ్రవీమి తే |

న హి మాం కేవలం రోషాత్ త్వం విగర్హితుం అర్హసి |౪-౧౮-౧౭|

తత్ ఏతత్ కారణం పశ్య యత్ అర్థం త్వం మయా హతః |

భ్రాతుర్ వర్తసి భార్యాయాం త్యక్త్వా ధర్మం సనాతనం |౪-౧౮-౧౮|

అస్య త్వం ధరమాణస్య సుగ్రీవస్య మహాత్మనః |

రుమాయాం వర్తసే కామాత్ స్నుషాయాం పాప కర్మకృత్ |౪-౧౮-౧౯|

తద్ వ్యతీతస్య తే ధర్మాత్ కామ వృత్తస్య వానర |

భ్రాతృ భార్యా అభిమర్శే అస్మిన్ దణ్డో అయం ప్రతిపాదితః |౪-౧౮-౨౦|

న హి లోక విరుద్ధస్య లోక వృత్తాత్ అపేయుషః |

దణ్డాత్ అన్యత్ర పశ్యామి నిగ్రహం హరి యూథప |౪-౧౮-౨౧|

న చ తే మర్షయే పాపం క్ష్త్రియో అహం కులోద్గతః |

ఔరసీం భగినీం వా అపి భార్యాం వా అపి అనుజస్య యః |౪-౧౮-౨౨|

ప్రచరేత నరః కామాత్ తస్య దణ్డో వధః స్మృతః |

భరతః తు మహీపాలో వయం తు ఆదేశ వర్తినః |౪-౧౮-౨౩|

త్వం చ ధర్మాత్ అతిక్రాంతః కథం శక్యం ఉపేక్షితుం |

గురు ధర్మ వ్యతిక్రాంతం ప్రాజ్ఞో ధర్మేణ పాలయన్ |౪-౧౮-౨౪|

భరతః కామ యుక్తానాం నిగ్రహే పర్యవస్థితః |

వయం తు భరత ఆదేశం విధిం కృత్వా హరీశ్వర |

త్వత్ విధాన్ భిన్న మర్యాదాన్ నిగ్రహీతుం వ్యవస్థితాః |౪-౧౮-౨౫|

సుగ్రీవేణ చ మే సఖ్యం లక్ష్మణేన యథా తథా |

దార రాజ్య నిమిత్తం చ నిఃశ్రేయసకరః స మే |౪-౧౮-౨౬|

ప్రతిజ్ఞా చ మయా దత్తా తదా వానర సంనిధౌ |

ప్రతిజ్ఞా చ కథం శక్యా మత్ విధేన అనవేక్షితుం |౪-౧౮-౨౭|

తత్ ఏభిః కారణైః సర్వైర్ మహద్భిః ధర్మ సంహితైః |

శాసనం తవ యత్ యుక్తం తత్ భవాన్ అనుమన్యతాం |౪-౧౮-౨౮|

సర్వథా ధర్మ ఇతి ఏవ ద్రష్టవ్యః తవ నిగ్రహః |

వయస్యస్య ఉపకర్తవ్యం ధర్మం ఏవ అనుపశ్యతా |౪-౧౮-౨౯|

శక్యం త్వయా అపి తత్ కార్యం ధర్మం ఏవ అనువర్తతా |

శ్రూయతే మనునా గీతౌ శ్లోకౌ చారిత్ర వత్సలౌ |

గృహీతౌ ధర్మ కుశలైః తథా తత్ చరితం మయా |౪-౧౮-౩౦|

రాజభిః ధృత దణ్డాః చ కృత్వా పాపాని మానవాః |

నిర్మలాః స్వర్గం ఆయాంతి సంతః సుకృతినో యథా |౪-౧౮-౩౧|

శసనాత్ వా అపి మోక్షాత్ వా స్తేనః పాపాత్ ప్రముచ్యతే |

రాజా తు అశాసన్ పాపస్య తద్ ఆప్నోతి కిల్బిషం |౪-౧౮-౩౨|

ఆర్యేణ మమ మాంధాత్రా వ్యసనం ఘోరం ఈప్సితం |

శ్రమణేన కృతే పాపే యథా పాపం కృతం త్వయా |౪-౧౮-౩౩|

