అయోధ్యాకాండము - సర్గము 63

శ్రీమద్వాల్మీకియరామాయణే అయోధ్యాకాండే త్రిషష్ఠితమః సర్గః |౨-౬౩|

వాల్మీకి రామాయణము

రామాయణ కాండములు

1. బాలకాండము

2. అయోధ్యాకాండము

3. అరణ్యకాండము

4. కిష్కింధకాండము

5. సుందరకాండము

6. యుద్ధకాండము

7. ఉత్తరకాండము

ప్రతిబుద్ధో ముహుర్ తేన శోక ఉపహత చేతనః |

అథ రాజా దశరథః స చింతాం అభ్యపద్యత |౨-౬౩-౧|

రామ లక్ష్మణయోః చైవ వివాసాత్ వాసవ ఉపమం |

ఆవివేశ ఉపసర్గః తం తమః సూర్యం ఇవ ఆసురం |౨-౬౩-౨|

సభార్యే నిర్గతే రామే కౌసల్యాం కోసలేశ్వరః |

వివక్షురసితాపాఙ్గాం స్మృవా దుష్కృతమాత్మనః |౨-౬౩-౩|

స రాజా రజనీం షష్ఠీం రామే ప్రవ్రజితే వనం |

అర్ధ రాత్రే దశరథః సంస్మరన్ దుష్కృతం కృతం |౨-౬౩-౪|

స రాజా పుత్రశోకార్తః స్మరన్ దుష్కృతమాత్మనః |

కౌసల్యాం పుత్ర శోక ఆర్తాం ఇదం వచనం అబ్రవీత్ |౨-౬౩-౫|

యద్ ఆచరతి కల్యాణి శుభం వా యది వా అశుభం |

తత్ ఏవ లభతే భద్రే కర్తా కర్మజం ఆత్మనః |౨-౬౩-౬|

గురు లాఘవం అర్థానాం ఆరంభే కర్మణాం ఫలం |

దోషం వా యో న జానాతి స బాలైతి హ ఉచ్యతే |౨-౬౩-౭|

కశ్చిత్ ఆమ్ర వణం చిత్త్వా పలాశామః చ నిషించతి |

పుష్పం దృష్ట్వా ఫలే గృధ్నుః స శోచతి ఫల ఆగమే |౨-౬౩-౮|

అవిజ్ఞాయ ఫలం యో హి కర్మ త్వేవానుధావతి |

స శోచేత్ఫలవేళాయాం యథా కింశుకసేచకః |౨-౬౩-౯|

సో అహం ఆమ్ర వణం చిత్త్వా పలాశామః చ న్యషేచయం |

రామం ఫల ఆగమే త్యక్త్వా పశ్చాత్ శోచామి దుర్మతిః |౨-౬౩-౧౦|

లబ్ధ శబ్దేన కౌసల్యే కుమారేణ ధనుష్మతా |

కుమారః శబ్ద వేధీ ఇతి మయా పాపం ఇదం కృతం |౨-౬౩-౧౧|

తత్ ఇదం మే అనుసంప్రాప్తం దేవి దుహ్ఖం స్వయం కృతం |

సమ్మోహాత్ ఇహ బాలేన యథా స్యాత్ భక్షితం విషం |౨-౬౩-౧౨|

యథాన్యః పురుషః కశ్చిత్పలాశైర్మోఓహితో భవేత్ |

ఏవం మమ అపి అవిజ్ఞాతం శబ్ద వేధ్యమయం ఫలం |౨-౬౩-౧౩|

దేవ్య్ అనూఢా త్వం అభవో యువ రాజో భవామ్య్ అహం |

తతః ప్రావృడ్ అనుప్రాప్తా మద కామ వివర్ధినీ |౨-౬౩-౧౪|

ఉపాస్యహి రసాన్ భౌమాంస్ తప్త్వా చ జగద్ అంశుభిః |

పరేత ఆచరితాం భీమాం రవిర్ ఆవిశతే దిశం |౨-౬౩-౧౫|

ఉష్ణం అంతర్ దధే సద్యః స్నిగ్ధా దదృశిరే ఘనాః |

తతః జహృషిరే సర్వే భేక సారంగ బర్హిణః |౨-౬౩-౧౬|

క్లిన్నపక్షోత్తరాః స్నాతాః కృచ్చ్రాదివ వతత్రిణః |

వృష్టివాతావధూతాగ్రాన్ పాదపానభిపేదిరే |౨-౬౩-౧౭|

పతితేన అంభసా చన్నః పతమానేన చ అసకృత్ |

