కిష్కింధకాండము - సర్గము 18
శ్రీమద్వాల్మీకియరామాయణే కిష్కింధాకాండే అష్టాదశః సర్గః |౪-౧౮|
| వాల్మీకి రామాయణము | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||
ఇతి ఉక్తః ప్రశ్రితం వాక్యం ధర్మ అర్థ సహితం హితం |
పరుషం వాలినా రామో నిహతేన విచేతసా |౪-౧౮-౧|
తం నిష్ప్రభం ఇవ ఆదిత్యం ముక్త తోయం ఇవ అంబుదం |
ఉక్త వాక్యం హరి శ్రేష్ఠం ఉపశాంతం ఇవ అనలం |౪-౧౮-౨|
ధర్మ అర్థ గుణ సంపన్నం హరి ఈశ్వరం అనుత్తమం |
అధిక్షిప్తః తదా రామః పశ్చాత్ వాలినం అబ్రవీత్ |౪-౧౮-౩|
ధర్మం అర్థం చ కామం చ సమయం చ అపి లౌకికం |
అవిజ్ఞాయ కథం బాల్యాత్ మాం ఇహ అద్య విగర్హసే |౪-౧౮-౪|
అపృష్ట్వా బుద్ధి సంపన్నాన్ వృద్ధాన్ ఆచార్య సంమతాన్ |
సౌమ్య వానర చాపల్యాత్ త్వం మాం వక్తుం ఇహ ఇచ్ఛసి |౪-౧౮-౫|
ఇక్ష్వాకూణాం ఇయం భూమిః స శైల వన కాననా |
మృగ పక్షి మనుష్యాణాం నిగ్రహ అనుగ్రహేషు అపి |౪-౧౮-౬|
తాం పాలయతి ధర్మాత్మా భరతః సత్యవాన్ ఋజుః |
ధర్మ కామ అర్థ తత్త్వజ్ఞో నిగ్రహ అనుగ్రహే రతః |౪-౧౮-౭|
నయః చ వినయః చ ఉభౌ యస్మిన్ సత్యం చ సుస్థితం |
విక్రమః చ యథా దృష్టః స రాజా దేశ కాలవిత్ |౪-౧౮-౮|
తస్య ధర్మ కృత ఆదేశా వయం అన్యే చ పార్థివః |
చరామో వసుధాం కృత్స్నాం ధర్మ సంతానం ఇచ్ఛవః |౪-౧౮-౯|
తస్మిన్ నృపతి శార్దూల భరతే ధర్మ వత్సలే |
పాలయతి అఖిలాం పృథ్వీం కః చరేత్ ధర్మ విప్రియం |౪-౧౮-౧౦|
తే వయం మార్గ విభ్రష్టం స్వధర్మే పరమే స్థితాః |
భరత ఆజ్ఞాం పురస్కృత్య నిగృహ్ణీమో యథా విధి |౪-౧౮-౧౧|
త్వం తు సంక్లిష్ట ధర్మః చ కర్మణా చ విగర్హితః |
కామ తంత్ర ప్రధానః చ న స్థితో రాజ వర్త్మని |౪-౧౮-౧౨|
జ్యేష్ఠో భ్రాతా పితా చైవ యః చ విద్యాం ప్రయచ్ఛతి |
త్రయః తే పితరో జ్ఞేయా ధర్మే చ పథి వర్తినః |౪-౧౮-౧౩|
యవీయాన్ ఆత్మనః పుత్రః శిష్యః చ అపి గుణోదితః |
పుత్రవత్ తే త్రయః చింత్యా ధర్మః చైవ అత్ర కారణం |౪-౧౮-౧౪|
సూక్ష్మః పరమ దుర్జ్ఞేయః సతాం ధర్మః ప్లవంగమ |
హృదిస్థః సర్వ భూతానాం ఆత్మా వేద శుభాశుభం |౪-౧౮-౧౫|
చపలః చపలైః సార్ధం వానరైః అకృత ఆత్మభిః |
జాత్యంధ ఇవ జాత్యంధైః మంత్రయన్ ద్రక్ష్యసే ను కిం |౪-౧౮-౧౬|
