అశ్వమేధ పర్వము - అధ్యాయము - 49
| ←ముందరి అధ్యాయము | వ్యాస మహాభారతము (అశ్వమేధ పర్వము - అధ్యాయము - 49) వేద వ్యాసుడు |
తరువాతి అధ్యాయము→ |
| వ్యాస మహాభారతము | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||
1 [బర]
హన్త వః సంప్రవక్ష్యామి యన మాం పృచ్ఛద సత్తమాః
సమస్తమ ఇహ తచ ఛరుత్వా సమ్యగ ఏవావధార్యతామ
2 అహింసా సర్వభూతానామ ఏతత కృత్యతమం మతమ
ఏతత పథమ అనుథ్విగ్నం వరిష్ఠం ధర్మలక్షణమ
3 జఞానం నిఃశ్రేయ ఇత్య ఆహుర వృథ్ధా నిశ్చయథర్శినః
తస్మాజ జఞానేన శుథ్ధేన ముచ్యతే సర్వపాతకైః
4 హింసా పరాశ చ యే లొకే యే చ నాస్తిక వృత్తయః
లొభమొహసమాయుక్తాస తే వై నిరయగామినః
5 ఆశీర యుక్తాని కర్మాణి కుర్వతే య తవ అతన్థ్రితాః
తే ఽసమిఁల లొకే పరమొథన్తే జాయమానాః పునః పునః
6 కుర్వతే యే తు కర్మాణి శరథ్థధానా విపశ్చితః
అనాశీర యొగసంయుక్తాస తే ధీరాః సాధు థర్శినః
7 అతః పరం పరవక్ష్యామి సత్త్వక్షేత్రజ్ఞయొర యదా
సంయొగొ విప్రయొగశ చ తన నిబొధత సత్తమాః
8 విషయొ విషయిత్వం చ సంబన్ధొ ఽయమ ఇహొచ్యతే
విషయీ పురుషొ నిత్యం సత్త్వం చ విషయః సమృతః
9 వయాఖ్యాతం పూర్వకల్పేన మశకొథుమ్బరం యదా
భుజ్యమానం న జానీతే నిత్యం సత్త్వమ అచేతనమ
యస తవ ఏవ తు విజానీతే యొ భుఙ్క్తే యశ చ భుజ్యతే
10 అనిత్యం థవంథ్వ సంయుక్తం సత్త్వమ ఆహుర గుణాత్మకమ
నిర్థ్వంథ్వొ నిష్కలొ నిత్యః కషేత్రజ్ఞొ నిర్గుణాత్మకః
11 సమః సంజ్ఞా గతస తవ ఏవం యథా సర్వత్ర థృశ్యతే
ఉపభుఙ్క్తే సథా సత్త్వమ ఆపః పుష్కరపర్ణవత
12 సర్వైర అపి గుణైర విథ్వాన వయతిషక్తొ న లిప్యతే
జలబిన్థుర యదా లొలః పథ్మినీ పత్రసంస్దితః
ఏవమ ఏవాప్య అసంసక్తః పురుషః సయాన న సంశయః
13 థరవ్యమాత్రమ అభూత సత్త్వం పురుషస్యేతి నిశ్చయః
యదా థరవ్యం చ కర్తా చ సంయొగొ ఽపయ అనయొస తదా
14 యదా పరథీపమ ఆథాయ కశ చిత తమసి గచ్ఛతి
తదా సత్త్వప్రథీపేన గచ్ఛన్తి పరమైషిణః
15 యావథ థరవ్యగుణస తావత పరథీపః సంప్రకాశతే
కషీణథ్రవ్యగుణం జయొతిర అన్తర్ధానాయ గచ్ఛతి
16 వయక్తః సత్త్వగుణస తవ ఏవం పురుషొ ఽవయక్త ఇష్యతే
