కాశీఖండము/పంచమాశ్వాసము
శ్రీరస్తు
పంచమాశ్వాసము
| | శ్రీమార్కండేయయశః | 1 |
కుమారాగస్త్యసంవాదము
| వ. | అక్కథకుండు శౌనకాదిమహామునుల కిట్లనియె. కుమారస్వామి పత్నీసహింతుడైన మహాముని నగస్త్యు నాదరించి కుశలం బడిగి కూర్చుండ నియమించి వచ్చిన ప్రయోజనంబుఁ దెలిసి వారాణసిమాహాత్మ్యంబు వినిపించువాఁడై యక్కుంభసంభవుని కి ట్లనియె. | 2 |
| తే. | ఆఱుముఖములు గలవాఁడ నౌదుఁ గాని | 3 |
| వ. | అయినను విను. నా నేర్చుభంగిఁ గాశికామాహాత్మ్యంబు వినిపించెద. అడుగవలసినయర్థంబు లడుగుము. కొల్లాపురము మహాలక్ష్మి పుత్తేర నేతదర్థంబు నీవు వచ్చుట యెఱుంగుదు నని | |
| | పలికినఁ గుంభసంభవుండు కుమారస్వామి పాదాంభోరుహంబుల కెరఁగి యిట్లనియె. మహాత్మా! యవిముక్తంబు మోక్షస్థానం బనియును, మణికర్ణికాతీర్థంబు తీర్థరాజం బనియును, అప్పుణ్యక్షేత్రం బవిముక్తం బానందకాననంబు మహాశ్మశానంబు రుద్రావాసంబు వారణాసి కాశి యను నామధేయంబులు ధరియించు ననియునుం జెప్పుదురు. అన్నియుం బరిపాటి వినవలతుం దేటపడ నానతిమ్ము. | 4 |
| తే. | అనినఁ బర్వతరాజకన్యాసుతుండు | 5 |
| వ. | ఈయర్థంబు మాతల్లి పార్వతీదేవి మజ్జనకు హరు నడిగె. ఆసర్వజ్ఞుండు నాజగన్మాతకు నానతిచ్చినప్రకారంబు నీకుం జెప్పెద; సావధానమతివై యాకర్ణింపుము. | 6 |
వారాణస్యాదినామనిర్వచనము
| సీ. | అంబుజాసను నాయురవసానములయందు | |
| తే. | గగన మొక్కండ చిక్కంగఁ గ్రాఁగిపోవ | 7 |
| వ. | అనర్కచంద్రగ్రహతారకానక్షత్త్రం బనహోరాత్రం బనగ్నిభూసలిలమారుతం బప్రధానంబ శబ్దస్పర్శం బగంధంబ రూపం బదిఙ్ముఖంబై భువనప్రపంచం బంధకారావశేషంబై యుండ బ్రహ్మాండంబు నిష్పంచకంబై కేవలత్వంబు భజియింప, ననామరూపవర్ణంబు నస్థూలంబు నకృశంబు నహ్రస్వంబు నదీర్ఘంబు నలఘువు నగురువు ననపచయంబు ననుపచయంబు నవాఙ్మానసగోచరంబు సత్యజ్ఞానానందరూపంబు నప్రమేయంబు ననాధారంబు నిర్వికారంబు నిర్గుణంబు నిర్వికల్పంబు నిరాలంబంబు నిర్మాయంబు నిరుపద్రవంబు నై పరబ్రహ్మంబు నిరుద్యోగియై తూష్ణీభావంబు గైకొని నిష్కళంకంబై విహరించుచు లీలాకైవల్యంబున లోకమర్యాద యాచరించి నిజశరీరంబున నొక్కశక్తిం గల్పించె. ఆశక్తి ప్రకృతిరూపంబ వగు నీ వాపరబ్రహ్మంబ. పురుషరూపుం డైన యేను కల్యాణి! నాఁటికాలంబునందు. | 8 |
| తే. | ఉండఁ బ్రో వెచ్చటను లేక యుత్పలాక్షి! | 9 |
| సీ. | అనిశంబు మనచేత నవిముక్తమై యున్కి | |
| | మనకు నానందంబు నొనరించుఁ గావున | |
| తే. | నసియు వరణయుఁ గూడుట నక్షరముల | 10 |
| శా. | నక్షత్రగ్రహతారకంబులు నరణ్యంబుల్ నదు ల్వార్థి వి | 11 |
| తే. | [1][ఈరహస్యంబు చెప్పకు మెవ్వరికిని | 12 |
| వ. | అని భవుండు భవాని కానతిచ్చె. మణికర్ణికామాహాత్మ్యంబు వినుము. | 13 |
మణికర్ణికామాహాత్మ్యము
| ఉ. | నిండుమనంబుతోడ ధరణిధరకన్యయుఁ దాను గాశిఁ గాఁ | |
| | పుండి కుటుంబభారము మహోన్నతిఁ బొందుటఁ జూచి విశ్వనా | 14] |
| తే. | అని విచారంబు చేసి కాలాంతకుండు | 15 |
| వ. | అబ్బాలునిం జూచి బాలేందుధరుండు. | 16 |
| సీ. | పుండరీకేక్షణ! పురుషోత్తమాహ్వయ! | |
| తే. | కాశిపట్టణము నైదుక్రోశములును | 17 |
| వ. | అని పల్కి మహేశ్వరుండు బుద్ధితత్త్వస్వరూపి యగు విష్వక్సేనుం గాశికాపురిసామ్రాజ్యభారంబు భరియింప నియోగించె నజ్జనార్దనుండును. | 18 |
| తే. | చక్రమునఁ ద్రవ్వి యొక్కపుష్కరిణి చేసి | 19 |
| క. | వేయును నెనిమిదియేడులు | 20 |
| వ. | అనంతరంబ. | 21 |
| శా. | ఇందూత్తంసుఁడు కాశికాధిపతి విశ్వేశుండు ప్రత్యక్షమై | 22 |
| క. | ఫణిభూషణుండు వాపీ | 23 |
| వ. | పరమేశ్వరశ్రవణమణికర్ణికాప్రపతనస్థలం బగుటం జేసి యచ్చక్రపుష్కరిణి మణికర్ణికాహ్వయం బై యుండు. | 24 |
| తే. | చక్రపుష్కరిణీతీర్థసవిధభూమి | 25 |
కాశీతీర్థమాహాత్మ్యకథనము
| వ. | అది వివరించెద నాకర్ణింపుము. మణికర్ణికాతీర్థంబునందు సంధ్యాస్నానజపహోమవేదాధ్యయనంబులు వ్రతోత్సర్గంబులు వృషోత్సర్గంబులు లింగస్థాపనంబులును నక్షయమోక్షఫలంబు నొసంగు. భూతభావిభవత్తీర్థంబు లీతీర్థరాజంబుతో సరిగావు. సాంఖ్యయోగం బాత్మావలోకనంబు వ్రతతపోదానంబులు భవత్తీర్థస్నానంబునకు సమానంబులు గావు. శశమశకకీటపతంగోరగాదులు పంచక్రోశియందుఁ బంచత్వంబు నొంది నిర్వాణలక్ష్మిం గైకొను. కాశీక్షేత్రంబునం దెప్పుడుఁ గృతయుగంబు. ఎప్పుడు నుత్తరాయణంబు. ఎప్పుడు మహోదయంబు. చతుర్వేదాధ్యయనపుణ్యంబు కాశిం బంచాహోరాత్రంబులు వసియించిన వారికిం గలుగు. అశ్వమేధరాజసూయాధ్వరంబుల నుపార్జితము లైన ఫలంబు(లు) కాశిం ద్రిరాత్రశయనంబున సమకూఱు. తులాపురుషదానఫలంబు కాశిం దర్శించినమాత్రంబునం గలుగు. రాజస్థానంబున నాయాజ్ఞ దక్క నితరులయాజ్ఞ చెల్లదు. యోజనశతదూరస్థుం డైన నరుండు కాశీస్మరణంబువలన దోషంబువలనం బాయు. పంచక్రోశప్రవేశసమయంబునం బంచజనునిపాపప్రపంచంబు బహిరంచలంబునన వసియించు. కాశిం బెద్దకాలంబుండి దైవయోగంబునం బరస్థలంబున కరిగి మృతుండైన మనుజునకుఁ గాశీమరణఫలంబు సంభవించు. అవిముక్తక్షేత్రోపనాసంబు కర్మనిరూలనక్షమంబు. మణికర్ణికం గృతాభిషిక్తుం డై తిలవ్రీహియవంబుల బిత్రాదితర్పణం బొనర్చిననరుండు సర్వయజ్ఞంఫలంబునం బ్రాపించు. మణికర్ణికాస్నానానంతరంబున | |
| | మౌనంబున జితేంద్రియుండై విశ్వేశ్వర శ్రీమన్మహాదేవుని దర్శించు నెవ్వండేని వాడు సర్వవ్రతఫలంబులం జేకొను. స్నానదేవతార్చనాజపాదుల మూత్రమలవిసర్జనంబుల సమయంబుల దంతధావనహోమకాలంబుల వాచంయముం డై విశ్వేశ్వరు నర్చించిననరుం డేకవాసరంబునన యావజ్జీవశివార్చనాఫలము నొందు. విశ్వేశ్వరప్రీణనార్థంబు కాశీయందు నిధనంబు నొందుమానవుండు గైవల్యధనలాభంబు లంగీకరించు. నిష్ప్రత్యూహం బైనయాగంబున యోగంబున నానాజన్మోపార్జితం బైనఫలంబు కాశియందుఁ దసుత్యాగంబు చేసినజనునకు సిద్దించు. కాయంబు సాపాయం బనియును, బ్రసూతిమరణక్లేశంబులు దుస్సహంబు లనియును, వితర్కించు నరుఁ డాయురవసానపర్యంతంబుఁ గాశిన యుండునది. | 26 |
| శా. | అర్ణోరాశిపరీతభూభువనమర్త్యస్వర్గంఖండంబు సం | 27 |
| వ. | అని శంభుండు విశ్వంభరు నిరీక్షించి యింకొక్కవిశేషం బాకర్ణింపుము. భగీరథుం డనురాజన్యుండు కపిలమునిప్రదీప్తకోపానలదగ్ధు లగుసాగరుల నిరయంబువలన నుద్ధరించుటకై తపోవిశేషంబున మందాకినిం గొనితేర నమ్మహానది యిమ్మణికర్ణికమీఁదం బ్రవహింప నదిమొదలుగా నత్తీర్థంబు సురాసురులకు వర్ణింప నశక్యం బై విలసిల్లుచుండు. | 28 |
| సీ. | భాగీరథీస్నానపరతఁ బోలంగ లే | |
| | వాలాయమును మనోవాక్కాయదురితాళి | |
| తే. | కలియుగంబునఁ గలుషచిత్తులకు శఠుల | 29 |
| తే. | ఆదియుగమునఁ దీర్థంబు లఖలములును | 30 |
| తే. | కృతయుగంబున ధ్యానంబు కేవలంబు | 31 |
| శా. | స్వారాజావరజాత! సార మగుప్రాగ్జన్మాంతరాభ్యాససం | 32 |
| క. | ఆకంఠకరటిడుంఠి | |
| | నేకప్రవాహజాహ్నవి | 33 |
| క. | గంగానది గంగానది | 34 |
| ఉ. | పాయు నలక్ష్మి వాయు నశుభంబులు వాయును దుర్నిమిత్తముల్ | 35 |
| క. | ఏలా యుపవాసవ్రత? | 36 |
| క. | శ్రద్ధాపురస్సరంబుగ | 37 |
| ఉ. | వానికులంబునుం గులమె? వానితపంబులునుం దపంబులే? | 38 |
| క. | విస్మయ మేల? వియన్నది | |
| | భస్మము సేయునె కైటభ | 39 |
| చ. | నడచుచుఁ గూరుచుండుచును నవ్వుచు నిల్చుచుఁ బారియాడుచున్ | 40 |
| క. | జిహ్మగవిరోధివాహన! | 41 |
| క. | అంగీకరించు మనుజుఁడు | 42 |
| ఉ. | రోదన మాచరించు వగఁ గ్రోధమనోభవరాగరోగమో | 43 |
| తే. | గంగ కరుగంగఁ మిగుల విఘ్నములు సేయుఁ | 44 |