అహం తు వ్యక్తతాం అస్య వచనస్య బ్రవీమి తే |
న హి మాం కేవలం రోషాత్ త్వం విగర్హితుం అర్హసి |౪-౧౮-౧౭|
తత్ ఏతత్ కారణం పశ్య యత్ అర్థం త్వం మయా హతః |
భ్రాతుర్ వర్తసి భార్యాయాం త్యక్త్వా ధర్మం సనాతనం |౪-౧౮-౧౮|
అస్య త్వం ధరమాణస్య సుగ్రీవస్య మహాత్మనః |
రుమాయాం వర్తసే కామాత్ స్నుషాయాం పాప కర్మకృత్ |౪-౧౮-౧౯|
తద్ వ్యతీతస్య తే ధర్మాత్ కామ వృత్తస్య వానర |
భ్రాతృ భార్యా అభిమర్శే అస్మిన్ దణ్డో అయం ప్రతిపాదితః |౪-౧౮-౨౦|
న హి లోక విరుద్ధస్య లోక వృత్తాత్ అపేయుషః |
దణ్డాత్ అన్యత్ర పశ్యామి నిగ్రహం హరి యూథప |౪-౧౮-౨౧|
న చ తే మర్షయే పాపం క్ష్త్రియో అహం కులోద్గతః |
ఔరసీం భగినీం వా అపి భార్యాం వా అపి అనుజస్య యః |౪-౧౮-౨౨|
ప్రచరేత నరః కామాత్ తస్య దణ్డో వధః స్మృతః |
భరతః తు మహీపాలో వయం తు ఆదేశ వర్తినః |౪-౧౮-౨౩|
త్వం చ ధర్మాత్ అతిక్రాంతః కథం శక్యం ఉపేక్షితుం |
గురు ధర్మ వ్యతిక్రాంతం ప్రాజ్ఞో ధర్మేణ పాలయన్ |౪-౧౮-౨౪|
భరతః కామ యుక్తానాం నిగ్రహే పర్యవస్థితః |
వయం తు భరత ఆదేశం విధిం కృత్వా హరీశ్వర |
త్వత్ విధాన్ భిన్న మర్యాదాన్ నిగ్రహీతుం వ్యవస్థితాః |౪-౧౮-౨౫|
సుగ్రీవేణ చ మే సఖ్యం లక్ష్మణేన యథా తథా |
దార రాజ్య నిమిత్తం చ నిఃశ్రేయసకరః స మే |౪-౧౮-౨౬|
ప్రతిజ్ఞా చ మయా దత్తా తదా వానర సంనిధౌ |
ప్రతిజ్ఞా చ కథం శక్యా మత్ విధేన అనవేక్షితుం |౪-౧౮-౨౭|
తత్ ఏభిః కారణైః సర్వైర్ మహద్భిః ధర్మ సంహితైః |
శాసనం తవ యత్ యుక్తం తత్ భవాన్ అనుమన్యతాం |౪-౧౮-౨౮|
సర్వథా ధర్మ ఇతి ఏవ ద్రష్టవ్యః తవ నిగ్రహః |
వయస్యస్య ఉపకర్తవ్యం ధర్మం ఏవ అనుపశ్యతా |౪-౧౮-౨౯|
శక్యం త్వయా అపి తత్ కార్యం ధర్మం ఏవ అనువర్తతా |
శ్రూయతే మనునా గీతౌ శ్లోకౌ చారిత్ర వత్సలౌ |
గృహీతౌ ధర్మ కుశలైః తథా తత్ చరితం మయా |౪-౧౮-౩౦|
రాజభిః ధృత దణ్డాః చ కృత్వా పాపాని మానవాః |
నిర్మలాః స్వర్గం ఆయాంతి సంతః సుకృతినో యథా |౪-౧౮-౩౧|
శసనాత్ వా అపి మోక్షాత్ వా స్తేనః పాపాత్ ప్రముచ్యతే |
రాజా తు అశాసన్ పాపస్య తద్ ఆప్నోతి కిల్బిషం |౪-౧౮-౩౨|
ఆర్యేణ మమ మాంధాత్రా వ్యసనం ఘోరం ఈప్సితం |
శ్రమణేన కృతే పాపే యథా పాపం కృతం త్వయా |౪-౧౮-౩౩|