అన్యైః అపి కృతం పాపం ప్రమత్తైః వసుధా అధిపైః |

ప్రాయశ్చిత్తం చ కుర్వంతి తేన తత్ శామ్యతే రజః |౪-౧౮-౩౪|

తత్ అలం పరితాపేన ధర్మతః పరికల్పితః |

వధో వానరశార్దూల న వయం స్వ వశే స్థితాః |౪-౧౮-౩౫|

శ్రుణు చ అపి అపరం భూయః కారణం హరిపుంగవ |

తత్ శ్రుత్వా హి మహత్ వీర న మన్యుం కర్తుం అర్హసి |౪-౧౮-౩౬|

న మే తత్ర మనస్తాపో న మన్యుః హరిపుంగవ |

వాగురాభిః చ పాశైః చ కూటైః చ వివిధైః నరాః |౪-౧౮-౩౭|

ప్రతిచ్ఛన్నాః చ దృశ్యాః చ గృహ్ణంతి సుబహూన్ మృగాన్ |

ప్రధావితాన్ వా విత్రస్తాన్ విస్రబ్ధాన్ అతివిష్ఠితాన్ |౪-౧౮-౩౮|

ప్రమత్తాన్ అప్రమత్తాన్ వా నరా మాంస అశినో భృశం |

విధ్యంతి విముఖాం చ అపి న చ దోషో అత్ర విద్యతే |౪-౧౮-౩౯|

యాంతి రాజర్షయః చ అత్ర మృగయాం ధర్మ కోవిదాః |

తస్మాత్ త్వం నిహతో యుద్ధే మయా బాణేన వానర |

అయుధ్యన్ ప్రతియుధ్యన్ వా యస్మాత్ శాఖా మృగో హి అసి |౪-౧౮-౪౦|

దుర్లభస్య చ ధర్మస్య జీవితస్య శుభస్య చ |

రాజానో వానరశ్రేష్ఠ ప్రదాతారో న సంశయః |౪-౧౮-౪౧|

తాన్ న హింస్యాత్ న చ ఆక్రోశేన్ న ఆక్షిపేన్ న అప్రియం వదేత్ |

దేవా మానుష రూపేణ చరంతి ఏతే మహీ తలే |౪-౧౮-౪౨|

త్వం తు ధర్మం అవిజ్ఞాయ కేవలం రోషం ఆస్థితః |

విదూషయసి మాం ధర్మే పితృ పైతామహే స్థితం |౪-౧౮-౪౩|

ఏవం ఉక్తః తు రామేణ వాలీ ప్రవ్యథితో భృశం |

న దోషం రాఘవే దధ్యౌ ధర్మే అధిగత నిశ్చయః |౪-౧౮-౪౪|

ప్రత్యువాచ తతో రామం ప్రాంజలిర్ వానరేశ్వరః |

యత్ త్వం ఆత్థ నరశ్రేష్ఠ తత్ థథా ఏవ న అత్ర సంశయః |౪-౧౮-౪౫|

ప్రతివక్తుం ప్రకృష్టే హి న అపకృష్టః తు శక్నుయాత్ |

యత్ అయుక్తం మయా పూర్వం ప్రమాదాత్ వాక్యం అప్రియం |౪-౧౮-౪౬|

తత్ర అపి ఖలు మాం దోషం కర్తుం న అర్హసి రాఘవ |

త్వం హి దృష్టార్థ తత్త్వజ్ఞః ప్రజానాం చ హితే రతః |

కార్య కారణ సిద్ధౌ చ ప్రసన్నా బుద్ధిః అవ్యయా |౪-౧౮-౪౭|

మాం అపి అవగతం ధర్మాత్ వ్యతిక్రాంత పురస్కృతం |

ధర్మ సంహితయా వాచా ధర్మజ్ఞ పరిపాలయ |౪-౧౮-౪౮|

బాష్ప సంరుద్ధ కణ్ఠః తు వాలీ స ఆర్త రవః శనైః |

ఉవాచ రామం సంప్రేక్ష్య పంకలగ్న ఇవ ద్విపః |౪-౧౮-౪౯|

న చ ఆత్మానం అహం శోచే న తారాం న అపి బాంధవాన్ |

యథా పుత్రం గుణశ్రేష్ఠం అంగదం కనకాంగదం |౪-౧౮-౫౦|