| మ. | అనుషంగంబున నొండె నొండెను విహారాపేక్ష నొండేని ఘ | |
| | ర్మనిరాసంబున నొండె దీవ్రభయసంత్రాసార్థ మొండేని న | 45 |
| తే. | ఇచ్చ లేకుండినను నగ్ని యెట్లు గాల్చుఁ | 46 |
| క. | కంసాంతక! నరుఁ డంతకు | 47 |
| చ. | తెగలక కాశికానగరి దేవతరంగిణిఁ దీర్థ మాటకై | 48 |
| సీ. | అరుణాంశుమండలం బంధకారముఁ బోలె | |
| తే. | భక్తి సేవించువారిపాపము లడంచు | 49 |
| క. | యావజ్జీవము గంగా | 50 |
| తే. | వలదు తిథివారనక్షత్రవర్గణంబు | 51 |
| సీ. | వలుదచన్నులమీఁది యులుపచ్చిగందంబు | |
| తే. | బూర్ణకుంభంబుతో సితాంబుజముతోడ | 52 |
| క. | మండూకమకరకచ్చప | 53 |
| వ. | అని యిందుధరుండు ముకుందున కానతి యిచ్చె. గంగయు పూర్వోక్తప్రకారంబునన యరుగు దెంచి కాశీస్థానంబున కపూర్వాలంకరణం బయ్యె. ఇంకఁ గుంభినీధరపుత్త్రికి నద్దేవు డాన తిచ్చినప్రకారంబునం గాశీమాహాత్మ్యంబుఁ జెప్పెద. కుంభసంభవ! అవధానపరుండవై యాకర్ణింపుము. | 54 |
| తే. | పరిహరించును వేదాంతభాగ మన్న | 55 |
| క. | దేహత్యాగము దానము | 56 |
| తే. | విశ్వనాథుండుఁ దేహళి విఘ్నరాజు | 57 |
| క. | వరణ నసి రెండుదిక్కులఁ | |
| | బరు నెవ్వని దా నెఱుఁగక | 58 |
| వ. | ఈశ్వరాదేశంబునం గాని కాశీనగరం బెవ్వరికిం జొరరాదు. ఈయర్థంబు దేటపడ నొక్కయితిహాసంబు గల దాకర్ణింపుము. దక్షిణాబ్ధితటంబుస సేతుబంధసమీపంబున నొక్కగ్రామంబున ధనంజయుం డనునొక్కవైశ్యోత్తముండు గలండు. అతండు మాతృభక్తుండు. తల్లి జరాభారంబునం బెద్దకాలంబునకుఁ గాలధర్మంబు నొందిన. | 59 |
| తే. | గాసివడి గంగ నస్థులు గలపకున్నఁ | 60 |
| సీ. | పంచగవ్యముల నాప్లవనంబు గావించి | |
| తే. | జతనముగ రాగిపెట్టెలో సంగ్రహించి | 61 |
| వ. | ఆయస్థిపేటికయు లోహిండియుఁ దండులంబులుఁ గంబళంబులుం దగినసంబడంబును వహించి యొక్కరుండునుం దెరువుతోడునం బెక్కుదేశంబులు గడచి హవిష్యాశనుండును, స్థండిలశయనుండును నైషథపరిశ్రాంతి నభిఘాతజ్వరంబు సోఁకిన లెక్క సేయక తఱిమి నడచి మార్గమధ్యంబున నొక్కి వేఁటపల్లె నొక్కయాటవికునికిన్ భృతి యిచ్చి మూటమోపించుకొని యెట్టకేలకుం గాశీపట్టణంబు చేరి. | 62 |
| క. | ఆనందవనమునం దొక | 63 |
| వ. | మూటలో దామ్రసంపుటకంబున ధనం బున్నయది యని చెంచు వంచనాపరుం డై బొక్కసం బెత్తుకొని తప్పుతెరువునందన(గాఁ) పల్లెకుం బోయె. ఇటఁ గోమటియును. | 64 |
| ఉ. | అంగడినుండి బియ్యము పదార్థములుం గొని వచ్చి దప్పి మై | 65 |
| క. | విలిచి ప్రతివచన మొదవమిఁ | 66 |
| తే. | అస్థిగర్భితతామ్రపేట్యన్విత మగు | |
| | జననిఁ దలఁచి ప్రయాసంబు సంస్మరించి | 67 |
| సీ. | మధ్యాహ్నకాలంబు మందాకినీవారి | |
| తే. | గోమటికిఁ దల్లియస్థులకోకమూట | 68 |
| శా. | జాలిం బొందియు డప్పిఁ జెందియు బుభుక్షావేదనం గుందియున్ | 69 |
| వ. | అంతక మున్న (యొక్క) కాంతారంబున నమ్మూట విడిచి యాయాటవికుండు పెట్టెఁ దెఱచి యస్థిశకలంబులు చూచి తనవృథావస్థకుఁ జిన్నఁబోయి యవి యచ్చోటన పారంజల్లి తన పల్లెకుం బోయి మఱుఁగుపడి యుండె. ధనంజయుండును నప్పక్కణంబున కేతెంచి. | 70 |
| తే. | చెంచునింటికిఁ బోయి చెంచెతకుఁ బ్రియము | 71 |
| వ. | అతఁడుం దానునుం గూడి యయ్యస్థిశకలంబులు పారంజల్లిన కాంతారప్రదేశంబున కేతెంచి నప్పుడు. | 72 |
| తే. | ఎముకలు చల్లినట్టిచో టెఱుఁగఁ డయ్యె | 73 |
| క. | వచ్చినయడవిక వచ్చుం | 74 |
| వ. | అయ్యస్థులు చల్లినచోటు దప్ప నడచుకొని కిరాతుండు బహుళ క్షుత్పిపాసాపరవశుం డయి హాహాకారంబు సేయుచుం [2]గ్రమ్మఱం గాశీపురంబున కరిగి తన మందభాగ్యత్వంబు ప్రకటించుచు మందాకినీస్నానంబు చేసి మఱలి నిజస్థానంబునకుం బోయెం గావున. | 75 |
| తే. | అనఘచారిత్ర! విశ్వేశ్వరాజ్ఞఁ గాని | 76 |
| వ. | అనుటయు నాకుమారస్వామికిఁ గుంభసంభవుం డిట్లనియె. | 77 |
| తే. | కార్తికేయ! కృపాలబ్ధి గలుగె నేని | 78 |
| వ. | అనినం గుమారుండు మైత్రావరుణి కి ట్లనియె. | 79 |
కాలభైరవచరిత్రము
| క. | వారాణసీకథాశ్రుతి | 80 |
| తే. | హస్తములు రెంట నందంద యదిమి పట్టి | 81 |
| మ. | క్షయకాలంబున సీధుసాగరరసాస్వాదాతిరేకంబునన్ | 82 |
| వ. | అని తత్కథాకథనప్రవణహృదయంబున ని ట్లనియె. | 83 |
| క. | హాటకవసుంధరాభృ | 84 |
| వ. | అయ్యవసరంబునఁ దత్సభాసదు లగుమునీంద్రు లప్పరమేష్ఠికిం బ్రణమిల్లి యిట్లనిరి. | 85 |
| తే. | వరద! వాగ్వధూవల్లభ! వనజగర్భ! | 86 |
| వ. | అనిన విని భారతీవల్లభుండు శ్రీమహాదేవమాయామోహవశంబునం [3]బరమాత్మవివేకంబు లేక వారలం జూచి జగద్యోని యగునే నొక్కరుండన యీశ్వరుండ. నా కధికుండు (నీశ్వరుండు) లేఁడు. మీ రివ్విధంబు దెలిసి యవ్యయతత్త్వంబు నన్న కా భావింపుఁ డనియె. అయ్యహంకారంబు సహింపక తత్సమీపంబున నున్న విశ్వంభరాంశసంభవుం డగుక్రతుపురుషుండు నిటలభ్రూకుటి దుర్నిరీక్షుండుం గ్రోధతామ్రాక్షుండు నగుచు నతని కి ట్లనియె. | 87 |
| క. | పరతత్త్వ మెఱుఁగ కూరక | 88 |
| వ. | విను మేను సాక్షాన్నారాణుండను, యజ్ఞపురుషుండ, జగత్ప్రభుండ, నవ్యయుండ, నవ్యయ(తత్త్వ)శబ్దవాచ్యత్వంబు నాయంద సంప్రతిష్ఠితంబు. నీ విట వలవని పెద్దఱికంబున నడిచి పడకుండు మనియె. ఇ ట్లిద్దఱుఁ బరస్పరజయార్థు | |
| | లగుచు వాదడిచి యడిచి తమ తారతమ్యం బామ్నాయంబుల నడిగి రప్పుడు ఋగ్వేదం బిట్లనియె. | 89 |
| సీ. | సవరించు నెవ్వఁడు జఠరగోళంబున | |
| తే. | నహహ! యయ్యాదిదేవుఁ డనామయుండు | 90 |
| వ. | అనవుడు యజుర్వేదం బి ట్లనియె. | 91 |
| సీ. | సకలాధ్వరక్రియాసంచయంబులఁ జేసి | |
| తే. | నట్టిశివుఁ డొక్కరుండు గా కర్ణుఁ డగునె | 92 |
| వ. | అనిన సామవేదం బి ట్లనియె. | 93 |
| సీ. | విశ్వంబు నెవ్వనివిపులక్రియాశక్తిఁ | |
| తే. | నతఁడు మరణోద్భవ్యవహారదూరుఁ | 94 |
| వ. | అనిన నధర్వవేదం బి ట్లనియె. | 95 |
| సీ. | ఎవ్వఁడు రవణిల్లు నెల్లజీవులయందు | |
| | నెవ్వనిసద్భావ ‘మిదమిత్థ’ మని చెప్పఁ | |
| తే. | లతులకైవల్యమంగళాయతనుఁ డభవుఁ | 96 |
| వ. | అని యిట్లు చతుశ్శ్రుతు లుపన్యసించిన విని విరించిమఘపురుషు లహహా! పరేతనిలయంబునఁ గాంతాపరవశుం డైయుండు ప్రమథనాథుం డెక్కడ? అవ్యయత త్త్వం బెక్కడ? పరబ్రహ్మభావం బతని కెట్లు సమకూఱు? నింక మీమాటలు పొసంగ వనునవసరంబునం బ్రణవంబు మూర్తిమంతం బై వారి కి ట్లనియె. | 97 |
| క. | శితికంఠుఁ డలఘులీలా | 98 |
| తే. | అర్ధశశిభూషణుండు స్వయంప్రబుద్ధుఁ | 99 |
| వ. | అనియివ్విధంబున నెంత చెప్పిన విధాతృమఘమూర్తులం జుట్టుకొన్న యజ్ఞానతిమిరంబు దొలంగదయ్యె. అప్పుడు దశదిశావకాశపరిపూర్ణం బగు నొక్కయఖండదివ్యతేజంబు వారలనడుమ నుద్భవించె. అనంతరంబ తన్మధ్యంబునందు. | 100 |
| సీ. | కటిభాగమున గంధకరటిరాట్చర్మంబు | |
| తే. | గుటిలఘర్ఘకనిర్ఘాతఘోరఘోష | 101 |
| వ. | ఇ ట్లావిర్భవించిన యవ్విరూపాక్షు నిరీక్షించి యవ్విరించి దురహంకారంబు విడువనేరక పంచమవదనంబున నిట్లనియె. | 102 |
| తే. | డమరుధర! నీవు నాలలాటస్థలమున | 103 |
| వ. | అట్లు గావున నీవు నాకుఁ బుత్త్రుండవు. నన్ను శరణంబు చొచ్చి నావలనం బరికక్షఁ గాంచి బ్రదుకు మనుచు దురాలాపంబులు పలికె. భర్గుండుసు నఖర్వం బగు తదీయగర్వంబు సహింపక నితాంతరోషసంరంభంబున విజృంభించిన. | 104 |
| సీ. | ఢమఢమార్భటిడమడ్డమరుఢక్కాధ్వని | |
| | గళమూలనిర్గళత్కాలకూటచ్ఛవి | |
| తే. | సంభవము నొందె హరునవష్టంభరభస | 105 |