అన్యైః అపి కృతం పాపం ప్రమత్తైః వసుధా అధిపైః |
ప్రాయశ్చిత్తం చ కుర్వంతి తేన తత్ శామ్యతే రజః |౪-౧౮-౩౪|
తత్ అలం పరితాపేన ధర్మతః పరికల్పితః |
వధో వానరశార్దూల న వయం స్వ వశే స్థితాః |౪-౧౮-౩౫|
శ్రుణు చ అపి అపరం భూయః కారణం హరిపుంగవ |
తత్ శ్రుత్వా హి మహత్ వీర న మన్యుం కర్తుం అర్హసి |౪-౧౮-౩౬|
న మే తత్ర మనస్తాపో న మన్యుః హరిపుంగవ |
వాగురాభిః చ పాశైః చ కూటైః చ వివిధైః నరాః |౪-౧౮-౩౭|
ప్రతిచ్ఛన్నాః చ దృశ్యాః చ గృహ్ణంతి సుబహూన్ మృగాన్ |
ప్రధావితాన్ వా విత్రస్తాన్ విస్రబ్ధాన్ అతివిష్ఠితాన్ |౪-౧౮-౩౮|
ప్రమత్తాన్ అప్రమత్తాన్ వా నరా మాంస అశినో భృశం |
విధ్యంతి విముఖాం చ అపి న చ దోషో అత్ర విద్యతే |౪-౧౮-౩౯|
యాంతి రాజర్షయః చ అత్ర మృగయాం ధర్మ కోవిదాః |
తస్మాత్ త్వం నిహతో యుద్ధే మయా బాణేన వానర |
అయుధ్యన్ ప్రతియుధ్యన్ వా యస్మాత్ శాఖా మృగో హి అసి |౪-౧౮-౪౦|
దుర్లభస్య చ ధర్మస్య జీవితస్య శుభస్య చ |
రాజానో వానరశ్రేష్ఠ ప్రదాతారో న సంశయః |౪-౧౮-౪౧|
తాన్ న హింస్యాత్ న చ ఆక్రోశేన్ న ఆక్షిపేన్ న అప్రియం వదేత్ |
దేవా మానుష రూపేణ చరంతి ఏతే మహీ తలే |౪-౧౮-౪౨|
త్వం తు ధర్మం అవిజ్ఞాయ కేవలం రోషం ఆస్థితః |
విదూషయసి మాం ధర్మే పితృ పైతామహే స్థితం |౪-౧౮-౪౩|
ఏవం ఉక్తః తు రామేణ వాలీ ప్రవ్యథితో భృశం |
న దోషం రాఘవే దధ్యౌ ధర్మే అధిగత నిశ్చయః |౪-౧౮-౪౪|
ప్రత్యువాచ తతో రామం ప్రాంజలిర్ వానరేశ్వరః |
యత్ త్వం ఆత్థ నరశ్రేష్ఠ తత్ థథా ఏవ న అత్ర సంశయః |౪-౧౮-౪౫|
ప్రతివక్తుం ప్రకృష్టే హి న అపకృష్టః తు శక్నుయాత్ |
యత్ అయుక్తం మయా పూర్వం ప్రమాదాత్ వాక్యం అప్రియం |౪-౧౮-౪౬|
తత్ర అపి ఖలు మాం దోషం కర్తుం న అర్హసి రాఘవ |
త్వం హి దృష్టార్థ తత్త్వజ్ఞః ప్రజానాం చ హితే రతః |
కార్య కారణ సిద్ధౌ చ ప్రసన్నా బుద్ధిః అవ్యయా |౪-౧౮-౪౭|
మాం అపి అవగతం ధర్మాత్ వ్యతిక్రాంత పురస్కృతం |
ధర్మ సంహితయా వాచా ధర్మజ్ఞ పరిపాలయ |౪-౧౮-౪౮|
బాష్ప సంరుద్ధ కణ్ఠః తు వాలీ స ఆర్త రవః శనైః |
ఉవాచ రామం సంప్రేక్ష్య పంకలగ్న ఇవ ద్విపః |౪-౧౮-౪౯|
న చ ఆత్మానం అహం శోచే న తారాం న అపి బాంధవాన్ |
యథా పుత్రం గుణశ్రేష్ఠం అంగదం కనకాంగదం |౪-౧౮-౫౦|