ఆబభౌ మత్త సారంగః తోయ రాశిర్ ఇవ అచలః |౨-౬౩-౧౮|

పాణ్డురారుణవర్ణాని స్రోఓతాంసి విమలాన్యపి |

సుస్రువుర్గిరిధాతుభ్యః సభస్మాని భుజఙ్గవత్ |౨-౬౩-౧౯|

ఆకులారుణతోయాని స్రోఓతాంసి విమలాన్యపి |

ఉన్మార్గజలవాహీని బభూవుర్జలదాగమే |౨-౬౩-౨౦|

తస్మిన్న్ అతిసుఖే కాలే ధనుష్మాన్ ఇషుమాన్ రథీ |

వ్యాయామ కృత సంకల్పః సరయూం అన్వగాం నదీం |౨-౬౩-౨౧|

నిపానే మహిషం రాత్రౌ గజం వా అభ్యాగతం నదీం |

అన్యం వా శ్వా పదం కంచిజ్ జిఘాంసుర్ అజిత ఇంద్రియః |౨-౬౩-౨౨|

తస్మింస్తత్రాహమేకాంతే రాత్రౌ వివృతకార్ముకః |

తత్రాహం సంవృతం వన్యం హతవాంస్తీరమాగతం |౨-౬౩-౨౩|

అన్యం చాపి మృగం హింస్రం శబ్దం శ్రుత్వాభు పాగతం |

అథ అంధ కారే తు అశ్రౌషం జలే కుంభస్య పర్యతః |౨-౬౩-౨౪|

అచక్షుర్ విషయే ఘోషం వారణస్య ఇవ నర్దతః |

తతః అహం శరం ఉద్ధృత్య దీప్తం ఆశీ విష ఉపమం |౨-౬౩-౨౫|

శబ్దం ప్రతి గజప్రేప్సురభిలక్ష్య త్వపాతయం |

అముంచం నిశితం బాణం అహం ఆశీ విష ఉపమం |౨-౬౩-౨౬|

తత్ర వాగ్ ఉషసి వ్యక్తా ప్రాదుర్ ఆసీద్ వన ఓకసః |

హా హా ఇతి పతతః తోయే బాణాభిహతమర్మణః |౨-౬౩-౨౭|

తస్మిన్నిపతితే బాణే వాగభూత్తత్ర మానుషీ |

కథం అస్మద్ విధే శస్త్రం నిపతేత్ తు తపస్విని |౨-౬౩-౨౮|

ప్రవివిక్తాం నదీం రాత్రావ్ ఉదాహారః అహం ఆగతః |

ఇషుణా అభిహతః కేన కస్య వా కిం కృతం మయా |౨-౬౩-౨౯|

ఋషేర్ హి న్యస్త దణ్డస్య వనే వన్యేన జీవతః |

కథం ను శస్త్రేణ వధో మద్ విధస్య విధీయతే |౨-౬౩-౩౦|

జటా భార ధరస్య ఏవ వల్కల అజిన వాససః |

కో వధేన మమ అర్థీ స్యాత్ కిం వా అస్య అపకృతం మయా |౨-౬౩-౩౧|

ఏవం నిష్ఫలం ఆరబ్ధం కేవల అనర్థ సమ్హితం |

న కశ్చిత్ సాధు మన్యేత యథైవ గురు తల్పగం |౨-౬౩-౩౨|

నహం తథా అనుశోచామి జీవిత క్షయం ఆత్మనః |

మాతరం పితరం చ ఉభావ్ అనుశోచామి మద్ విధే |౨-౬౩-౩౩|

తత్ ఏతాన్ మిథునం వృద్ధం చిర కాలభృతం మయా |

మయి పంచత్వం ఆపన్నే కాం వృత్తిం వర్తయిష్యతి |౨-౬౩-౩౪|

వృద్ధౌ చ మాతా పితరావ్ అహం చ ఏక ఇషుణా హతః |

కేన స్మ నిహతాః సర్వే సుబాలేన అకృత ఆత్మనా |౨-౬౩-౩౫|

తం గిరం కరుణాం శ్రుత్వా మమ ధర్మ అనుకాంక్షిణః |

కరాభ్యాం సశరం చాపం వ్యథితస్య అపతత్ భువి |౨-౬౩-౩౬|

తస్యాహం కరుణం శ్రుత్వా నిశి లాలపతో బహు |

సంభ్రానతః శోకవేగేన భృశమాస విచేతనః |౨-౬౩-౩౭|

తం దేశం అహం ఆగమ్య దీన సత్త్వః సుదుర్మనాః |