| వ. | ఇ ట్లుద్భవించి యుద్భటప్రతాపదుర్నిరీక్ష్యుం డగుచు నాక్షణంబ విరూపాక్షునాజ్ఞవచనంబునం బద్మగర్భునిం గదిసి. | 106 |
| ఆ. | గంధకరటి నూత్నకమలంబుఁ బోలె న | 107 |
| తే. | ద్రోహి యేయంగ మట్టిద రూ పడంపఁ | 108 |
| వ. | అట్టియెడ నారాయణాంశజుం డైనక్రతుమూర్తి శైవంబు లైనస్తోత్రంబులు పఠియించె. హిరణ్యగర్భుండును నహంకార ముడిగి భీతిపరవశంబున శతరుద్రీయంబు జపియించె. అంత | |
| | శరణాగతవత్సలుం డగునయ్యీశ్వరుండు వారి నిద్దఱిం గరుణావిలోకనంబుల మన్నించి నిజరూపాంతరం బైనభైరవదేవుం జూచి యీయధ్వర(పురుష)విధాతలు నీకు మాననీయులు. వీరలయెడ నింకఁ గోపాటోపంబులు చాలు. నీవు వైధసం భైనకపాలంబు దాల్చి లోకాచారప్రకటనార్థంబు భిక్షాశనంబు గొనుచుఁ గాపాలికవ్రతంబుతోడ లోకంబులం జరియింపు మని చెప్పి యనంతరంబ. | 109 |
| సీ. | మోకాళ్లు దిగకుండ ముడిచి కట్టినధాతు | |
| తే. | గఠినదంష్ట్రికాభీలవక్త్రంబుతోడ | 110 |
| వ. | ఇట్లు సృజియించి దానిం జూచి కాశికానగరంబుదక్క నితరస్థలంబు లెవ్వియు నీకు దుష్ప్రవేశంబులుగావున నీ వితనిపజ్జ వర్తిల్లు మని పలుకు బుండరీకభవశిరఃఖండనుం డైనభైరవుం | |
| | జూపి యక్కాలాంతకుం డంతర్ధానంబు సేసె. అతండును నీశ్వరోక్తప్రకారంబున సకలజగమ్ములు గ్రుమ్మరుచు నొక్కనాఁడు వైకుంఠపురంబు చొచ్చి వైకుంఠనికేతనంబున కేగిన. | 111 |
| సీ. | పదపల్లవంబునఁ బ్రకటిల్లుచదలేఱు | |
| తే. | సంభ్రమము విస్మయంబులు సమ్మతంబు | 112 |
| వ. | ఇట్లు వచ్చి యాలక్ష్మీశ్వరుం డగ్రభాగంబున. | 113 |
| మ. | కనియెం గుండలిరాజకుండలు మహాకాళున్ లలాటస్థలీ | 114 |
| వ. | కని జయజయశబ్దముఖరుం డగుచుం గదిసి ప్రణమిల్లి యంజలిపుటంబు నిటలతటంబునం గదియించి తత్ప్రభావవర్ణనాకుతూహలంబున నిందిరాదేవి కి ట్లనియె. | 115 |
| సీ. | జలజాక్షి! యితఁడు వో సకలయోగీంద్రులు | |
| | మలివేణి! యితఁడు వో యఖిలభూతములకు | |
| తే. | డబ్ధిసంభవ! యితఁడు వో హాలహలపు | 116 |
| క. | మన మెట్టిభాగ్య మొనరిం | 117 |
| వ. | అని పలికి యప్పరమేశ్వరుండు వెండియు ననేకప్రకారంబులం బ్రస్తుతించి యతనివలనఁ దద్ భిక్షాటనవృత్తాంతం బంతయు నెఱింగి నాశ్చర్యహృదయుం డగుచుఁ బద్మమందిరకు సంజ్ఞసేసిన నాజగన్మాతయు నంతఃపురంబునకుం జని యనంతరంబ. | 118 |
| సీ. | అడుగుఁదమ్ములయందు నడరునున్ననిడాలు | |
| | గుచకుంభయుగళిమ్రోఁగునఁ దొట్రుపడి పేద | |
| తే. | సహజసంభ్రమతాత్పర్యసమ్మదములుఁ | 119 |
| వ. | ఇట్లు మహాలక్ష్మీదేవిచేత మనోరథవతి యనుపేరం బ్రసిద్ది యగుభిక్షఁ గొని పద్మాక్షునందలి భయభక్తివిశ్వాసంబులకు మెచ్చి యతనికోరినవరంబు లొసంగి యెప్పటియట్ల బ్రహ్మహత్యతోడన యరుగుదేర జగంబులఁ జరియించుచు నొక్కనాఁడు. | 120 |
| సీ. | జనని యేతీర్థంబు సకలదుఃఖావళి | |
| తే. | నట్టితీర్థంబునకు నెమ్మి నరుగుదెంచెఁ | |
| | గగనగంగాతరంగిణీకనకకమల | 121 |
| వ. | ఇ ట్లద్దేవుండు విశ్వేశ్వరనివాసంబు సొచ్చినంతన బహిర్భాగంబుననుండి హాహాకారంబున మొఱవెట్టుచు నా బ్రహ్మహత్య పాతాళంబునఁ బడియె. అతనిహస్తంబున నున్న ధాతృకపాలంబును నూడి ధాత్రీతలంబునం బడియె. అది మొదలుగా నవ్వటుకనాథుం డానందంబున నయ్యానందవనంబునం దధివసియించె. కపాలమోచనతీర్థంబు తన్ను భజియించువారికిఁ బాపభంజనంబు సేయుచుఁ బుణ్యప్రదాయకం బయ్యె. ఇయ్యాఖ్యానంబుఁ బఠించినను విన్నను వారలకు మహాపాతకంబు దొలంగు నని చెప్పి కుమారస్వామి వెండియు నగస్త్యున కి ట్లనియె. | 122 |
| సీ. | అజుఁడు దా నధికుండ ననుచు గర్వించిన | |
| తే. | యాధిపత్యంబు వడసెఁ గామారిచేతఁ | 123 |
| వ. | దురితభక్షణంబునం బాపభక్షకుండును, గలుషమర్దనంబున నామర్దకుండును, గాలకలనంబువలనఁ గాలనాభుండును, వృజినభైరవుం డగుభైరవుండును నై యద్దేవుండు భజించువారికి షణ్మాససిద్దికరుండు. | 124 |
| తే. | కలశయోని! యవ్వీటికి బలుతులారి | 125 |
| వ. | అనిన విని గుంభసంభవుండు హరికేతుం డనుయక్షుండు దేవదేవునకుం బ్రేమపాత్రం బైన వారాణసీపట్టణంబునం బ్రమథపరివారంబునకు దండనాయకుం డై యుండు నని విందు. అతని చరిత్రంబు వినవలతు నానతి మ్మనినం గుమారస్వామి యతని కి ట్లనియె. | 126 |
హరికేశచరిత్రము
| సీ. | యక్షుండు రత్నభద్రాభిధానుఁడు గంధ | |
| తే. | నభవుఁ డుమతోడఁ గూడి లీలార్థ మచటి | |
| | దండనాయకపదవి యాతండు కాశి | 127 |
| సీ. | భరియించు నాతండు పాణిపల్లవమున | |
| తే. | సౌమ్యరూపంబు వహియించు సజ్జనులకు | 128 |
| వ. | అనిన విని యగస్త్యుండు మహాత్మా! జ్ఞానవాపికాతీర్థమాహాత్మ్యంబు వినవలతుం జెప్పవే యనిన గార్తికేయుండు. | 129 |
జ్ఞానవాపికాతీర్థమాహాత్మ్యము
| సీ. | పాదాభిహతి సప్తపాతాళములతోడ | |
| | వితతనిశ్శ్వాసమారుతవర్తనంబునఁ | |
| తే. | డమరుఢాన్నాదముల సముద్రములు గలఁగ | 130 |
| తే. | అభవుఁ డిబ్భంగిఁ దాండవం బాడి డస్సి | 131 |
| తే. | ప్రళయకాలంబునను నెందు బసిమి చెడక | 132 |
| తే. | కన్నవా రెవ్వరును లేరు కన్నమెఱుఁగు | 133 |
| వ. | అప్పు డీశానుండు. | 134 |
| సీ. | సంసారసస్యబీజముల కూషరభూమి | |
| | విహరణస్థానంబు విశ్వనాయకునకుఁ | |
| తే. | నెద్ధి యకాశికాపురి కేగుదెంచె | 135 |
| వ. | ఇట్లు కాశికానగరంబుఁ బ్రవేశించి యీశానుండు విశ్వేశ్వర శ్రీమన్మహాదేవు నిర్మలజ్యోతిర్మయలింగాకారు సహస్రకలశాభిషేకంబు సేయను, దత్పాదతీర్థప్రసాదోదకంబు లాస్వాదింపను దలంచి. | 136 |
| శా. | చేతోజాతవిరోధి కాశినగరీక్షేత్రోపకంఠంబునన్ | 137 |
| తే. | దృఢముగా నూఁది శూలంబు దివిచె హరుఁడు | 138 |
| వ. | భూప్రమాణంబునకు శతగుణప్రమాణం బై శుద్ధస్ఫటికనిర్మలంబును, శరజ్యోత్స్నాస్వచ్ఛంబును, శశిఖండసంకాశంబును, సుధాధారామధురంబును, పాటలీకుసుమసౌరభంబు నైనయవ్వారిపూరంబు వెండితీఁగెయుంబోలె నెగ | |
| | సిన నీశానుండు సహస్రధారాకలశంబున సహస్రవారంబులు పంచాక్షరీపంచబ్రహ్మశతరుద్రీయప్రణవాఘోరపాశుపతాదిమంత్రంబు లుచ్చరించుచు విశ్వేశ్వర శ్రీమన్మహాదేవు దివ్యలింగంబు నభిషేకించి. | 139 |
| క. | భువనావరణోదకమున | 140 |
| వ. | అప్పుడు విశ్వేశ్వరదేవుఁడు ప్రసన్నుఁ డై యీశానుండు కోరిన ప్రకారంబున. | 141 |
| సీ. | జ్ఞానోద మన శివజ్ఞానంబు నా శివ | |
| తే. | సన్నిహత్యాదిఫల్గ్వాదిసకలతీర్థ | 142 |
కళావత్యుపాఖ్యానము
| వ. | అని యానతిచ్చి శంభుం డంతర్హితుండయ్యె. ఈశానవాపి | |
| | కాసమీపంబున నీశానుండు కృతావాసుం డయ్యె. కలశోద్భవా! విచిత్రార్థం బగునితిహాసంబు శివతీర్థమాహాత్మ్యప్రకారంబు సెప్పెద ఆకర్ణింపుము. హరిస్వామి యనఁగ నొకవిప్రుండు కాశీనగరంబున నుండు. అతనికూఁతురు సుశీల యనునది రూపరేఖావిలాసంబులం ద్రిభువనంబులయందునుం బొగడఁదగియుండు; నబ్బాలారత్నంబు. | 143 |
| చ. | బలబల వేగ ఱేపకడఁ బంకజదీర్ఘికఁ దాన మాడి నె | 144 |
| తే. | లలన సాక్షాత్కరించిన లక్ష్మివోలెఁ | 145 |
| తే. | బహుళసౌభాగ్యలక్ష్మికిఁ బద్మముఖికి | 146 |
| తే. | కడుపులో మూఁడు శంభులింగంబు లుండుఁ | 147 |
| వ. | ఒక్కనాఁ డొక్క విద్యాధరుండు రూపలావణ్యమోహితుం డై యర్థరాత్రం బమ్మచ్చెకంటిముంగిటం బిండిచల్లినవిధంబున | |
| | నిండువెన్నెలలు గాయఁ జంద్రికాపాండుతల్పంబున నిద్రించియుండ నిద్రాభంగంబు గాకుండ మెత్తమెత్తన నెత్తమ్మిరేకులకంటెను సుకుమారంబు లైనతనహస్తపల్లవంబుల | 148 |
| మ. | [6] “రక్కసుఁ డొక్కఁడప్పరిసరస్థలిఁ గ్రుమ్మరి కేళి సల్పువాఁ | |