స మమ అదర్శనాత్ దీనో బాల్యాత్ ప్రభృతి లాలితః |
తటాక ఇవ పీతాంబుః ఉపశోషం గమిష్యతి |౪-౧౮-౫౧|
బాలః చ అకృతబుద్ధిః చ ఏక పుత్రః చ మే ప్రియః |
తారేయో రామ భవతా రక్షణీయో మహాబలః |౪-౧౮-౫౨|
సుగ్రీవే చ అంగదే చైవ విధత్స్వ మతిం ఉత్తమాం |
త్వం హి గోప్తా చ శాస్తా చ కార్యాకార్య విధౌ స్థితః |౪-౧౮-౫౩|
యా తే నరపతే వృత్తిః భరతే లక్ష్మణే చ యా |
సుగ్రీవే చ అంగదే రాజన్ తాం చింతయితుం అర్హసి |౪-౧౮-౫౪|
మత్ దోష కృత దోషాం తాం యథా తారాం తపస్వినీం |
సుగ్రీవో న అవమన్యేత తథా అవస్థాతుం అర్హసి |౪-౧౮-౫౫|
త్వయా హి అనుగృహీతేన శక్యం రాజ్యం ఉపాసితుం |
త్వత్ వశే వర్తమానేన తవ చిత్త అనువర్తినా |౪-౧౮-౫౬|
శక్యం దివం చ ఆర్జయితుం వసుధాం చ అపి శాసితుం |
త్వతః అహం వధం ఆకాంక్షయన్ వార్యమాణో అపి తారయా |౪-౧౮-౫౭|
సుగ్రీవేణ సహ భ్రాతా ద్వంద్వ యుద్ధం ఉపాగతం |
ఇతి ఉక్త్వా వానరో రామం విరరామ హరీశ్వరః |౪-౧౮-౫౮|
స తం ఆశ్వాసయత్ రామో వాలినం వ్యక్త దర్శనం |
సాధు సమ్మతయా వాచా ధర్మ తత్త్వార్త్ధ యుక్తయా |౪-౧౮-౫౯|
న సంతాపః త్వయా కార్యం ఏతత్ అర్థం ప్లవంగమ |
న వయం భవతా చింత్యా న అపి ఆత్మా హరిసత్తమ |
వయం భవత్ విశేషేణ ధర్మతః కృత నిశ్చయాః |౪-౧౮-౬౦|
దణ్డ్యే యః పాతయేత్ దణ్డం దణ్డ్యో యః చ అపి దణ్డ్యతే |
కార్య కారణ సిద్ధార్థౌ ఉభౌ తౌ న అవసీదతః |౪-౧౮-౬౧|
తత్ భవాన్ దణ్డ సమ్యోగాత్ అస్మాత్ విగత కల్మషః |
గతః స్వాం ప్రకృతిం ధర్మ్యాం ధర్మ దిష్టేన వర్త్మనా |౪-౧౮-౬౨|
త్యజ శోకం చ మోహం చ భయం చ హృదయే స్థితం |
త్వయా విధానం హర్యగ్ర్య న శక్యం అతివర్తితుం |౪-౧౮-౬౩|
యథా త్వయి అంగదో నిత్యం వర్తతే వానరేశ్వరః |
తథా వర్తతే సుగ్రీవో మయి చ అపి న సంశయః |౪-౧౮-౬౪|
స తస్య వాక్యం మధురం మహాత్మనః
సమాహితం ధర్మ పథానువర్తినః |
నిశమ్య రామస్య రణావమర్దినో
వచః సుయుక్తం నిజగాద వానరః |౪-౧౮-౬౫|
శరాభితప్తేన విచేతసా మయా
ప్రదూషితః త్వం యద్ అజానతా విభో |
ఇదం మహేంద్రోపమ భీమ విక్రమ
ప్రసాదితః త్వం క్షమ మే నరేశ్వర |౪-౧౮-౬౬|
ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే కిష్కింధాకాండే అష్టాదశః సర్గః |౪-౧౮|