స మమ అదర్శనాత్ దీనో బాల్యాత్ ప్రభృతి లాలితః |

తటాక ఇవ పీతాంబుః ఉపశోషం గమిష్యతి |౪-౧౮-౫౧|

బాలః చ అకృతబుద్ధిః చ ఏక పుత్రః చ మే ప్రియః |

తారేయో రామ భవతా రక్షణీయో మహాబలః |౪-౧౮-౫౨|

సుగ్రీవే చ అంగదే చైవ విధత్స్వ మతిం ఉత్తమాం |

త్వం హి గోప్తా చ శాస్తా చ కార్యాకార్య విధౌ స్థితః |౪-౧౮-౫౩|

యా తే నరపతే వృత్తిః భరతే లక్ష్మణే చ యా |

సుగ్రీవే చ అంగదే రాజన్ తాం చింతయితుం అర్హసి |౪-౧౮-౫౪|

మత్ దోష కృత దోషాం తాం యథా తారాం తపస్వినీం |

సుగ్రీవో న అవమన్యేత తథా అవస్థాతుం అర్హసి |౪-౧౮-౫౫|

త్వయా హి అనుగృహీతేన శక్యం రాజ్యం ఉపాసితుం |

త్వత్ వశే వర్తమానేన తవ చిత్త అనువర్తినా |౪-౧౮-౫౬|

శక్యం దివం చ ఆర్జయితుం వసుధాం చ అపి శాసితుం |

త్వతః అహం వధం ఆకాంక్షయన్ వార్యమాణో అపి తారయా |౪-౧౮-౫౭|

సుగ్రీవేణ సహ భ్రాతా ద్వంద్వ యుద్ధం ఉపాగతం |

ఇతి ఉక్త్వా వానరో రామం విరరామ హరీశ్వరః |౪-౧౮-౫౮|

స తం ఆశ్వాసయత్ రామో వాలినం వ్యక్త దర్శనం |

సాధు సమ్మతయా వాచా ధర్మ తత్త్వార్త్ధ యుక్తయా |౪-౧౮-౫౯|

న సంతాపః త్వయా కార్యం ఏతత్ అర్థం ప్లవంగమ |

న వయం భవతా చింత్యా న అపి ఆత్మా హరిసత్తమ |

వయం భవత్ విశేషేణ ధర్మతః కృత నిశ్చయాః |౪-౧౮-౬౦|

దణ్డ్యే యః పాతయేత్ దణ్డం దణ్డ్యో యః చ అపి దణ్డ్యతే |

కార్య కారణ సిద్ధార్థౌ ఉభౌ తౌ న అవసీదతః |౪-౧౮-౬౧|

తత్ భవాన్ దణ్డ సమ్యోగాత్ అస్మాత్ విగత కల్మషః |

గతః స్వాం ప్రకృతిం ధర్మ్యాం ధర్మ దిష్టేన వర్త్మనా |౪-౧౮-౬౨|

త్యజ శోకం చ మోహం చ భయం చ హృదయే స్థితం |

త్వయా విధానం హర్యగ్ర్య న శక్యం అతివర్తితుం |౪-౧౮-౬౩|

యథా త్వయి అంగదో నిత్యం వర్తతే వానరేశ్వరః |

తథా వర్తతే సుగ్రీవో మయి చ అపి న సంశయః |౪-౧౮-౬౪|

స తస్య వాక్యం మధురం మహాత్మనః

సమాహితం ధర్మ పథానువర్తినః |

నిశమ్య రామస్య రణావమర్దినో

వచః సుయుక్తం నిజగాద వానరః |౪-౧౮-౬౫|

శరాభితప్తేన విచేతసా మయా

ప్రదూషితః త్వం యద్ అజానతా విభో |

ఇదం మహేంద్రోపమ భీమ విక్రమ

ప్రసాదితః త్వం క్షమ మే నరేశ్వర |౪-౧౮-౬౬|


ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే కిష్కింధాకాండే అష్టాదశః సర్గః |౪-౧౮|