| వ. | ఇట్లువిద్యాధరుండును వాని నదల్చుచు రోషవేషభీషణాకారుఁడై సమరావష్టంభవిజృంభణంబున నిల్చె నయ్యిరువురు నయ్యవసరంబున.” | |
| శా. | విద్యున్మాలి యనంగ నొక్కదివిషద్విద్వేషి యక్కన్యకన్ | |
| క. | ఆహవము చేసి రంగజ | 150 |
| వ. | అప్పుడు. | 151 |
| తే. | అప్సరస్త్రీ తిలోత్తమ యసురవరులు | 152 |
| వ. | అవ్విధంబున యుద్ధంబు సేసి యన్యోన్యముష్టిప్రసారంబుల నిద్దఱు సమరస్థలంబున నిధనం బొంది రందు. | 153 |
| తే. | ప్రాణనిర్యాణవేళ విద్యాధరుండు | 154 |
| వ. | అంత నక్కాంత నిజాంతర్గతంబున. | 155 |
| క. | ఆలింగనమ్ము సేసెం | 156 |
| వ. | అని విద్యాధరుతోడ ననుగమనంబు సేయం దలంచి (యరమి) యమ్మెఱుంగుఁబోఁడి మలయాచలోపాంతంబున. | 157 |
| ఉ. | వెగ్గల మైనకూర్మి నరవిందదళాయతనేత్ర కొండకా | 158 |
| వ. | మఱియు నాత్మగతంబున. | 159 |
| క. | ఏమిటఁ దప్పితి నొకొ? నా | |
| | నేమమున నెల్లరును దమ | 160 |
| సీ. | జ్ఞానవాపీపయస్స్నానక్రియావేళ | |
| తే. | కాశి(!)లోలార్క కేశవ! కాళనాథ! | 161 |
| తే. | విధవ నై జన్మ మెల్లను వేగఁజాల | 162 |
| ఉ. | ఇంకొకఁ డెవ్వఁడేని నను నెక్కటి యుండఁగఁజూచి పట్టునో? | 163 |
| క. | పాపపుదైవ మొనర్చిన | |
| | తాపమునం జితికాస్ఠో | 164 |
| ఉ. | భూధరరాజసన్నిభుఁడు పుష్పశరాసనుతోడిజోడు వి | 165 |
| వ. | అని దుఃఖావేశంబున. | 166 |
| చ. | కొసరి వసంతకాలమునఁ గోయిల క్రోల్చినభంగి నేడ్చె న | 167 |
| మ. | మలయం బెక్కడఁ గాశి యెక్కడ! యసన్మార్గంబు వాటించి తె | 168 |
| వ. | వెండియు నక్కన్యక కర్పూరకదళికాద్రుమనిర్యన్నిర్యాసధారాద్రవవాసనానుగంధంబు లగుగంధసారగిరినితరంబ నిర్ఝరాంభఃప్రవాహంబున ముఖప్రక్షాళనం బాచరించి విద్యాధరోపరివిరచిత(చితా)గంధసా[8]రకాష్ఠంబుల రవుల్కొని గంధకరటికర్ణతాళతాళవృత్తాంతతాండవప్రస్తానవిస్తారితంబు లగుమారుతంబులవలనం బెచ్చుపెరిఁగి విచ్చలవిడిన్ మండుచిచ్చునకుం బ్రదక్షిణంబు వచ్చి నిసర్గకాతరంబు లగుకటాక్షవీక్షణంబులు పుష్పాంజలివిక్షేపంబులభంగి నంగీకరింపఁ జంపుడుగట్ట యగు | |
| | శిలాఘట్టంబు మెట్టి నిలిచి సంతతస్వాధ్యాయాధ్యయనధ్వనిముఖరంబును, నగ్నిహోత్రధేనుఖరఖురవలయార్ధచంద్రచంద్రకితాజీపంబును, ద్రికాలశంభుపూజాసమారంభవిజృంభమాణశంఖకాహళబహుళకోలాహలాకులంబును నగునయ్యానందకాననంబునందు బ్రహ్మపురివాడకుం జూడారత్నం బైన నాపుట్టిని ల్లభివృద్ధి బొంది యుండుంగావుత! కాశికకటకవిప్రకుటుంబినీశ్లాఘనీయచరిత్రయగు నాజనయిత్రి పియంవద ముత్తైదువ యగుంగాత! అష్టాదశమహావిద్యాస్థానసామ్రాజ్యభద్రాసనాసీనుం డగురుద్రావాసవిద్వత్సింహంబు నాతండ్రి హరిస్వామి సమానులయం దుత్తమశోకుం డగుంగాక! మహాశ్మశానంబునం దనూచారం బగు నాబంధువర్గంబు బంధువర్గంపుఁదీఁగయుంబోలెఁ గొనసాఁగి బ్రతుకుంగాక యని యాశీర్వదించి. | 169 |
| సీ. | ఏఁ బ్రభాతంబుల నీశానవాపిక | |
| తే. | సర్వమునుకూడి మీఁదటిజన్మవేళ | |
| | యనుచు హరిణాంకమూర్తి తీవ్రాంశుఁ బోలె | 170 |
| క. | లింగత్రయగర్భిణి యగు | 171 |
| వ. | అంతఁ గొంతకాలంబునం బ్రియాస్మరణంబు సేసెం గావున విద్యాధరకుమారుండు మలయకేతుం డనునామంబునను నగ్నిప్రవేశసమయంబున నవ్విద్యాధరకుమారుండు తనకుం బతి కావలయు నని కోరెం గావున సుశీల కళావతి యనుపేర భూమండలంబున జన్మించి వధూవరులైరి. ఆదంపతులయందుఁ గళావతీదేవి పూర్వజన్మవాసనావశంబున. | 172 |
| మ. | అళినీలాలక దాల్చుఁ జన్నుఁగవ రుద్రాక్షావళీదామకం | 173 |
| తే. | కడుపు నిండంగఁ గాంచె నక్కలువకంటి | 174 |
| వ. | అంత నొక్కనాఁడు చిత్రకరుండొకరుండు వారణాసీస్థానవృత్తాంతంబు చిత్రపటంబున లిఖియించి తెచ్చి కళావతీసహితుండైన మలయకేతుసన్నిధిం బెట్టిన నవ్విలాసవతి పటంబు చూచి ప్రాగ్జన్మవాసనావశంబునఁ దన్ను మఱచి సమాధి | |
| | స్థయుం బోలె లోచనంబులు మొగిచి ముహూర్తమాత్రం బూరకుండి కన్ను(లు) దెఱచి యాచిత్రపటంబునం గల యశేషవిశేషంబులు క్రమంబునం బూసగూర్చినతెఱంగునం గరతర్జనిం జూపుచు ప్రియునికిఁ జెప్పఁ దొడంగె. ఆప్రకారంబు కుంభసంభవా! నీకుం జెప్పెద నాకర్ణింపుము. | 175 |
| తే. | కాశినగరి ధనుర్వల్లి గంగ నారి | 176 |
| సీ. | అదె వియద్వాహిని యదె మణికర్ణిక | |
| తే. | శశికిరీటుండు పార్వతీశ్వరుఁడు వాఁడె | 177 |
| తే. | ఇతఁడు సారస్వతేశ్వరుం డిందుమౌళి | |
| | యతఁడు శైలేశ్వరుఁడు భుజంగాభరణుఁడు | 178 |
| సీ. | సప్తకోటిమహార్హసన్మంత్రములకు న | |
| తే. | ధరణినాయక! యాదిగదాధరేశ | 179 |
| తే. | బింధు(దు)మాధవదేవుఁ డానందవిపిన | 180 |
| క. | ఇదె మంగళకాత్యాయని | 181 |
| తే. | వేయు నేటికి? నానందవిపినభూమి | |
| | నిటలలోచనగిరిశధూడ్జెటులు హరులు | 182 |
| వ. | అని చెప్పి కళావతి జ్ఞానవాపికాతీర్థంబుఁ జూపి. | 183 |
| సీ. | స్తంభరోమాంచాదిసాత్త్వికభావంబు | |
| తే. | యనియు శివతీర్థ మనియు దృఢాక్షరముగఁ | 184 |
| వ. | మలయకేతుండును గళావతిప్రేరణంబునం బుత్త్రసంక్రాంతరాజ్యభారుండై వారాణసీపురంబున కరిగి జ్ఞానవాపికాతీరంబునం దపం బాచరించి ముక్తుం డయ్యె. ఇది శివతీర్థమాహాత్మ్యంబు. కుంభసంభవా! ఇంక నేమి యడుగఁదలచెద వడుగు మనుటయు. | 185 |
| తే. | అనఘ! నాకు సదాచార మాన తిమ్ము | 186 |
సదాచారనిరూపణము
| వ. | అనినఁ గుమారస్వామి యతనిం జూచి మన్వత్రిభృగుభరద్వాజయాజ్ఞవల్క్యోశనోంగిరసోర్యమాపస్తంబసంవర్తకాత్యాయనబృహస్పతిశాతాతశంఖలిఖితపరాశరాదుల మార్గంబుల సదాచారంబు ప్రసంగానుప్రసంగంబున వివరింప వచ్చిన నపారం బైయుండుఁ గావునఁ గుంభసంభవ! నీకు దిఙ్మాత్రంబు వివరించెద. సావధానమతిపై యాకర్ణింపుము. | 187 |
| తే. | చాతురాశ్రమ్యమును జతుష్కంధ మయ్యె | 188 |
| శా. | ఓరాత్రిం గనుఱెప్పు వెట్టక మహోద్యోగంబునన్ ధీరతా | 189 |
| తే. | ద్విజుఁడు వేఁబోక మేల్కాంచి దినముదినమ | 190 |
| వ. | బ్రాహ్మముహూర్తంబున మేల్కాంచి కృతాచమనుండయి వివిక్తప్రదేశంబున భసోద్ధూళనంబును, భసితత్రిపుండ్రధారణంబునుం బొనర్చి రుద్రాక్షమాలికలు ధరియించి, పద్మాసనాసీనుండయి, మనంబున హేరంబు, నంబికాసహాయుంద్ర్యంబకు, లక్ష్మీసమేతుఁబుండరీకాక్షు, భారతీసహితుం | |
| | బరమేష్ఠిం, బాకశాసనపావకపరేతరాజపలలాశిపాశిపవనపౌలస్త్యపశుపతులను, వసిష్ఠాదిమునుల, గంగాదిపుణ్యవాహినులఁ, బ్రయాగాదితీర్థంబుల, మేరుశ్రీశైలాదిపుణ్యపర్వతంబులను, దుగ్ధోదన్వదాదిసముద్రంబుల, మానసాదిసరోవరంబుల, జ్ఞానవాప్యాదిదీర్ఘికల, నందనాదివనంబులఁ, బుష్కరాదిద్వీపంబుల, నార్యావర్తాదిజనపదంబులఁ, గామధుగ్ధేన్వాదిధేనువులం, గల్పవృక్షాదివృక్షంబులం, గాంచనాదిధాతువుల, లక్ష్మ్యాదిపుణ్యాంగనల, గరుడాదిపతంగంబుల, శేషాదిమహానాగంబుల, నైరావణాదివారణంబుల, నుచ్చైశ్శ్రవాదితురంగంబులఁ, గౌస్తుభాదిమణుల, నరుంధత్యాదిపతివ్రతల, రంభాద్యప్సరసల, నైమిశారణ్యాదిపుణ్యారణ్యంబుల, వారణాస్యాదిపట్టణంబుల, విశ్వేశ్వరాదిలింగంబులఁ, బాంచజన్యాదిశంఖంబుల, సుదర్శనాదిదివ్యాయుధంబుల, వేదాదివిద్యలఁ, బద్మాదిపురాణంబుల, మన్వాదిస్మృతుల, గాయత్ర్యాదిమంత్రంబుల, సనకాదియోగీంద్రుల, నోంకారాదిబీజాక్షరంబుల, వ్రీహ్యాదిధాన్యంబుల, నారదాదివైష్ణవుల, బాణాదిశివభక్తుల, బ్రహ్మాదిభాగవతుల, మహాకాళాదిప్రమథులఁ, బద్మాదినిధుల, దధీచ్యాదివదాన్యుల, హరిశ్చంద్రాదిభూపతుల, జననీజనకులఁ, బితరుల, గురులను సంస్మరించి యీయందఱు నాకు నాయురారోగ్యైశ్వర్యంబులు ప్రసాదింతురుగాక యనుచుం బ్రార్థించి ప్రణమిల్లి నిలిచి నిత్యనైమిత్తికాద్యనుష్ఠానంబుల నిష్ఠాపరుం డయి ద్విజుం డొనర్చునది. | 191 |