అపశ్యం ఇషుణా తీరే సరయ్వాః తాపసం హతం |౨-౬౩-౩౮|

అవకీర్ణజటాభారం ప్రవిద్ధకలశోదకం |

పాసుశోణితదిగ్ధాఙ్గం శయానం శల్యపీడితం |౨-౬౩-౩౯|

స మాం ఉద్వీక్ష్య నేత్రాభ్యాం త్రస్తం అస్వస్థ చేతసం |

ఇతి ఉవాచ వచః క్రూరం దిధక్షన్న్ ఇవ తేజసా |౨-౬౩-౪౦|

కిం తవ అపకృతం రాజన్ వనే నివసతా మయా |

జిహీర్షిఉర్ అంభో గుర్వ్ అర్థం యద్ అహం తాడితః త్వయా |౨-౬౩-౪౧|

ఏకేన ఖలు బాణేన మర్మణి అభిహతే మయి |

ద్వావ్ అంధౌ నిహతౌ వృద్ధౌ మాతా జనయితా చ మే |౨-౬౩-౪౨|

తౌ నూనం దుర్బలావ్ అంధౌ మత్ ప్రతీక్షౌ పిపాసితౌ |

చిరం ఆశా కృతాం తృష్ణాం కష్టాం సంధారయిష్యతః |౨-౬౩-౪౩|

న నూనం తపసో వా అస్తి ఫల యోగః శ్రుతస్య వా |

పితా యన్ మాం న జానాతి శయానం పతితం భువి |౨-౬౩-౪౪|

జానన్న్ అపి చ కిం కుర్యాత్ అశక్తిర్ అపరిక్రమః |

చిద్యమానం ఇవ అశక్తః త్రాతుం అన్యో నగో నగం |౨-౬౩-౪౫|

పితుస్ త్వం ఏవ మే గత్వా శీఘ్రం ఆచక్ష్వ రాఘవ |

న త్వాం అనుదహేత్ క్రుద్ధో వనం వహ్నిర్ ఇవ ఏధితః |౨-౬౩-౪౬|

ఇయం ఏక పదీ రాజన్ యతః మే పితుర్ ఆశ్రమః |

తం ప్రసాదయ గత్వా త్వం న త్వాం స కుపితః శపేత్ |౨-౬౩-౪౭|

విశల్యం కురు మాం రాజన్ మర్మ మే నిశితః శరః |

రుణద్ధి మృదు స ఉత్సేధం తీరం అంబు రయో యథా |౨-౬౩-౪౮|

సశల్యః క్లిశ్యతే ప్రాణైర్విశల్యో వినశిష్యతి |

ఇతి మామవిశచ్చింతా తస్య శల్యాపకర్షణే |౨-౬౩-౪౯|

దుఃఖితస్య చ దీనస్య మమ శోకాతురస్య చ |

లక్ష్యామాస హృదయే చింతాం మునిసుత స్తదా |౨-౬౩-౫౦|

తామ్యమానః స మాం దుఃఖాదువాచ పరమార్తవత్ |

సీదమానో వివృత్తాఙ్గో వేష్టమానో గతః క్షయం |౨-౬౩-౫౧|

సంస్తభ్య ధైర్యేణ స్థిరచిత్తో భవామ్యహం |

బ్రహ్మహత్యాకృతం పాపం హృదయాదపనీయతాం |౨-౬౩-౫౨|

న ద్విజాతిర్ అహం రాజన్ మా భూత్ తే మనసో వ్యథా |

శూద్రాయాం అస్మి వైశ్యేన జాతః జన పద అధిప |౨-౬౩-౫౩|

ఇతి ఇవ వదతః కృచ్చ్రాత్ బాణ అభిహత మర్మణః |

విఘూర్ణతో విచేష్టస్య వేపమాచస్య భూతలే |౨-౬౩-౫౪|

తస్య తు ఆనమ్యమానస్య తం బాణం అహం ఉద్ధరం |

తస్య త్వానమ్యమానస్య తం బాణామహముద్ధరం |౨-౬౩-౫౫|

జల ఆర్ద్ర గాత్రం తు విలప్య కృచ్చాన్ |

మర్మ వ్రణం సంతతం ఉచ్చసంతం |

తతః సరయ్వాం తం అహం శయానం |

సమీక్ష్య భద్రే సుభృశం విషణ్ణః |౨-౬౩-౫౬|

ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే అయోధ్యాకాండే త్రిషష్ఠితమః సర్గః |౨-౬౩|