ఏతథ విప్రా విజానీత హన్త భూయొ బరవీమి వః
17 సహస్రేణాపి థుర్మేధా న వృథ్ధిమ అధిగచ్ఛతి
చతుర్దేనాప్య అదాంశేన వృథ్ధిమాన సుఖమ ఏధతే
18 ఏవం ధర్మస్య విజ్ఞేయం సంసాధనమ ఉపాయతః
ఉపాయజ్ఞొ హి మేధావీ సుఖమ అత్యన్తమ అశ్నుతే
19 యదాధ్వానమ అపాదేయః పరపన్నొ మానవః కవ చిత
కలేశేన యాతి మహతా వినశ్యత్య అన్తరాపి వా
20 తదా కర్మసు విజ్ఞేయం ఫలం భవతి వా న వా
పురుషస్యాత్మ నిఃశ్రేయః శుభాశుభనిథర్శనమ
21 యదా చ థీర్ఘమ అధ్వానం పథ్భ్యామ ఏవ పరపథ్యతే
అథృష్టపూర్వం సహసా తత్త్వథర్శనవర్జితః
22 తమ ఏవ చ యదాధ్వానం రదేనేహాశు గామినా
యాయాథ అశ్వప్రయుక్తేన తదా బుథ్ధిమతాం గతిః
23 ఉచ్చం పర్వతమ ఆరుహ్య నాన్వవేక్షేత భూగతమ
రదేన రదినం పశ్యేత కలిశ్యమానమ అచేతనమ
24 యావథ రదపదస తావథ రదేన స తు గచ్ఛతి
కషీణే రదపదే పరాజ్ఞొ రదమ ఉత్సృజ్య గచ్ఛతి
25 ఏవం గచ్ఛతి మేధావీ తత్త్వయొగవిధానవిత
సమాజ్ఞాయ మహాబుథ్ధిర ఉత్తరాథ ఉత్తరొత్తరమ
26 యదా మహార్ణవం ఘొరమ అప్లవః సంప్రగాహతే
బాహుభ్యామ ఏవ సంమొహాథ వధం చర్చ్ఛత్య అసంశయమ
27 నావా చాపి యదా పరాజ్ఞొ విభాగజ్ఞస తరిత్రయా
అక్లాన్తః సలిలం గాహేత కషిప్రం సంతరతి ధరువమ
28 తీర్ణొ గచ్ఛేత పరం పారం నావమ ఉత్సృజ్య నిర్మమః
వయాఖ్యాతం పూర్వకల్పేన యదా రది పథాతినౌ
29 సనేహాత సంమొహమ ఆపన్నొ నావి థాశొ యదాతదా
మమత్వేనాభిభూతః స తత్రైవ పరివర్తతే
30 నావం న శక్యమ ఆరుహ్య సదలే విపరివర్తితుమ
తదైవ రదమ ఆరుహ్య నాప్సు చర్యా విధీయతే
31 ఏవం కర్మకృతం చిత్రం విషయస్దం పృదక పృదక
యదా కర్మకృతం లొకే తదా తథ ఉపపథ్యతే
32 యన నైవ గన్ధినొ రస్యం న రూపస్పర్శ శబ్థవత
మన్యన్తే మునయొ బుథ్ధ్యా తత పరధానం పరచక్షతే
33 తత్ర పరధానమ అవ్యక్తమ అవ్యక్తస్య గుణొ మహాన
మహతః పరధానభూతస్య గుణొ ఽహంకార ఏవ చ
34 అహంకారప్రధానస్య మహాభూతకృతొ గుణః
పృదక్త్వేన హి భూతానాం విషయా వై గుణాః సమృతాః
35 బీజధర్మం యదావ్యక్తం తదైవ పరసవాత్మకమ
బీజధర్మా మహాన ఆత్మా పరసవశ చేతి నః శరుతమ
36 బీజధర్మా తవ అహంకారః పరసవశ చ పునః పునః
బీజప్రసవ ధర్మాణి మహాభూతాని పఞ్చ వై