| సీ. | వెడలి యూరికి నూఱువిండ్లదవ్వున దైత్యు | |
| తే. | దివసముఖసంధ్య లందుదగ్దిఙ్ముఖుండు | 192 |
| సీ. | నిలుచుండి కాఁగాదు జలమధ్యమునఁ గాదు | |
| తే. | శిశ్న మొకచేతఁ గబళించి చెదలు చీమ | 193 |
| తే. | మునుకుఁ గదియఁగఁ దిగిచి నీ మొగము వాంచి | 194 |
| సీ. | అయిదువారము లపానాభ్యంతరంబున | |
| తే. | గలుగునట్లుగ నామలకప్రమాణ | 195 |
| వ. | ఇది గృహస్థశౌచంబు. దీనికి ద్విగుణంబు త్రిగుణంబు చతుర్గుణంబును బ్రహ్మచారివానప్రస్థయతులకు నియతంబై యుండు. | 196 |
| తే. | పగటిశౌచంబులోన సాఁబాలు రేయి | 197 |
| క. | పురుషుల శౌచములోనం | |
| | శ్వర! నిష్కారణ మింతికిఁ | 198 |
| తే. | ధరణిధరమంతపొడవుమృద్రాశి యైన | 199 |
| తే. | అగ్నిహోత్రాహుతులకుఁ జాంద్రాయణాన్న | 200 |
| వ. | అనుష్ణంబులు నఫేనంబులు నబుద్బుదంబులు నక్షారంబులు నలవణంబులు నకలుషంబులు నదుర్గంధరసంబులు నయిన యుదకంబులు, నగక, నిలుచుండక, మాటలాడక, వెలిఁజూడక, వంగక, (తెలుచుండక,) వేగిరపడక, యజ్ఞోపవీతంబు విడువక, ప్రసారితపాదుండు గాక, బహిర్జానుండు గాక, చప్పుడు గాకుండ ముమ్మాఱు బ్రహ్మతీర్థంబున హృదయపర్యంతంబు డి గ్గశుద్ధిబుద్ధ్యర్థంబు ప్రాశించునది. అనంతరంబ యంగుష్ఠమూలదేశంబున నినుమాఱు [9]*గండస్థలంబున నిరియించిన యోష్ఠాధరంబులు ముమ్మాఱు స్పృశించి యనంతరంబ కుడిచేతం బుడిసిలించిన యుదకంబు వామహస్తసంపుటంబున నినిచి దక్షిణవామపాదములయందు మూర్ఖంబునందునుం బ్రోక్షించునది.* మఱియు ముమ్మాటికి వామహస్తోదకంబు స్పృశించుచు | |
| | నంగుళీత్రయంబున న్యాసంబును, దర్జన్యంగుష్ఠంబుల నాసికారంధ్రంబులు, నంగుష్ఠానామికాగ్రంబులఁ జక్షుశ్శ్రోత్రంబులును, గనిష్ఠాంగుష్ఠయోగంబున నాభీరంధ్రంబును, హస్తతలంబుస హృదయంబును, నంగుళ్యగ్రంబుల మస్తకోభయస్కంధంబుల ముట్టునది. కొంద ఱనుష్ఠానపరు లీచతుర్వింశత్యాచమన క్రియలందుఁ గేశవాదిచతుర్వింశతినామంబు లుచ్చరింతురు. అవి క్రమంబున నంభఃప్రాశనత్రయంబునఁ గేశవ నారాయణ మాధవనామంబులుఁ, గపోలమార్జనద్వయంబున గోవిందవిష్ణునామంబులు, నంతరాధరోష్ఠమార్జనత్రయంబున మధుసూదనత్రివిక్రమవామననామంబులు, వామహస్తోదకధారణంబున శ్రీధరనామంబును, దక్షిణవామపాదోదకప్రోక్షణంబున హృషీకేశపద్మనాభనామంబులును, శిరఃప్రోక్షణంబున దామోదరనామంబును, నంగుళీత్రయాస్యస్పర్శనంబున సంకర్షణనామంబును, దర్జన్యంగుష్ఠనాసారంధ్రద్వయస్పర్శనంబున వాసుదేవప్రద్యుమ్ననామంబులు, ననామికాంగుష్ఠచక్షుశ్శ్రోత్రస్పర్శచతుష్టయంబున ననిరుద్ధపురుషోత్తమాధోక్షజనారసింహనామంబులుఁ, గనిష్ఠాంగుష్ఠనాభిరంధ్రస్పర్శనంబుల నచ్యుతనామంబును, హస్తతలహృదయస్పర్శనంబున జనార్దననామంబును, గరాగ్రశిరస్స్పర్శనంబున నుపేంద్రనామంబును, నంగుళ్యగ్రస్కంధస్పర్శద్వయంబున హరికృష్ణనామంబు లుచ్చరింతురు. ఇది యాచమనప్రకారంబు. | 201 |
| తే. | శుద్ధుఁ డగుహృద్గతముల భూసురుఁడు నీళ్ల | |
| | డాస్యగంబుల శూద్రుఁడు నౌఁ టదియును | 202 |
| తే. | ముక్తకేశుండు సంవృతమూర్ధగళుఁడు | 203 |
| ఉ. | తుమ్మినయప్పుడుం బురముత్రోవఁ జరియించినయఫ్టు వారిపా | 204 |
| సీ. | చిటికెనవ్రేలియంతటి పరిణాహంబు | |
| తే. | కర్హదివసంబు లేక యనర్హవేళఁ | 205 |
| తే. | దంతధావనపూర్వంబు తాన మాడి | |
| | సంధ్య వార్వంగ వలయు నిచ్చలును నిష్ఠ | 206 |
| సీ. | సౌభాగ్యమేధాప్రసాదసంపన్మహో | |
| తే. | స్నానమున కంగకములు మృత్సంచయంబు | 207 |
| వ. | విశుద్ధం బైన మృత్పిండంబు శుచిప్రదేశంబునం బెట్టి యుదఙ్ముఖుండును బద్ధబ్రహ్మశిఖుండును నై యద్దేవతాకంబు లైన మంత్రంబు లుచ్చరించుచు సలిలావగాహనంబు చేసి. | 208 |
| క. | నేమం బొప్పఁగఁ బ్రాణా | 209 |
| తే. | మొదలి తుదియోంకృతులతోడ మూర్ధ మగుచు | |
| | మంత్రరాజంబు గాయత్రి మహిమ నొప్పుఁ | 210 |
| వ. | గాయత్రిత్రివారజపంబు ప్రాణాయామంబు, గాయత్రిదశవారజపంబు తపంబు. జలాంతరమున గాయత్రీత్రివారజపం బొండె [10]విష్ణుసంస్మరణం బొండెఁ జేయునది. స్నానానంతరంబ కారుణ్యపితృప్రీతికరంబు వస్త్రనిష్పీడనం బొనర్చునది. ఇది స్నానవిధానంబు. | 211 |
| క. | ధౌతపరిధానపరుఁడై | 212 |
| వ. | అనంతరంబ గాయత్రీజపం బాచరించునది. | 213 |
| తే. | పగలు నిలుచుండి జపియించు నిగమమాత | 214 |
| వ. | ఈప్రకారంబునన మధ్యాహ్నకాలంబునను బ్రహ్మవిష్ణుమహేశ్వరుల నింద్రాదిదిక్పాలకుల మరిచ్యాదిమహర్షుల మన్వాదిమనువుల సలిలతర్పణంబులం దృప్తిం బొందించునది. చందనాగరుకర్పూరగంధోన్మిశ్రితంబు లగుజలంబులు తర్పణార్హంబులు. దైవం బార్షంబు బ్రాహ్మంబు పైతృకం బనుతీర్థకంబుల దేవాదితర్పణంబులు నాచరించునది. | 215 |
| సీ. | ఛందంబు త్రిష్టుపు చంద్రికాచ్ఛచ్ఛాయ | |
| తే. | తరణిబింబంబు గగనసౌధంబుమీఁదఁ | 216 |
| తే. | పచనపావకుఁ బ్రజ్వలింపంగఁ జేసి | 217 |
| తే. | అగ్నికార్యం బొనర్చి యనంతరంబ | 218 |
| తే. | హంతకారం బనంగఁ బదాఱుగళ్లు | 219 |
| క. | బలిహరణము సేయఁగఁ దగుఁ | 220 |
| సీ. | కైసేసి యంబువైక్లబ్యంబు నొందక | |
| తే. | బంచవాయునామంబులఁ బరమనిష్ఠ | 221 |
| తే. | కడుపులో గాలి కొకకొంత యెడము విడిచి | 222 |
| తే. | ధరణి నిర్జరుఁ డమృతాభిధానశబ్ద | 223 |
| వ. | అప్రక్షాళితదక్మిణహస్తాంగుష్ఠమూలంబున నిష్ఠ్యూతం బైన యాసలిలం బపుణ్యనిలయం బైనరౌరవంబునం బద్మార్బుదనివాసులైన పితరులకుం దృప్తినావహించు. చేతులకు వార్చి యాచమనంబు సేసి శుచియై కర్కరీసలిలంబు వలకాలి పెనువ్రేలి మోపి ధార లెత్తునది. అద్ధార యయ్యంగుష్ఠంబు నాశ్రయించిన యంగుష్ఠమాత్రుం డగు పురుషుం బరితోషింపంగఁజేయు. అనంతరంబు బొడ్డు నివురుకొనుచుఁ బ్రాణాపానసమానోదానవ్యానంబులు సంతుష్టిం బొంది నాకు నానందం బొసంగుం గాత మని యాశీర్వదించుకొనునది. తాంబూలచర్వణంబులం బుణ్యకథాశ్రవణంబులం బ్రొద్దు పుచ్చునది. | 224 |
| తే. | వర్ణములలోన బ్రాహ్మణవర్ణ మెక్కు | 225 |
స్త్రీలక్షణనిరూపణము
| వ. | పాదతలంబులు రేఖ లంగుష్ఠాంగుళినఖంబులు మీఁగాళ్ళు గుల్భంబులు పిక్కలు జంఘలు రోమంబులు జాను లూరులు కటి నితంబంబు జఘనంబు భగంబు వస్తి నాభి కుక్షి పార్శ్వంబు మధ్యంబు వళులు రోమావళి హృదయంబు వక్షోజద్వయంబు చూచుకంబులు జత్రుస్కంధకక్షమణిబంధద్వయంబు మీఁజేతు లరచేతులు కృకాటిక కంఠంబు చిబుకంబు హనువులు కపాలంబులు వక్త్రం బుత్తరోష్ఠాధరోష్ఠంబులు జిహ్వ తాలువులు హసితంబు నాసిక కన్నులు | |
| | పక్ష్మంబు భ్రూకర్ణలలాటశిరోరుహంబు లను నఱువదియాఱంగంబులు లక్షణాన్వితంబులు గావలయు. అట్టిలక్షణవతియైనభార్య గృహలక్ష్మి. అట్టి గృహిణికతంబునం గదా గృహస్థుం | 226 |
| తే. | ఇన్నిపాటులఁ బడఁగ లే దిల్వలాసు | 227 |
| వ. | అని సదాచారవర్ణనం బొనర్చి కుమారుం డింక నేమి యడిగెద (వ)డుగు మనినఁ గుంభసంభవుండు జ్ఞానకారణంబు లెయ్యవి? యని యడిగినం గుమారుండు. | 228 |
యోగనిరూపణము
| తే. | అఖిలవేదాసువచనంబు యజ్ఞపరత | 229 |
| తే. | ధర్మనిర్మలహృదయ! శ్రోతవ్య మాత్మ | 230 |
| వ. | ఆత్మావలోకంబునకు యోగాభ్యాసంబు పరమసాధనంబు. | 231 |
| సీ. | కుంభినీధరగుహాక్రోడాటవినికుంజ | |
| | గ్రంథతాత్పర్యపర్యాలోచనక్రియా | |
| తే. | మౌనమును శౌచమును యంత్రమంత్రములును | 232 |
| తే. | ఆత్మఁ దప్పించి యెఱుఁగఁ డన్యంబు నెవ్వఁ | 233 |
| వ. | కొంద ఱాత్మమనస్సమాయోగంబ యోగం బండ్రు. కొందఱు ప్రాణాపానసమాయోగంబ యోగం బండ్రు. కొందఱు విషయేంద్రియసమాయోగంబ యోగం బండ్రు. కొందఱు పరమాత్మక్షేత్రజ్ఞసమాయోగంబ యోగం బండ్రు. యమనిసియ మాసనప్రాణాయామప్రత్యాహారధ్యానధారణసమాధులుం గొంద ఱెనిమిదియోగాంగంబు లండ్రు. నామతం బాసనప్రాణాయామప్రత్యాహారధ్యానధారణాసమాధు లాఱంగంబులు. అందు బ్రథమాంగం బైనయాసనంబు స్వస్తికాసనంబు, గోముఖాసనంబు, పద్మాసనంబు, వీరాసనంబు, సింహాసనంబు, భద్రాసనంబు, ముక్తాసనంబు, మయూరాస | |
| | నంబు, సుఖాసనం బన బహుభేదంబులం గలిగియుండు. ఇం దొక్కయాసనంబున నాసీనుండై యోగి యోగం బభ్యసించునది. దంశమశకాకీర్ణంబు గాక, కేశభస్మాంగారకీకసాదిప్రదూషితంబు గాక, జనసంకులంబు గాక, సర్వబాధావిరహితంబై సర్వేంద్రియసుఖావహంబై మనఃప్రసాదజననంబై కుసుమస్రగ్వాసనాధూపధూమమేదురంబైన ప్రదేశంబున నతితృప్తుండును, నతిక్షుధార్తుండును, విణ్మూత్రబాధితుండును, జింతాకులుండును గాక, నిమీలితాక్షుండై దంతంబులు దంతంబులం గూర్పక యింద్రియగ్రామంబు నియమించి ప్రాణాయామంబున కుపక్రమించునది. | 234 |
| తే. | యోగి యొయ్యయ్య మరగించి యునుపవలయుఁ | 235 |
| ఉ. | ఎంతయు ఘోరమైన విపినేభము మెల్లన మస్తరించి మా | 236 |
| తే. | కడఁగి సవ్యాపసవ్యమార్గముల వెలికి | 237 |
| సీ. | నలినాదినానాసనంబులయందును | |
| | బ్రాణానిలాయామపరిపాటి విదళించు | |
| తే. | ధ్యానమున నీశుఁ జూచి సమాధియుక్తి | 238 |
| తే. | దహని యన భ్రామణి యనంగ స్తంభని యన | 239 |
| ఆ. | ఉడ్డి యానముద్రయును మహాముద్రయు | 240 |
| వ. | నాడీశోధనంబునకుం జంద్రసూర్యసంఘటనంబునకు రసపోషణంబునకు మహాముద్రకపాలకుహరంబున జిహ్వాప్రవేశంబు సేసి బ్రహ్మరంధ్రధ్రువేందుమండలసుధాధారానిష్యంద(న)౦ బాస్వాదించుటకు నభోముద్ర; అదియ ఖేచరీముద్రయు. ఉడ్డీనం బగుమహఃఖగంబు నహోరాత్రంబు నిలుపుటకు నుడ్డీ | |
| | యానముద్ర నాడీజాలంబు ధరించుటకు జాలంధరంబు. అపానమూలంబు బంధించుటకు మూలబంధంబు. ఈయైదుముద్రాబంధంబులు సమాధినిష్ణాకారణంబులు; [12]బిందుస్థిరీకరణకారణంబులు, గంధవహధారణాధురంధరంబులు. | 241 |
| తే. | ఊర్ధ్వమున నున్నప్రాణంబు నొడిచి తివుచుఁ | 242 |
| క. | మానక జీవుఁడు ప్రా | 243 |
| వ. | హంకారంబున బహిర్గమనంబును సకారంబున నంతర్గమనంబును జేయుచు హంసహంస యను ప్రణవాక్షరమూలభూతం బగునజపామంత్రంబున దివారాత్రంబు లిరువదియొక్కవేయునార్నూఱువారంబు లుచ్ఛాసనిశ్శ్వాసరూపంబున జీవుండు జపించు. అమ్మహామంత్రంబు సంకల్పమాత్రంబున. | 244 |
| సీ. | విను దూరవార్తలు వీక్షించు దవ్వుగా | |
| | దివ్యగంధంబు దివ్యతేజము దివ్య | |
| తే. | మోక్షనగరిమహాద్వారముఖకవాట | 245 |
| వ. | ఇది యాభ్యంతరం బైనముద్రాసహితషడంగయోగంబు. ఇంక బాహ్యం బైనషడంగయోగంబు వివరించెద. | 246 |
| తే. | విశ్వభర్త విశాలాక్షి విబుధగంగ | 247 |
| తే. | విశ్వనాయక దేవత్రివిష్టపేశ | 248 |
| సీ. | వారాణసీపురవాటిసంచారంబు | |
| తే. | నహుషదమన! మహాశ్మశానంబుమీఁద | 249 |
| వ. | అనిన నగస్త్యుండు. | 250 |
| క. | ఆయురవసానకాలం | 251 |
| వ. | అనిన గుమారుం డతని కిట్లనియె. | 252 |
కాలజ్ఞానకథనము
| తే. | వామనాసాపుటమున నెవ్వానికి నొగి | 253 |
| తే. | ఒండె మూఁడహోరాత్రంబు లొండె నేని | 254 |
| క. | నాసాపుటయుగమున ని | 255 |
| క. | ప్రాణానిల మెవ్వనికిని | 256 |
| తే. | అదిరిపా టెవ్వఁ డీక్షించు నాకసమున | 257 |
| ఉ. | తుమ్మును నింద్రియంబు నిజతోయమలంబులు నొండెనొండె మూ | 258 |
| ఉ. | కానఁ డరుంధతిన్ ధ్రువునిఁ గానఁడు విష్ణుపదత్రయంబునుం | 259 |
| తే. | దృఢవివేక! యరుంధతీదేవి జిహ్వ | 260 |
| సీ. | అసితాదివర్ణంబు నామ్లాదిరసమును | |
| | దంతోష్ఠకంధరాతాలుజిహ్వా[14]గ్రంబు | |
| తే. | నాఱుమాసములకు మర్త్యుఁ డస్తమించు | 261 |
| తే. | జలక మాడినపిమ్మటఁ జరణములను | 262 |
| వ. | మఱి ఛాయాప్రకంపంబు, మతిభ్రంశంబు, చంద్రద్వయ సూర్యద్వయదర్శనంబు, పగలు తారకావీక్షణంబు, రాత్రి తారకానభివీక్షణంబు, గంధర్వనగరావలోకనంబు, పిశాచనృత్తవీక్షణంబును, శ్రవణధ్వనిహాని, స్వప్నంబునందుఁ బిశాచఖరవాయసభూతప్రేతశునకగృధ్రగోమాయుబాధ, పాంసురాశియూపదండవల్మీకాధిరోహంబుఁ, దైలాభ్యంజనముండనంబులు మరణసూచకంబులు. | 263 |
| క. | ఈదుర్నిమిత్తములతో | |
| | ఖేదము నొందక నరుఁడు ప్ర | 264 |
| వ. | అని చెప్పిన మహాత్మా! యీ ప్రపంచంబు నిర్వికల్పంబు నిరాకారంబు నిరస్తసమసస్తోపాధికంబు. నిత్యంబు నగుపరబ్రహ్మం బేక్షేత్రంబును నాశ్రయించియుండు, నేక్షేత్రంబునంద లలాటనేత్రుండు తారకబ్రహవిద్యావర్ణకర్ణేజపుండై కీటపతంగక్రిమిసరీసృపాదు లగునానావిధజంతువులకుం బ్రాణాంతకాలంబున నభయం బొసంగు, నేక్షేత్రంబునకు నుత్తరవాహిని యనవియత్తటిని యుపకంఠంబునం గంఠముక్తాకలాపంబునుం బోలెఁ బ్రవహించు, నేక్షేత్రంబున కభ్యర్థంబున మణికర్ణికాతీర్థంబు తీర్థరాజంబు రజనీకరకిరణసందోహదానదీక్షాధురంధర వినిర్మలకబంధకల్లోలమాలికాస్ఫాలితమహాదేవదివ్యలింగ శతసహస్రలక్షకోట్యర్బుదన్యర్బుదంబై మహోత్కదంబుఁ గావించె, నట్టియవిముక్తక్షేత్రంబు మహిమ యింకను వినవలతు నానతిమ్మని ప్రార్థించినం గరుణావశంవదుండై శిఖివాహనుం డతని కి ట్లనియె. | 265 |
దివోదాసవర్ణవము
| తే. | బ్రాహ్మణోత్తమ! బ్రహ్మకల్పంబునందు | 266 |
| సీ. | అంభోధితీరంబు లద్రికాననములు | |
| | లంగళ్లయందు మిట్టాడ మానిసి లేక | |
| తే. | సంతతము దాను సృజియించు జంతుకోటి | 267 |
| తే. | రాజు లేనికతంబున రాష్ట్రములకు | 268 |
| వ. | అప్పుడు చింతాక్రాంతుఁ డై జగద్యోని ప్రజాక్షయంబున యజ్ఞాదిక్రియ లుచ్చాటనం బయ్యె, సవనాదిక్రియానాశనంబును నధ్వరభుజులు భూప్రజలఁ బోలె హవిర్భాగాద్యభావంబున బుభుక్షాక్షోభంబు వహించిరి. ఇంక నేమి సేయుదు? ఒక్కనిం బట్టంబుగట్టనినాఁడు సర్వసర్వంసహామండలంబును నాఖండలుండు వర్షింపకుండుటం జేసి యెండి బెండుపడిపోవుచున్నయది. నిఖిలక్షోణీచక్రరక్షణైకదీక్షాధురంధరుం డైన యంతటివాఁ డెక్కడఁ గల్గునొకో? యని యన్వేషించి మనుజవంశంబున రిపుంజయుం డనువాని | |
| | నౌదార్యశౌర్యధైర్యాదిగుణగరిష్ఠుం గాంచి సబహుమానంబుగా నతని కిట్లనియె. | 269 |
| సీ. | మనువంశమకుటమండన! యోరిపుంజయ! | |
| తే. | ననిన నంజలి చేసి మహాప్రసాద | 270 |
| ఉ. | నెట్టన నన్ను సత్కరుణ నీరధివేష్టిత యైనధాత్రికిం | 271 |
| వ. | అనిన నట్ల యగుగాక యని బ్రహ్మ కాశీనగరంబున కేగి విశ్వనాథున కత్తెఱం గెఱింగించి తదనుమతి వడసి దివోదాసునకుం బట్టాభిషేకంబు సేసి సత్యలోకంబునకుం జనియె నయ్యవసరంబున. | 272 |
| శా. | చాటించెన్ మనువంశవర్ధనుఁడు విశ్వక్షోణి నందంద ఘం | |
| | కోటు ల్మేదిని నున్నఁ దప్పగుఁజుఁడో కోపంబు పాపం బుపా | 273 |
| క. | పాతాళమునకుఁ జనరో | 274 |
ఈశ్వరుండు నిఖిలదేవతలం గూడి మందరాద్రి కేగుట
| వ. | ఇవ్విధంబున దివోదాసదాసులు కాశీశ్రీశైలకుంభకోణశోణార్కపుండరీకపురపాండురంగమహాకాళకాళహస్తికాంచీవేంకటశ్రీరంగవల్మీకరామేశ్వరాదిదివ్యస్థానంబుల ఘంటాపథంబుల ఘంటాడిండిమధ్వనులతోడం గూడంజాటిన బ్రహ్మదత్తవరానుభావంబునం గుటుంబసహితంబు త్ర్యంబకపీతాంబరహేరంబభైరవదుర్గావీరభద్రప్రధానులగులనిర్జరులు దమతమచిందంబులతో దుందుభివేణువీణామృదంగకాంస్యకాహళఢక్కాహుడుక్కానకంబుల మ్రోఁత దిక్తటంబుల దీటుకొనం గిరీటకోటీరరమణీయఘటితమణిమయూఖరేఖాపుంజంబు గలసి యరసంజపొడవువేడబంబు విడంబింప వెల్లజగజంపుగొడుగుల పెల్లును, డెక్కియంబుల పెక్కువయు, నాలవట్టంబుల డాలును, సీవికుల ఠేవయుఁ, దాలవృతంబుల డంబును, దాంబూలకరండంబుల పొంకంబును, గర్కరీకళాచికాపీఠగండోపథానమణిముకురశయ్యాకటాహంబుల కల్మియు, మహైశ్వర్యంబుం బ్రకటింప నిలింపమార్గంబున సవాహనులు, సాయుధులు, సపరివారులు, సశక్తులు, సాలంకారులునై కాశీపట్టణంబున కేతెంచి | |