37 బీజధర్మిణ ఇత్య ఆహుః పరసవం చ న కుర్వతే
విశేషాః పఞ్చ భూతానాం తేషాం విత్తం విశేషణమ
38 తత్రైకగుణమ ఆకాశం థవిగుణొ వాయుర ఉచ్యతే
తరిగుణం జయొతిర ఇత్య ఆహుర ఆపశ చాపి చతుర్గుణః
39 పృద్వీ పఞ్చ గుణా జఞేయా తరస సదావరసంకులా
సర్వభూతకరీ థేవీ శుభాశుభనిథర్శనా
40 శబ్థః సపర్శస తదారూపం రసొ గన్ధశ చ పఞ్చమః
ఏతే పఞ్చ గుణా భూమేర విజ్ఞేయా థవిజసత్తమాః
41 పార్దివశ చ సథా గన్ధొ గన్ధశ చ బహుధా సమృతః
తస్య గన్ధస్య వక్ష్యామి విస్తరేణ బహూన గుణాన
42 ఇష్టశ చానిష్ట గన్ధశ చ మధురొ ఽమలః కటుస తదా
నిర్హారీ సంహతః సనిగ్ధొ రూక్షొ విశథ ఏవ చ
ఏవం థశవిధొ జఞేయః పార్దివొ గన్ధ ఇత్య ఉత
43 శబ్థః సపర్శస తదారూపం రసశ చాపాం గుణాః సమృతాః
రసజ్ఞానం తు వక్ష్యామి రసస తు బహుధా సమృతః
44 మధురొ ఽమలః కటుస తిక్తః కషాయొ లవణస తదా
ఏవం షడ విధవిస్తారొ రసొ వారిమయః సమృతః
45 శబ్థః సపర్శస తదారూపం తరిగుణం జయొతిర ఉచ్యతే
జయొతిషశ చ గుణొ రూపం రూపం చ బహుధా సమృతమ
46 శుక్లం కృష్ణం తదా రక్తం నీలం పీతారుణం తదా
హరస్వం థీర్ఘం తదా సదూలం చతురస్రాణు వృత్తకమ
47 ఏవం థవాథశ విస్తారం తేజసొ రూపమ ఉచ్యతే
విజ్ఞేయం బరాహ్మణైర నిత్యం ధర్మజ్ఞైః సత్యవాథిభిః
48 శబ్థస్పర్శౌ చ విజ్ఞేయౌ థవిగుణొ వాయుర ఉచ్యతే
వాయొశ చాపి గుణః సపర్శః సపర్శశ చ బహుధా సమృతః
49 ఉష్ణః శీతః సుఖొ థుఃఖః సనిగ్ధొ విశథ ఏవ చ
కఠినశ చిక్కణః శలక్ష్ణః పిచ్ఛిలొ థారుణొ మృథుః
50 ఏవం థవాథశ విస్తారొ వాయవ్యొ గుణ ఉచ్యతే
విధివథ బరహ్మణైః సిథ్ధైర ధర్మజ్ఞైస తత్త్వథర్శిభిః
51 తత్రైకగుణమ ఆకాశం శబ్థ ఇత్య ఏవ చ సమృతః
తస్య శబ్థస్య వక్ష్యామి విస్తరేణ బహూన గుణాన
52 షడ్జర్షభౌ చ గాన్ధారొ మధ్యమః పఞ్చమస తదా
అతః పరం తు విజ్ఞేయొ నిషాథొ ధైవతస తదా
53 ఇష్టొ ఽనిష్టశ చ శబ్థస తు సంహతః పరవిభాగవాన
ఏవం బహువిధొ జఞేయః శబ్థ ఆకాశసంభవః
54 ఆకాశమ ఉత్తమం భూతమ అహంకారస తతః పరమ
అహంకారాత పరా బుథ్ధిర బుథ్ధేర ఆత్మా తతః పరమ
55 తస్మాత తు పరమ అవ్యక్తమ అవ్యక్తాత పురుషః పరః
పరావరజ్ఞొ భూతానాం యం పరాప్యానన్త్యమ అశ్నుతే