| | విశ్వేశ్వరాదేశంబున నెచ్చోటికైనను జనువారై గంగాతీరంబున విడిసిరి. కాశీశ్వరుండును నేకక్రియాఫలద్వయంబు నీఁజాలునట్టిప్రకారంబు విచారించి యటకుమున్న పెద్దకాలంబునం యవిముక్తక్షేత్రంబునందునుంబోలె నిజశిఖరదేశంబునం దా నధివసించుట ఫలంబుగాఁ గోరి తన్ను నుద్దేశించి ఘోరవీరతపంబు చేసినమందరాచలంబు కృతార్థం బగునట్లు నగ్గిరీంద్రంబునం దుండి దివోదాసు ప్రతిజ్ఞ చెల్లించువాఁడై తత్కాలసన్నిహితం బైన నానాదిగ్దేశదేవతాసమూహంబుఁ గనుంగొని యి ట్లనియె. | 275 |
| ఉ. | ఓసురముఖ్యులార! కమలోద్భవుఁ డాదర మొప్పఁగా దివో | 276 |
| తే. | ఆజ్ఞ వెట్టినఁ గాని రాజ్యంబు సేయ | 277 |
| వ. | అని వరంబు వేఁడినఁ బితామహుండును నాయనుమతి నతని కభీప్సితార్థంబు నొసంగె నని యానతిచ్చి. | 278 |
| సీ. | మహనీయరుద్రాక్షమాలికాభరణులు | |
| | దంతనిర్మితయోగదండమండితులును | |
| తే. | నైనప్రమథులు గొలిచి రా నగజతోడ | 279 |
| వ. | మఱియు సారస్వతేశ్వరుండు, రత్నజాతీశ్వరుండు, సప్తనాగరేశ్వరుండు, శైలేశ్వరుండు, త్రిపురేశ్వరుండు, బాణేశ్వరుండు, ప్రహ్లాదేశ్వరుండు, భృంగీశ్వరుండు మొదలైన పరమేశ్వరులు, దివ్యజ్యోతిర్లింగమూర్తులు, శతసహస్రలక్షకోట్యర్బుదన్యర్బుదసంఖ్యాకులు విశ్వేశ్వర శ్రీమన్ మహాదేవు ననుగమించిరి. లోలార్కకేశవులును, విశాలాక్షియు, డుంఠివిఘ్నేశ్వరుండును, దండపాణియుం గదలిరి. అందఱువేల్పు లిరుపక్కియలనుం బిఱుందనుం గూడి రాఁ గాశీశ్వరుండు. | 280 |
| సీ. | లవణపాథోధివేలావేష్టితంబైన | |
| | ఘృతపయోరాశిసంకౢప్తావధిక మైన | |
| తే. | యమ్మహాద్వీపమునకు రత్నాఢ్యమైన | 281 |
| వ. | ఇట్లు కృతనివాసుండై యిందుధరుం మ్మంచరాచలంబునందు మణికందరమందిరంబున విహరించుచుం బర్వత(రాజ)నందనం జూచి యి ట్లనియె. | 282 |
| సీ. | నలినాక్షి! యైరావణంబుకుంభములతో | |
| తే. | యువిద! యీయుపమానవస్తువులు గలిగె | 283 |
| చ. | చఱిఁబడి తీవ్రఘర్షణవశంబున నొక్కట తీఁగసుట్టు నె | |
| | త్తఱి ఫణిరాజు చుట్టినవిధంబున నున్నది చూడు మిగ్గిరిన్. | 284 |
| వ. | అనియె నంత. | 285 |
| సీ. | సోమార్కమయమహాసోపానముల డిగ్గి | |
| తే. | కిమ్మహానది యియ్యేటి యిరుగెలఁకుల | 286 |
| తే. | అపుడు జంబూతరుద్వీపవిపులయందు | 287 |
| క. | కోయిలఁ దిరుమలఁ బెరుమా | 288 |
| తే. | మోసపోక ముసానమ్మ ముద్దరాలు | |
| | దాను గొడుకులు నొకకొంత తడసె నేని | 289 |
| వ. | అప్పుడు చతురంతమహీమండలంబు సర్వదేవతాశూన్యం బగుటం జేసి విఘ్నేశ్వరావాసంబుల స్తవరాజస్తోత్రపాఠంబును, గాళికాకటంబుల హృల్లేఖాదిమంత్రజపంబును, శివసానంబులఁ బంచాక్షరీపంచబ్రహ్మపాశుపతా(ద్య)ఘోర[15]శారభాది విద్యానుసంధానంబును, విష్వక్సేనావాసంబులం బురుషసూక్తద్వాదశాక్షరాష్టాక్షరప్రధాననామానుస్మరణంబును లేక తక్కెం దక్కినవేలుపుల గుళ్లయందును సంధ్యాకాల బహుళ పటహశంఖ కాహళకోలాహలం బుడిగె. నేనునుం గర్ణాటదేశహాటక మణికిరీటంబును, గిష్కింధాచల హేమకూటమతంగగిరిప్రాంతంబును, దుంగభద్రాతటినీనైకటికంబును, భాస్కరక్షేత్రప్రాతివేశికంబును, బంపావిరూపాక్షదేవ దివ్యవికటపాటలజటాజూటకోటీపినద్ధముగ్ధేందు లేఖామయూఖకండళగళదమృతధారానిష్యందానేక సంవర్ధితసుకుమారసరళసహకార జంబుజంబీర నారికేళ కేసరకురవకాశోకశాగోటకుటజ పారిభద్రద్రాక్షారుద్రాక్షసర్జ ఖర్జూరభూర్జబిల్వచిరిబిల్వాది తరులకుంజఖంజన్మిహిరకిరణపుంజంబు నగుసామిమల విడిచి, మందరాచలంబున కరిగితి. ఇవ్విధంబున దేవసంఘంబులు దివికిం గాద్రవేయకులంబు బలిసద్మంబునకుం బోక విని నిర్ద్వంద్వంబు, నిరవగ్రహంబు, నిస్సపత్నంబునుం గాఁ గాశీనగరంబు తనకు మొదలిరాజధానిం గావించికొని దివోదాసుం డేకవాసర | |
| | ప్రాయంబుగా వత్సరాయుతాష్టకంబు రాజ్యంబు సేసిన నక్కాలంబు నందు. | 290 |
| ఉ. | దేవత లెల్లఁ దక్కుఁ గలదీవులకున్ దివి కేగునట్టిచోఁ | 291 |
| తే. | తత్పరతమీఱఁ గొలిచి రాధరణివిభుని | 292 |
| తే. | విశ్వదేవగణంబుతో వేఱువేఱ | 293 |
| సీ. | సిద్ధు లారాజుఁ గొల్చి ప్రసిద్ధిఁ గాంచిరి | |
| తే. | నతని భూతపిశాచకూశ్మాండగణము | 294 |
| వ. | అవ్విధంబున రిపుంజయుండు ప్రజాపాలనంబు పరమధర్మంబుగా శక్తిత్రయచతురుపాయషాడ్గుణ్యంబులు కాలంబెఱిఁగి నడుపుచుఁ బెద్దకాలంబు రాజ్యంబు సేసె. చాతుర్వర్ణ్యంబును జతురాశ్రమంబులుఁ దమతమధర్మంబులు దప్పక వర్తించె. అపుడు వేల్పులు ధరావియోగవేదనాదూయమానమానసు లై మరుద్గురుం బురస్కరించుకొని మంతనం బుండి దివోదాసునకు రాజ్యపదభ్రంశనం బెవ్విధంబునం గావింతు మొకో యని విచారంబునకుం దొడంగిరి. అప్పుడు కార్యంబు నిర్వర్తించి బృహస్పతి యింద్రాదిదేవతల కి ట్లనియె. | 295 |
| క. | ప్రాణాపానవ్యానో | 296 |
| తే. | అగ్ని మనలోన నొక్కరుఁ డౌనొ కాఁడొ? | 297 |
| వ. | వరుణానిలాగ్నులు తమతమశక్తు లుపసంహరించిరేనిఁ బిఠరపాకంబు సాగదు. పిఠరపాకంబు సాగక యోదనంబు పరి | |
| | పక్వంబు గానేరదు. పరిపక్వాన్నంబు లేక వైశ్వదేవబలిహరణాదిక్రియాకలాపంబులు కుంఠితంబు లగు. హవ్యకవ్యక్తియాశూన్యు లైనబ్రాహ్మణులు రాజులయందు విరక్తు లగుదురు. బ్రాహ్మణులు విరక్తు లైనప్పుడ తక్కినవర్ణంబుల ప్రజలు వైరాగ్యంబు వహింతురు. ప్రజా(ను)రంజనంబునంగదా రాజు రాజౌట. ప్రజావిరక్తిఁ గోశదుర్గబలాదిసప్తాంగంబులు పరిక్షీణంబు లగు. సప్తాంగపరిక్షయంబునఁ ద్రివర్గనాశనం బగు. త్రివర్గనాశనంబున నుభయలోకమార్గంబును ఖిలీభవించుంగావున. | 298 |
| తే. | మొదల వైశ్వానరుని నిజమూర్తిశక్తి | 299 |
| ఉ. | చండకరాన్వయాంబునిధిచంద్రుడు భూమణుం డతండు ఱా | 300 |
| తే. | అనిన నాచార్యుపలుకుల నాదరించి | 301 |
| మ. | కర మాశ్చర్యముగా బ్రతిక్షయమునం గాష్ఠంబులం దగ్నిదే | |
| | పరతల్ దక్కిరి యాయజూక భవనప్రాగ్వంశమధ్యంబులన్ | 302 |
| ఉ. | యంత్రితభక్తిభావమున నగ్నిసమింధని సామిధేని ఋ | 303 |
| వ. | ఆసమయంబున. | 304 |
| ఉ. | భూపతిసమ్ముఖంబునకుఁ బోయి కరాంబుజము ల్మొగిడ్చి వి | 305 |
| తే. | అవధరింపుము నీప్రతాపాతిశయము | 306 |
| ఉ. | అంబుజబాంధవాన్వయనృపాగ్రణి! బోనము నేఁడు సూర్యపా | 307 |
| తే. | వేల్పు లొనరించినట్టి దుర్వృత్తి యగుట | 308 |
| వ. | భోజనానంతరంబున నాస్థానమధ్యంబునం గొలువుండి దివోదాసుండు వాసవాదులు సేసిన యపకారంబునకుఁ బ్రతిగారంబు సింతించునవసరంబునఁ బౌరజానపదులగు జను లయ్యగ్నితిరోధానంబునకు భయంపడి యమ్మహోత్పాతంబు విన్నవింప నేతెంచిన. | 309 |
| ఉ. | అందఱ నాదరించి మిహిరాన్వయముఖ్యుఁడు వారియాత్మ లా | 310 |
| మ. | అనుమానింపక యాసురాధములు మాయాకల్పనావంచనం | 311 |
| సీ. | దహనస్వరూపంబుఁ దాల్చి యేఁ గైకొందు | |
| | బవసునాకారంబు భరియించి యేను బ్రా | |
| తే. | వేల్పులందఱు నేన యై వివిధగతుల | 312 |
| వ. | అని యోగవిద్యాబలంబున సర్వదేవతామయుండై దివోదాసుండు రాజ్యంబు సేయుచుండె. అంత నటఁ బరమేశ్వరుండు మంచరాచలంబునం దధివసించి కాశీనగరవియోగవేదనాదూయమానమానసుండై తత్సమాగమోపాయంబుఁ జింతించుచుండె నప్పుడు. | 313 |
| తే. | అభవుఁ డిందుకళాధరుఁ డయ్యు నమర | 314 |
ఈశ్వరుండు యోగినులం గాశి కంపుట
| వ. | అంత నొక్కనాఁ డద్దేవుండు గజానన, సింహముఖి, గృధ్రాస్య, కాకతుండిక, ఉష్ట్రగ్రీవ, హయగ్రీవ, వారాహి, శరభానన, యవికేశి, శివారావ, మయూరి, వికటానన, అష్టవక్ర, కోటరాక్షి, కుబ్జ, వికటలోచన, శుష్కోదరి, లలజ్జిహ్వ, దంష్ట్రోగ్ర, వానరానన, ముక్తాక్షి, కేకరాక్షి, బృహత్తుండ, సురాప్రియ, కపాలహస్త, రక్తాక్షి, శుకి, శ్యేని, కపోతిక, పాళహస్త, దండహస్త, ప్రచండ, చండవిక్రమ, శిశుఘ్ని, పాకహంత్రి, కాలి, రుధిరసాయిని, వసాధయ, గర్బభక్ష, | |
| | శవహస్త, అంత్రమాలిని, స్థూలకేశి, బృహత్కుక్షి, సర్పాస్య, ప్రేతవాహన, దందశూకకర, క్రౌంచి, మృగశీర్ష, వృషానన, యాంత్రశ్యామ, ధూమనిశ్శ్వాస, వ్యోమకచరణ, ఊర్ధ్వదృశ, తాపని, శోషణి, వృకోదరి, స్థూలనాసిక, విద్యుత్ప్రభ, బలాకాస్య, మార్జారి, కటపూతన, అరిష్టాహాస, కామాక్షి యను నీచతుష్షష్టియోగినుల రావించి మీరు నానాప్రకారమాయావేషచేష్టావిదానంబులం గాశికానగరంబునం బుణ్యస్త్రీలపాతివ్రత్యంబులు, పురుషులయాచారంబులు చెఱుచునది. వర్ణాశ్రమంబులు నిజధర్మంబున వర్తింపకున్న దివోదాసుండు రాజ్యపదభ్రంశంబు నొందెడు. అప్పుడు గాని మాకుఁ గాశీసమాగమంబు సిద్ధింపదు. అనిన వారును మహాప్రసాదం బని. | 315 |
| సీ. | పుష్పలావిక యోర్తు బూమెకత్తియ యోర్తు | |
| తే. | చదువఁ బాడంగ నాడంగ సరస మాడఁ | 316 |
| వ. | ఇవ్విధంబుల నానారూపవిధంబులు గైకొని వారణాసికిం జని రనంతరంబ. | 317 |
ఈశ్వరుండు సూర్యునిం గాశి కంపుట
| తే. | మనసిజారాతి సిద్ధయోగినులఁ బంపి | 318 |
| సీ. | పురివైరి రవిఁ గాశిపురి కన్పునప్పు డే | |
| తే. | [18]దప్పకుండంగ నేదేని తప్పుటొఱపు | 319 |
| తే. | కదలకుండును మది నెంతకాలమేని | 320 |
| వ. | అని చెప్పినం బ్రసాదం బని శివాజ్ఞ శిరంబున వహించి రవి కాశీపురంబున కరిగి యొక్కొక్కమాటు యాచకుం, డొక్కొక్కమాటు దూత, యొక్కొక్కమాటు వదాన్యుఁ, డొక్కొక్కమాటు దీనుం, డొక్కొక్కమాటు గార్తాంతికుం, డొక్కొక్కమాటు దృష్టప్రత్యయవాది, యొక్కొక్కమాటు జటిలుం, డొక్కొక్కమాటు దిగంబరుం, డొక్కొక్కమాటు జాంగలికుం, డొక్కొక్కమాటు పాషండుం, డొక్కొక్కమాటు బ్రహ్మచారి,యొక్కొక్కమాటు గృహి, యొక్కొక్కమాటు వాసప్రస్థుం, డొక్కొక్కమాటు యతి యై నానాప్రకారవేషభాషాచేష్టాయంత్రమంత్రతంత్రమాయాప్రయోగబలంబున. | 321 |
| తే. | ఇన్ని విధముల జనియించిన యినుఁడు గాశి | 322 |
| వ. | ఇట్లు విఫలప్రయత్నుం డయి యినుండు నిజాంతర్గతంబున. | 323 |
| సీ. | కార్యంబు నిష్పత్తిగతికి రాకుండంగ | |
| | బతియాజ్ఞ నిర్వహింపక కాని దేవతా | |
| తే. | గనలియున్నాఁడు నేఁ డెల్లి కాశివిరహ | 324 |
| వ. | హరిశ్చంద్రశిబిదధీచిప్రముఖు లగుపెద్దలుం గాశీసంసేవనంబున సంసారదుఃఖంబులు ద్యజించి రని ప్రభావజ్ఞుం డగుభాస్కరుండు లోలార్కుం డన, నుత్తరార్కుం డన, సాంబాదిత్యుం డన, గరుడాదిత్యుం డన, మయూరాదిత్యుం డన, [19]ఖఖోల్కాదిత్యుం డన, వరుణాదిత్యుం డన, వృద్ధాదిత్యుం డన, కేశవాదిత్యుం డన, విమలాదిత్యుం డన, గంగాదిత్యుం డన, యామాదిత్యుం డనఁ బండ్రెండుమూర్తులు వహించి కాశీపురంబునం దధివసించె. కాశీవాసనిమిత్తంబు గా మనంబు లోలంబగుట లోలార్కుం డయ్యె. క్రమంబున నీ యాదిత్యులప్రభావం బభివర్ణించెద నాకర్ణింపుము. | 325 |
ఉత్తరార్క ప్రభావవర్ణన
| సీ. | కాశీపురికి నుత్తరాశాప్రదేశంబు | |
| | వినిపింతు విను కాశి విప్రుఁడొక్కఁడు సదా | |
| తే. | దంపతులు వారి కుదయించెఁ దనయ యోర్తు | 326 |
| తే. | దాని పేరు సులక్షణ మౌనివర్య! | 327 |
| తే. | తగినవరుఁ డెవ్వఁ డొక్కొ యీతలిరుఁబోఁడి | 328 |
| తే. | మూలనక్షత్రమునయందు మొదలికాలఁ | 329 |
| వ. | శుభవ్రతయునుం బతి ననుగమించె నంత సులక్షణదుఃఖావేశ యయ్యును ధీరోదాత్త గావునఁ దాత్పర్యంబునం దలిదండ్రుల కౌర్థ్వదైహికవిధులు నిర్వర్తించి నిజాంతర్గతంబున. | 330 |
| సీ. | ప్రాణంబు ప్రాణంబు లగుతల్లిదండ్రుల | |
| తే. | ననుచు నిర్వేదమునఁ బొందె నలరుఁబోఁడి | 331 |
| ఉ. | నిత్యము నిష్ఠతోడ ధరణీసురకన్యక కాశి నుత్తరా | 332 |
| తే. | రాత్రి దూర్వాప్రవాళ చర్వణ మొనర్చి | 333 |
| వ. | 334 |
| తే. | మీనకేతనదమన! యీమేఁకపిల్ల | 335 |
| వ. | అనిన విని శంకరుండు కరుణాతరంగితాంగీకారం బైనకటాక్షవీక్షణాంకురంబునం గురంగాక్షిం గనుంగొని గౌరీహృదయానురోధంబున బర్కరి యన్యజన్మంబునం గాశీరాజుపట్టపుదేవికిం గూఁతురై పుట్టునట్లుగా వరం బోసంగె. బర్కరిపేర నయ్యుత్తరాదిత్యకుండంబు బర్కరీకుండం బనంబరఁగె. గుణానురాగిణి యైనగౌరి సులక్షణఁ దనకుం జెలికత్తియంగాఁ గైకొని జయ, విజయ, జయంతిక, శుభానంద, సునంద, కౌముది, యూర్మిళ, చంపకమాల, మలయవాసిని, కర్పూరతిలక, గంధధార, శుభ, అశోక, విశోక, కమలగంధి, చంచననిశ్శ్వాస, మృగమదోత్తమ, కోకిలాలాప, మధురభాషిణి, గద్యపద్యనిధి, యనుక్తజ్ఞ మొదలయిన చెలికత్తియలనుం బోలె నబ్బాలబ్రహ్మచారిణి యైన యయ్యలివేణి నాదరించె. ఇది యుత్తరార్కుమాహాత్మ్యం బనుటయు నైమిశారణ్యనివాసులు మహాత్మా! యింకనుం గాశికానగరపంచక్రోశపుణ్యక్షేత్రంబునం గలదేవతాస్థానం | |
| | బులు, పుణ్యతీర్థంబులు వివరించి మముం గృతార్థులం జేయు మనుటయు. | 336 |
ఆశ్వాసాంతము
| శా. | ధారాపట్టణసార్వభౌమ [24]సురధాణ్దర్పాపహారక్రియా | 337 |
| క. | వేంగీవిషయాధీశ్వర ! | 338 |
| మాలిని. | చతురుదధిచతుర్దిక్సౌధవీథీవిటంకా | 339 |
| గద్య. | ఇది శ్రీమత్కమలనాభపౌత్త్ర మారయామాత్యపుత్త్ర సుకవిజనవిధేయ కవిసార్వభౌమ శ్రీనాథనామధేయప్రణీతం బైనకాశీఖండం బనుమహాకావ్యంబునందుఁ బంచమాశ్వాసము. | |
- ↑ కుండలీకృతభాగ మొకమాతృకలో మాత్రము లేదు. పెక్కు మాతృకలం దున్నను నధికపాఠముగా గ్రహింపఁబడియున్నది.
- ↑ జనియె. నిటవైశ్యుండును అస్థియుం గిరాతునిం గానక అగ్గి దాఁక
- ↑ పరాత్మపరామర్శ; పరామర్శవివేకంబు
- ↑ పురుషుఁ డలసలీల
- ↑ అన్ని మాతృకలందు ‘పట్టి’ యనియే యున్నది. ‘కర్త్రీకర్పరహస్తాగ్రాం’ అని సంస్కృతమూలము, పట్టిశబ్దము కర్పరవాచక మగుట విచార్యము.
- ↑ ఈరెండును మద్రాస్ ఓరియంటలు లైబ్రరీ ప్రతిలోఁ గనుపట్టుచున్నవి.
- ↑ అన్నిమాతృకలలో 'ముష్టాముష్టిన్' యని యున్నను 'ముష్టీముష్టి' సరిరూపము.
- ↑ రేంధనకాండప్రకాండఖండం
- ↑ ఇది మూలాతిరిక్తవిరుద్ధముగా నున్నది. ‘త్రిఃపీత్వాంబువిశుద్ధర్థం తతఃఖాని విశోధయేత్, అంగుష్ఠమూలదేశేన ద్విర్ద్విరోష్ఠాధరౌస్పృశేత్.’ అని మూలము.
- ↑ ప్రణవత్రివారజపం బొండె
- ↑ కాదు సాధకుఁ డష్టాంగకర్మఫలము
- ↑ కుష్ఠక్షయాపస్మారాదిరోగోపద్రవవిద్రావణంబులు
- ↑ ౦బునధికమ్మట మీఁదట
- ↑ ఘ్రాణ, ళాఱొక్క
- ↑ శాతరుద్రా
- ↑ 'వరిబియ్యం బెడ యొల్కి వీడును; వరు జయ్యెం బెద యొల్కి'
అనియుఁ గొన్నిప్రతులతోఁ గనఁబడుచున్నవి. ఈ పాఠములు చింత్యములు. - ↑ 'గడునజ్ఞులనీతియోపనం, బ్రాపలు' అని ముద్రితపుస్తకపాఠము. ఈ రెండు పాఠములు జింత్యములు.
- ↑ ఇచట ‘తప్పకుండదు నెడనొక్క తప్పువెఱపు’ అని యచ్చుప్రతిలోను, ‘తప్పకుండ నెందే నొక తప్పువెఱపు’ అని యొకవ్రాఁతప్రతిలోను, ‘తప్పకుండంగ నేదేని తప్పుటొఱపు’ అని కొన్నివ్రాఁతప్రతులలోను పాఠభేదములు గనఁబడుచున్నవి. ప్రథమపాఠము కేవల మపభ్రంశముగ నున్నది. తక్కిన పాఠములఁ గ్లిష్టార్థకల్పన చేయఁదగియున్నది. దోషజ్ఞులు ప్రమాణము.
- ↑ ఘషోల్కా, ఖట్వా
- ↑ 331-వ పద్యమునకుఁ దరువాత కొన్నిప్రతులలో ‘వ. ఇవ్విధంబున దపంబు సేయుచు నక్కన్యకారత్నంబు’ అని యొకవచనము గనఁబడుచున్నది.
- ↑ ‘నెలమ్రోఁక’ అని ముద్రితప్రతి
- ↑ ఇవ్విధంబున నుండ నంత గొంతకాలంబునకు
- ↑ డక్కన్యకామణి సన్నిధికిం
- ↑ సురరాట్దర్పా